Thu nhận và sử dụng thông tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán lớp 6

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐỖ THỊ KIM DUNG

SỬ DỤNG THÔNG TIN PHẢN HỒI CỦA
ĐÁNH GIÁ Q TRÌNH TRONG DẠY HỌC
MƠN TỐN LỚP 6

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN HỌC

HÀ NỘI – 2023


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐỖ THỊ KIM DUNG

SỬ DỤNG THÔNG TIN PHẢN HỒI CỦA
ĐÁNH GIÁ Q TRÌNH TRONG DẠY HỌC
MƠN TỐN LỚP 6

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MƠN TỐN HỌC
Mã số: 8 14 02 09.01
Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Diệu Thùy

HÀ NỘI – 2023

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin cảm ơn Ban giám hiệu và các thầy, cô giáo trong trường Đại học
Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tác giả trong
quá trình thực hiện luận văn.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn TS.
Phạm Thị Diệu Thuỳ - người đã trực tiếp tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt quá
trình nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Dù có nhiều cố gắng nhưng luận văn vẫn khó tránh khỏi những thiếu sót, tác giả
rất mong nhận được và biết ơn các ý kiến đóng góp của các thầy cơ giáo và các bạn.
Hà Nội, ngày 23 tháng 08 năm 2023
Tác giả

Đỗ Thị Kim Dung

i


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Bội chung

BC

Bội chung nhỏ nhất

BCNN

Đánh giá q trình

ĐGQT

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Thơng tin phản hồi

TTPH

Trung học cơ sở

THCS

Trung học phổ thông

THPT

Ước chung

ƯC

Ước chung lớn nhất

ƯCLN

ii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
Bảng 1.1. Bảng so sánh giữa đánh giá tổng kết và đánh giá quá trình………………….9
Bảng 1.3. Bảng phân loại một số kĩ thuật đánh giá q trình…………………………12
Bảng 1.4. Các tiêu chí đánh giá kiến thức, kĩ năng của người học……………………31
Bảng 1.5. Bảng tiêu chí đánh giá mức độ đạt được kiến thức, kĩ năng của người học..32
Bảng 1.6. Kết quả điều tra thực trạng thu nhận và sử dụng TTPH của HS trong dạy học
mơn Tốn lớp 6………………………………………………………………………..47
Bảng 1.7. Kết quả điều tra thực trạng nhận thức và sử dụng TTPH của GV trong dạy
học mơn Tốn lớp 6…………………………………………………………………...48
Bảng 2.1. Tiêu chí đánh giá TTPH khi dạy nội dung Dấu hiệu chia hết cho 2, 5, 3 và 9
…………………………………………………………………………………………59
Bảng 2.2. Bảng đánh giá TTPH thu được sau khi dạy nội dung Dấu hiệu chia hết cho 2,
5, 3 và 9………………………………………………………………………………..60
Bảng 2.3. Bảng TTPH thu nhận được sau khi tiến hành phỏng vấn…………………..62
Bảng 2.4. Tiêu chí đánh giá TTPH sau khi dạy nội dung Hình bình hành……………65
Bảng 2.5. Bảng đánh giá TTPH thu được sau khi dạy nội dung Hình bình hành……..65
Bảng 2.6. Bảng kiểm liệt kê mục tiêu của chủ đề Bội chung. Bội chung nhỏ nhất…...66
Bảng 2.7. Phân loại học sinh và lời khuyên, yêu cầu tương ứng với các nhóm………70
Bảng 2.8. Phân tích nguyên nhân và xác định nội dung cần tác động………………...71
Bảng 2.9. Các nội dung cầu ôn tập, củng cố, hoàn thiện ở nhà…………………….....76
Bảng 2.10. Câu hỏi, bài tập tương ứng với trình độ nhận thức của HS……………….77
Bảng 2.11. Ví dụ về các nội dung cần ơn tập, củng cố hoàn thiện ở nhà sau khi học
xong nội dung bài Hình bình hành…………………………………………………….78
Bảng 2.12. Các biện pháp tác động phù hợp với mỗi nhóm sau khi học xong nội dung
bài Hình bình hành…………………………………………………………………….78
Bảng 2.13. TTPH về kết quả học tập của HS sau khi dạy học………………………...79
Bảng 2.14. TTPH về kết quả học tập của HS sau khi làm xong phiếu bài tập về dấu
hiệu chia hết cho 2, 5, 3 và 9………………………………………………………..…81

