Bí mật cung đình

....

..,

"

DOAN VAN THONG

BI MAT
CUNG DINH
•

Tai Lieu Chat Luong



I

LOI 6101 THIEO
•
COfi "Hfi XOfiT BfI"
?

"

.'

.,

Sau khi cudn BOI VUA CHUA mQt cudn sach
dztf/c tae gitlBOAN VAN THONG bien sOf;ln cong phu mo

ttl vj cUQc diJi cua cac vua chUa tren thlgiiJi dztf/c xudt bdn,/
Nhiju dQc gid van con mong mi)i dztf/c bilt them nhiju h(}fl
nfla vj nhilng gi t1ii xdy ra iJ chdn cung dink, nhilng nmddy
quyjn blc xzta nay. Tac gid BoAN VAN THONG dli titp 4tc
sztu tq,p them cae tzt li~u lich sit dijc bi~t tit cd df;li din nay
ttl tilp 4tc giJi din quy vi dQc gid mQt tM tai ddy If;llung http
dan vj cae ong hoang ba chua iJ khiip nm tren thl gim.
Nhilng bi m(j,t trong chdn tham cung dztf/c ldn 1Zlf!t IQ ra qua
cae chang nhan, cac tai li~u va hinh dnh trung thl!c nhdt ma
tac gid t1ii bi) cong sztu tdm bien sOf;ln~
Nha xudt bdnD41 NAM xin han hf;lnh gim thi~u din quy
dQc gid cuon sach:

Hi M!T CUNG DiNK
MQt cudn sach yilt vj lich sit, vj di'Ji sdng rieng tzt cua
cae bq,c atvzt(}flg, cac ong hoang ba chua,cac con vua chau
chua, tit cd dr,ti din nay iJ chdn cung dinh ma nhi~u ngztili
chzta bitt din..
"

It!'

.,

NHA XUAT BAN

B~I

NAM

ill

.....

.,

~

Lal MO DAD
Bi M!T CUNG DiNH t~p trung mQt s610n tit li~u
ve cUQC s6ng vang son va d~y quyen 111c ciia cac vua chUa,
Nu hoang, cac vi nguyen thii qu6c gia. Nhung cUQc s6ng gy
luan luan dUQc bao phu, che d~y bCii nhung bac tltong thanh,
nhung toa nha to 16n d6 sQ kin c6ng cao tltong v6i hang ngan
ng11 liim quan canh gac bao v~ da ngan cach h~n v6i dan
chung.
Thy nhien, qua thoi gian, qua nhung tit li~u Itch sit quy
gia va nhgt la tU nhung tit li~u s6ng cua nhung nguoi dff tUng
Ci trong cung vua, nhung nguoi c6 dUQc di~u ki~n (1 gh cac
.ong hoang, ba chua, nguoi dan dff ph~n nao bi€t dUQc s11 tMt
xay ra Ci ngay sau Ti't Cgm Thanh, ndi cung vang di~n ngQc,
cac hoang cung tU c6 d~i d€n nay. CUQc s6ng cua cac vua
chua, Nu hoang, cac ChU Tich nu6c, cac T6ng th6ng, nhUng
ong vua thoi nay khang ngai s11 th~t ra sao? C6 phiii hQ haan
toan la nhung nguoi dung nghla ciia 2 chu Thien Ti't, cac ba
hoang c6 phiii hoan toan Ia nhung b~c M§u Nghi Thien H~?
Cac chang nhan cua thoi d~i c6 kha nhieu. HQ la nhung
ngltoi dff dam n6i len s11th~thay vi€t l~i nhung gi dff m~t thgy

tai nghe, dff tUng s6ng ngay trong ch6n hoang cung, ben c~nh
cac vua chua, hoa nh~p vao doi s6ng cua Hoang gia, hQ la
nhung dl;li di~n n6i b~c s6ng th11c nhu baa Le Figaro dff tUng
c6ng hi€n dQc gia nhung tltli~u hgp d§n Ci ch6n cung dinh nha
Thanh thoi Tit Hi Thai H~u. Nhung gi dUQc gQi la bi m~t (1


