Đi tìm niềm tin thời internet

Mụclục
Phần1:CănBảnĐạoĐức
TàisảnmềmcủaViệtNam
TàisảnmềmcủanướcMỹ
CâuchuyệnvềCharlie
BàihọctừGary
Californiadreaming
Mộtbiểutượngcủakinhtếthịtrường
Nămngunlýchomộtnềnkinhtếthực
Giảipháp“Giấubụidướithảm”
Thếhệ9x:Làmquanhaylàmăn?

Phần2:VấnnạnKinhTế-XãHội
HaiyếukémchếtngườicủaDNViệt
Đừngkhócchotơi
‘Đầutưđangànhlàcănbệnhhoangtưởng’
Nhữnghỏamùtrongcanhbạc
NhữngcâuhỏichonềnkinhtếViệtNam
Lạmphátcáimácthànhđạt
5tiênđốncủaAlanPhanvềkinhtếViệtNam
Câuchuyệncuốinăm2011
Chiếnthuậtdukíchthờiinternet

Phần3:TưDuyVềGiảiPháp
Hãyđểchúngchếtđi…
“Cấmđáibậy”
Đểngàymaitươisánghơn
“Nhữngđầutưhấpdẫnchothậpkỉmới”
Tựtinđểvượtbão
Chuyệndàitáicấutrúc

Ngànhnghềsẽbiếnthểsaucơnbão
CơhộiđộtphácủakinhtếViệtNam
MộtcơhộiđộtphákháccủaViệtNam
Kiếm1triệuđơlatrong5năm?


Nhìnlạilábàibấtđộngsản
Vánbàilớnchobấtđộngsảnvàlạmphát
“Bâygiờcótiềncũngkhơngbỏvàobấtđộngsản”
Vàng:Trậnđấugiữalựcmuavàbán
Cờbạclàbácthằngbần?
“Sànchứngkhốnlàsịngbàichonhữngconbạclớn”
Giảiphápnàochoviệctiếpcậnnguồnvốn?

Phần4:GócNhỏBìnhn
EauVive
BnMêThuột:Mộtchútgìđểnhớ
Phongcáchcủahưởngthụ
PhầnCịnLạiCủaMình
Túplềulýtưởng
Mộtngườichalýtưởng???
Tơiuđấtnướctơi
Giấcmơhạnhphúc
Tiềnơi,xinchàomi…
Chovànhận…………..
Kimcươnglàmãimãi……..
NămmươiđiềuđángucủaViệtNam


Phần1:CănBảnĐạoĐức

TàisảnmềmcủaViệtNam
KhitơicịnlàmchohãngEisenbergvàHartcourtvàonhữngnămđầu
mởcửacủaTrungQuốc(1975-1990),chúngtơiđượctiếpđónnồnghậuvà
đượcmờiđầutưváonhữngcơngtymàchánhphủTQcholà“hịnngọc”giá
trị nhất của họ. Đó là những đại cơng ty có nhà máy lớn như một sân vận
động,hàngchụcngànnhâncơng,cơsởvănphịngbềthế…tọalạcphầnlớn
tạicácvùngkhỉhogàgáy(kếhoạchtránhcácphivụnémbomtrongchiến
tranh).Nhữngdoanhnghiệpnhànướcnàymangrấtnhiềutínhchấtxãhộivà
quảnlýtheokiểu“chachung”…nênthualỗthườngtrực.
Trước 1990, khơng mấy ai trên thế giới suy nghĩ nhiều về tài sản
“mềm”, mà đo lường sự thịnh vượng thành công của 1 cơng ty hay 1 con
ngườiquacácđồchơisờmóđượcnhưbấtđộngsản,khốngsản,thựcphẩm,
xecộ,điệnmáy…

Giátrịcủatàisảnmềm
Do đó, khi Hartcourt đem tiền đầu tư chun vào các cơng ty IT hay
truyềnthơng,nhiềutưvấnTQchochúngtơingu,đemtiềnđiđổsơngNgơ.
Ngayđếnhơmnay,phầnlớndoanhnhânViệtvẫnkhơngnhậnragiátrịmềm
củacơngtyhọ.Khihọchàobánhaymờimọc,họvẫnkhoenhiềuvềnhàmáy
hồnh tráng, bao nhiêu hectares đất bao quanh, văn phòng tráng lệ ngay tại
trungtâmthànhphốvàchiếcxeRollsRoycehọđanglái…
Tơi có đến thăm tập đồn Foxconn ờ Shenzen hai năm về trước. Nhà
máyhiệnđạivớihơn30ngànnhâncơng,hệthốngdâychuyềnsảnxuấtvà
cácphịng“sạch”(cleanroom)vĩđạitrơngrấtấntượng.Sảnphẩmlớnnhất
họ gia cơng là các Iphone, Ipad, Ipod cho Apple. Trong khi Apple làm chủ
bảnquyềntrítuệvàthươnghiệunênkiếmlờikhoảng$140USDmỗiđơnvị
Iphone,lợinhuậncủaFoxconnkhoảng$7mộtchiếc.
HãngNikecóthươngvụlớnnhấttồncầuvềgiầydépvàtrangphục

thểthao.Họkhơngsởhữubấtkỳnhàmáynàotrênthếgiới.Tàisảnqgiá
nhấtlàthươnghiệuđãxâydựngsuốt50nămquavànhữngtrungtâmthiếtkế
và các phịng thí nghiệm hiện đại nhất về cơng nghệ và sản phẩm. Những
cơngtycóthịgiácaonhấttrênthếgiớiđềulànhữngcơngtymàgiátrịmềm
vượt trội: Google, Microsoft, Facebook, Pfizer, Oracle, IBM…Không một
côngtybấtđộngsảnnàonằmtrongTop100(100côngtyhàngđầu).Tàisản
mềm mang giá trị quan trọng nhất trong lợi thế cạnh tranh của nền kinh tế
tươnglai.


Nhìn lại Việt nam, liệu chúng ta có thể đánh giá được những tài sản
mềm?Vaitrịcủachúngsẽảnhhưởngnhưthếnàotrongchiếnlượckinhtế
khuvựcvàtồncầu?Hãykiểmđiểm.

1.Tàisảnconngười
Haiyếutốtạomũinhọnchođộingũnhânlựclàsángtạovànăngđộng.
ĐâylàphạmtrùcủatuổitrẻvàViệtnamthườnghãnhdiệnvớimộtdânsốmà
65%dưới30tuổi,trên50triệungười.Thêmvàođó,họcsinhsinhviênViệt
Namthườngtỏasángtrêncáctrườngtrungđạihọckhắpthếgiới.Cộngvới
giới trẻ trong nước, Việt Nam có 3.8 triệu kiều bào có kinh nghiệm nghề
nghiệpcao,32%tốtnghiệpđạihọc.Nóichungsovới9quốcgiacịnlạitrong
khốiASEAN,ViệtNamdẫnđầuvềtiềmlựccủanhântài,trêncảIndonesia
vớigần250triệudân.
Tuynhiên,sựyếukémcủanềngiáodụclýthuyếttừchươngđãlàmq
quặttiềmnăngnày.CơngtyIntelđãkhơngtìmrađủ180nhânviêntrungcấp
cho nhà máy 1 tỷ đô la của họ ở Thủ Đức và phải nhập khẩu một số lớn
chunviêntừMalaysiavàPhiLuậtTân.CáccơngtyFDIkháctạiViệtNam
đềucónhữngthanphiềntươngtự.
Thêmvàođó,tưduysaochépngunbảncáctưtưởngtruyềnthống,
cáccơngthứckhoahọclỗithờivàchánhsáchdùngngườilấyngoanngõan

làmchỉtiêu…đãgâythuichộtmọisángkiến,mọiđổimới,mọitiếnbộ.Dù
cósốlượnggiáosưtiếnsĩcaonhấtASEAN(gần10ngànngười),ViệtNam
chỉcó5bằngsángchếnộptạiÂuMỹtrong6nămqua.Năm2011,trongkhi
Singaporevới5triệudânđăngký648bằngsángchế,consốtừViệtNamlà
zerocho90triệudân.

