Tải bản đầy đủ (.pdf) (19 trang)

Mô hình nội dung phương pháp giáo dục tại đơn vị sản xuất cho người sau cai nghiện những đề xuất và kiến nghị

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (672.3 KB, 19 trang )

SỞ KHOA HỌC VÀ CƠNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH

Đề tài khoa học:

"Mơ hình, nội dung 8 phương phúp giúo dục

tgi cơ sở sản xuất cho người sau cdi nghiện”

Những đề xuớt va kiến nghị

VIỆN NGHIÊN CỨU XÃ HỘI

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH -~ 2006/2007


“MO HINH, NOI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC

TẠI CƠ SỞ SAN XUAT CHO NGUOI SAU CAI NGHIEN”
Báo cáo nghiệm thu để tài “A#ơ hình, nội dung và phương pháp

giáo duc tại cơ sở sẵn xuất cho người sau cai nghiện” gồm ba phần nội
dung chính và phần phụ lục, 190 trang khổ A 4. Kèm Báo cáo nghiệm
thu là Kỷ yếu hội thảo với tiêu để "7m phương án tái hịu nhập cộng

đơng khả thì, có hiệu quả xã hội cho thành phố và cho người sau cai
nghiện ma tuý. Nội dung và phương pháp giáo dục người sau cai”, 50
trang.

LOI DAN

PHẦN THỨ NHẤT: Đặc điểm các đơn vị tiếp nhận người sau củi —



đã điểm tâm — sinh lý người sau cai làm việc trong môi trường sản xuất

(từ trang 7 đến trang 25).

M6

hinh,

nội dung,

phương

pháp

gido

-

THU

HAI:

PHẦN

THỨ

BA: Kết luận và kiến nghị ~ Tổ chức thực hiện (từ

Triển vọng thành cơng của các mơ hình (từ trang 26 đến trang 81).

trang

duc

PHAN

§2 đến trang 107).

PHAN PHU LUC: Gém 5 cum van dé:
1. Tổng thuật cuộc Hội thảo khoa học ngày

10-11-2006 (trang 108)

2. Danh mục các cơ sở sản xuất do các thành phần kinh tế đầu tư

tại các trung tâm cai nghiện (trang 124)
3. Số liệu điều tra xã hội học 250 người sau cai (trang 132)
4. Một phương án tái hịa nhập cộng đồng khả thi và có triển vọng

thành công ~ Bài điều tra của Ban chủ nhiệm để tài (trang

153)

5. Ý kiến Giám đốc các doanh nghiệp tiếp nhận người sau cai — về

14 cụm vấn để do Ban chủ nhiệm để tài soạn, phục vụ việc phân
tích tính khả thi của các mơ hình (trang 167).


Từ


nội dung các phẩn được trình bày chi tiết trên đây.

Ban Chủ

nhiệm để tài khoa học “Mơ hình, nội dụng và phương pháp giáo dục tại cơ
sở xản xuất cho người sau cai nghiện” tổng hợp những nội dụng quan

trọng mạng tính sách lược, để xuất với các cơ quan quản lý vĩ mơ. gầm:

hình sản xuất - mơ hình giáo dục. Phân tích thực
trạng các mơ hình hiện hữu với những mặt ưu việt và những mặt bất cập
IL Về

các mơ

cần điều chỉnh. Đề xuất một số mơ hình
hoạt động

giải quyết

mới trong tỉnh thần xế hội hóa

việc làm cho người sau cai,

II. Những kiến nghị, bao gồm các vấn để mang tính thời sự và

mang tính sách lược lâu đài:
*Về chức năng của Cụm công nghiệp — khu đân cư Nhị Xuân,


*Vé bé sung thêm chức năng cho Cụm công nghiệp,
*Về các biện pháp tổ chức ~ nhân sự.

Những trang sau đây trình bày chỉ tiết các vấn để để cập trên:

1. Về các mơ hình sẵn xuất— mơ hình giáo dục:
Thực hiện Để án giới quyết việc làm cho người sau cai nghiện, tại
thành phố Hồ Chí Minh, đã hình thành một số mơ hình sản xuất, có thể

sẽ có thêm

một số mơ hình mới. ÄMơ hình sản xuất cho người sau cai và

các đối tượng sau cai lao động và kiếm sống trong các mơ hình sản xuất
hiện hữu có thể mang lại hiệu quả về kinh tế và nhất là hiệu quả xã hội
cho thành phố và cho những người sau cai và gia đình họ như thế nào phụ
thuộc chủ yếu trước hết vào phương pháp quản lý sản xuất — quản lý lao

động là những con người cụ thể với những mặt mạnh, mặt yếu, với
những tu điểm và khuyết điểm của từng nhóm đối tượng, của giám đốc
các doanh nghiệp trong các môi trường sản xuất đặc thù khác nhau::
những môi trường chỉ có người đã được xét tdi hịa nhập cộng dong

vai

người sau khai cùng lao động với nhau; người đã được xét tái hòa nhập
cộng đồng và người sau cai cùng làm việc chung với lao động bình thường

theo các tỷ lệ khác nhau; người sau cai, người đã được xét tái hòa nhập
cộng đồng và học viên cai nghiện cùng lao động với nhau.


-*


Trợ lực cho toàn bộ hoạt động quản lý sản xuất ~ quần lý nhân sự,
năng suất lao động — chất lượng sản phẩm và kỷ luật lao động. rèn luyện
nhân cách - đặc biệt quan trọng và cần thiết đối với lao động là những
người cai nghiện cũng như sau cai (người sau cai nói ở đây gồm những
người đã được xét tái hòa nhập cộng đồng và những người đang thực
hiện Để án giải quyết việc làm của thành phố! là hoạt động tỉnh thần với

một mơ hình giáo dục

được xây dựng và soạn thảo một cách khoa học

phù hợp, những nội dụng cụ thể, thiết thực như chân lý dễ hiểu và phương
pháp chuyển tải hợp lý, hợp tình tác động lịng người, có thể. thể thấm sâu