IV
nguCIi dan ba day s~e mau va quy~n l1;Ce nay phan Ian dUQe
tie't lQ bai mQt no tl (mQt trong s6 nhung no tl than e~n nha't
eua TUHi Thai H~u - nguCIi no tl nay dli qua dCli vao dau nhung
nam eua th~p men 50). Nhung ttllii$u quy gia qua lCli k€ va
bUt tti eua ba dli dUQe thu thanh va ehvp anh l~i. Ngay nhu
dling sau Tit Ca'mThanh eua CQng Hoa Nhan Dan Trung Hoa,
ndi rna eUQe s6ng eua nhung ehU tjch nuae dli dUQe xem nhu
la tuyi$t d6i bi m~t nha't la dum thoi d~i ella Mao Tr~eh Bong
va Giang Thanh cling dli dan dan bi tie't lQ ra ngoai qua cae
tai lii$u vie't tay, danh may hay k€ l~i eua nhUng ngtloi dli s6ng
ngay ben trong Tit Ca'm Thanh. Bi€n hlnh la Zheng Yi, mQt
nguoi nhii$t thanh trong hang ngli Vi$ Binh Bo trong thCli Caeh
M~ng Van H6a eua Mao Tr~eh Bong. Bae S1 Lizhisui la Mc
S1 rieng clla Mao Tr~ch Bong, nguoi s6ng k~ e~n ben ong vua
khong ngai day quy~n ll,te trong su6t 22 nam troi, dli tr6n qua
Hoa Ky va s6ng t~i Chicago. Bac S1 Lizhisui dli ~€ l~i ta't ca
nhUng gl rna ong dli bie't dli tha'y trong ch6n "Tham cung bi
m~t" cua hQ Mao. MQt bQ phim tai lii$u vo cung quy gia mo
til doi s6ng xa hoa vtldng gia clla chU tich Mao Tr~ch Bong
dli dUQc dai BBC trlnh ehie'u t~i Anh Qu6c va dli bi nha dm
quy~n Trung Qu6c cl,tt Nc phan d6i.
MQt nhan v~t vo eung d~c bii$t va quan trQng d6i vai ijch

stl Trung Hoa c~n d~i la vua Ph6 Nghi. MQt ttllii$u ijch stl
s6ng cling dli tUng d€ l~i nhi~u sl,tkii$n l~ lung trong thoi ong
ta lam vua va ngay ca h1c ong di hQc ~p duOi thoi d~i Mao.
Rieng t~i Phap, nhung nhan chung va ttllii$u ijch stlkhong
hie'm, nhumoi day mQt s6tai lii$u d~c bii$t do Mo Washington
Post dua ra cho bie't nhung ~u chuYi$n rieng ttl cua Hoang
Be' Napoleon do ehinh cac Mc S1 rieng clla vi hoang de' nay
k€ l~i va nha stlU t~p cae ttllii$u ijch stl John Lattimer C1 Nii'u
Voc dli c6 d~y du.


V

T~i Anh. Bac. Ao. y. PMp. Hoa Ky. Nh~t Ban va ca Vi~t
Nam... Cang ngay. cac nha nghien c-uu sit cling nhu nhung tay
chuyen san tim chuy~n l~ dii c6 s~c s~o troy lung tra c-uu v~
nhUng gl dU<;jc xem la bi ~t (j ch6n cung dinh. Nhung ttl li~u
nay se ra't quan trQng vi giup gop pMn trong va'n d~ nghien
c-uu va danh gia lich sit.
Khi vie't cu6n Bi M~t Cung Blnh. m~c dich cua tac gia la
chi mu6n trinh bay mQt cach trung th11c nhung gl dli xiiy ra
sau Tit Ca'm Thanh dily quy~n l11c va dily bi §:n (j m6i qu6c
gia tit c6 dl;li de'n nay d€ thiy dU<;jc nhung s11 tMt rna doi khi
dii lam cho chung tao nhung nguoi dan phiii kinh ngl;lc khong
ngo ding dhng sau cai uy nghi dltong b~. dhng sau cai cao cit
va nhung gl gQi la t6i cao dang kinh l~i co th€ co nhung s11
ki~n dang xiu h6 xiiy rat khongrieng gl (j mQt qu6c gia rna (j
mQi qu6c gia.
Tae gia

VI

MUC
. LUC
.
Lai giai thi~u Clla nha xu~t ban
Lai madau.
Nhilng ha Hoang lang danh lich su.
1
Nhilng nguai dan ha day quy'en h;cc.
9
12
Lil H~u.
13
Phung H~u.
Di~u Lien .Tri~u thi.
15 16
Vo T:ic Thien
19
LyCa
23
Tay Thai H~u (Ta Hi Thai H~u).
30
(Tai li~u v'e m¢t so lang m¢ clla vua nha Thanh
48
hi khai

qu~t).

Hoang h~u Messaline
Nil Hoang Theodora
Nil Hoang Catherine.
Nil Hoang Mary.
Quyen uy clla m¢t Nil hoang thai d(;li.
Vua chua va tinh dl,lc.
Edward d~ IV.
Nhiing 6ng vua ham chai,hao s:ic clla Trung Hoa
va Vi~t nam.
Khang Hi.
CAN Long~ 6ng vua chiu chai nh~t.