2.Thươnghiệuquốcgia
Các tên tuổi mà mạng truyền thơng Việt khơng ngừng vinh danh như
Vinamilk,TrungNgun,Dr.Thanh,Bitis…đềukhơngcómộtdấuấngìtrên
thươngtrườngquốctế.NgaycảVietnamAirlinesđánglẽphảilàmộtđầucầu
đểpháthuycácthươnghiệukhácchoViệtNamtrênkhắpđiểmđếncủathế
giớiđãchưahồnthànhnhiệmvụcủamình.
Nhờvaitrịlịchsửtrong2cuộcchiếntranhPháp-Mỹ,ViệtNamđãcó
tiềmnăngđểnổitiếngvàtạothiệncảmvớinhândânthếgiới.Tuynhiênsau
37nămtừngàychấmdứtchiếntranh,hìnhảnhViệtNamđãmờdầntrongtrí
nhớcủanhữngthếhệtrẻsaunày.Sựthiếuvắngnhữngthànhquảấntượng
trênmọilãnhvựctừkinhtếđếnkhoahọc,từnghệthuậtđếnthểthaođãbào
mịnthươnghiệuViệtNam.


NhậtBảnphảimấtgần40nămmớitạodựngchoMadeInJapanmột
thươnghiệuđồngnghĩavớichấtlượngsảnphẩmvàsángtạo.TrungQuốccố
gắng tạo một thương hiệu quốc gia suốt 35 năm qua. Cho đến nay, kết quả
ngượclạivớimongước,cácthựcphẩm,hóaphẩmMadeinChinabịtẩychay
trênmọithịtrường,ngaycảtạichínhquốcgiahọ.Cácsảnphẩmtiêudùng
kháccủaTQđồngnghĩavớigiárẻvàbiểuhiệncủahàngnhái,hànggiả,hàng
dởm…
MộtmaymắnchoViệtNamlàdùnằmcạnhTrungQuốcvàmangnhiều
tính chất kinh doanh cẩu thả tương tự, sản phẩm Việt Nam vẫn chưa bị bơi
đentrênthếgiới.Tuynhiên,nếutiếptụccopyơnglánggiềngvềquảnlýchất

lượng,thươnghiệuchúngtasẽlàmộtgánhnặngđètrêngiácả,thayvìhưởng
mộtmứcgiácaohơn(premium)nhưNhậtBản.

3.Vịthếtrênthịtrường
Mọinềnkinhtếcũngnhưdoanhnghiệpđềucóthểtạochomìnhmột
thếmạnhtrongcácthịtrườngngách,màkhơngcầnđếncácyếutốcạnhtranh
trên. Thí dụ, Thụy Sĩ hay Singapore khơng có một nền tài chánh lớn mạnh
nhưMỹ,Anh…cũngkhơngcóđộingũhaycơngnghệgìsángtạohơn;nhưng
họbiếtbiếnquốcgianhỏbécủahọthànhmộttrungtâmtàichánhthếgiới
quachánhsáchmởrộngmàkínđáo,hiệunăngvàminhbạch.
ViệtNamcóthểtìmmộtlợithếcạnhtranhtheophươngthứctrên.Dù
cơngnghiệpViệtkhơngthểsánhvớiTrungQuốctrênrấtnhiềuphươngdiện,
nhưngcácnhàsảnxuấtHàn,NhậtđãđầutưnhiềuvàoViệtNamđểtránhrủi
rokhibỏtấtcảtrứngvàocáigiỏTrungQuốc.Vềdulịch,dùkhơngthểcạnh
tranhvớiTháiLanhayngaycảxứnhỏnhưSingaporevàMãLai,ViệtNam
cóthểđàosâuvàomộtchiếnlượcđặctrưngnhưsinhtháihaythámhiểmhay
hưutríđểtạothịtrường.
HaingànhnghềtơitinlàViệtNamcóthểdẫnđầutạiASEANnếubiết
pháttriểnđồngbộvàsángtạo.Thứnhấtlànơngnghiệpcơngnghệcao.Tạo
ra những sản phẩm xanh, sạch, an tồn được đảm bảo bởi những cơ quan
kiểmphẩmnổidanhthếgiớilàbướcđầu.Việcgiáodụchuấnluyệnchocác
nơngdânnhữngcơngnghệmới,nhữngquytrìnhdùngITđểđiềuhịavàtiếp
liệu,sửdụngđộingũtiếpthịtrẻvàbénnhậytừthànhphốcóthểtạonênmột
làn sóng thay đổi bộ mặt của nông thủy sản Việt Nam. Người tiêu dùng tại
cácnướcÁChâu,nhấtlàtạicácnơicóthunhậpcaonhưHồngKơng,Nhật,
Singapore…đangcónhucầurấtlớnvềantồnthựcphẩm.
Thứ hai là ngành IT (cơng nghệ thơng tin) tại các thành phố lớn bao
quanhbởicácđạihọctiếnbộvàhiệnđại.Giáotrìnhhọcphảithayđổivàcác

trungtâmITphảicónhữngcơsởhạtầngtốitânnhấtđểgiúptínhsángtạo
củađộingũpháthuyđúngmức.Trênhết,luậtvềbảnquyềntrítuệphảiđược
thắtchặtvànghiêmtúcthựcthitrênmọicấpbựccủathịtrường.

4.Vănhóagiađìnhvàxãhội
Người Việt Nam có một gắn bó thân tình chặt chẽ với gia đình, làng
xómvàđấtnước,nênsựđùmbọcvàtiếpsứctạomộtthếđồnkếtmạnhhơn
chủnghĩacánhâncủaÂuMỹ.Nhưngđâycũngcóthểlàmộtbấtlợivìtầm
nhìnbịgiớihạn,tâmlýbầyđànrấtcaovàqgầnnhauthìcũngdễgâyra
xích mích mâu thuẫn. Một mặt khác, liên hệ với tha nhân ngồi xã hội lớn
đangbịthahóavàxuốngcấptrầmtrọng,tinhthầncơngdântrởnêntệhạivới
nhữngvấnnạnvềthamlam,vơcảm,thóigâyơnhiễmvàtưduyíchkỷ.
Nóitómlại,cơhộiđểtạodựngnhữngtàisảnmềmchoViệtNamhiện
diệntrênnhiềulãnhvựcvàtiềmnăngcủacáctàisảnnàycóthểlàcúhích
đưakinhtếViệtbắtkịpcáclánggiềnggiầuởASEANtrong1hay2thậpkỷ
sắpđến.Bađịihỏiquantrọngnhấttrongquytrìnhđộtphánày:
1. Tư duy của đại đa số người dân phải thay đổi để hiểu rằng cái giá
phảitrảchosựthịnhvươngtươnglailàcanđảmvấtbỏngaylậptứcnhững
thóiquentaihại,nhữngtưtưởnglỗithờivànhữngđịnhkiếnsailầmvềkinh
tế,xãhộivàvănhóa.Mộtcuộcđổimớitồndiệntừtrítuệcủatríthức,nơng
nhâncơng,trẻgià,giàunghèolàưutiênsốmột.
2. Thành phần ưu tú và đang được hưởng thụ những thành quả từ sự
thayđổicơchếphảinắmlấycơhộiđểtạochodoanhnghiệpmìnhđanglàm
chủhaylàmcơnglĩnhhộiđượcnhữngkiếnthức,cơngnghệhiệnđại,những
kỹcươngđạođứcdàihạn,nhữngsángtạođộtphátrênthịtrườngvàphảibắt
đầuxâydựngthươnghiệubềnvững.
3.Chánhphủnêntránhmọicanthiệpvàovậnhànhkinhtếcủatưnhân,
hãytinvàokhảnăngkinhdoanhcủangườidân,Họdưsứcđưanềnkinhtế
nàyvàoquỹđạocủacácnướctiếnbộvàquamặtnhữngđốithủcạnhtranhtại
ASEAN cũng như tồn cầu. Hãy cởi trói cho họ để họ tự lực cánh sinh và

đừngápđặtthêmnhữnggánhnặngkhơngcầnthiếtquachánhsáchthuếkhóa
cơngbằngvàthủtụchànhchánhđơngiảnminhbạch.
NhưMilonFriedmanđãnhậnxét,”quabaonhiêuthờiđạivớinhiềuthể
chếkinhtế,khơngcómộthệthốngxãhộinàocóthểcảithiệnmứcsốngcủa
người dân nhanh chóng bằng hệ thống tự do để mặc cho người dân tự tỏa
sángsựsángtạovàlaođộngcủahọ“
T/SAlanPhan,ChủTịchQuỹĐầuTưViasa