vào suy nghị, tư dụy của đối tượng -

là những người sau giai đoạn cai

nghiện , học nghề theo tỉnh thân Đề án của thành phố.
Mơ hình sản xuất

và Mơ hình giáo đục là hai mặt của một thực

thể, khi xem xét quá trình tổ chức nhân sự và tổ chức - quản lý sẵn xuất

làm ra sản phẩm thì đó là Mơ hình sản xuất. Khi xem xét q trình tạo ra


sắn phẩm tình thân để tiếp thu và chuyển hóa q trình sản xuất. là M6

hình giáo dục. Bản thân mơ hình giáo dục đã thực hiện cơng việc có nội
dung cực ký quan trọng là giáo dục thực tiễn cho lao động (làm ra sản

phẩm đạt chất lượng, định mức và các yêu cầu khác) trong suốt q trình

sản xuất thì có nghĩa là nó đã làm một trong những chức năng giáo dục
hết sức quan trọng và cơ bản. Vì vậy, ta nói “trong mơ hình sản xuất đã
hầm chứa trong lịng nó cà chức năng giáo dục rồi”. Nhưng mơ hình giáo
dục khơng nằm trọn trong mơ hình sản xuất. Hai mơ hình giao nhau ở

vịng trịn biện chứng, có mối quan hệ tương thích và nhân quả với nhau..

Một khí mơ hình sẵn xuất vận hành trơn tru, phù hợp thực tiễn sẽ tạo
điều kiện thuận lợi tối ưu cho mơ hình giáo dục phát huy tác dụng.

Đã hình thành những mơ hình sẵn xuất trong thực tiễn — vai trò

và triển vọng thành cơng của các mơ hình sẵn xuất này:

Mơ hình 1: Các nhà máy do các thành phần kinh tế đầu tư xây

dựng trong Cụm công nghiệp — khu dân cư Nhị Xn,

Mơ hình 2: Hơn T5 cơ sở sản xuất của các thành phần kinh tế đầu

tư xây dựng trong 20 trung tâm và trường cai nghiện tập trung của thành
phố.


.


sản xuất ~ kinh doanh trên địa bàn

Mơ hình 3: Các doanh nghiệp
quận -~ huyện.

Về mơ hình I:
Cụm

cơng

nghiệp - khu dân cư Nhị Xn

là một cơng trình liên

hồn gồm những nhà máy sản xuất các loại sản phẩm và khu chung cư
gồm
dựng

các dạng căn hộ và các phòng đơn, được quyết định đầu tư xây
nhằm mục đích tiếp nhận những người đã được xét tdi hòa nhập

cộng đồng tự nguyện đến lao động kiếm sống bằng kỹ năng, sức lực và

năng lực hành nghề của mình và cư ?rú trong khu dân cự - và những lao

động này có thể định cư lâu đài tại đó.

Xét về mục tiêu trước mắt và lâu đài, mơ hình sẵn xuất

này thật ưu

việt, do:

~-Sẩn sàng tiếp nhận tất cả những người đã được xét tái hòa nhập,

cộng déng, tuo việc làm và nơi Ở tươm tất

cho tất cả những ai tự nguyện

đến với Nhị Xuân. Những người “hỗi gia” muốn tầm việc làm tại nơi cư
trú không phải là việc đơn giản với bản lý lịch trích ngang, từng là "con
nghiện". Thực tế đang xác nhận sự thật không vui này.
-Những người tự nguyện đến Cụm

công nghiệp - khu dân cư Nhị

Xuân với sự đồng 0nh, khuyến khích của cha mẹ, người thân trong gia
đình,

là những

người

thật sự mong

muốn


“làm

lại cuộc

đời”

bằng

thử

thách trong lao động sản xuất. Đó là thiện chí rất đáng ghi nhận và
khuyến khích, động viên.

-Những người đến với Nhị Xn có nơi ở tương xứng với vị trí của

họ là những cơng nhân mới đúng nghĩa. Họ có thể lựa chọn và quyết định
định cư lâu dài và được tạo điều kiện để thực hiện quyết định của mình.
Hơn nữa, những doanh nhân đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất

trong Cụm công nghiệp —- khu dân cư Nhị Xuân là những người có thiện
chí, dù họ khơng phải mở cơ sở sản xuất. để làm từ thiện, mà một trong

những lý do thúc dục họ đi đến quyết định đầu tư là lợi nhuận có thể thu
được, trước hết là từ và do những ưu đãi của nhà nuớc. Nhưng họ cũng
hiểu rất rõ rởi ro là lớn và có thật khi những người làm ra lợi nhuận cho

họ là những người khơng bình thường - cho dù họ được “bảo hiểm rủi

ro”. Cho nên, họ là những người


thật sự muốn đóng góp một phân cơng

4


sức cho một sự nghiệp mang tính nhần văn sâu sắc. Những người có tâm

và có tầm sẽ thu hoạch

khá từ hoạt động đầu tư này. Một số vị giám đốc

doanh nghiệp khẳng định điều này.
Trong tỉnh thần ấy. mô hình giáo dục phù hợp và tương thích với

mơ hình sản xuất này
Lấy giáo
cơ sở đó nâng
độ kỹ thuật và
thơng qua giáo

được đề xuất

như sau:

dục lao động sẵn xuất thực tế đồng vai trị trung tâm, trên
trình độ học vấn và dâu trí làm nên tầng nâng đầu trình'
năng lực hành nghề; từng bước hồn thiện nhân cách
dục chính trị - đạo đức - pháp luẬt; từng bước giáo dục

nhận thức quá trình lao động tự giác - điều kiện cần và đủ để tái hòa

nhập cộng đồng xã hội Êu vững
Về mơ hình 2:

Các cơ sở sản xuất (tính đến tháng 10-2006 là 76 cơ sở lớn nhỏ)
được đầu tư xây dựng trong 20 trung tâm và trường cai nghiện tập trung

trước hết

là phục vụ cho hoạt động lao động trị liệu người cai nghiện ~

một khâu hết sức quan trọng và cần thiết trong phác đổ cắt cơn — chữa

bệnh và phục hổi sức khỏe, Ngoài ra, những cơ sở sản xuất này cũng từng:
và đang đóng góp vào việc tạo việc làm

có thu nhập

cho học viên

cai

nghiện và người sau cai.
Tuy nhiên, ý nghĩa giáo dục và cải tạo học viên cai nghiện và nhất

là người sau cai ở các cơ sở sản xuất ấy là không nhiễu; trái lại có lúc có

nơi thậm chí phản tác dụng — trong khi nhà đầu tư chỉ được,

hầu như


không mất gì. Vì sao, do đâu? Nhiều mặt khơng thuận, thậm chí có mặt

bất cập trong quần lý sản xuất khơng đồng bộ và đồng nhất quản lý nhân

lực phục vụ sản xuất; sự khập khiếng nhiễu mặt trong môi trường sản
xuất khơng thật sự phục vụ đích thực lợi ích của người lao động.