49
57

60
64
67

79
79
84
84

86


VII
Nhfcng ong vua an cheri hao sac trong chon cung
97

dinh Vi¢t nam.
101
M9t vai con so chi so htqng con cua vua.
105
Dbi song tinh dl;lC cua ,nhfcng nha dQc tai.
111
Con ngubi th~t va chfnh sach cua Mao tr~ch Dong.
121
Nhfcng v8:n de dU\1C phat hi¢n sau khi Hoang de Na pha Lui'm
(Napoleon) qua doi.
Ke hoq.ch tron kh6i dao St. He1enc.
124
Nhfcng v8:n de quanh cai chet cua Hoang de Napo1con. 127
Nhfcng ong Hoang ba chua khac thuang ve tinh dl;lC.
131
Con vua chau chua.
136
Anh em danh nhau ngoi bau.
154
Quan dau trieu cUCJp ngoi vua.
156
Hinh phq.t danh cho kc cUCJp ngoi.
158
Nhfcng ong troi con b Ma 1ai.Phi 1u~t t~n .Nam dti(mg... 161
Chuy¢n tinh cua cong chua sau mUQn Margaret.
167
Nhiing ong troi con cua vua khOng ngai Saddam Hussen 182
Dam cuai con vua.
187
Chuy¢n ve cong chua con vua Bo dao Nha

Dom Pedro d¢ II.
Le cuai cua Hoang tit Charles va cong nucrng Diana.
Khi Hoang gia Nh~t ban chqn vq chb Thai tit...
Le cuai cua Hoang thai ttc Nh~t Namhito va co gai
d~n gia Owada.
Nhfcng man an quy hiem cau ky achon cung dinh.
Dau bep cua nhfcng nguyen thu quoc gia.
Vua chua vai nhfcng than duqc.

202
2m
207
212
214
226
229


vrn

a

Thai giam h~u cung.
250
Nhiing ngaai no l~.
265
Vua chua va van d~ boi toan
277
Nhiing chuy~n ky l'il trong cung cflm.
327

Nhiing nghi Ie d~c bi~t ch6n cung dInh.:
328
Le ctcu nghi.
Le Thflt lao
LeDieu.
Nghi tiet ban 4ch daunam.
329
MQt s6 di~u mua cung dinh Vi~t nam:
329
Le Te g i a o . 3 3 1
Lu~t ph'ilm ten huy.
332
Nien hi~u vua.
345
Le tan phong hoang Mu Trung qu6c.
348
Le sk phong Hoang h~u Vi~t nam.
351
MQt vat lu~t l~ l'illung trong cung· nha Thanh.
353
L~ tuyen dqc lai gfao huan.
355
Le danh van ban.
355
MQt tl;1c l~ l'illilng thai RAe nggy.
355
Nhiing giai dO'iln chuAn bi trong cung khf vua nha Thanh 357
lam. h'ilnh cac phi tan
364
.CuQc dai cua mQt ong vua.

368
Vua chua va hoang tQc trong nhiing giai do'illl kh6n cung.375
Tai li~u tham khao.
384

a

a

•

I


IX

@

BllIJiT
CUNGDiNH
~



1 OOAN VAN THONG

Nhung ba Hoang lung dan~ Ifch si1..·
Cac vi vua chUa khi len ngoi, sau khi lam l~ phong
Vltdng xong, nglf tren ngai vang, vi~c d~u tien phiii lam la
phong cho ve:J lam hoang Mu. Ne'u chua co ve:J thl tri~u diOO

tie'n cit nguC1i dan ba dyp cho vua d~ ton lam hoang Mu, ho~c
chinh OOa vua tl! llfa chQn hoang Mu cho mlnh. Tuy OOien
ph~n dong cac vua co ra't OOi~u ve:J va OOi~u ba due:Jc vua yeu
thudng thit:m thie't, vl the' co ra't OOi~u trrtC1ng he:Jp m9t vua
ll;li co nhi~u hoang Mu.
f)C1i OOa Ly nu<1c ta, Thai Ton hoang de'khi len ngoi, l~p
7 hoang Mu trong tri~u m9t l~n. f)inh Tien Hoang l~p 5
hoang Mu. Vua Ly Thai T6 l~p 9 hoang Mu. Vua Quang
Trung co 2 hoang h~u.
Vua Rajpute (thu9C mi~n Tay nu<1c An) m6i ngay d~u
phiH thay d6i m9t ba phi d~ he:Jp vm qui lu~t cua tri~u dlnh.
Vua Haroun cua H6i Giao co bay ba ve:J chinh thii'c va
hang rigan cung phi my nil. M9t s6 con cai cua vua la con
cua nhilng thie'u nil no l~. Cling co OOi~u trrtC1ng he:Jp cac vua
chua khong co con nhu vua Dl;l Ton OOa Tr~n, hay vua Tlf
f)((c dai nha Nguy~n. Tlf f)((c len ngoi vua luc 19 tu6i, Ilia
tu6i cua d9 xuan thl d~y s((c llfc, m~c dil co ca tram ba ve:J
chinh th((c OOung mlii de'n35 tu6i v~n chua c6 con. Tlff)lic
bu6n blfc, ngt;( y chila chl;ly du cach vfin khong co ke't qua.
MQt hOm co m9t nglf y tau vm vua nen an n~m vm mQt phl;l
nil dli co ch6ng va sinh nhi~u con d8 c~u tlf. Tlff)((c ra't mong
co con nen ba't k8 mlnh la da'ng quan Vltdng, v~n d6ng y an
nhm v<1i nguC1i d~m ba a'y OOung v~n khong co ke't qua.
Chi co vua Pbual Teijip (H6i Giao AR~p) Hi n6i tie'ng
nha't. Ngoai s6 cung phi my nil trong cung, vua con co 900