21/9/2012


TàisảnmềmcủanướcMỹ
Tàisảnmềmcủamộtquốcgiathườngtụhộitừnhiềunhântố.Tàisản
lớnnhấtcủaTrungQuốclà5ngànnămlịchsửvàvănhóađặctrưngcủaNho
giáo,thểhiệnqualốisốngcủa1.3tỷdânvàhơn100triệuHoakiều.Mặttrời
khơngbaogiờlặntrênđếchếAnh100nămtrướcnênngườiAnhthườngrất
khơn ngoan trong những lựa chọn về chính trị, kinh tế và xã hội…vì họ đã
từngtrảiquabaothờivàngsoncũngnhưkhốnkhổ.HoaKỳthìchỉmớilập
quốchơn200nămnhưnghiệnnay,tàisảnmềmcủanướcMỹlantỏakhắp
hồncầuvàtạohướngchorấtnhiềutràolưutrongsinhhoạtcủanhiềudân
tộc.
Dùđadạng,phứctạpvàcóthểgâynhiềutranhcãi,tronggócnhìncủa
tơi,5nămtàisảnmềmlớnnhấtcủanướcMỹgồmcó:
1.Niềmtincủangườidân

NếuhỏimộtngườiMỹlàhọtinvàocáigì,ngồiđứctinvàotơngiáo
riêng,câutrảlờisẽlàmộtgiaoướcxãhội(socialcontract).
Điềukiệnđầutiêncủagiaoướclàtơibìnhđẳngvàtựdotrướcmọicơ
hộiđểmưutìmhạnhphúcchomìnhvàgiađình,từvậtchấtđếntinhthần.Tơi

cóthểlàmộtđứabédamầu,lớnlêntrongkhuổchuộtnhưngtơivẫncóthể
làmTổngThốnghaylàngườigiàunhấtnướcMỹhaymộtvănnghệsĩtăm
tiếng.Độcaohaythấpcủahànhtrìnhhồntồntùythuộcvàokhảnăngvà
ướcmuốncủatơi.
Sauđó,tơiđượcchánhphủcamkếtlàkhơngaicóquyềncanthiệphay
ngăntrởbấtcứhànhvinàocủatơimiễnkhơngphạmpháp.Cănbảncũngnhư
chi tiết của hệ thống pháp luật này phải được xây dựng hay hủy bỏ với sự
đồngthuậncủađasốcửtrihoặcngườiđạibiểudodânbầu.Vàtơitinrằng
trướcphápluật,tơisẽđượcxétxửbởinhữngngườidânkhác(bồithẩmđịan)
hồntồnđộclậpvớimọiquyềnlựccóthểảnhhưởngđếnkếtquả.
Theogiaoước,đểđánhđổicácquyềnlợitrên,tơiphảicótráchnhiệm
tơntrọngvàbảovệquyềnlợicủanhữngcơngdânkhác,quabổnphậnđóng
thuếhaynhậpngũ.Mộtphầntiềnthuếsẽđượcdùngđểcứugiúpvàtạomột
mạnglướiantồn(safetynet)chonhữngcơngdânkémmaymắn.Điềutranh
cãithườngxunởđâylàchánhphủđượcquyềnlấybaonhiêutiềncủatơiđể
làm chi phí điều hành cho bộ máy và bao nhiêu để giúp người khác? Đây
cũnglàđềtàichínhchobaocuộcvậnđộngtranhcửtạimọitầnglớpxãhội.
Dùthếnào,đasốngườidânMỹtinvàogiaoướcxãhộinàyvànhững
nhânquyềncùngsựtựdotiềmẩnbêntrong.Niềmtinlànềntảngchungcho


mọithànhphầntrongsựvậnhànhquốcgiavànótạosựbềnvữngchomọikế
hoạch,ngắnvàdàihạn,củacánhânhaycủachánhphủ.
2.VănhóaMỹQuốc
SaunhữngđợtdicưđầutiêntừÂuchâuvàothếkỷ18,nướcMỹbắt
đầumởcửarộngrãiđónnhậnmọịsắcdântừkhắpthếgiới.Họđếnvớimột
“giấc mơ Mỹ Quốc” (American dream), họ chấp nhận giao ước xã hội nói
trênvàđãkhơngngừngcùngnhautạodựngmộtnền“vănhóaMỹQuốc”vơ
cùngđadạngnhưngđặcthù,vơcùngnăngđộngnhưnggiảndịvàminhbạch.
Cănbảncủanềnvănhóadângiannàylàsángtạotrongtrítuệ,hăngsay

trongcơngviệc,chơiđùavàmuasắmthỏathích,tơntrọngriêngtư,khơng
ngần ngại sử dụng quyền lực của mình, minh bạch trong thơng tin, cởi mở
thânthiệnvớingườilạvàýtưởngmới,khơngtrừngphạtthấtbạivàtiếptục
cốgắngtrongmọihồncảnh.Trênhết,ngườiMỹlạcquanvàosựthànhcơng
tốihậucủamụctiêuđờimình.
Dĩnhiên,mặttráicủavănhóaMỹchothấynhiềunhượcđiểm.Nhưmột
đứatrẻgiàucó,xãhộiMỹkhángạomạnvàkhơngquantâmnhiềuđếnvăn
hóa truyền thống của nhân loại. Câu nói “my way or highway” (lối của tơi
hay lối xa lộ = khơng theo tơi thì cút đi) thể hiện trong nhiều hành xử của
người Mỹ từ chánh trị đến kinh doanh. Nhưng đứa trẻ này lại rất sáng tạo
trongthờiđạicủatrithức,tạonênnhữngtàisảnqbáuchokhotàngnhân
loạitừytếđếnnơngnghiệp,từITđếngiáodục,từtàichánhđếnchínhtrị.
VănhóaMỹđãđónggóprấtnhiềuchobộmặtngàynaycủangơilàng
tồncầuvớinhữngthayđổivàcảithiệnliêntục.
3.Nguồntrítuệvàtàinăng

NgàyxưamọiconđườngđềudẫnđếnLaMã.Ngàynaymọitàinăng
đều tìm về đấu trường Mỹ. Trung tâm quyền lực chánh trị và quân sự tập
trung tại Washington DC; tháp cao tài chánh nằm ở Wall Street; trung tâm
phimảnhlàHollywood;thếgiớicủacơngnghệcaochọnSiliconValleylàm
điểmtựa;vàđỉnhcaotrítuệ(sorry,khơngphảiHàNội)làliênminhgiáodục
củacácđạihọcIvyLeague.
Niềmtinvềgiaoướcxãhộivàvănhóacởimởlàlýdochínhchosựdu
nhậpcủacáctàinăngthếgiới.Đấtlànhthìchimđậu.Sựlựachọnmơitrường
Mỹđểpháthuysángtạovàxâydựngsựnghiệpcủahọlàmộtminhchứng
hữuhiệugấpngànlầnnhữngkhẩuhiệurỗngtuếchhaychánhsáchđãingộ
trêngiấytờ.Mộtlưuýnhỏ:suốttrămnămqua,chánhphủMỹchưabaogiờ
“quảngcáo”mờigọicácdidânđếnMỹhaycácMỹkiềuquayvềqhương
đónggóp.

Như một nàng con gái đẹp, thông minh, đảm đang…nước Mỹ khơng
thiếunhữngchàngtraitrẻsắphàngcầuhơn.Ngaytạinhữngquốcgiamàdư
luận thế giới cho là có thể vượt mặt Mỹ trong vài chục năm tới như Trung
Quốc,Nhật,Nga,ẤnĐộ…cáctàinăngđịaphươngnàyđãvàđangàoạtmua
vé“mộtchiều”quaMỹ.Trongmộtnềnkinhtếkiếnthức,tàinănglànhững
viênngọcqchođộingũvàTeamAmericachắccịnnắmlợithếcạnhtranh
nàytrongdàihạn.
4.Thươnghiệuquốcgia