Trong bối cảnh có nhiều bất cập ấy, nhiều đối tượng lao động gầm

học viên cai nghiện, người được xét tái hòa nhập cộng đồng chờ ngày hết,

hạn để hổi gia và người sau cai, hoạt dộng giáo dục nhằm tới mục tiêu

cảm hóa những người sau cai (sau 2 năm cai nghiện bắt buộc) fự nguyện Ở

lại trung tâm lao động kiếm sống

và cải tạo mình tại các cơ sở sản xuất

này trong các trung tâm cai nghiện tập trung bắt buộc là không thực tế,

>


khong c6 tink khả thử! Mơ hình sẵn xuất này trong giai đoạn đưa người sau

cai tái hòa nhập cộng đồng chỉ là giúi pháp tình thế, khơng thể là giải

pháp căn cơ lâu dài, Thậm chí cần có biện pháp hạn chế đến mức tối
thiểu "nhốt” nhiều đối tượng vào một mơ hình ~ như mơ hình là cơ SỞ sản

xuất trong các trung tâm cai nghiện hiện nay.

Công

tác giáo dục ở đây không thể tiến hành riêng với các đối

tượng khác nhau. nhưng là cần thiết trong thời gian các đối tượng này cai

nghiện, sống. làm việc chờ ngày đến cơ sở sản xuất khác hay chờ ngày

hồi gia. Mơ hình giáo dục trong các cơ sở sản xuất loại này nên bao hàm

các nội dung cốt yếu sau đây:

Tăng cường giáo dục phục hồi hành vỉ, nhân cách kết hop voi viéc-

nâng cao trình độ hoc van di dé người sau cai có thể hiểu và học một
nghề để kiếm sống; coi trọng giáo dục ý thức lao động thông qua sẵn
xuất trong phân xưởng; dạy để biết thượng tôn pháp luật làm cơ sở cho

giai đoạn tái hòa nhập cộng đồng trong các cơ sở sẵn xuất có tổ chức
chặt chẽ và khi trở về gia đình mà khơng rơi vào bỡ ngõ, hụt hãng.

Về mơ hình 3:
Mơ hình 3 ~ các doanh nghiệp trên địa bàn các quận - huyện -

qua thực tế hai năm thực nghiệm của Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma

t Bình Triệu, đã bộc lộ nhiều yếu tố tích cực, đưa lại những kết quả
khả quan, đang và có thể trở thành sự lựa chọn tốt có triển vọng khả thi

cho một số lượng đơng những người tái hịa nhập cộng đồng hồi gia và”
ngưỜi sau cái

hình sản xuất

vốn trải rộng trên địa bàn 24 quận — huyện và có thể là mơ

hợp lý và mang tính khả thi cao cho người

sau cai tái hòa

nhập cộng đồng một cách bền vững.

Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma tuý Bình Triệu đã tiến hành
một cách căn cơ hàng loạt bước đi cơ bản thận trọng, bao gồm việc í
vấn và IHYÊN truyền và lựa chọn một cách tín cậy người sau cai ~ có kiểm
tra, với sự tham gia cam kết của từng người sau cai và sự đồng thuận cao

của cha mẹ người sau cai.

Khảo sát, tìm hiểu sâu để có thơng tin tin cậy nhằm lựa chọn những

giám đốc doanh nghiệp có sự thơng cảm với những người từng rơi vào
ngõ cụt, chí nhận tấm lịng bao dung và cái tâm của họ, động viên họ,

6


tham giá sự nghiệp đẩy tính thân nhân văn


cách

là rđ lại niềm tín và nhân

cho những người từng đánh mất tất cả. Trong những bước đi đầu

tiên này ắt là cần chọn những ngành sản xuất khơng q khó và là ngành
đang phát triển mạnh ở thành phố. Hiển nhiên, những giám đốc hưởng.
ứng việc tiếp nhận lao động là người sau cai vẫn cần và trong thực tế họ

đã phải

cân nhắc rất kỹ, trong đó yếu tố quan trọng phải bảo dam cho

doanh nghiệp là /ợi nhuận. Những tính toán và cân nhắc của họ là đúng
rất
và trong thực tế đã được đáp ứng. Đó là một (rong những cái "được

cơ bán làm cơ sở thuyết phục nhiều doanh nghiệp khác trên địa bàn tồn

thành phố một khi
huyện.

mơ hình này được nhân rộng đến các cụm quận ~

Tham giá lao động sản xuất trong
hình này bảo đầm cho người sau cai hịa
khơng bị cách lí, khơng bị phân biệt đối
q khứ khơng vui của họ. Cuộc /ái hịa


những doanh nghiệp thuộc mơ
đồng với lao động bình thường,
xử, do đó không bị mặc cảm về
nhập được diễn ra ngay từ khi

tiếp họ, giới thiệu họ với kỹ thuật viên, trưởng chuyển.
đồng thời giao nhiệm vụ chăm sóc lao động mới, giới thiệu họ tại các tổ,
giám

đốc đón

các chuyển với những người lao động bình thường, qua đó tạo khơng khí

chan hịa, thơng cảm

ngay từ bước đầu tiên, ngày đầu tiên, Lao động

trong các doanh nghiệp trên địa bàn quận
ngudi sau cai c6 thể học tập và tiếp theo là
là lao động bình thường một khi có rỷ lệ hợp
bình thường chí đ phải nhiều gấp từ hai đến

— huyện tạo điều kiện cho
thi đua với các đông nghiệp
lý — tức là số lượng lao động
ba lần lao động là người sau

cai. Phong trào thí đua giữa lao động là người sau cai và lao động bình

thường đã diễn ra - dù âm thâm nhưng mang lại kết quả rất tích cực cho


cả hai bên và cho doanh nghiệp.
Trong những tập thể lao động ấy, người sau cai được hưởng quyển
lợi và thực hiện nghĩa vụ bình đẳng như mọi lao động khác, có tác động"
động viên và kích thích người sau cai. Thực tế ở các doanh nghiệp này
minh chứng lao động là người sau cai bình đẳng với các lao động bình
thường khác trong thu nhập tiễn lương, tiền thưởng do vượt mức và do

những thành tích đột xuất, phụ cấp đi thêm ca, lượng tháng thứ l3, các
khoản

phúc lợi xã hội như tham quan, du lịch ngắn ngày, dự Hội thao.