BIMAT CUNG DINH 2

I

~~:\.
~-

" Cu(lc s6ng thuang nh.t coo cac
ba Hoang trong ch6n cung d'lnh
Au chAu.
7.

~-l
,.

'\.""

_~,


3 DOAN VAN THONC


BI MAT CUNG DiNH 4

A.o quan ,y phIJ.c dung mot eua the ky thu 19
~ cung dmh nul1e Phap. NhUng b,e vuong gia
thuang hQp m,t d" yen ti~ ~ di~n Versailles
(thiri vua Louis thu 14 (1643-1715). Den diri vua
Louis XVI s" xa hoa trIJ.Y .,e cang gia ting,y phIJ.e
doi khi nhu d~ trmh dilin iJ san khau.

5 DoAN VAN THONG

bA vC! va s6ng khoe rn~nh cho d6n 85 tu6i rndi che't. Tuy
nhien ttt ca nhUng bA phi ily d~u c6 nhung do~n tlnh sa c6
khi rilt ly ky vdi nha vua rna chI trong ch6n cung dlnh mdi
bie't r5 nhung bi ~n v~ cUQc tlnh cua hQ.
Theo tlt li~u Ijch sa cua Phan Tilt Liern va Giang Quan
(Dilu Tich Kinh Thanh. nxb Ha N(>i 1987) thl vua Le Thanh
Tong (1442-1497) c61~n trong rnQt bu6i ye'n t6 chl1'c trong
cung. c6 doan ca hat vao giup vui. Trong doan hat c6 rnQt
co gai tre'dyp ca hat rilt hay. Vua dyp y hOi ten hQ que quan
thi co gai cho bi6t na·ng la .con gai cua Nguyen Trai. rnQt
trung th~n cua nha Le bj xa tQi ch6t oan vi vv Thj LQ. Vua
Le Thanh Tong bie't r5 chuy~n. vi'ta ng~c nhien vi'ta cam
dQng. V~ sau vua cho vao cung v~ phong lam Tntdng L~c
HoangH~u.

C6 tntCJng hC!p d~c bi~t nhu Trinh Thj NgQc H~nh (con
gai cua Trinh Trang) tntdc d6 dii lily Le Tl1,l va c6 4 con
nhung sau Trinh Trang l~i dem ga cho vua Le Th~n Tong
va l~p lam hoang h~u.
Theo nha nghien c((u Ijch sa tri~u Nguyen (tac gill Hl1'a
Hoanh) thi chi rieng tri~u Nguyen trong Ijch sa Vi~t Nam
thoi ding c6 vo s6nhung bA phi vdi nhung chuy~n tlnh ly kY
va sau nay trd thanh hoang Mu nhutntCJng hC!p vua Bao B~i
cudi co Nguyen Thj Hifu Lan. nguCJi tri thl1'c s6ng theo 16i
Tay Phudng. Hai nguCJi g~p nhau la do s11 dp xe'p clla ell
nguCJi cha co gai la Nguyen Hii'u Hao va toan quy~n Pierre
Pasquier trong mQt d~ ti~c t~i khach s~n Ba L~t. Co Lan sau
c:t6 trd thanh hoang h~u. Bay la mQt bi~t 1~ cua tri~u c:tlnh

nha Nguyen. nhilt la c:tii vi ph~m c:ti~u 1~ c:t~t ra ttl c:tCJi Gia
Long: khong l~p hoang Mu. B6 la chua k~ c:te'n s11 ki~n gia


