phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống

PHC HI CHC NĂNG
CHO TR CONG VO CT SNG
Tài liu s 8
Phc hi chc năng da vào cng đng
Trưng ban
TS. Nguyn Th Xuyên Th trưng B Y t
Phó trưng ban
PGS.TS Trn Trng Hi V trưng V hp tác Quc t, B Y t
TS. Trn Qúy Tưng Phó cc trưng Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t
Các y viên
PGS.TS. Cao Minh Châu Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Văn Chương Giám đc Trung tâm PHCN, Bnh vin Bch Mai
TS. Phm Th Nhuyên Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc k thut Y t Hi Dương
BSCK. II Trn Quc Khánh Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin Trung ương Hu
ThS. Nguyn Th Thanh Bình Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin C Đà Nng
PGS.TS Vũ Th Bích Hnh Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Th Thu Hà Phó trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN Bnh vin Nhi Trung ương
TS. Nguyn Th Minh Thu Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y t công cng
ThS. Nguyn Quc Thi Hiu trưng Trưng Trung hc Y t tnh Bn Tre
ThS. Phm Dũng Điu phi viên chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
ThS. Trn Ngc Ngh Chuyên viên Cc Qun lý khám, cha bnh - B Y t
Vi s tham gia ca chuyên gia quc t v phc hi chc năng da vào cng đng
TS. Maya Thomas Chuyên gia tư vn v PHCNDVCĐ
ThS. Anneke Maarse C vn chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
BAN BIÊN SON B TÀI LIU PHC HI CHC NĂNG DA VÀO CNG ĐNG
(Theo quyết định số 1149/QĐ – BYT ngày 01 tháng 4 năm 2008)
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 3
LI GII THIU
Phc hi chc năng da vào cng đng (PHCNDVCĐ) đã đưc trin khai  Vit
Nam t năm 1987. B Y t đã rt quan tâm ch đo và hưng dn thc hin công
tác PHCNDVCĐ  các đa phương. Đưc s phi hp ca B Lao đng, Thương

binh & Xã hi, B Giáo dc & Đào to và các B, Ngành liên quan khác, cũng
như s ch đo, đu tư ca chính quyn các cp, s giúp đ có hiu ca các t
chc quc t, công tác PHCNDVCĐ  nưc ta trong thi gian qua đã giành đưc
mt s kt qu bưc đu rt đáng khích l. Nhiu cp lãnh đo B, Ngành, đa
phương đã thy rõ tm quan trng ca PHCNDVCĐ đi vi vic tr giúp ngưi
khuyt tt nhm gim t l tàn tt, giúp h tái hòa nhp cng đng, nâng cao
cht lưng cuc sng. V t chc, đn nay đã hình thành mng lưi các bnh vin
Điu dưng – PHCN, các trung tâm PHCN, các khoa Vt lý tr liu – PHCN vi nhiu
thày thuc đưc đào to chuyên khoa sâu v PHCN, tham gia trin khai thc hin
k thut PHCN  các đa phương.
Nhm đy mnh chương trình PHCNDVCĐ  Vit Nam, yêu cu v tài liu hưng
dn PHCNDVCĐ đ s dng trong toàn quc là rt cp thit và hu ích. Vi s
giúp đ k thut ca chuyên gia ca T chc Y t th gii (WHO), s tài tr, chia
s kinh nghim có hiu qu ca y ban Y t Hà Lan – Vit Nam (MCNV), t năm
2006, B Y t đã bt đu tin hành t chc biên son b tài liu đ s dng thng
nht trong chương trình PHCNDVCĐ trên toàn quc. Sau nhiu ln Hi tho, xin
ý kin đóng góp ca các chuyên gia Y hc trong nưc và nưc ngoài, đn nay, B
tài liu v PHCNDVCĐ đã hoàn thành và đã đưc B Y t phê duyt. B tài liu
này bao gm:
n Tài liu “Hướng dẫn quản lý và thực hiện PHCNDVCĐ” dành cho cán b qun
lý và lp k hoch hot đng PHCNVCĐ.
n Tài liu “Đào tạo nhân lực PHCNDVCĐ” dành cho các tp hun viên v
PHCNDVCĐ.
n Tài liu “Hướng dẫn cán bộ PHCN cộng đồng và Cộng tác viên về PHCNDVCĐ”.
n Tài liu “Hướng dẫn người khuyết tật và gia đình về PHCNDVCĐ”.
n 20 cun tài liu hưng dn thc hành v PHCN theo các dng tt thưng gp.
Ni dung ca b tài liu đưc xây dng da trên nhng tài liu sn có v phc
hi chc năng và PHNCDVCĐ ca WHO và đưc điu chnh cho phù hp vi thc
t ti Vit Nam.
4 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 8