Hội diễn, Ngày hội thể thao và các sinh hoạt tỉnh thần khác của doanh

nghiệp và của địa phương nơi doanh nghiệp tọa lạc...


Về các vấn để khác liên quan đến các thành phần tham gia hoạt

động này đạt được sự nhất trí cao, chủ yếu nhằm bảo đảm cho người sau

cai những điều kiện thuận lợi nhất để yên tâm phấn đấu, nhanh chóng
trưởng thành để trở lại với đời thường. Đó là việc họ được tạo điều kiện

bãi dưỡng tay nghề một cách cơ bản, chu đáo; là có chỗ ở tại ký túc xá
xạch sẽ, quy củ với những quy định thống làm cho người sau cai cảm

nhận khơng khí nhẹ nhàng, được tơn trọng — tuy vẫn cịn thiếu thốn một
số phương tiện và điểu kiện sinh hoạt văn hóa — thể thao; được tổ chức xe


bus đưa đón và miễn giảm 50% cước phí; đồng lương được sử dụng một'

cách hiệu quả nhất (4 bên thỏa thuận hai cách giải quyết tiền lương: một

là gia đình đến nhận trong ngày trả lương; hai là tài vụ chuyển vào số tiết
kiệm của từng người sau khi đã khấu trừ các chỉ phí cần thiết là 50% tiền
xe bus, tiên ăn sáng, tối - bữa trưa Xí nghiệp đài thọ - và cho nhu cầu

thiết yếu hằng ngày của mỗi người. Với cách làm này, 28% lao động là
người sau cai đã hỗ trợ gia đình - hầu hết họ thuộc các gia đình lao động
nghèo ~ từ 300.000 đồng đến 400.000 đồng/tháng!)

cho đến tận cùng của sự việc thì trước sau gì rồi thì những
người sau cai (và người được tấi hòa nhập cộng đồng) sẽ trở lại địa
phương phường — xã - khu phố nơi gia đình định cư (trừ một số nhỏ có
Nói

thể định cư lâu dài tại Nhị Xuân và một số nhỏ khác đã và đang để nghị

được định cư tại các trung tâm cai nghiên do hồn cảnh đặc biệt của họ. :
Vì thế, làm cách nào để tạo việc làm và thu nhập ổn định cho hàng ngàn

người tại nơi cứ trú và sinh sống, qua đó bảo đảm an ninh trật tự và an

toàn xã hội

la nhiệm vụ quan trọng hàng đâu

của hệ thống chính trị Nhà


nước các cấp — tức bộ máy đẳng và nước, Mặt trận.


hình

sản xuất đưa lao động sau cai

tái hòa nhập trong các

doanh nghiệp trên địa bàn quận — huyện là giải pháp tối wu để giải quyết

bài tốn ấy. Mơ hình đưu người sau cái vào lao động kiếm sống trong các
doanh nghiệp trên địa bàn quận — huyện do Trung tâm Tư vấn và cai

nghiện ma tuý để xuất và tiến hành thực nghiệm trong hơn hai năm qua

đã chứng mình sự đúng đắn qua những kết quả thu được cho cả ba bên.
Tuy nhiên, mơ hình mà Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma t,

đang thực nghiệm sẽ khơng có tính khả thị bên vững lâu dài, bởi vì người
sau cai hiện diện trải đều trên địa bàn tất cả 24 quận - huyện. Khi chưa

được xét tái hòa nhập cộng đồng, họ — một số lượng không nhiều, chỉ hơn


200 người - phải ở trong ký túc xá và ngày ngày được xe bus đưa từ chung

cư Bình Triệu (quận Thủ Đức) đến các doanh nghiệp


trong thành phố và”

sau ca lao động đón về chung cư. Nhưng sau khi được hổi gia, họ không
thể đến nơi làm cũ cách xa nhà nhiều cây số. Mà tại juê nhà.

thì họ khó

có thể tìm được việc làm trong các doanh nghiệp với bản lý lịch trích
ngang với

cái tên “người từng nghiện ma t ” nếu khơng có sự giới thiệu

tà bảo đấm

của một đoàn thể, tổ chức. Sự thật là một số lao động từng

được Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma t chọn thực thi mơ hình trên,

sau khi được hổi gia về địa phương khơng tìm được việc làm. Hơn 6.000
người sau cai được xét tái hòa nhập cộng đồng, được hỗi gia đã rất khó

khăn khi tìm việc và trong thực tế số đông tuyệt đối đã khơng tìm được
việc làm, khơng được doanh nghiệp tiếp nhận.
Cho nên việc tổ chức các Cụm tái hịa nhập

huyện

cơng

đồng


quận

—,

theo mơ hình của Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma tuý /à đề

xuất của những người thực hiện đề tài này. Tại đó, các Cụm có trách
nhiệm tổ chức và bảo đảm cho người sau cai hổi gia có việc làm và thu
nhập trong các doanh nghiệp ngay trên địa bàn, đồng thời bảo đảm người

sau cai chấp hành nghĩa vụ, ngăn chặn rủi ro đối với các doanh nghiệp
tiếp nhận lao động là người sau cai. Tất cả các quận — huyện biết rất rõ
số lượng người sau cai của quận — huyện mình một cách rất chỉ tiết,
Đồng thời các quận - huyện cũng nắm tất rõ tình hình sản xuất - kinh
doanh, nhu cầu lao động rất lớn thuộc các ngành nghề của các doanh

nghiệp trên địa bàn. Đó là những yếu tố cơ bản mang tính khoa học và

thực tiền rất cao

cho việc tổ chức Cựm

tái hòa nhập cộng đồng quận —

huyện. Sau khi người sau cai tự chủ. đủ sức thì được hồi gia và họ vẫn có-

thể tiếp tục lao động kiếm sống trong đoanh nghiệp đã làm trước đó mà
khơng phải vượt những cúng đường q xa.