8trong10thươnghiệuhàngđầucủathếgiớilàcủaMỹ.DùMadein
JapanvàGermanycóthểhấpdẫnkháchhàngtrongvàingànhnghềvàcơng
nghệ,MadeinUSAtiếptụchưởngmộtpremium(giánângcấp)khácaotrong
suốt100nămqua.
Khơng phải thương hiệu Mỹ khơng có thử thách và đối thủ nặng ký.
Trongthậpniên80’svà90’skỹnghệơtơMỹbịlãohóavàToyota,Honda
nhẩy vào vị thế hàng đầu tại Mỹ về chất lượng và doanh thu. Nhưng GM,
Ford và Chrysler đã phục hồi nhanh chóng và thương hiệu Mỹ về ơ tơ lại
chiếmthếthượngphongtrênthịtrường.
Trong ngành điện thoại di động, Nokia và RIM (Blackberry) đã nắm
thờicơvàdẫnđầuthịtrườngtrongthờigianngắn.Tuynhiên,cáccơngtyMỹ
lạisángtạovàthayđổicuộcchơivớicơngnghệvàứngdụngmới.Ngàynay,
hệđiềuhànhcủaApplevàGoogleAndroidđãthốnglĩnhthịphần.
Sựthaymáunhanhchóngcủatưduy,tầmnhìnvàtrítuệMỹlàmộtvũ
khírấtnăngđộngđểgiữvữnggiátrịcủathươnghiệukhiđốidiệnvớicạnh
tranh.
5.Cơchếchánhtrịvàxãhội
Saucùng,cáctàisảnmềmtrênlạiđượcquảnlýbởimộtcơchếvơcùng
bềnvữngsuốtlịchsửnontrẻcủaMỹ.Yếutốchínhlàsựphânquyềnrõrệt
của 3 bộ phận: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hiến pháp Mỹ khơng cho

phépmộtbộphậnnàocóthểthaotúngmộtbộphậnkhácbằngcáccuộcbầu
cửđộclậpvàtựdo;cũngnhưviệcchiaquyềnđểcácchánhphủtiểubangvà
địaphươngkhơngbịsựkhốngchếcủachánhphủliênbang(trungương).
Cẩn thận hơn, các nhà khai sáng nền dân chủ Mỹ còn đặt tự do ngơn
luậnvàođệtứquyềnđểđảmbảominhbạchvàđầyđủthơngtintừcácmạng
truyềnthơng.ChánhphủMỹkhơngđượcphépdínhlíuquahìnhthứcsởhữu,
tàitrợhaykiểmduyệtbấtcứmạngtruyềnthơngnàotạinộiđịaMỹ.Việcxuất
bản sách vở và báo chí khơng cần bất cứ một giấy phép gì từ chánh phủ.
Quyền tự do ngơn luận này được xác nhận rõ ràng khi Tịa Án cho phép


ngườidânquyềnđốtcờMỹhaybiểutìnhủnghộcáckẻthùcủaMỹ.
Cơ chế nào cũng đều tồn tại những sai lầm hay xung đột mâu thuẫn.
Tuy nhiên, nền tảng phân quyền và dân chủ tạo nên một minh bạch rất cần
thiếtđểngănngừasaiphạm.Nhữngtranhluậntựdokhắpnơikhắplúcđem
đếnchongườidânmộtcảmnhậnlàhọđangthamdựvàoviệcđiềuhànhđất
nước và mọi quyết định quan trọng về hướng đi của chánh sách cơng phải
đượcsựđồngýcủahọ.Cơchếnàylàyếutốquantrọngđểtạoniềmtin.
Tóm lại, qua bao cơn bão lớn nhỏ của tình hình thế giới, trong chiến
tranhhayhịabình,cáctàisảnmềmqbáunàyđãgópphầnquantrọngnhất
đểgiữvữngđếchếMỹhiệnnay.Sứcmạnhqnsự,thủthuậtchánhtrị,chiến
lượctàichánh…khơngphảilànhữngnhântốđểlàmnuớcMỹvĩđại.Thựcra,
nhiềungườiđangphảnbiệnđâylànhữngnhượcđiểmcủahệthốngMỹ.Tơi
vẫnthườngnói,nửađùanửathật,làMỹđãthắngLiênXơnhờnhữnggiấcmơ
từ Hollywood, thủ thì hàng ngày với người dân Nga và Đơng Âu rằng, cái
thiênđườngthựcsựcủachúngtalàsựtựdocủatrítuệvàcontimquacác
câuchuyệnthầnkỳtrênmànbạchaytrênTV.NgàynaylàInternet.
CốTổngThốngJ.F.Kennedybầytỏrõrànghơnvềgiátrịcủatàisản
Mỹ,”ChúngtaphảitinlàdânMỹđủtríkhơnđểphánxétcácsựkiệnbấtổn,
cácýtưởngngoạilai,cáctriếtthuyếtlạkỳvàcácgiátrịkhácbiệt.Bởivìmột

quốcgiakhơngdámđểchongườidânquyềnquyếtđốnvềsựthậtvàgiảdối
trongmộtmơitrườngtựdolàmộtquốcgiasợsệtngaychínhngườidâncủa
mình.”
AlanPhan



CâuchuyệnvềCharlie
Nghịchcảnhthườngthểhiệnnhântài;trongkhithịnhvượnglạiche
giấunó(Adversityiswonttorevealgenius,prosperitytohideit.)Horace
Một thú vui của tơi trong thời gian rãnh rổi giữa các cuộc họp khi đi
cơngtáclàgặpcácdoanhgiaViệtđểtìmhiểuthêmvềconngườihọ:yếutố
thànhcơnghaythấtbại,mơitrườngkinhdoanhvànhữngtrảinghiệmthúvị.
KỳvềMỹvừaqua,mộtbạntrẻgiớithiệutơivớimộtđạigiaViệtkiềukhá
thànhcơngvànổitiếngtrongcộngđồng:anhCharlieTơnQ.
Sángtạođểvượtkhó
AnhQlàmộtthuyềnnhânđếnMỹmộtmìnhnăm14tuổivàcưngụ
tạibangLouisianatừ1986.Vừađihọcvừađilàmanhtốtnghiệpkỹsưhóa
học tại LSU và lập gia đình vào giữa thập niên 1990s. Vợ anh kinh doanh
tiệmnailởđâynênanhkhơngđilàmmàmởmộttiệmcungcấplinhkiệnvà
hóachấtchocáctiêmnailskhác.
Cuộc sống tạm ổn định cho đến khi anh quan sát khách hàng thăm
viếngchuỗisiêuthịWalMart(cóhơn70%làphụnữ)vànẩyraýtưởngxin
WalMartchophépanhmởcáctiệmnailsngaytrongkhuthươngmạicủahọ.
Phảimấthơn2nămđểthuyếtphụcWallMartvàchođếnnămnay,cáccửa
hàng Regal Nails làm theo phương thức “nhượng quyền” (franchise) đã lên
đếnconsốhơn1,100tiệm.TạiCalifornia,ngườiViệtlàmchủđến80%các
tiệmnailsvàtỷlệchotồnquốclà44%.
Consốthựccủađạigiathực
Vì là cơng ty tư nhân nên Regal Nails khơng thơng báo số liệu tài

chánh.Nhưngnếutínhmỗitiệmnailcódoanhthutrungbìnhlà34,000đơla
mộttháng(theotạpchíNails),thìđếchếRegalNailscủaanhQcódoanh
thuhàngnămkhoảng450triệuđơla.Mứclờicủacơngtydịchvụthườngcao
gấpđơicơngtysảnxuấtnênnếuRegalNailsniêmyếttrênsànHOSE,đâysẽ
là một cổ phiếu blue chip “hot” nhất vì lý do thứ hai: Regal Nails gần như
khơngcónợ.
Trướckhigặpanh,tơiđãấntượngvớithànhquảvàconsố.Saukhigặp
anh, tơi hưng phấn và lạc quan hơn vể thế hệ doanh nhân trẻ của chúng ta.
Ngồimáitócbềnhbồngdảinhưmộthippiethời60s,vịđạigia41tuổinày
trơngthậtbìnhdịvàdễthươngvớichiếcáothuntrắngvàchiếcquầnjeanđã
bạcmầu.
Đểtiệnviệc,tơiđếngặpanhmộtbuổitrưahèkhámátởkhuWalMart