iii


Bảng 3.1. Kết quả báo cáo đầu năm học của học sinh lớp thực nghiệm và đối chứng
trước khi thực nghiệm sư phạm qua báo cáo đầu năm học………………………..…..86
Bảng 3.2. Thống kê kết quả điểm số bài kiểm tra về Dấu hiệu chia hết cho 2, 5, 3 và 9
tại lớp thực nghiệm 6A1 và lớp đối chứng 6A5…………………………………….....95
Bảng 3.3. Thống kê kết quả điểm số bài kiểm tra về Hình bình hành tại lớp thực
nghiệm 6A1 và lớp đối chứng 6A5……………………………………………………96
Bảng 3.4. Thống kê kết quả điểm số bài kiểm tra tổng hợp tại lớp thực nghiệm 6A1 và
lớp đối chứng 6A5……………………………………………………………………..97
Biểu đồ 3.1. Chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng trước khi
thực nghiệm sư phạm qua báo cáo đầu năm học…………………………………..…..87
Biểu đồ 3.2. Chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng sau khi
thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra về Dấu hiệu chia hết cho 2, 5, 3 và 9……..….95
Biểu đồ 3.3. Chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng sau khi
thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra về Hình bình hành……………………………96
Biểu đồ 3.4. Chất lượng học tập của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng sau khi
thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra tổng hợp……………………………………...97
Hình 1.1. Bản đồ khái niệm của HS lớp 6A1 về chủ đề Phép trừ phân số………...….22
Hình 1.2. Thuyết đánh giá quá trình (Ian Clack, 2014)……………………………….39
Hình 2.1. Quy trình thu nhận thơng tin phản hồi……………………………………...55
Hình 2.2. Quy trình sử dụng thơng tin phản hồi………………………………………70
Hình 2.3. Sơ đồ tóm tắt các trường hợp sử dụng thơng tin phản hồi………………….72
Sơ đồ 1.1. Quy trình đánh giá trong lớp học…………………………………………..11
Sơ đồ 1.2. Sơ đồ sử dụng TTPH trong quá trình dạy học……………………………..35
Sơ đồ 1.3. Sơ đồ về phản hồi cải thiện q trình học………………………………….37
Sơ đồ 2.1. Q trình xử lí thông tin phản hồi………………………………………….57

iv


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................................i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................ii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ ........................................................ iii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 2
3. Đối tượng, khách thể................................................................................................... 2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................. 3
5. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................... 3
6. Giả thuyết khoa học .................................................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 3
8. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 4
9. Cấu trúc của luận văn ................................................................................................. 4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................................. 5
1.1 Đánh giá trong dạy học ............................................................................................. 5
1.1.1 Quan niệm về đánh giá ........................................................................................... 5
1.1.2 Mục đích của đánh giá ........................................................................................... 6
1.1.3 Phân loại đánh giá ................................................................................................. 8
1.2 Đánh giá quá trình .................................................................................................... 9
1.2.1 Định nghĩa đánh giá quá trình ............................................................................... 9
1.2.2 Quy trình thiết kế và triển khai đánh giá quá trình .............................................. 10
1.2.3 Một số kĩ thuật đánh giá quá trình học tâp của học sinh ..................................... 12
1.2.4 Bảng tiêu chí đánh giá mức độ đạt được kiến thức, kĩ năng trong đánh giá quá
trình ............................................................................................................................... 31
1.3 Thông tin phản hồi trong đánh giá quá trình .......................................................... 32
1.3.1 Thơng tin phản hồi là gì? ..................................................................................... 32