quận ~ huyện

Cụm tái hịa nhập cơng đồng

cũng sẽ hỗ trợ rất đắc lực cho những người - theo số liệu

chính thức là đã vượt 6.500 người — hồi gia, trong đó một tỷ lệ rất cao khó
có thể tìm được việc làm nếu họ và gia đình đơn thương độc mã, khơng

tạo được sức thuyết phục và lòng tin của chủ các doanh nghiệp khi họ
đến xin việc.
Hiển nhiên, việc thành lập các Cum tái hòa nhập cơng đồng quận —

huyện theo mơ hình của Trung tâm Tư vấn và cai nghiện ma tuý phải

được nghiên cứu chu đáo, cụ thể trên cái nền những gì Trung tâm Tư vấn


thành tựu được, khó khăn, trở ngại và tổn tại phải vượt qua, cần những
khoản đầu tư bạn đầu. cần đội ngũ cán bộ có tâm và có tầm và nhất là
cần một quyết tâm rất cao sau khi đã được phản biện một cách khoa học
đây trách nhiệm với con người và vã hội thì tổ chức triển khai một cách

nhất qn.
Các mơ hình xã hội hóa khác
Cuộc Hội thảo khoa học ngày 10-11-2006 do Ban Chủ nhiệm để tài
tổ chức với tiêu để *Tìm phương án tái hịa nhập cộng đồng khả thí, có
hiệu quả xã hội cho thành phố và cho người sau cai nghiện ma tuý —Nội
dụng và phương pháp giáo dục người sau cai” duge nhiều giới từ các nhà


quản lý, chủ doanh nghiệp và nhà khoa học quan tâm.

Tại Hội thảo, ngồi các mơ hình được giới thiệu để phân tích, một

số để xuất có lý đã được dé cập, kiến nghị.

Một là, tổ chức cho những người sau cai nghiện tự nguyện ở lại các
trung tâm suốt phân đời cịn lại của mình như 42 người tại Trung tâm Phú'
Văn. Họ không thuộc những người tự nguyện ở lại tham gia công việc
của các trung tâm hay

tham gia các đội lao

động tình nguyện.

Họ



những người sinh ra và lớn lên tại thành phố Hồ Chí Minh nhưng giờ
khơng cịn gia đình, người thân, khơng nơi cư trú, khơng cịn đường về,

khơng biết về đâu và cũng không muốn về nữa; là những người từ các tỉnh
~ thành phố khác phiêu bạt giang hỗ , nay đã chỗn chân và cũng khơng
cịn sức lực để “quậy” nữa. Họ thực sự muốn fm nơi cư trú cuối cùng. Ý

kiến để xuất của nhiều người là nên tập trung tất cả những người có

chung hồn cảnh. cùng có nguyện vọng ấy từ các trung tâm khác về một
nơi, thích hợp nhất là Trung tâm Phú Văn, tạo dựng cho họ một q

hương mới có cơng ăn việc làm /rong một mơ hình tái hịa nhập tại chỗ,

`
căn cứ vào thực tế của họ.
Hai là, đẩy mạnh hoạt động xã hội hóa bằng việc tổ chức các mơ
hình tái hòa nhập cộng đồng, tạo việc làm ổn định và lâu dài cho người
sau Cai,
* Ơng



Văn

Bốn, giám đốc Cơng

ty May

Thêu

xuất khẩu

Mỹ

Sơn, doanh nghiệp tư nhân từng hợp tác với Trung tâm Tư vấn và cai

10


nghiện


sau cai trở thành

100 người

ma tuý, tiếp nhận và đào tạo gần

những công nhân lành nghề (cắt — may đo - ủi..) và tất cá đều đã được

hồi gia về nơi cư trú trên dia bàn phường — xã của họ.
Công ty Mỹ Sơn là doanh nghiệp xuất khẩu hàng may mặc cao cấp
sang Mỹ.

xuất khẩu 500.000 đơn vị (bộ quần áo. hay áo khốc

mỗi năm

ngồi). Năm 2007, sau khi nước ta vào WTO, Công ty Mỹ Sơn tăng gấp

đôi sản lượng xuất khẩu. Trong một cuộc trao đổi diễn ra tháng 2-2007

giữa Tiến sĩ Trần Nhu, chủ nhiệm để tài khoa học này và ông Lê Văn
Bốn, vị giám đốc đáng kính này để xuất: Sẩn sàng đón tất cả những

người sau cai dang học hoặc đã có nghề may

có q gốc tại các qn Gị

Vấp, Phú Nhuận và Bình Thạnh, khoảng 200 người, về cơng ty và sẽ đào:

tạo họ trở thành những thợ may đích thực như Công ty từng đào tao 100


người

sau cai trong hai năm

2005-2006

trường hợp những

qua. Trong

người này chưa được xét tái hòa nhập cộng đông, Công

ty Mỹ

Sơn sẵn

sàng tổ chức công tác quản lý tập trung tại chung cư theo mơ hình của
một khi được các cơ quan

Trung tâm Tư vấn

chính quyển

lý chun

quản

mơn




các cấp trợ lực. Sau khi những người sau cai /rong cụm gỗm

3 quận nằm kề nhau

được xét hỗi gia thì họ vẫn có thể tiếp tục làm việc

kiếm sống tại Công ty mà không phải vượt quãng đường quá xa, ít khả thi
như chính những người do Công ty Mỹ Sơn đào tạo hổi gia về các quận —

huyện

ở rất xa nơi doanh nghiệp tọa lạc và sẵn xuất hiện nay.

Mơ hình

theo đề xuất của Giám đốc Cơng ty Mỹ Sơn trong thực tế,

tương tự mơ hình cụm tái hịa nhập quận — huyện



những người thực

hiện để tài khoa học này kiến nghị và đã luận giải chỉ tiết trong phần mơ

hình 3 ư phần | bản tổng hợp để xuất và kiến nghị này.

* Bác sĩ Khánh Duy, Giám đốc Công ty điều dưỡng và cai nghiện


ma tuý Thanh Đa để xuất như sau: Nếu được chính quyển giao mặt bằng
(đất để xây dựng) trong một thời gian nhất định (10, 20 năm), Công ty sẽ
xây dựng cơ sở sản xuất bằng vốn tự có hoặc bằng

vốn huy động của cổ

đông. tiếp nhận và bảo đảm tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người
sau cai do Công

nghiện

ty cai nghiện

và người sau cái

từ các trung

khác của thành phố, giúp họ trở lại như những

thường, những công dân trong xã hội.