Cun “Phục hồi chức năng trẻ bị cong vẹo cột sống” này là mt trong 20 cun
hưng dn thc hành v phc hi chc năng các dng tt thưng gp nói trên.
Đi tưng s dng ca tài liu này là cán b PHCN cng đng, cng tác viên
PHCNDVCĐ, gia đình ngưi khuyt tt. Ni dung cun sách bao gm nhng kin
thc cơ bn nht v khái nim, triu chng, cách phát hin, các bin pháp chăm
sóc và PHCN cho tr có cong vo ct sng. Ngoài ra, tài liu cũng cung cp mt
s thông tin cơ bn v nhng nơi có th cung cp dch v cn thit mà gia đình
tr có th tham kho.
Tài liu hưng dn này đã đưc son tho công phu ca mt nhóm các tác gi
là chuyên gia PHCN và PHCNDVCĐ ca B Y t, các bnh vin trc thuc trung
ương, các trưng Đi hc Y và Y t công cng, trong đó TS Trn Th Thu Hà là tác
gi chính biên tp ni dung.
Trong quá trình son tho b tài liu, Cc qun lý khám cha bnh đã nhn đưc
s h tr v k thut và tài chính ca U ban Y t Hà Lan Vit Nam (MCNV), trong
khuôn kh chương trình hp tác vi B Y t v tăng cưng năng lc PHCNDVCĐ
giai đon 2004-2007. Mt ln na, chúng tôi trân trng cm ơn s giúp đ quý
báu này ca MCNV. Ban biên son trân trng cm ơn nhng góp ý rt giá tr ca
các chuyên gia PHCN trong nưc và các chuyên gia nưc ngoài v ni dung, hình
thc cun tài liu.
Trong ln đu tiên xut bn, mc dù nhóm biên son đã ht sc c gng nhưng
chc chn vn còn nhiu thiu sót. Mong bn đc gi nhng nhn xét, phn hi
cho chúng tôi v b tài liu này, đ ln tái bn sau, tài liu đưc hoàn chnh hơn.
Mi thông tin xin gi v: Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t, 138A Ging Võ,
Ba Đình, Hà Ni.
Trân trng cm ơn.
TM. BAN BIÊN SON
TRƯNG BAN
TS. Nguyễn Thị Xuyên
Thứ trưởng Bộ Y tế
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 5

PHC HI CHC NĂNG
CHO TR CONG VO CT SNG
1. GII THIU
Cong vẹo cột sống
Là tình trng ct sng b cong sang mt hoc hai bên, thân đt sng b
vo (xoay).
Các vấn đề liên quan
n Vn đng: tr có th b hn ch cúi
lưng, nghiêng ngưi sang bên, đi li
có th b lch ngưi.
n Hô hp: Cong vo ct sng nng có
th làm cho tr th khó khăn hơn
bình thưng.
n Tâm lý: Tr, ngưi ln b cong vo ct
sng thưng có cm giác t ti, xu h,
không mnh dn tham gia vào các
hot đng như vui chơi, hc hành,
th dc th thao, tìm kim vic làm
và xây dng gia đình.
n Vic làm: Ngưi ln b cong vo ct
sng có th gp khó khăn trong kim
vic làm do hình thc và chc năng
vn đng b hn ch nên khó đưc
chp nhn.
n Xã hi: Tr em và ngưi ln b cong vo ct sng thưng b bn bè, ngưi
xung quanh ch nho.
2. NGUYÊN NHÂN
Nguyên nhân trước sinh
Do cu trúc bt thưng:
−