BI MAT CUNG DINH 6

dinh co Lan theo dl;lO Cong Ghio.
Khi tim hi~u v~ hoang Mu va h~ th6ng cung giai 0 cung
dinh Vi~t Nam, nha nghien diu Iich su Tdln Vlin Tich dii
cho bie't nhlt sau:
" ... Nhli Nguyen khong c6 vua nao nl;lp holing Mu, d6
Ia tuan theo di hua'n cua vua Gia Long: khong I~p hoang h~u,
khong cu t~ tltdng, khong Ia'y trl;lng nguyen. Chi rieng vua
Bao E>l;li lam cach ml;lng gia dlnh rong cu co Marie Therese
Nguyen Hil'u Hao lam Nam Phltdng I10ang H~u rna nha vua
t1;l dich sang tie'ng Phl'ip Ia Parfum du Sud, nhlt v~y chll
Phltdng 0 day, trong Han t1;l, pMi vie't c6 Thao d~u.
Trong che'dQ phong Ide'n, hoang h~u Iii ngltC1i d(tng d~u
tam cung, It;lc vi~n, cai quan cac bli velIe, nang h~u, the,
thie'p, phi, t~n, phu nhan, th~ nll, cung nu, ngt;l nu. ChUng ta
c6 th~ clin c(t vlio bQ Kham DiM E>l;li Nam HQi E>i~n Su L~
d~ xem h~ th6ng ca'p b~c nhung bli vel vua.
E>6 Ia mQt h~ th6ng he't s(tc ph(tc tl;lP, gQi Ia Cung Giai.
Cung giai g6m sau ca'p: tam phi (Qui phi, Minh phi, Kinh
phi); tam tu (Tu nghi, Tu dung: Tu vien)~ cUu t~n (Qui t~n,
Hi~n t~n, Trang t~n, E>(tc t~n, Th\lc t~n, Hu~ t~n, L~ tlln, An
t~n, Hoa t~n); tam chieu (Chieu nghi, Chieu dung, Chieu
vien); tam sung (Sung nghi, Sung dung, Sung vien); I\lc ch(tc
(Ti~p dlt, Dung hoa, Nghi nhan, Tai nhan, Linh nhan, Lltdng
nhan).

Nlim Bfnh Than 1836, vua Minh M~nh tha'y h~ th6ng
nay qua rltC1m ra nen dii tinh giam cOn chin b~c. Tren he't Ia
Hoang qui phi (nha Nguyen v6n khong I~p hoang h~u). R6i
b~c th(t nha't: Qui phi, Hi~n phi, Thlln phi; b~c th(t hai: E>(tc
phi, Th\lc phi, Hu~ phi; b~c th(t ba: Qui tlln, Hi~n tlln, Trang



Bf MAT CUNG DiNH 8

t~n; b~c tht1 tlt: Bt1c t~n,Th\lC t~n, Hu~ t~n; b~c tht1 nam: L~
t~n, An cin, Hoa t~n. B~c tht1 sau Hi Ti~p dlt, b~c tht1 bay la

Qui nhan, b~c tht1 tam Ia My nhan va b~c tht1 chin la Tai
nhan. Cac danh xltng nay c6 th~ thay d6i theo tri~u dl;li,
valho~c stt li~u. Vi d\l d<1i Le, l\lc cht1c c6 Ti~p dlt, Dung
'hoa, Tuyen vinh, Tai nhan, Lltdng nhan, Nil nhan. Nhlt the'
ne'u xet tntC1ng h<;1p ba ChUa Che thi dang la d~y t6 ba Ti~p
dlt hQ. Tr~n, dlt<;1c chua sung ai, co thi nil hQ B~ng len ngay
cht1c Tu dung, nghia la cao hdn chd cli cua mlnh sau b~c va
khi sinh con trai thi trd thanh nil nhan v~t s6 mQt trong nQi
phu (mQt s6 cht1c tltdc ben phd chUa hdi khac vdi cht1c tltdc
ben cung vua, cho nen Tuyen phi trong thl1c te' Ia tltdng
dltdng vdi Qui phi). Tiing Thi~n Vltdng Mien Thllm Ia con
ba Th\lc t~n Nguy~n Khl{c Thi Bttu, Tuy Ly vltdng Mien
Trinh la con ba Ti~p dlthQ Le ngltC1i Van TrInh, Thira Thien.
Nhlt the' chac cua my Tuy Ly vltdng tha'p hdn cht1c ba than
m~u Tiing Thi~n Vltdng.
Theo cung giai, cacba lam v<;1lau cling len chac d~n
d~n, gi6ng nhlt lam quan v~y. ChAng hl;ln ba my Hoang ttt

