Dùng quá liều, phối hợp các thuốc ức chế thần kinh: Tai biến khó lường pot

Dùng quá liều, phối hợp các thuốc ức
chế thần kinh: Tai biến khó lường
Trong thuốc chữa bệnh tâm thần - thần kinh có các loại thuốc ức chế thần kinh nh
ư
thuốc an thần, gây ngủ, thu
ốc chống động kinh, thuốc chữa tâm thần phân liệt. Tự
ý tăng liều, phối hợp nhiều thuốc cùng lúc chính là nguyên nhân d
ẫn đến các tai
biến nguy hiểm.
Tai biến do tăng liều
- Các thu
ốc ức chế thần kinh gây hạ huyết áp thế
đ
ứng (HHATĐ) với mức khác nhau. Chẳng hạn
thuốc tâm thần phân liệt (TTPL) nh
ư clopromazin,
levomepromazin) gây HHATĐ) rất mạnh ( nhất l
à
lúc dùng liều cao) làm cho ngư
ời bệnh mỏi mệt; khi
dùng cần phải nằm nghỉ, 3- 4 gi
ờ sau mới có thể
đứng lên được.
- M
ột số thuốc TTPL nhóm cũ (chlopromazin, levomepromazin, sulpirid, haloperidol,
terflurin) hay nhóm m
ới (olazapin, quetiapin, resperdidon) có thể gây hội chứng ngoại
tháp (EPS= Extrapyramidal symtomps). Biểu hiện: rối loạn vân động và ph
ối hợp vận
động, mất thăng bằng, đi lại khó khăn, dễ té ngã, va chạm vào các phương ti
ện giao

thông khác, bị tại nạn; cử động chậm, sờ vào vật gì cũng lóng ngóng; nói không l
ưu loát,
không thành câu, rời rạc từng tiếng một. EPS lệ thuộc vào loại thuốc, liều dùng. V
ới
chlopromazin, levomepromazin liều gây ra EPS và liều có hiệu lực chữa bệnh g
ần bằng
nhau, nên EPS xảy ra ngay trong quá trình đi
ều trị. Với olanzapin, risperidon, quetiatin,
liều gây ra EPS cao hơn liều điều trị nên EPS ít xuất hiện trong quá trình đi
ều trị. Thuốc
gây EPS thì sau đó thư
ờng gây rối loạn vận động muộn (RLVĐM). Biểu hiện: cử động
bất thường thường xuyên ngoài ý muốn ở mặt, lưỡi, tứ chi và không ch
ịu biến mất khi
ngừng thuốc.
Sau khi dò liều, thầy thuốc chỉ cho dùng liều vừa đủ, vừa có hiệu lực chữa bệnh vừa



gi
ảm thiểu hay tránh EPS, RLVĐM, HHATĐ. Nếu tự ý tăng liều, sẽ bị HHATĐ nặng,
đưa đến trụy mạch, EPS sẽ dễ xảy ra hoặc nặng hơn, dễ xuất hiện RLVĐM kèm theo.
- Hiệu lực chữa bệnh của các thuốc an thần, gây ngủ động kinh, TTPL là do
ức chế thần
kinh trung ương (theo cơ chế khác nhau). Khi dùng lâu dài, cơ th
ể quen với trạng thái ức
chế. Nếu ngừng đột ngột sẽ phát sinh "phản ứng nghịch thường" làm bệnh nặng th
êm (ví
dụ bứt rứt, khó ngủ hơn, động kinh nặng hơn, rối loạn tâm thần nhiều hơn). M
ột trong số

này có tính gây nghiện (như benzodiazepin) sẽ gây hội chứng cai (vật vã, khó ch
ịu, huyết
áp tụt, tiết nhiều mồ hôi, nước bọt). Thầy thuốc thường cho dùng li
ều vừa đủ, trong một
thời gian vừa đủ, cho giảm liều dần trước khi ngừng hẳn thuốc thì sẽ tránh đư
ợc các phản
ứng nghịch thường, tránh được hội chứng cai. Nếu tự ý tăng liều và/hoặc kéo dài th
ời
gian dùng thì khi ngừng đột ngột, phản ứng nghịch thường, hội chứng cai dễ xảy ra v
à
nặng hơn.
Tai biến do phối hợp thuốc
- Các thuốc an thần, gây ngủ, động kinh, TTPL đều có tính làm dịu, khi tính n
ày tăng quá
mức thì gây h
ội chứng an thần kinh ác tính (NMS= (Neuroleptic Malignant Syndrome).
NMS bao gồm các triệu chứng rối loạn thần kinh tự động (sốt cao, đ
ổ mồ hôi, mạch
nhanh, huyết áp tăng); các triệu chứng về vận động, hành vi (cứng cơ, loạn trương lực c
ơ,
mất vận động, không nói, mù mờ về ý thức, kích động); các triệu chứng cận lâm s
àng
(tăng bạch cầu, creatinin phosphokinase, enzym gan, myoglobin huyết t
ương, có
myoglobin trong nư
ớc tiểu) đôi khi có kết hợp suy thận. Nếu NMS nặng, đặc biệt khi có
các r
ối loạn về thần kinh tự động nặng, rất dễ dẫn đến tử vong Một số thuốc tự bản
thân gây nên NMS ngay trong quá trình điều trị như clozapin. Một số thu
ốc ở liều điều