mới xây tại Foothill Ranch, California. Anh Quý đang khởi cơng xây dựng
mộtchuỗitiệmnailvàspacaocấplấytênlàIsis.Đâylàtiệmđầutiênvàkế
hoạchlàsẽhồntấtthêm5tiệmtrướccuốinăm,kểcả2tiệmởAustralia.Tơi
áingạinhìnanhđầutắtmặttốivớiđámnhâncơngxâydựng,bịradướisàn
giúphọtừngvítnốiđểbảođảmantồnchocáckệtủ;rồiquayqualàmviệc
vớinhómITvềhệthốngvậnhànhvàkhuyếnmãigắntrênmỗiIpadchotừng
kháchhàng;saudóchỉdẫnnhómquayphimvềcuốnvideohuấnluyệnnhân
viên.Vàtrămcơngviệckhác,quaphonehayquaEmails.
Gócnhìnsâuhơn
Sau1tiếng,anhchởtơiramộttiệmphởgầnđóđểanhemcókhơng
gianriêngtâmsự.Giốngtơi,anhthmộtchiếcxeNissancỡnhỏvàtựlái
như một nhân viên trung cấp. Khơng gì để thể hiện và khoe khoang. Câu
chuyệngiữahaingườicũngbộctrực,thànhthựcvàđingayvàocácvấnđề
anh đang trực diện và nhờ tư vấn. Anh khơng nói gì đến thành quả đã đạt
đượcmàchỉvềnhữngmụctiêuphảiđạtđếntrong1năm,5nămvà10năm.
Anhcũngchothấymộtngườiđànơnguvợconvàgiađình,khơngthích

nhậu nhẹt hay lăng nhăng. Tơi nói ở điểm này anh giỏi hơn tơi nhiều vì
khoảng tuổi anh, hồi xưa tơi cũng thích “nổ” và “hư hỏng” lắm. Anh cười
hiền,nóikhơngcóthìgiờ.
TơihỏianhcólàmăngìởViệtNam?Anhchỉvềnướcmộtlần,được
vàingày,muốntìmđốitácđểgiacơngchohọvàilinhkiệnchonhàmáycủa
anhbênMỹ,nhưnglốilàmviệcvàcáchgiaotiếpcủahọkhơngphùhợplắm
vớinhucầuvềchấtlượngvàtiếpliệu.Anhcũngnóilàanhcógặpvàiquan
chứcvàhọlàmanh“sợ”.
Bacơngthứccủathànhcơng
Tơi hỏi điều anh quan tâm nhất trong kinh doanh là gì? Anh nói “sự
thỏa mãn của khách hàng”. Anh chứng tỏ điều này khi lăn ra đất để đo độ
mềm của chỗ để chân, thử đi thử lại menu của Ipad (gắn trên ghế ngồi khi
kháchđợihayngồichothợlàm),chọnchươngtrìnhcácvideotrênmànảnh
siêuphẳngđểkháchthưởngthức,loạirượuvanghaysâmbanhmờikháchkhi
họbướcvàotiệm,độnóngchiếckhănấpmặt,nhữngloạihóachấthữucơvà
thânthiệnmơitrườngđangđượcnghiêncứu….
Điềuquantâmthứhaicủaanhlà“độingũnhânviên”.Baoquanhanh
lànhómquảnlý,tồnngườitrẻ,tốtnghiệpđạihọc,chunsâuvềIT,năng
độngsángtạovàđượchuấnluyệnítnhất6thángvềnghệthuậtlàmthỏamãn
kháchhàngvàxửlýcáctìnhthếkhókhăn.
Điềuquantâmthứbacủaanhlàlàmsaotiếptụcxâydựngvà“bảotồn


haithươnghiệu”RegalvàIsisđểgiữvữngvịthếtrênmộtthịtrườngrấtcạnh
tranh. Muốn bám trụ, phải đi trước thiên hạ vài năm qua sản phẩm “xanh”,
quatiếpthịmạngxãhội,quaphầnmềmquảnlý,quahuấnluyệnvàđàotạo.
AnhchobiếtkỹnghệnailtạiMỹđạt6tỷđơlanămrồivàkhoảng1.5tỷđơla
tạiÂuvàÚc.Trong10nămtới,anhmuốnnắm20%thịphần.
Conđườngtrướcmặt
Tơinóivớianhvềnhữngthấtbạicủamìnhtrongqkhứ.Anhkểlại

những khó khăn chật vật khi đến Mỹ với hai bàn tay trắng. Sự cố gắng tột
cùngđểnhoilêntừvũngbùnlàmẫusốchungcủahaiđứa.Tơitinlàanhcịn
tiếnxahơnnữavìngọnlửatronganhvẫnbùngcháy,hammuốnhọchỏicầu
tiếnvẫnđầyắp;vàtuổitrẻ,mơitrườngcùngđạođứckinhdoanhcủaanhsẽ
làvũkhívơcùngbénnhọn.
Trongnhữngnămthángbơnba,tơigặprấtnhiềunhânvậtcũngnhưđã
nếm thử đủ loại ẩm thực của thế giới. Từ những món trơng thật đẹp mắt
nhưngănvàolàmuốnọera,đếnnhữngmóncoitầmthườngmàvơcùngngọt
ngào.CharlieTơnQlàmộtbữacơmqhươngthậtgiảndịnhưngqtốt
chomộtngàyhènóngnực.
Mộttựhàođúngnghĩacủadântộc.
T/SAlanPhan
2September2012


BàihọctừGary
“Bài học từ Gary” có thể ứng dụng qua nhiều khía cạnh với các
bạntrẻđangtìmviệclàmhaycácdoanhnghiệpđanggặpkhủnghoảng
trongcơnbãonămThìnnày.Cănbảncủabàihọclàhaingunlý:(a)
chăm chú đến giải pháp, khơng phải vấn đề và (b) nếu biết sáng tạo,
chúngtasẽtìmgiảiphápchomọivấnđề.
TơiquenGaryWoodworthkhiơngbướcvàocửahàngbánvậtdụngthể
thao của người em họ, Tuấn, ở Van Nuys, California. Qua Mỹ năm 1975,
Tuấnđilàmbảovệđược4năm,bịđuổivìngủvớicơqtdọnvănphịng.
Anh chạy ngược xi, vay mượn bạn bè bà con, cùng với tiền tiết kiệm cá
nhân,hơn250ngànđơlađểmởtiệmbánlẻ.Tơicũnglàmộtnạnnhânbất
đắcdĩ.
Hainămđầu,cửahàngsốngchậtvậtnhưngcũngcókháchvàtheongạn
ngữcủaMỹ,Tuấn“giữđượcđầumìnhkhỏimặtnước”(keephisheadabove
water).Anhcịnquayvềsởcũ,tánmộtcơlaocơngMễkhác,vàcướicơnày

đemvềphụtrơngcoitiệm.Nhưngảnhhưởngcủatrậnsuythối1981-1983
bắtđầulanrộng,vàtiệmvậtdụngthểthaocủaTuấnsuysụp.Chiphívàtiêu
xàichogiađìnhănvàovốnvàTuấnmờitơilêntiệmtưvấnchoanhvềthủ
tụcphásản.Tơicóthừakỹnăngvìđangchuẩnbị“đắpchiếu”chodựánbất
độngsảncủamìnhbênArizona.
Garyvàgiảiphápmiễnphí
Garytươicườikhibướcvàochàohỏichúngtơi,đangủrủnhưhaicon
mèo chết. Khoảng hơn 50 tuổi, áo quần bảnh bao, Gary giống như một
thươngnghịsĩvớimáitóctrắngvàphongcáchlịchlãm.NghĩGarylàmột
nhânviênbánhàngtừNikehayReebokgìđó,Tuấnbỏđiuốngcàphê,nhờ
tơitiếpdùm.
Garynóihơmnaylàngàymaymắncủaơng.Tơicógiảiphápchovấn
đềcủaơngvàơngkhơngphảitốn1đồngxunào.TơiđiệnthoạichoTuấnvề
ngayvìkhơngmộtơngchủdoanhnghiệpnàolạicóthểbỏquamộtđềnghị
hàohứngđếnvậy.ĐềnghịcủaGaryrấtđơngiản,“Bổnhiệmtơilàmquảnlý
cửahàngnày.Tơikhơnglãnhlươngvàcứmỗitháng,tínhsổvàchiachotơi
25%sốtiềnlờicủacửahàng.Tơicũngđượcquyềnmualại30%tổngsốcổ
phiếucủacơngtyvớigiávốn(bookvalue)trong2nămtới.Cácơngđanglỗ,
chắcchắnkhơngmấtgìtrongphivụnày”.
TuấnđồngývàGarybắtđầuứngdụngnghệthuậtsángtạovềtiếpthị
vớicáchoạtđộnghàngngày.Garyđitiếpxúccáccâulạcbộthểthaotrong


vùng,từcácđộibóngchàynhỏcủatrẻemđếncácsângolf,tennis,polo…của
cácngườigiàu.Ơngcịnlậprachươngtrìnhtrảhoahồngchocácngười“giới
thiệu”vàcáckháchhànglớn.Ơngcũngcấtcơngđiliêntụctìmcácnhàtài
trợchocácchươngtrìnhthểthaoơngsánglập.Sau2tháng,cửahàngcólời
vàthunhậpcủaGarygiatăngđềuđặn.Mộtnămsau,ơngmualại30%cơng
tyvà3nămsau,ơnglàmchủ100%.Tuấnơmđượcmớtiền,đixuốngMexico
mởqnbar,tìmthêmvàicơvợMễ.Mọingườivuivẻ.