Bnh thân na đt sng bm sinh.
6 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 8
− Xp đt sng bm sinh.
−
Cng đa khp bm sinh.
Nguyên nhân sau sinh
n Do bin dng xương sng
−
Lao ct sng.
−
Chn thương ct sng
n Do bnh cơ
−
Lon dung cơ Duchene.
−
Thoái hoá cơ ty.
−
Nhưc cơ.
n Do bnh h thn kinh
−
U xơ thn kinh.
−
Bi não.
−
Bi lit.
−
Viêm đa r thn kinh.
−
Bnh ty sng.
n Do các nguyên nhân khác

−
Do tư th ngi hc sai.
−
Do ngn 1 chân (chiu dài 2 chân không đu nhau làm lch vo ct sng
khi đng, khi đi).
Không rõ nguyên nhân
80% ngưi b cong vo ct sng không rõ nguyên nhân.

3. PHÁT HIN
Dấu hiệu và triệu chứng
n Mt bên mm vai nhô cao hơn.
n Xương b vai 2 bên không cân đi.
n Khi đng thân ngưi nghiêng sang mt bên.
n Ct sng cong vo sang mt hoc hai bên.
n  g  lưng (rõ nht khi tr đng cúi lưng).
n Đi din vi bên  g thưng là vùng lõm.
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 7
n Ct sng có th ưn ra trưc/gù ra sau.
n Khung chu b nghiêng lch và b xoay.
n Khp háng mt bên cao hơn.
n Ngn mông mt bên cao hơn.
n Khp gi không cân đi khi nm gp gi.
n Mt chân có th ngn hơn.
n Có th kèm theo các d tt khác.
n Có th b lit mt s cơ chi, thân mình.
n Khi trưng thành có th b đau lưng.
Xét nghiệm
Chp X-quang ct sng giúp xác đnh mc đ cong vo đ can thip sm.
4. CAN THIP
4.1 Can thip Phc hi chc năng/Điu tr

Nguyên tắc
n Can thip sm ngay sau khi phát hin ra cong vo ct sng.
n K thut can thip ph thuc mc đ cong vo ct sng.
n Khám li thưng quy có chp X-quang ct sng đ đánh giá tin trin.
Kỹ thuật can thiệp
n Mc đ nh - Góc COBB ≤20
o
: Tp bài tp ct sng và khám li 6 tháng/ln.
n Mc đ trung bình-Góc COBB=20
o
-45
o
: Np ct sng, bài tp ct sng và
khám li 6 tháng/ln.
n Mc đ nng-Góc COBB >45
o
tin trin xu đi nhanh: phu thut chnh
hình ct sng.
n Vic đánh giá góc COBB và ch đnh k thut can thip phi đưc tư vn bi
bác sĩ chuyên khoa v thn kinh-ct sng hoc PHCN.
Vận động trị liệu
Các bài tp vn đng dưi đây có th tin hành cho tr cong vo ct sng
 mi la tui và mc đ nng nh khác nhau.
8 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 8
n
Bài tp 1: Kéo dãn cơ bên lõm ca đưng cong  tư th nm sp
Mục tiêu: Kéo dãn các nhóm cơ phía lõm ca đưng cong tht lưng.
Tư thế trẻ: Nm sp.
Tiến hành
−

Tr bám tay bên vai thp vào mép giưng. Ta nâng hai chân, hông tr
đưa sang phía đi din vi bên lõm ca ct sng tht lưng. Làm 10 ln.
−
Tr bám tay bên vai thp vào thành giưng nâng ngưi lên, tay kia kéo
ngưi v phía chân. Gi tư th này vài giây. Làm 10 ln.
n Bài tp 2: Tăng tm vn đng ca ct sng lưng  tư th ngi
Mục tiêu: Tăng tm vn đng gp ca ct sng lưng, kéo dãn nhóm cơ
dui lưng.
Tư thế trẻ: Ngi 2 chân dui thng và áp sát,
2 tay đưa ra phía trưc.
Tiến hành: Bo tr đưa hai tay ra trưc
chm các ngón, lưng gp. Gi 
tư th này vài giây.
Làm 10 ln.
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 9
n Bài tp 3: Chnh cong vo ct sng  tư th ngi
Mục tiêu: Kéo dãn các cơ bên lõm ca đưng cong, tăng cưng đ mm
do ca ct sng.
− Tr giơ cao tay bên vai thp, tay bên
kia bám vào mép gh. Gi  tư th
này vài giây.
Tư thế trẻ: Ngi trên gh.
Tiến hành: Làm mi bài tp
10 ln.
−
Tr xoay ngưi vi đ
vt  bên đi din vi
phía lõm ca đưng
cong ct sng.
10 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 8