17

tâm

cai

lao động bình



U. Nhitng kién nghi
1. Về chức năng Cụm Công nghiệp - Khu dân cư Nhị Xuân:

Hiện nay, Cụm công nghiệp ~ khu dân cư Nhị Xuân được giao và
đang thực hiện các chức năng sau đây:
1.1. Chức năng quản lý các đơn vị sẵn xuất công nghiệp — thủ công

nghiệp của các nhà đầu tư thuộc các thành phần kinh tế; quản lý lao động
là những người được xét tái hịa nhập cộng dơng tự nguyện đến lao động
và những người sau cai được chọn bổ sung cho các nhà máy, từng bước
đưa họ trở thành người lao động, không rơi vào tái nghiện.

Có thể khẳng định Cụm cơng nghiệp ~ khu dân cư Nhị Xn là mơ
hình rấr rối cho những người đã được xét tái hòa nhập cộng đồng tự
nguyện đến đó lao động kiếm sống bằng sức lao động. kỹ năng và năng
lực hành nghề của mình, là bước chuẩn bị rất cơ bản để trở lại với cuộc

sống bình thường của một cơng dân lương thiện, kể cả khi họ trở về gia
đình

hay định cư lâu đài tại đó.
Sự lựa chọn của chính họ, được cha mẹ đồng tình khuyến khích -

động viên và ủng hộ là sự lựa chọn rất đúng đắn và là quyết định hợp lý,

nhiều nghìn người tái hịa nhập cộng đồng được hồi gia đã

nếu ta biết


thể tìm được

khơng

mở

việc làm. Trong khi đó Nhị Xuân

rộng của mời

gọi, tạo điều kiện day và bổ túc nghề nghiệp cho tất cả những người sau
cai có ý chí và nguyện vọng mà khơng kèm theo bất cứ một điều kiện
nào gây trở ngại cho bất cứ ai.
Nhưng

do một số lý do khơng tính trước được,

do tình hình khách"

quan và cũng do những định kiến chứ quan... đã và đang làm ảnh hưởng
không nhỏ đến hoạt động của mơ hình này:

-Việc xây dựng nhà máy sản xuất với tiến độ rất chậm chạp.

công từ ngày

nhà máy
nguyện

với

đến

16-3-2004 đến

16-3-2007, tức là sau 3 năm,

Khởi

mà mới chỉ có 6

gần 700 lao động đi vào hoạt động. Vài nghìn người tự

với Nhị Xn

sau khi được duyệt (ái hịa nhập

cơng dong

đang phải chờ đợi trong các trung tâm cai nghiện, đang bị những người

chuẩn bị hồi gia. tác động tiêu cực, dé rơi vào hoang mang, dao động.

+


-Theo Ban quan ly CCN-KDC

Nhi Xuan thi chi có 20 nhà đâu tư ký

hợp đồng thuê đất xây dựng nhà máy sản xuất trong cụm công nghiệp và

khi tất cả 20 nhà máy hoàn thành xây dựng và bước vào sản xuất. thì

cũng chỉ có thể tiếp nhận từ 2.000 đến2.500 lao động từ các trung tâm
cai nghiện

/

nguyện

đến lao động

sau khi được cấp chứng

chỉ tái hòa

nhập cộng đồng. Như vậy con số này chỉ bằng non 1⁄2, thậm chí non 1/3 so
với dự kiến ban đầu (5.000. đến 8.000 người) từng được khẳng định Nhị

Xuân là giải pháp chủ yếu cho người sau cai nghiện!
Nên tiếp tục kêu gọi các nha đầu tư tham gia xây dựng

,

nhà máy

sản xuất ở đây. Nhị Xn đất cịn rộng, khơng gian phù hợp cho sự phát

triển khu công nghiệp quy mô lớn (hơn 200 ha) và khu dân cư độ thị mới.

Cụm Công nghiệp Nhị Xuân và Các cụm tái hòa nhập cộng đồng quận huyện (như để xuất của những người thực hiện để tài trong báo cáo


nghiệm thu và ở phần để xuất trong phần I văn bắn này) mới có thể là
nơi tiếp nhận hàng ngàn người khơng tìm được việc làm tại quê nhà sau
khi họ được hồi gia và cho hàng ngàn người khác sau cai và đang cai
nghiện trong các trung tâm. Đến nay, chưa có lựa chọn nào khác khả dĩ
hơn.
Cụm

công

nghiệp

Nhị

thêm các nhà đầu tư, phải

Xuân

phải được

cân

rộng

mở

và kêu

được xây dựng kịp thời, đúng tiến độ


gọi,

các

hạng mục, nhất là các cơng trình chủ chốt.

1.2.Thực hiện chức năng quản lý khu dân cư— tái định cư
Việc xây dựng khu chung cư

là quá chậm trễ. Hiện mới xây xong

một bloc có thể tiếp nhận 500 người đến sinh sống (trung bình mỗi phịng
8 người,

nhưng

đến

ngày

cơng trình hạ tổng xã hội
thao, khu

16-3-2007

vẫn

chưa chuyển

người đến). Các


như điện — nước, khu sinh hoạt văn hóa - thể

bán nhủ yếu phẩm,

cơng trình y tế chăm

sóc sức khỏe cộng

đồng... chưa được xây đựng song song với khu nhà ở và tất cả Z hợp này
đáng lẽ phải được xây dựng xong trước khi các nhà máy bước vào sản.
xuất. Cần có kế hoạch và quy hoạch xây dựng khu đân cư - không chỉ
xây dựng vài bloc chung cư cho ao động là khách - trong tổng thể khu
vực phát triển thành đô thị bên cạnh khu công nghiệp, và cân đi trước
một bước.