trị ít khi gây NMS nhưng khi dùng liều cao hay phối hợp thêm với các thuốc trong c
ùng
trong nhóm chữa bệnh hoặc với các thuốc an thần gây ngủ khác thì sẽ gây n
ên NMS (như
olanzapin, quetiapin sulpirid, haloperidol, terflurin). Để ngăn ngừa NMS chỉ dùng li
ều
v
ừa đủ; tránh sự phối hợp, chỉ phối hợp khi thực sự cần thiết (ví dụ phối hợp khi chữa
động kinh tâm thần phân liệt nặng), khi phối hợp thư
ờng điều chỉnh lại liều mỗi thứ; phải
dò liều khi dùng, khởi đầu liều thấp, rồi tăng tới tới liều vừa đủ đạt hiệu lực; riêng v
ới các
thuốc dễ gây ra NMS như clozapin có chế độ dùng rất nghiêm ngặt (dò liều nh
ư trên
nhưng mỗi lần tăng trọng hạn mức nhất định khi cần dùng liều cao hơn li
ều thông
thường (600mg/ngày) thì phải rất dè dặt (mỗi lần tăng ít hơn, theo dõi lâm sàng, c
ận lâm
sàng chặt chẽ). Khi phát hiện bất kỳ triệu chứng có nguy cơ dẫn đến NMS (như s
ốt cao)
thì ph
ải ngừng thuốc. Nếu xảy ra NMS phải cấp cứu ngay (cho thuốc giảm sốt, kiểm tra
thường xuyên dấu hiệu sinh tồn, cân bằng nước - điện giải, chức năng thận, có thể d
ùng
thuốc giãn cơ).
- Các thu
ốc TTPL (terfurin, thioridazin, levomepromazin), thuốc chống động kinh
(valpromid, phenytoin, levetiracetam, lorazepam, chonazepam), thu
ốc an thần
(benzodiazepin) đôi khi làm giảm bạch cầu nhẹ, có thể gây mất mất bạch cầu hạt nh

ưng
rất hiếm gặp (ví dụ tần suất xảy ra ở các thuốc TTPL cũ chỉ khoảng 0,04 -
0,05%);
thường chỉ xảy ra khi dùng liều cao và/hoặc kéo dài hay khi ph
ối hợp với một thuốc có
cùng tác dụng phụ này. Nhưng cũng có loại thuốc gây gi
ảm bạch cầu, mất bạch cầu hạt
rất nặng (như clozapin, tần suất xảy ra là 1,3%, tỷ lệ tử vong do tai biến này 32%). Đ
ể
tránh, chỉ dùng liều vừa đủ và cần theo dõi công thức máu (đối với loại dễ xảy
NMS),
tránh phối hợp, nếu cần phải phối hợp thì tính lại liều, theo dõi lâm sàng, cận lâm s
àng
chặt chẽ.
- Việc phối hợp thuốc cũng có thể làm dễ xuất hiện hay nặng th
êm EPS, RLVĐM,
HHATĐ) vì sự phối hợp sẽ hợp đồng làm tăng tác
dụng phụ (giống như dùng liều cao).
Người bệnh cần làm gì để tránh các tai biến
- Khi bị mất ngủ, động kinh, TTPL cần khám,
dùng thuốc theo đơn, không tự ý.
- Không vì lo sợ tác dụng phụ mà giảm liều vì sẽ
không đạt được yêu cầu điều trị (như không cắt được
cơn động kinh, không giảm trạng thái loạn thần);
không tự tăng liều và /hoặc kéo dài thời gian dùng vì


Virut HPV.
sẽ làm xuất hiện hay nặng thêm tác dụng phụ; không bỏ thuốc đột ngột (vì s
ẽ bị các

"phản ứng nghịch thường", hội chứng cai. Tất cả phải có ý kiến thầy thuốc.
- Khi đang dùng các thuốc an thần, gây ngủ, thu
ốc TTPL, thuốc động kinh nếu có mắc
thêm một chứng có biểu hiện kích thích khác (như đau, lo âu, không ng
ủ, phấn khích quá
mức, tăng động) thì không tự tiện dùng thêm thuốc ức chế thần kinh khác (nh
ư
benzodiazepin, barbuturic) vì việc dùng đồng thời này dễ gây ra NMS. Muốn dùng ph
ải
khám xét. Trường hợp đặc biệt thầy thuốc có thể cho dùng (kèm theo đi
ều chỉnh liều của
các thuốc đang dùng).
-Trong khi dùng các loại thuốc tuyệt đối không dùng rượu (vì rượu là thu
ốc ức chế thần
kinh trung ương).