Mien Trinh nam 1814 dlt<;1c tuy~n vao cung luc mlt<1i lam
tu6i, sung cht1c cung nhan h~u h~ vua Gia Long. Khi vua
Minh M~nh len ngoi nam 1820, ba dlt<;1c thang cht1c Tai
nhan; nam 1824 dlt<;1c ta'n phong chl1c My nhan; nam 1836
s~c phong cht1c Ti~p dlt Ia cht1c cao nha't ma ba dlt<;1c phong
t~ng. NgltQc l~i, khi ban than hay gia dlnh ph~m 16i thi bi
giang cht1c hay bi phe'bO. B<1i Le, Nguyen phi NgQc Dao la
con gai Bl;li tlt d6 Le Sat, sau khi Le Sat phiH tQi cling bi trua't
phe'; Hue phi Nh~t L~ bi giang xu6ng ca'p Tu dung vi cha la
Le Ngan can an; Th~n phi Dltdng thi bi phe' vi ghen tuong


9 DoAN VAN THONG

v.v...
C6 m(>t chi tie't lien quan de'n vlinhQe dang dan ea: Trong
eung giai tri~u Nguyen, khong c6 ehll'e nao la ehll'e BAng
phi; dayeiing la m(>t lu~n ell' trong nhi~u lu~n ell' khae, dang
d~ y nh~m d6ng g6p vao ehU tntdng phan hac truy~n thuye't
eho r~ng bai thd Nom e6 hai diu quen thu(>e eua vua T\fBll'e:
D(ip cd klnh ra tim ldy bong
xtp t{m y It;zi di dlmh hcJi
s6 v(j eua m6i ong vua nhi~u khi ra't ldn: Vua T\f f)ll'e
tuy khong con va chi e6 hao eung - vi the' dem kinh thanh
tha't thU, tam eung da eh~y ra Quang Tri. Tam eung gdm m~
vua va hai ba v(j ehlnh thll'e eua vua - nhUng t6ng s6 v(j eua
vua la m(>t trlim ba ba; nha vua thling ha nlim 1883, de'n
d~u the' IcY nay v~n l\fa b6n mltdi bay ba con s6ng eoi s6e
Hing tffm.
Cae ba v(j vua d~u e6 lltdng, khong tinh theo thang rna

tlnh tung nlim. B~e phi m6i. nlim dlt(je ea'p 1000 quan ti~n,
300 phltdng g~o, 60 ta'm l\la, 48 b(> qu~n ao. B~e tha'p nha't
m6i nlim hltdng 180 quan ti~n, 280 phltdng g~o, 12 ta'm l\la...

Ie

Nhii'ng ngu'm dim bit d~y quy~n hIe
Lieh sa the'gidi, eu(>e dCJi va hanh d(>ng eua nhung ngltoi
dan ba d~y quy~n l\fe d eh6n eung dlnh, hQ la nhung ngltoi
eua phai ye'u nhUng da bet ra laa, n~m quy~n sinh sat trong
tay.
Lieh sa Vi~t Nam khong thie'u nhung con ngltoi d~e bi~t
d6. Tuy nhien dang ehu y hdn ea phiii k~ de'n m(>t ngltoi dan
ba ten la CU Thi. Cll Thi th~t ra la m(>t ngltoi g6e Trung Hoa.
(Dltdi dCJi Tri~u Minh Vltdng, khoang Llim 113 tnt<1e Tay


BI MAT CUNG DINH 10

Ljch).
Tri~u Minh Vlldng h1c con 1ft th€ tu phai sang dlit Han

lam con tin va ndi day, th€ ttl da k€t bOn vdi mQt ngllC1i con
gai dyp d6 Ia Cll Thj. sinh mQt trai ten Ia Hu'ng dll<;1c phong
lam th€ tu. Khi the'ttl len ngoi, Cll Thj trd thanh hoang Mu,
uy quy~n tit d6 ph~n ldn nhm trong tay b a . Trudc khi lam v<;1 th€tu, Cll Thj da dan diu vdi mQt ngllC1i
Trung Hoa d6 la An qu6c Thi€u uy. Khi Tri~u Minh Vlldng
mlit, nha Han dlla An qu6c Thi€u uy la ngllCJi t'inh Cll tit Trung
Hoa lam sl1 gia sang dlit Vi~t d~ loi keo Cll Tbai H~u va
Tri~u Ai Vlldng (th€ tu Hllng). Cll Thj g~p l~i t1nh nhan vo