43


Cac nha quan ty — 6 đây là Ban Quản lý Cụm công nghiệp — khu

đân cư Nhị Xuân — ắt phải hiểu rằng, những người đã được xét rái hịa
nhập cộng đồng trong thực tế là những cơng dân bình thường khơng thể
bị đối xử như bị khám người sau ca sẵn xuất trở về; bị từ chối không

cho cho màng vào khu chung cư các thứ quà là cà phê, trà của người nhà
mang tới khi đến thăm con em; khi về phép phải nộp ký quỹ: không được

ký nhận lương; không được về phép trong các ngày nghỉ ngày lễ... Khơng


thể biện minh rằng có cả người sau cai làm việc trong các nhà máy

(và

nếu cần phải giám sát những người này thì cần cho họ sống trong một khu

riêng) ở Nhị Xuân ma coi những người tái hòa nhập cộng đồng cũng như
những người sau cai cần phải bị giám sát nghiêm ngặt. Đành rằng không

phải tất cả những người được duyệt tái hòa nhập cộng đơng đề đã trở:
thành người bình thường cả, song về mặt pháp lý khơng thể làm khác. Vì
thực tế quản lý khắt khe gây bất bình cho nhiều người. Có 20 người sau

khi nhận giấy tái hòa nhập cộng đồng

đã nhanh chóng ra đi khơng hẹn

ngày trở lại

Cơ quan quản lý — ở đây là Ban Quản lý CCN-KDC

cân xây dựng

Nhị Xuân —

quy chế riêng mang tính đặc thờ cho cả khu vực sản xuất

lẫn khu chung cư trong tỉnh thần tồn trọng quyền lợi của công dân

(những


người đã được xét đời hòa nhập cộng đồng) mà vẫn bảo đảm sản xuất

trong các nhà máy diễn ra bình thường, cuộc sống trong khu chung cư
n bình khơng ma r, trình cấp có thẩm quyền

hành thống nhất.

Nếu người sau cai chiếm một tỷ lệ khá (vài

duyệt ban hành để thi

ba chục người) và là

những người còn trong thời gian giám sát, thì hình thành khu ở riêng cho
họ, khơng thể cho ở chung với những người đã trở về với danh hiệu cơng
đân, Ai đó vi phạm luật pháp ắt chịu trách nhiệm trước pháp luật.

2. Kiến nghị bổ sung chức năng cho Cụm công nghiệp Nhị Xuân
2.1. Chức năng Đào tạo và bơi dưỡng nguồn nhân lực

Có một thực tế là chất lượng chuyên môn của lao động chuyển
các nhà máy trong Cụm Công nghiệp Nhị Xuân ià không bảo đảm.
hưởng đến việc thực biện định mức (thấp chỉ 50-60%) và chất lượng
phẩm, cộng thêm sức khỏe chưa hôi phục, ảnh hưởng rất lớn đến

7#

về
ảnh

sản
thu,


nhập (thấp) và qua đó có thể và trong thực tế gây nản lòng

cho cả người

lao động lẫn chủ đoanh nghiệp. Đó là chưa nói có doanh nghiệp đang

đăng ký nhận thêm từ 500 đến 600 thợ ngành may (Công ty Diễm Khanh)
mà khơng thấy có nguỖn cung cấp nào trước mắt cả! Công tác dạy nghề

tại các trung tâm cai nghiện, sự phối hợp giữa các Trung tâm giáo dục
thường xuyên với các trung tâm dạy nghề các quận — huyện và với các

doanh nghiệp... là rất đáng ghi nhận. đù vậy đã không đáp ứng nhủ cầu

trang bị kiến thức và thực hành nghề nghiệp cho lao động là người sau cai

để họ có thể kiếm sống ngay từ khi gia nhập hàng ngũ những người lao
động trong các nhà máy. Đó

là sự thật khách quan

ngạc nhiên.
Để khác phục một cách cơ bản

và khơng có gì phải


tình trạng này, tại

hoặc cạnh Cụm

công nghiệp Nhị Xuân nên đầu tư xây dựng một Trường nghề hay một
Trung tâm đào tạo nghề

chính quy, theo tiêu chuẩn Nhà nước trực thuộc

Ban Quần lý Cụm cơng nghiệp Nhị Xn: có giáo viên dạy lý thuyết , có
giáo viên hướng dẫn thực hành trong các phịng xưởng trường - có máy
móc,

trang thiết bị, dụng

cụ, nguyên

nhiên liệu phục vụ cho khâu

thực

hành.

Một Trường dạy nghề (hay Trung tâm đào tạo nghề) như thế bên
cạnh Khu công nghiệp quy mô lớn với hàng chục nhà máy sản xuất nhiều

sản phẩm đa dạng là rất cần thiết. Nó càng đấc dụng hơn khi học viên
trước hết và được ưu tiên số một là những người sau cai nghiện ma tuý.
Nhiệm vụ chủ yếu của Trường hay Trung tâm dạy nghề này là:
-Đào tạo chuyên sâu người sau cai đi z cách, đã qua 24 tháng cái

nghiện và lao động có kết quả trong các trung tâm cai nghiện tập trung
để cung cấp cho các nhà máy đầu tư xây dựng trong Cụm công nghiệp,
~-Đào tạo chuyên sâu các đối tượng nói trên cho các doanh nghiệp
trên địa bàn thành phố do các cụm tái hòa nhập cộng đồng quận — huyện

quản lý.

-Bồi dưỡng tay nghề định kỳ cho lao động trong các nhà máy tại
cụm về sau là khu công nghiệp Nhị Xuân, tổ chức thi và xác nhận trình
độ cho họ làm căn cứ nâng bậc lương.


khi

-Đão tạo công nhân cho các đơn vị khác trong xã hội theo hợp động
hội đủ các diéu kiện về thới gian và nhân lực.
-Tổ chức sản xuất sản phẩm và gia cơng bằng cách tận dụng cơng

suất máy móc - thiết bị sẵn có.

Chỉ có một cơ sở đào tạo như thế.

được những

mới có thể nói đến việc tạo ra

lao động có năng lực hành nghề, có ý thức tổ chức kỷ luật,

có tác phong cơng nghiệp, có hiểu biết về an tồn lao động và vệ sinh


cơng nghiệp. Đó là yêu cầu cơ bản cân đạt được đối với người sau cai.
2.2. Chức năng tạo việc làm để tiếp tục giáo dục người sau cai

Sau khi

những

người

sau 24 tháng cai nghiện

Trường hay Trung tâm đào tạo nghề dạy

bắt buộc

cho một nghề chuyên

được

môn kỹ

thuật — công việc mà các trung tâm cai nghiện tập trung thực hiện không
mấy hiệu quả.

nghiệp

trước đây ~ họ được đưa vào các nhà máy trong Cụm

công


lao động nghiêm túc đưới sự giám sát của các doanh nghiệp, có

thu nhập tương xứng với sẵn lượng và chất lượng sản phẩm làm ra (là việc
hiện người sau cai đang làm trong các cơ sở sản xuất tại các trung tâm

cai nghiện mà không mang lại

kết quả mong muốn và cần thiết cho

người sau cai ~ như đã phân tích ở phan 1).