n
Bài tp 4: Chnh cong vo ct sng  tư th quỳ bn đim
Mục tiêu: Tăng cưng đ mm do ca ct sng.
Tư thế trẻ: Quỳ bn đim.
Tiến hành: Đưa tay bên lõm ca đưng cong lên phía trưc. Đưa chân bên
đi din lên theo trong lúc gi nguyên v trí thân mình. Gi  tư th này vài
giây. Làm 10 ln.
n Bài tp 5: Chnh cong vo
ct sng  tư th đng
Mục tiêu: Kéo dãn các cơ bên
lõm ca đưng cong, tăng
cưng đ mm do ca ct
sng.
Tư thế trẻ: Đng thng.
Tiến hành: Tay bên vai thp
bám vào xà ngang kéo ngưi
lên. Vai bên đi din h thp
xung. Gi  tư th này vài
giây. Làm 10 ln.
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 11
n Bài tp 6: Tp th sâu
Mục tiêu: Tăng cưng đ giãn n ca lng ngc.
Tư thế trẻ: Nm  tư th na nm na ngi. Hai tay bnh nhân đt dưi cơ
hoành.
Tiến hành: Tr hít sâu vào và th ra t t.
Làm 10 ln.
n Bài tp 7: Tp bơi
n Bài tp 8: Th dc, th thao
n Áo np ct sng
Mục tiêu: Nn chnh đưng cong và phòng

nga cong vo ct sng tin trin xu đi.
Chỉ định:
−
Tr trai <18 tui và tr gái <17 tui b cong
vo ct sng mc đ trung bình và nng có
th mc áo np ct sng.
− Khám li 6 tháng/ln có chp X-quang
kim tra.
Áo np ct sng không dùng cho ngưi cong
vo ct sng đã trưng thành (trên 22 - 25
tui), cũng như ngưi b cong vo ct sng
trên 60
o
(vì không có tác dng).
12 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 8
n
Phu thut chnh hình
Mục tiêu: Nn chnh đưng cong ct sng nng.
Chỉ định:
−
Tr trai >18 tui và tr gái >17 tui.
−
Cong vo ct sng mc đ nng không th mc áo np ct sng.
−
Khám li 6 tháng/ln sau phu thut có chp X-quang kim tra.
4.2 Giáo dc tr và tư vn gia đình
n Nhà trưng, cha m tr cn thưng xuyên nhc nh tr ngi hc đúng tư
th phòng nga cong vo ct sng do tư th.
n Khám sc khe thưng quy giúp phát hin sm cong vo ct sng và các
bnh có th dn đn cong vo ct sng.