cllng mirng ro, ca hai tit d6 qulin quit ben nhau lam di~u xliu
xa, dam dang trong cung khie'n cac quan vo cllng bat man.
ell Thj bi€t dll<;1c di~u d6 nen quy€t tam ra tay tieu di~t
nhii'ng ai ch6ng d6i, khong lla ba. Th€ r6i Cll Thj tinh k€ vdi
ngllC1i yeu, t6 chl1c mQt bii'a y€n ti~c linh dlnh khoan dai tlit
ca cac quan tlldng trong tri~u d~ d~ b~ tan sat mQt cachblit
ngC1. Luc bliy giC1trong tri~u cq Lii'Gia la quan t~ tlldng, ong
nay dii tir Iau bi€t Cll Thj Ia ngllC1i dan ba nguy hi~ni nen
thllC1ng theo d5i, d~ phong. Luc Cll Thj l~p y€n ti~c, Lii' Gia
. bi€t s~p c6 nguy bi€n nen luon luon c~n th~n. D<;1i khi Cll
Thj ngo 1m vdi cac quan v~ yeu du dem nlldc Vi~t sap nh~p
vao dlit Han, Lii' Gia li~n dl1ng len phan d6i. Cll Thj vo cllng
tl1c gi~n ph6ng ngay mQt ng<;m giao vao ngllCJi ong nhllng
may m~n khong tr6ng ngllC1i Lit Gia. V~ sau Lii' Gia cllng
em dem quan yay bllt ell Thj, Tri~u Ai Vlldng va ca An qu6c
Thi€u uy dem xu tram.
Dlldi thOi vua Hu~ Tong (Ly Hu~ Tong 1211-1225) itc6
ngllC1i dan ba nao trong cung c6 l~m uy quy~n va h6ng bach.


11 DOAN VAN THONC

Duy chi c6 ba Bam Thai Mu, m~ vua la nghH~m kMc va hay
ganh gMt nhil'ng ngltC1i ba khong lt~. Nhi~u 11ln ba rlly la ca
nha vua vl khong theo y ba. NgltC1i bi Bam Thai Mu gMt
cay, ghet d~ng la Trlln Thi Dung, hie d61a nguyen phi. Nam
11ln bay Ilt<;Jt, Bam Thai h~u tru d~p rna Nguyen phi Trlln Thi
Dung v~n khong bi tu thlln mang di.
Sau cung, 1<;Ji d1;lng We vua tulln du, ba ttl tay cho thu6c
dQc pha vao thu6e u6ng dlta cho con dau u6ng nhltng nguyen

phi khon ngoan, bie't muu d6 xa'u xa d9C ac cua m~ ch6ng
nen dii tlm ke' ch~y thoat.
BC1i chUa Trinh Sam c6 B~ng Thi Hu~, m9t co gai dan
gia chuyen hai cM dlt<;Je vao cung lam cung nil'. V~ sau, Thi
Hu~ dlt<;Jc chUa Trinh Sam yeu thltdng phong lam Tuyen phi.
Tli d6 Thi Hu~ vo cung h6ng hach, san quy~n Mnh trong
tay, ba lam nhi~u Mnh d9ng xa'u xa, d9C ac khie'n n~i ba't
blnh, than oan Ian kh~p tli pM chUa ra t~n dan gian.
Con Y Lan la m9t cung phi dltm tri6u vua Ly Thanh
Tong. Y Lan va cac cung ntr thltC1ng ngay 10 vi~c cham s6c
cho nha vua. Luc a'y ben e~nh nha vua dii c6 ba Dltdng Thai
Mu ra't dlt<;Jc vlia yeu. V6 sau vua tha'y YLan cang ngay
cang d~p nen dem long yeu me'n va phong lam Nguyen phi.
C6 mQt va'n d~ cho de'n nay cac nha nghien cii'u su dang luu
tam tlm hi~u v~ slf ki~n chuyen quy~n tan ac cua Y Lan gia
tang sau khi vua Ly Thanh Ton qua dOi, Can Bue la con trai
ba dlt<;Jc len n6i ngoi, hi~u Ia Ly Nhan Ton. M~e du nha vua
n6i tie'ng la hi~n due, nhan h~u gi6ng vua eha nhltng YLan
la m~ vua thll~i vo cung tan nh~n va hay ghen gMt, ti hi~m.
Ba la ngltC1i dii gay ra Vl;l tham sat ta't ca nhil'ng ngltC1i dang
d trong lang eua vua Ly Thanh Ton (ch6ng ba). T~i d6 c6


Hi MAT CUNG DiNH 12

ca

72 thi nit va
ba Dltdng Thai Mu la ngltCfi VfJ chanh cua
vua Ly Thanh Ton

tltdng mai de'n khi vua ma't va Dltdng Thai hi}.u chiu van s6ng
lin mlnh trong lAng rdi rna ba cling qUye't tam tieu di~t cho
bAng dltfJc. Nhan gian truy~n rAng ta't ca nhung ngltCfi nay
d~u bi chOn s6ng.
Ljch sli Trung Hoa cling khong hie'm nhitng ngltCfi dan
ba chuyen quy~n trong cung ca'm va ngay ca thCfi hi~n d~i
v~n c6 b6ng dang cua hQ.