Như vậy, Cụm cơng nghiệp Nhị Xuân

vừa quản lý những lao động

đã được xét tái hòa nhập cộng đông vừa quản lý những người sau cai
đang thử thách trong các doanh nghiệp qua lao động sẩn xuất như một
công nhân lao động. Chỉ trong bối cảnh sản xuất nghiêm túc, nghĩa là
phải làm việc 8 giờ/ngày, 6 ngày trong tuần, phải thực hiện định mức và
chất lượng sản phẩm để có thu hoạch đủ ni sống mình trong những năm
tháng thử thách này chứ khơng phải như những gì những người sau cai
đang lao động trong hầu hết cơ sở sản xuất trong tại các trung tâm cai
nghiện hiện nay vốn được quản lý cả thời gian lẫn công việc quá lỏng
lẻo ~ như đã dẫn rằng, có cơ sở sản xuất chỉ sử dụng người lao động xài
giờ trong ngày,

vài ngày trong tuần, tức là những thời gian người sau cai

sung mãn nhất, thời gian cịn lại họ khơng biết làm
những giờ lao động ít bi ấy không đáng là bao. Nhiêu

nguyên vật liệu buộc phải giảm số lượng sản phẩm
thậm chí buộc phải nghỉ nửa ca trong ngày, nhiều



gì mà thu nhập cho
cơ sở gia công (hiếu
giao cho từng người,
ngày trong tuần vừa


khơng có tác dụng giáo dục lao động, vừa mang lại quá it di tiền công
cho người lao động. trong khi chủ doanh nghiệp vẫn thu lợi nhuận, bởi vì
trả công lao động tương ứng với số lượng và chất lượng sản phẩm,
không trả cho những giờ chết, giờ và ngày chờ việc do thiếu nguyên vật
liệu và những nguyên nhân khác không phải do người lao động gây ru:
Như vậy rơ ràng là khơng nên để cho ba nhóm đối tượng gồm học
họ chỉ

viên, người
chuyển

sau cai

đến Cụm

và người được duyệt tái hịa nhập cộng đồng chờ

cơng nghiệp Nhị Xn và chờ hồi gia


lao động chung

trong một cơ sở sẳn xuất trong các trung tâm cai nghiện, mà phải tách họ
ấn xuất
ra. Mặt khác cần có quy chế sản xuất áp dụng cho các chủ cơ
nhằm bào vệ quyên lợi của người lao động (thuộc cả ba nhóm đổi tượng),

qua đó nâng cao ý thức lao động cho họ
các chủ doanh nghiệp mà thơi!

chứ khơng chỉ

vì quyền lợi của

3. Kiến nghị về các biện pháp tổ chức nhân sự — về giáo dục
Tiếp tục giáo dục những người sau cai đang lao động trong ba mơ
hình sắn xuất hiện hữu là nội dung rat quan trong, không thể được chăng
hay chớ, càng không thể tắc trách, bỏ qua. Để tài khoa học này đã để
xuất ba mơ hình giáo dục tương thích với ba mơ hình sản xuất; để xuất 5
nhóm nội dung rất cụ thể và thiết thực: đồng thời để xuất 10 phương
pháp, cách thức chuyển tải những

đối tượng.

Chúng tơi

nội dung ấy có hiệu quả

đối với các


đặc biệt cho rằng những người sau cai lao động kiếm

sống trong một môi trường công nghiệp quy mô

(và sau này là Khu) cơng nghiệp Nhị Xn

và có quy củ như Cụm

có điểu kiện tốt nhất

để

hoàn thiện năng lực hành nghề và tu dưỡng để trở thành những cơng nhân

ưu tú. Đó là không gian rất rốt cho việc triển khai hoạt động giáo dục cho

người lao động do môi trường tác động trực tiếp và tích cực đến việc giáo

dục lao động Ưở thành công nhân tu tú tốt hơn bất cứ môi trường sản xuất

riêng lẻ, biệt lập nào.

Giám

đốc các doanh nghiệp

đồng tình và ủng hộ việc triển khai

hoạt động giáo dục trong cụm cơng nghiệp, sẵn sàng đóng góp nhân lực
và vật lực cho hoạt động này, ví dụ sẵn sàng tiếp nhận tạo nơi làm việc

và trả lương cho điều phối viên giáo dục trong thời gian tiến hành hoạt

7


động này. Theo gợi

nghiệp đã để nghị

ý của của những người thực hiện để tài, một doanh

và được Ban Quản

lý Cụm

công nghiệp Nhị Xuân

chấp thuận giới thiệu cho doanh nghiệp một cán bộ có năng lực và tín
nhiệm, có kinh nghiệm quản lý người cai nghiện và sau cai Và đã bổ
nhiệm người này — một cử nhân Luật từng làm việc tại Trung tâm Giáo
dục Nhị Xuân — vào chức Trưởng phịng hành chính — tổng hợp. Một cần
bộ như vậy là điểu phố viên giáo dục phù hợp nhất của doanh nghiệp.

Chúng tôi cho rằng các doanh nghiệp khác nghiên cứu mơ hình này của
Cơng ty May

Diễm

Khanh,


chuẩn bị cho việc triển khai các hoạt động

giáo dục không thể thiếu tại đó.

Thay lời kế luận:

Trên đây là những đề xuất. và những kiến nghị của những người
thực hiện để tài khoa học kèm theo Báo cáo khoa học trình bày trước Hội

đồng nghiệm thu.

Về những mơ hình giáo dục trên cơ sở các mơ hình sản xuất, chúng

tơi đã giành sự quan tâm nghiên cứu, khảo sắt và tổ chức phản biện một
cách căn cơ. Đây là để tài giải quyết vấn đề thực tiễn,

vì vậy những nhận

định, kết luận và kết quả căng mới chỉ là bước đầu. Cần đầu tư nhiều hơn

nữa trong việc tiếp tục nghiên cứu tổng kết từng mơ hình, qua đó rút ra
những nội dung và phương thức giáo dục đạt hiệu quá, thiết thực đối với
cúc đối tượng, góp phần vào thành công của “Đề án quản lý, dạy nghề và

giải quyết việc làm cho người sau cai” của thành phố Hồ Chí Minh.

Chủ nhiệm đề tài: TS triết học Trần Như

4




×