n Cha m có th liên h vi bác s phc hi chc năng, k thut viên phc hi
chc năng ti các Khoa phc hi chc năng ca các bnh vin Trung ương-
tnh, các Trung tâm chnh hình và Phc hi chc năng đ có đưc các thông
tin v phc hi chc năng cho tr b cong vo ct sng.
4.3 Hưng nghip
n Ngưi cong vo ct sng khi trưng thành cn chn nhng ngh phù hp
vi tình trng bnh lý ca ct sng như: văn thư, hành chính, máy tính, hi
ha
n Nên tránh nhng ngh lao đng nng và nh hưng lên ct sng.
4.4 H tr v tâm lý
n Tr em, ngưi ln b cong vo ct sng có th có nhng vn đ v tâm lý
cn đưc cán b tâm lý h tr.
n Gia đình cn gii thích cho tr hiu v tình trng bnh tt ca tr, chp
nhn và vưt qua mc cm ca bnh tt.
n Nhà trưng cn gii thích cho các hc sinh trong trưng hiu v tình trng
bnh tt ca tr cong vo ct sng. Qua đó bn bè ca tr thông cm, không
ch nho và giúp đ tr b cong vo ct sng trong hc tp, vui chơi.
5. CÁC CÂU HI CHA M HAY HI
Cong vẹo cột sống có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Tình trng cong vo ct sng có th đưc ci thin nu đưc can thip sm
và kiên trì theo s hưng dn ca bác s chuyên khoa phc hi chc năng.
Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống 13
Phẫu thuật có thể chữa khỏi cong vẹo cột sống không?
Có th. Tuy nhiên  Vit Nam ch có vài bnh vin, trung tâm Phu thut
chnh hình có th phu thut và chi phí rt tn kém.
Nghề nào phù hợp với người bị cong vẹo cột sống?
Tt c mi ngh tr lao đng nng nh hưng lên ct sng.
6. CÁC CƠ S CUNG CP DCH V CHO TR CONG VO
CT SNG
Các cơ sở cung cấp dịch vụ phục hồi chức năng và áo nẹp

cột sống
n Trung tâm chnh hình - Phc hi chc năng ti các thành ph ln, các tnh.
n Các Khoa phc hi chc năng ca các bnh vin Trung ương-tnh.
Các cơ sở dạy nghề hướng nghiệp
n Thuc ngành Lao đng - Thương binh - Xã hi ti các đa phương.
n Mt s cơ s dy ngh cho ngưi tàn tt tư nhân.
Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
n Ti Vit Nam có 46/64 tnh thành đã trin khai Chương trình phc hi chc
năng da vào cng đng.

TÀI LIU THAM KHO
n Giáo trình Vt lý tr liu Phc hi chc năng, NXB Y hc, 2000.
n Trn Th Thu Hà - Trn Trng Hi, 2005, “Phát hin sm, can thip sm mt
s dng tàn tt  tr em Vit Nam”, NXB Y hc.
n Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers,
C&E Publishing Inc.
Sn phm chương trình hp tác
“Tăng cưng năng lc Phc hi chc năng da vào cng đng”
gia B Y t Vit Nam và U ban Y t Hà Lan Vit Nam
SÁCH KHÔNG BÁN
DANH MC B TÀI LIU PHC HI CHC NĂNG DA VÀO CNG ĐNG
 Hướng dẫn quản lý và thực hiện phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
 Đào tạo nhân lực phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
 Hướng dẫn cán bộ PHCNCĐ và cộng tác viên về Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
 Hướng dẫn người khuyết tật và gia đình về Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng
20 Tài liu k thut v PHCN cho tuyn cng đng s dng, bao gm:
1. Phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não
2. Phục hồi chức năng tổn thương tuỷ sống
3. Chăm sóc mỏm cụt
4. Phục hồi chức năng trong bệnh viêm khớp dạng thấp

5. Phòng ngừa thương tật thứ phát
6. Dụng cụ phục hồi chức năng tự làm tại cộng đồng
7. Phục hồi chức năng trẻ trật khớp háng bẩm sinh
8. Phục hồi chức năng cho trẻ cong vẹo cột sống
9. Phục hồi chức năng bàn chân khoèo bẩm sinh
10. Phục hồi chức năng cho trẻ bại não
11. Phục hồi chức năng khó khăn về nhìn
12. Phục hồi chức năng nói ngọng, nói lắp và thất ngôn
13. Phục hồi chức năng trẻ giảm thính lực (khiếm thính)
14. Phục hồi chức năng trẻ chậm phát triển trí tuệ
15. Phục hồi chức năng trẻ tự kỷ
16. Phục hồi chức năng người có bệnh tâm thần
17. Động kinh ở trẻ em
18. Phục hồi chức năng sau bỏng
19. Phục hồi chức năng bệnh phổi mạn tính
20. Thể thao, văn hoá và giải trí cho người khuyết tật