Lil'H{iu

Lu H~u la vfJ cua Han Cao T6, ba Ia mQt hoang Mu d~y
the'h;tc. NAm 195 trltdc Cong Nguyen, vua Han ma't, con ba
la Thai tli Danh len n6i ngoi (Han Hu~ De') va Lu H~u trthanh Hoang Thai h~u. Vl vua con qua tre nen mQi vi~c tri~u
chanh d~u Thai H~u blit dfiu tan sat nhung ngltC1i rna ba khong lta. Trltde
he't la ai phi cua Han Cao T6 (chdng ba) la nang Thai Cd bi
bilt giam van ng~c t6i. Chlta hli gi~n VI m6i hC1n ghen tlitrltdc,
ba Thai H~u con ra l~nh khoet hai milt cua ba Thai Cd, ch~t
tay va ch~t chan, dam thling hai tai rdi tha xu6ng mQt h6 xi.
(Trltdc khi gie't, Lit H~u sai ngttC1i e~o tfQc d~u ba Thai Cd,
xi~ng day xfch xo tay chan d~ khi di chuy~n phlii le't va bo).
Con con trai cua ba Thai Cd la Nhlt Y(c6 tlt li~u gQi la Tri~u
Vltdng) thl ba tim cach bO thu6c dQc vao rltfJU khie'n Nhlt Y
che't mQt cach tltc tltngltC1i con rieng nua la LtlU Phi. Thai Hi}.u seJ gay nguy bie'n
v~ sau nen nhan dip PhI v~ trao bai kie'n con ba la Hu~ De',
ba cho ngltC1i bO thu6c dQc van chen rltfJu ldti Hu~ De'va LtlU
PhI cung ngdi chuy~n tro. Ba't ngC1 Hu~ De' dm l~m chen

13 DoAN VAN THONG

ru<;Ju c6 thu6'c dQc dinh u6'ng, Lil' H~u tha't kinh xo con te
nhi'io khie'n chen ru<;1u rdi xu6'ng san di~n. Va sau Ltlu Phi
bie't chuy~n nay nen vo cung 10 s<;1, hk nao cGng Itlu y da
phong.
Hu~ De' ma't khi con ra't tre (mdi 24 tu5i) bdi b~nh ng~it
ngheo. Lil' H~u Han l~p con nuoi clla Hu~ De'len ngoi d6 la
Thie'u De'. Lnc nay quy~n hanh clla Lil' H~u len qua cao, mQi
Yi~c dau do ba dinh li~u vi vua qua nb<). Ba phong chilc Idn
cho cac anh em ruQt. Thie'u De' khOn Wn, nhil vua ra't thOng
minh va cong bhng. Bie't Lil' H~u khong phai la my ruQt ll;li
chuyen quyan nen c6 y ba't binh. Lil' H~u ra't tinh y, tilc thi
ra l~nh am sat nha vua va phao tin vua qua doi vi b~nh dil'.
Trang cUQc doi d~y quy~n h;Cc clla Lil' H~u, ba dil luon
}lIon dung am mtlu, thd do~n d~ Um sat d6'i thd clla mlnh mQt
cach tan b~o, dil man chua tling tha'y trong lich
the' gidi
v~ sr;c tni thU clla mQt nguoi dan ha. Chinh Lil' H~u dil l~p ke'
mOi Han Tin, mQt tay d~y mtlu lUcung d~ r~i vo si mai phl;J.c sA'n 300 ra Mt tr6i r~i chern d~u
beu d Truong L~c Quan cho thien h~ kinh Mi. Cling chinh
tay Lil' H~u l~p mtlu khie'n Banh Vi~t (mQt nhan v~t c6 uy
the'ma Ltlu Bang phiii ne vI) bi Mt va bi tru di tam tQc. D~
thi uy, Lil' H~u sai quan dao phd ch~t thay Banh Vi~t ra lam
nhiau manh, m~i manh g6i vao da thU gdi tdi cho cac chu
h~u d~ dIin ml;\t hQ.

sa

PhungH~u

Van Thi'inb. De'la vi vua Trung Hoa len ngoi Inc 11 tu5i.
Lnc ba'y gio nhiau nguoi dyp dU<;1c tie'n cung, trong d6 c6
PhUng Thi la nguoi con gai con nho tu6i nhung thong minh,
lanh l<;1i. Va sau Van Thanh De' dem long yeu thudng va