Sángtạovìhồncảnh
Sau này, những khi ngồi tâm sự riêng với nhau, Gary mới kể cho tơi
thêmvềnhiềumẩuchuyệnkháccủađờiơng.Sinhratrongmộtgiađìnhthật
nghèoởArkansasvàothờisauĐạiSuyThốicủaMỹ,ơngphảibỏhọctừlớp
7đểgiúpchamẹni8đứaem.Ơnglàmđủmọinghềvàchưabaogiờthất
nghiệp một ngày nào, dù khơng có một học thức hay bằng cấp chính thống
nào.Bíquyếtcủaơnglàtìmhiểuthậtrõvềvấnđềngườichủdoanhnghiệp
đangđốidiệnvàtìmmộtgiảiphápthỏađángtrướckhitiếpcận.
Garynói,”Tơithấycácbạntrẻcũngnhưgiàđitìmviệcthậtbuồncười.
Doanh nghiệp đang thua lỗ, trên đường phá sản, muốn đuổi hết nhân viên
chưaxong,màhọlạimởmiệnghãychotơimộtviệclàm,trảlươngtơihàng
tuầnvàmayra,tơicóthểgiúp.Thayvìgiảipháp,họđềnghịthêmmộtvầnđề
mớichodoanhnghiệp?Nhânviêncũcũngkhơngkhágìhơn.Họáplựcmọi
cáchđểhưởngthêmquyềnlợibấtchấpsựsuysụpcủacơngty.”
Dĩ nhiên khơng phải lúc nào Gary cũng thành công với giải pháp đề
nghị. Nhiều lần ông cũng mất trắng nhiều thì giờ khơng lương bổng, hay
phạmnhữngsailầmgâykhóthêmchodoanhnghiệp.Nhưngơngtahãnhdiện
nói với tơi rằng trong suốt 40 năm bôn ba trong thương trường, ơng đã tạo
nênvàisựnghiệpđángkểlênđếncảchụctriệuđơla.
Khichamẹmấtsớmtrongmộttainạnxecộ,ơngmới19tuổi.Khơng
muốnsởAnSinhXãHộibắtcácemđigiaochocácgiađìnhgiàucó,ơng
làmgiảhồsơthunhậpvàgiấykhaisinhcủamìnhđểanhemvẫnđượcđồn
tụbênnhau(BênMỹ,cáctrẻemdưới18tuổikhơngcóchamẹvàthunhập
thườngđượcSởAnSinhđemvềchămsócđểsauđótìmmộtgiađìnhgiàu
có,ổnđịnhnhậnnilạicácem).
Ơng kiêu hãnh vì đã dùng sức mình ni 8 đứa em đi học thành tài,
cũngnhư3đứaconsaunày.KhiơngquaCaliforniagặpchúngtơi,ơngvừa
mấtvợvìbệnhungthưvàgần1triệuđơkhitiềnbệnhviệnvượtqsốtiền
bảohiểmchitrả.Ơngđãbỏrahaituầnđểđiềunghiêncửahàngcủachúngtơi
và tìm giải pháp qua các chi tiết số liệu ông thu thập từ khách hàng và thư

viện.
Cơhộikhắpnơichoconngườisángtạo
LầnchóttơigặpGarycáchđây8năm.Dùngphươngphápsángtạonhư
đãđềnghịvớichúngtơi,ơngmualạimộtcơngtycơngcộngđangthualỗ;
cũngtrongngànhphânphốidụngcụvàđồthểthao.Ơnggiatănggiátrịvới
nhữngchiêutiếpthịđộcđáovàlàmgiàuchomọicổđơng,nhấtlàcánhân
ơng. Ơng nằng nặc mời tơi xuống chiếc du thuyền nhỏ của ơng, chạy một
vịngvịnhLosAngeles,vàxinlỗivềsựkhoekhoangnày.Ơnggiảithích“tơi
bậnq,muaxongthuyền,khơngcóthìgiờkhoe,lấygìhưởngthụ?”
Sauđóvàinăm,ơnggởitơimộtEmail,nóivừamualạimộtkhunghỉ
dưỡngởBelizecũngbằngphươngphápsángtạo,khơngtiềnmặt…vàsống
đờithoảimáitronghưutrí.
NhucầucủadoanhnghiệpViệt
“BàihọctừGary”cóthểứngdụngquanhiềukhíacạnhvớicácbạntrẻ
đangtìmviệclàmhaycácdoanhnghiệpđanggặpkhủnghoảngtrongcơnbão
nămThìnnày.Cănbảncủabàihọclàhaingunlý:(a)chămchúđếngiải
pháp,khơngphảivấnđềvà(b)nếubiếtsángtạo,chúngtasẽtìmgiảipháp
chomọivấnđề.
Tơitinrằngbấtcứdoanhnhânnàocóítnhiềuthơngminhvàkhơnkhéo
kiểuGarycóthểmualạivàsởhữubấtcứmộtcơngtynàođanggặpkhókhăn
trầmtrọngnếuchúngtabiếtthiếtkếmộtgiảiphápkhảthikhơngtốnkémgì
chodoanhnghiệp.Đólàtưduyvàhànhxửhợpthờinhấtvàogiaiđoạnnày
chocácnhàquảnlýcũngnhưcácchủdoanhnghiệp.Vớinhữngđầuócthâm
sâu, đây là những cơ hội M&A thật tuyệt vời. Đừng mong chờ hay tin vào
mộtgóikíchcầucủachánhphủhaycácgiảipháptừquanchứchaychun
giatrongthápngà.
Milan Kundera, văn hào của Czech, có thể hơi phấn khích khi ơng
tun bố là …”doanh nghiệp chỉ có 2 nhiệm vụ: tiếp thị và sáng tạo”

(Business has only two functions – marketing and innovation); nhưng chắc
Garysẽhoàntoànđồngý.
T/SAlanPhan
12/May/2012


Californiadreaming
Điểmđếncủaconngườikhơngbaogiờlàmộtnơichốnmàlàmột
gócnhìnmớichothựctại(One’sdestinationisneveraplace,butanew
wayofseeingthings)-HenryMiller
Vào giữa thập niên 90’s, nhà đạo diễn Wong Kai War thực hiện cuốn
phim Chungking Expess, tạo nhiều ấn tượng. Đây là tên của một tiệm ăn ở
HồngKơng,nơicơchủnhântrẻhayngồibógốitrênsânthượngnhìnvềchân
trờixa,mơtưởngđếnmộtvùngđấthứacótênlàCalifonia.BàihátCalifornia
Dreaming rất phổ thông của The Beach Boys cũng đã thu hút tôi, mỗi khi
nằm dài ra bãi tuyết trắng của đại học Penn State thả hồn về một thế giới
khác,đầynắngấmvàhoaquả.
Huyềnthoạitrongtim
Trẻ hay già, tôi nghĩ trong tim chúng ta đều ấp ủ những California
huyềnthoại,đềumuốntungbaythậtxanhưnhữngconchimtrốntuyết,tìm
đếnmộtthiênđườngnơikhơngcónhữngthơithúchàngngàycủacơmáogạo
tiền,củabổnphậnràngbuộchaycủamộttrườngsốnggiànuamệtmỏi.
Vàingườitrongchúngtacóđượcmaymắnvàvượtbãođếnđích.Cơ
chủnhâncủaChungkingExpresscũngđãbỏlạimộtngườitìnhtrẻ,mộttài
sảnnhỏ,mộtHồngKơngthờichậpchững…đểđếnvớiCalifornia.Vàinăm
sau,cơquaytrởlạivàkhingườitìnhhỏiemđãtìmrađiềumongmuốnchưa,
cơnói…Californiacũngchỉlàmộtđiểmđếnthơi,khơnggìđặcbiệt.
Sauđạihọc,tơicũngđếnCaliforniavàđãsốngởđâysuốt20nămtrước
khiquaHồngKơngvàsốngthêm18nămnơiđó.Cảhaicũngchỉlànhững
điểmđếnthơikhơnggìđặcbiệt.

Gócnhìnthựctại
DĩnhiênCaliforniacórấtnhiềuđặcbiệt,cũngnhưmỗingườitìnhđều
cónhữnggóccạnhlàmchúngtangâyngất.Tơiunhữngbuổisángmùahè
Californiakhidậythậtsớmchạytrênbãicátvắnglặngcùngnhữngconchim
hải âu giữa sương mù và hơi lạnh. Và tơi cũng u Hồng Kơng với những
đêmkhuyangồiăncháosịhuyếtgiữađámđơngcuồncuộnquanhkhuMong
Kai.Nhưngdầndàrồiniềmvuicũngsẽphainhạtsaukhichúngthànhthói
quen.Lậpđilậplạiquangàytháng,mọichuyệncũngthànhnhàmchán.
Rồicịnmặttráicủađiểmđến.Californialànơibạncóthểngồingáp
dài trên chiếc xe đẹp đắt tiền ở đường cao tốc 405 nơi mỗi ngày đều biến
thànhbãiđậuxevàogiờcaođiểm;nơimàphảikhoanhvùngtrênbảnđồđể


đừngđilạcvàosau8giờtối(vìđâylàkhutộiphạmngựtrị);nơimàWoody
AllenphátbiểulàsángtạoduynhấtCaliforniađónggópchodisảnvănhóa
củanhânloạilàchophépxeđượcquẹophảiởđènđỏ.
CịnHồngKơng?Ngồikhóibụiơnhiễmtừxecộvàcácnhàmáybên
lụcđịa,ngườiHơngKơngchenchúcchàđạpnhaunhưmộtbầykiếnvỡtổđể
kiếmtiền.Mụcđíchkiếmtiềnvàănnhậukhoekhoangvìsĩdiệndườngnhư
làmụctiêucaocảnhấttrongđờisốngngườidânHồngKơng.
SuynghĩchocùngViệtNamcũngkhơnglàngoạilệ.Chúngtacũngcó
nhữngnétukiềuthầmkínbêntrongnhữngthóihưtậtxấuhaytưduygià
cỗi.Nhữnglúcgầnđây,khibayxađếnnhữngđịadanhthếgiới,tơilạiaoước
vàigiờchémgióởcàphêContinentalhaymộtngàylướtsóngởMũiNé.
Linhhồncủatựdo
Tuynhiên,cómộtlýdolớnnhấtđểmọingườiởMỹvàtrênthếgiới
mơvềCalifoniamàkhơngvềNewYork,London,TokyohaySaigon.Đólà
linhhồncủaCalifornia:mộtlinhhồncủamởcửa,củasángtạo,củađổimới,
củatựdo.
Mộtanhbạnnhiềutrảinghiệmchiasẻ,”MỗilầntơibayđếnNewYork,

tơicóthểngửithấymùitiền,LasVegasmùitham,HổngKơngmùikhoecủa,
Parismùivănhóa,Kolkatamùinghèokhổ.LosAngelescómộtmùiđặcbiệt
nhất:mùitựdo”.
Ngồimộtkhơnggianrộnglớnchophépmỗibiệtthựcómộtkhuvườn
riêngvớicâycỏ,nhữngxalộmênhmơngvớitriệutriệuchiếcxe,California
cịntụhọp135sắcdântrênthếgiớivớivănhóavàthóiquenđặcthùtạonên
một mơi trường đa dạng và vĩ đại. Mơi trường này cho phép bạn biến mất
trong đám đông để sống theo ý thích và nhu cầu của mình. Khơng ai phê
phán,khơngaidịmngó,khơngaicanthiệp.NgườidânCaliforniatựdotìm
hạnhphúcchomình,chogiađình,chocộngđồng.Haytựùlìhủydiệt.
Californiacónúi,cóbiển,cócơngviên,cósamạc.Bạncóthểdulịch
thăm135quốcgiađểhiểuvănhóa,ẩmthực,triếtlývàtơngiáo…màkhơng
cầnleolênchiếcmáybay.TơithúvịnhấtkhiăntrưavớimộtanhMỹtrắng
theoKKKvàăntốivớimộtanhcộngsảnđếntừẤnĐộ.Dĩnhiêncáitựdo
tuyệtvờiđócũngcóhóađơnvàngườidânphảitrảbằnghiệunănglàmviệc,
bằng sáng tạo trí tuệ, bằng sưu cao thuế nặng…và ln ln kèm theo là
nhữngconkýsinhtrùngcủahệthống.
Nhucầuphảithayđổi
Hơmquatìnhcờgặpmộtemhọctrịngàyxưakhiđishopping.Emlàm


chủmộttiệmnailkháđắtkháchởtrungtâmthươngmạinày.Điềutơiđểýlà
các anh chị nhân viên tại đó mỗi người đều sở hữu những chiếc điện thoại
Iphone,Samsung…mớinhất.Anhbạngiảithích,”Ởđâyemkhơngchomở
TVViệtquấyrầykháchhàngMỹvàkhơngchotụtậpồnàotiếngViệt;nên
mỗi người giữa khi đợi khách, tự chìm vào thế giới riêng của mình và của
Internet. Họ coi TV Việt trên mạng, You Tube, lướt sóng, gởi Emails, đọc
blogs…”Hứngthúnhấtlànhữngnhânviênnày,cóthểchỉlànhữngnơngdân
chânlấmtaybùntrướckhisangđây.
Nhucầucủasinhtồnbắthọphảicảitiếnchínhmìnhđểbắtkịpthựctại

của thế giới. Ngồi Internet và kiến thức của đám mây, họ phải biết lái xe,
phảihọcluậtlệcủaxãhội,phảithiđuahọchỏivớiconcáiđểkhỏimấtquyền
kiểmsốtchúng…Tómlại,chỉtrongvàinăm,họphảibướclênmộttầngcấp
mớicủaxãhộiđươngđạinơiđây,điềumàđạiđasốngườiViệtởqnhàvẫn
chưalàmđượcsauvàithếhệ.ĐólàcáinăngđộngcủalinhhồnCaliforniavà
củaMỹQuốc.
CaliforniaDreamingchỉlàmộtbàihát.Nhưngvớinhữngtâmhồntơi
tảvìthấtvọngtrênthếgiới,CaliforniaDreaminglàngọnhảiđăngthắpsáng
chútniềmtinlelóicịnlạitrongđêmdàivơtận.
AlanPhan
Chúthích:KKKlàmộthộikíncủacáctínđồtơnthờvàhànhđộngvì
quyềnlựccủangườidatrắng


Mộtbiểutượngcủakinhtếthịtrường
Trongnềnkinhtếthịtrường,mọichuyệnđềucóthểxẩyra.Nếu
Facebookcóthểđạtthịgiá100tỷđơlatrong8năm(từ1ngànđơlakhởi
nghiệp)thìFacebookcũngcóthểmất32tỷđơlavềthịgiáchỉtrong20
ngày.Cáctaychơitựdokiệnnhauvềmấtmát,nhưngkhơngaichạyđến
chánhphủxincứutrợ.
Cảthángnay,thếgiớitàichánhbàntánkhơngngớtvềIPOcủa
Facebookvớimộtđịnhgiákỷlụclà100tỷđơla(tươngđươngGDPcủaViệt
NamvàlớnhơnGDPcủa124quốcgiakhác)chomộtcơngtythànhlậptrong
mộtcănphịngnộitrú8nămvềtrướcvới1ngànđơlagiữa2sinhviên.Cơng
tyFacebooksẽthuvề16tỷđơlatiềnmặttừIPO;códoanhthu6.3tỷđơvà
lợinhuậntrướcthuếkhoảng2.2tỷđơ;nhưngtàisảnlớnnhấtlà900triệu
thànhviêntrênkhắpthếgiới.
Bỏquanhữnglờingợikhenhaychêbai,thánphụchaydửngdưngvề
sựtrổidậycủamộtđếchếITmới,tơitìmravàiđiềuthúvịtừhiệntượng
Facebooknày,nhấtlàkhinhìntừmộtxãhộigầnnhưtươngphản:

1.Mơhìnhkinhdoanhkhácbiệt
Khác với các cơng ty IT khác như Google phải thu nhặt dữ liệu qua
trămngànmáychủ,hayMicrosoftphảitrangbịWindowsvàcácphầnmềm
lên các máy tính, các thành viên của Facebook đã tự nguyện cho lên trang
mạngxãhộinàycácthơngtindữliệucánhâncủamìnhđểFacebookhưởng
lợibằngcáchkhaithácthươngmạiquảngcáovớinhữngdoanhnghiệpkhách
hàng.CóthểnóiFacebookchỉlàmộttrangmạng,khơnghơnkhơngkém,và
dịchvụduynhấtlàđểbạnbègiađìnhkếtnốivàchiasẻ.Mộtýtưởngtrịgiá
100tỷđơla?Vàmộtmơhìnhkinhdoanhhồntồndokháchhàngchủđộng,
họtiếpthịvàbánchonhaudịchvụkếtnốinàymàFacebookkhơngphảitrả
đồngnào.
2.FacebookchỉcóthểxẩyraởMỹ
Dướichếđộtưbảníchkỷ,mọingườitựdotheođuổilợinhuậnvàý
thíchcủamình,khơngcầnaichophép.Nếubạnnguxuẩnvàmấttiềncủabạn
hay của khách hàng ký gởi, thì đó là một lựa chọn dựa trên căn bản tự
nguyện.Thêmvàođó,vănhóacủanềnkinhtếMỹcoichuyệnthấtbạilàmột
sựkiệnbìnhthường,khơnggìđểbàibác.
NếuZuckerberg,hayLarryPagehaySteveJobstrướcđây,sốngởmột
xãhộinhựTrungQuốcthìthếgiớichắcchắnkhơngcóFacebookhayGoogle


hay Apple. Các sinh viên trẻ này không phài là các hồng tử đỏ hay có đủ
quanhệchánhtrịđểsángtạomộtcơngtyvớimơhìnhkinhdoanhchưahề
hiệndiện.Cáchồngtửcơngchúathựcngồiđờithìbậnrộnkhoecác“đồ
chơi”thểhiệnđẳngcấp.Cácđầuócquanchứcthìchắcchắnkhơngthểhiểu
nổimộtquanniệmsốngvàchiasẻqtựdovàcáchmạngkiểunàycủathế
hệ mới. Và chắc chắn, sáng tạo không thể thực hiện bằng biện pháp hành
chánh,nghịquyếthaykhẩuhiệu.
3.SựkhépkíncủacáctỷphúFacebook
SauIPO,phầnlớncácnhânviêntrẻvâyquanhZuckerbergđãtrởthành

triệuphúđơnhiềulần,kểcảanhbạnthiếtkếlogochoFacebook.Cácphóng
viêntruyềnthơngđãđểýđếncuộcsốngkhépkínbìnhdịcủanhữngnhàtriệu
phú mới này. Sheryl Sandberg, COO, xây căn nhả nằm dưới đất trong một
khurừngđểtránhnhữngtươngphảnkhálớnvớimôitrường.Zuckerbergmua
mộtbiệtthự6triệuđô,saukhithịtrườngđịnhgiátàisảncánhânanhlà32tỷ
đô.(MộtđạigiacõnhỏViệtvừamờitôiăntângiaởkhuThảoĐiềnvàkhoe
làđãchi5triệuđôchocănbiệtthựởđây).Zuckerbergcũngvừatổchứcđám
cưới với cô bạn gái bác sĩ, mời 100 khách, chi ra khoảng 27 ngàn đô. (Chỉ
bằng một phần hai mươi tiền của đại gia Hà Tĩnh chi ra cho đám cưới con
trai,màZucklạiquênmờiMr.ĐàmvàQuangLê).
4.Sángtạocầnhủydiệtđểtiếnbộ
Kiếmtiềntheođịnhchếthịtrườngvôcùngvấtvả.Vừamớiđăngquang
xong, Facebook đã phải đối diện với bao cạnh tranh, cũng như các lời tiên
đốnvềsốtuổicủamình.ĐedọalớnkhơngchỉlànhàkhổnglồGoogle+,mà
làcảngàncơngtyđangnằmtrongcácphịngnộitrúhaycácnhàđểxekhắp
thế giới. Nhược điểm của Facebook về ứng dụng cho các điện thoại thơng
minhđãkhiếnmộtnhàphântíchITcholàFacebooksẽbiếnmấtsau10năm.
CácnhàgiaodịchchứngkhốnthíchsosánhFacebookvớiYahoo.Họcho
rằngYahoosaukhirađờikhỏang7nămcũngđạtthịgiáhơn100tỷđơvàchỉ
6nămsau,cịn30tỷđơ.
5.Lnlncótayđuanhanhhơn
Thực ra, mạng xã hội đầu tiên là MySpace, đã chào đời vào 2003, 2
nămtrướcFacebook.NhưngMySpacevướnghaivấnđề.Mộtlàbanquảntrị
chậmchạphìnhthứckiềuquanlạivìnằmdướiquỹđạocủaNewsCorp(thích
kiểmduyệtnộidungvàngăncấmcácđềtàigâykhóchịuchocácchánhphủ
thânhữunhưTrungQuốc)vàhailàđộingũITđãkhơngcảitiềnsảnphẩm
thường trực, gây vướng mắc kỹ thuật liên tục cho khách hàng. Khi gặp đối
thủ nhanh hơn, sáng tạo hơn, nhỏ hơn…MySpace đã không cạnh tranh hữu

hiệuvatrởthànhmộtviêngạchlótđườngchoFacebookvàcácmạngxãhội
khácnhưYouTube.
6.Cànglêncaocàngténặng
CácngânhàngđầutưnhưMorganStanleyhayGoldmanSachsthường
kiếmtiềnvơkhốichomìnhvàkháchhàngthânthíchcủamìnhtrongdịchvụ
IPO. Đây là một hình thức ban phát ân huệ của các ngân hàng vì giá IPO
thường được hạ thấp để sau khi IPO, giá cổ phiếu sẽ tăng vọt tạo ấn tượng
chocơngty,ngânhàngbảolãnhIPOvàthịtrường.
Tuynhiên,IPOcủaFacebooklạigặpnhiềuvấnđềngồidựđốn.Vì
lịngtham,MorganStanleyđãragiácaolợidụngthờiđiểmtốtcủathịtrường
vànhữngchiêuPRqtốtchoFacebookkhắpthếgiới.Đượcraotruyềnlà
sắpvượtmặtcácđànanhnhưGoogle,Apple…,giáFacebooktạiIPOngày
18tháng5là$38USD.Chỉsau20ngày,hơmnay(7/6/2012),Facebookchỉ
cịnthịgiá$26.Cácnhàđầutưlỗ31%.Mỗituần,MorganStanley,Nasdaq,
Facebook,Zuckerberg…vàbấtcứailiênquanđếnvụIPOcủaFacebookđều
nhậnhơnngànđơnkiệntừkhắpnơi.
Từgócnhìncủatơi,Facebooklàmộtbiểuhiệnrấttrungthựccủanền
kinhtếthịtrường.SựthànhcơngcủaFacebooklàmộtmơhìnhkinhdoanh
sáng tạo, nắm bắt nhu cầu thị trường nhanh chóng và ln cải tiến để thỏa
mãnkháchhàng,xâydựngmộtthươnghiệuđẳngcấp.Nhưngnềnkinhtếthị
trườngcũngđẩyranhữngcạnhtranhkhốcliệtliêntục,từcácđịchthủcũnhư
Google+đếnnhữngdoanhnhânmớichưaaibiếtđến.Vàtrongnềnkinhtế
thịtrường,mọichuyệnđềucóthểxẩyra.NếuFacebookcóthểđạtthịgiá100
tỷđơlatrong8năm(từ1ngànđơlakhởinghiệp)thìFacebookcũngcóthể
mất32tỷđơlavềthịgiáchỉtrong20ngày.Cáctaychơitựdokiệnnhauvề
mấtmát,nhưngkhơngaichạyđếnchánhphủxincứutrợ.
Mộtđiềuchắcchắn:sẽcịnnhiềuhiệntượngFacebooktrongtươnglai
ởnhữngxãhộimở.BàihọcFacebookcóthễdậycácnhàlãnhđạokinhtếthế
giớivềmộtmơitrườngcầncóđểtạodựngnhữngcơngtyđộtphá.Cịnnếu
cứ khư khư ôm giữ những định luật thời đồ đá, người dân của họ sẽ biến

thànhnhữngconthạchsùngchỉbiếtthởdàitrongđêmtối.
T/SAlanPhan