1.3.2 Vai trị của thơng tin phản hồi trong dạy học ...................................................... 34
1.3.3 Phân loại thông tin phản hồi ................................................................................ 41

v


1.3.4 Các tiêu chí đánh giá chất lượng thơng tin phản hồi ........................................... 44
1.4 Thực trạng sử dụng thông tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học mơn
Tốn tại trường THCS và THPT FPT Hải Phịng ........................................................ 44
1.4.1 Đặc điểm học sinh lớp 6 tại trường THCS và THPT FPT Hải Phòng ................ 44
1.4.2 Thực trạng sử dụng thơng tin phản hồi của đánh giá q trình đối với giáo viên
tại trường THCS và THPT FPT Hải Phòng ................................................................. 45
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................................................................................... 51
CHƯƠNG 2. SỬ DỤNG THƠNG TIN PHẢN HỒI CỦA ĐÁNH GIÁ Q TRÌNH
TRONG DẠY HỌC MƠN TỐN LỚP 6 ..................................................................... 52
2.1 Đặc điểm của chương trình Tốn 6 ........................................................................ 52
2.2 Thu nhận thơng tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học mơn Tốn lớp 6
...................................................................................................................................... 54
2.2.1 Quy trình thu nhận thơng tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học mơn
Tốn lớp 6 ..................................................................................................................... 54
2.2.2 Ví dụ minh hoạ ..................................................................................................... 56
2.2.3 Một số lưu ý khi thu nhận thông tin phản hồi ...................................................... 66
2.3 Sử dụng thông tin phản hồi của đánh giá q trình trong dạy học mơn Tốn lớp 6
...................................................................................................................................... 69
2.3.1 Quy trình sử dụng thơng tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học mơn
Tốn lớp 6 ..................................................................................................................... 69
2.3.2 Ví dụ minh hoạ ..................................................................................................... 71
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................................... 82
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................. 83
3.1 Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm......................................................... 83

3.2 Đối tượng, thời gian, địa điểm thực nghiệm sư phạm ............................................ 83
3.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 83
3.3.1 Phương pháp điều tra ........................................................................................... 83
3.3.2 Phương pháp quan sát.......................................................................................... 83
3.3.3 Phương pháp thống kê Toán học ......................................................................... 83
3.4 Nội dung thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 84
3.4.1 Tài liệu thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 84

vi


3.4.2 Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................................ 84
3.4.3 Chọn mẫu thực nghiệm......................................................................................... 85
3.5 Thực nghiệm sư phạm ............................................................................................ 86
3.6 Kết quả thực nghiệm và khảo sát ............................................................................ 93
3.6.1 Đánh giá định lượng ............................................................................................ 93
3.6.2 Đánh giá định tính ................................................................................................ 97
3.6.3 Đánh giá chung qua thực nghiệm ........................................................................ 97
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................................... 99
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 102
PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 104

vii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Giáo dục Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển từ định hướng chú trọng nội
dung, kiến thức sang định hướng phát triển năng lực học sinh. Mục tiêu giáo dục không

chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn tập trung vào việc phát triển các năng
lực, tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề và giao tiếp. Để đáp ứng định hướng
đổi mới này, quá trình đánh giá hoạt động học tập của học sinh cũng cần thay đổi.
Trong nền giáo dục hiện đại với xu hướng lấy người học làm trung tâm thì đánh
giá có vai trị quan trọng trong việc thúc đẩy chất lượng dạy và học vì đánh giá giúp
hình thành sự tự điều chỉnh và thay đổi hợp lí trong q trình học tập của người học
đồng thời đem đến các điều chỉnh trong giảng dạy. Nói cách khác, đánh giá được xem
như các hoạt động cung cấp cho người học và người dạy những thơng tin phản hồi
(TTPH) hợp lí dựa trên một hay nhiều hình thức phản hồi khác nhau (Hattie & Tim,
2007) [18] và quan trọng hơn nữa, “sự phản hồi cần được nhìn nhận là một chức năng
chủ chốt trong tất cả các hình thức đánh giá” (Kennedy và các cộng sự, 2006) hay “sự
phản hồi là một trong những ảnh hưởng quyết định nhất đến việc học của học sinh”
(Hattie & Tim, 2007) [18].
Bên cạnh đó, trong 20 năm gần đây, nhiều nghiên cứu đề cập đến mơ hình và sự
tác động của phản hồi trong đánh giá đối với người học như nghiên cứu của Butler và
Winne (1995), Carol Evans (2013). Các nghiên cứu này đều nhấn mạnh vai trò quyết
định của phản hồi trong đánh giá đối với hiệu quả của việc dạy và học.
Chất lượng dạy học là sự đáp ứng phù hợp mục tiêu dạy học. Để nâng cao chất
lượng dạy học thì người dạy phải tổ chức, điều khiển người học hoàn thành các mục
tiêu đề ra, giúp người học đạt được mục tiêu đề ra, khi đó người dạy phải tạo ra và sử
dụng hiệu quả kênh thông tin phản hồi về kết quả học tập của người học. Thông tin
phản hồi về kết quả học tập là thông tin phản ảnh mức độ hồn thành mục tiêu của
người học trong q trình dạy học. Nó vừa ghi nhận sự thành cơng vừa chỉ ra những
1


hạn chế, thiếu sót mà cả người dạy lẫn người học cần khắc phục. TTPH được thu nhận
qua nhiều kênh khác nhau: quan sát; các sản phẩm hoạt động học tập của người học;
bài kiểm tra... Nhờ TTPH mà người dạy đánh giá đúng trình độ nhận thức của người
học, đề ra các biện pháp tác động phù hợp nhằm giúp người học đạt được kết quả tối

ưu. Như vậy, TTPH có vai trị rất quan trọng trong việc điều chỉnh quá trình dạy học
nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
Tuy nhiên, giáo dục nước ta hiện nay chưa quan tâm đúng mức đến việc thu
nhận và sử dụng TTPH để nâng cao chất lượng dạy học. Người dạy chưa kiểm soát
được mức độ nhận thức để đề ra các biện pháp tác động phù hợp với người học. Đây là
một vấn đề mang tính tất yếu, khách quan khi người dạy chưa được trang bị hệ thống
cơ sở lí luận, các quy trình thu nhận và sử dụng TTPH trong dạy học.
Qua khảo sát thực trong dạy học môn Tốn lớp 6 ở trường THCS và THPT FPT
Hải Phịng cho thấy, hầu hết các giáo viên đều nhận thức rõ vai trò của TTPH trong
việc nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, việc thu nhận và sử dụng TTPH trong
quá trình dạy học của học sinh vẫn chưa được quan tâm.
Từ thực tế trên, việc nghiên cứu các biện pháp thu nhận và sử dụng TTPH của
học sinh trong đánh giá quá trình nhằm nâng cao chất lượng dạy và học là vấn đề cấp
thiết.
Từ xu thế đổi mới, tầm quan trọng của việc trao đổi TTPH giữa giáo viên và học
sinh trong đánh giá quá trình học tập và mong muốn giáo viên có những hướng dẫn cụ
thể để sử dụng các TTPH một cách hiệu quả, chúng tôi chọn đề tài: "Sử dụng thông
tin phản hồi của đánh giá q trình trong dạy học mơn Tốn lớp 6" để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cách thức sử dụng TTPH của đánh giá quá trình để tổ chức dạy học
có hiệu quả mơn Tốn lớp 6.
3. Đối tượng, khách thể
- Đối tượng nghiên cứu:
2


+ Các kĩ thuật thu nhận TTPH từ học sinh thơng qua đánh giá q trình.
+ Quy trình thu nhận và sử dụng TTPH trong đánh giá quá trình.
- Khách thể nghiên cứu: q trình dạy học mơn Tốn học lớp 6 tại trường THCS
và THPT FPT Hải Phòng.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu về các kĩ thuật đánh giá q trình và sử dụng TTPH trong dạy học
mơn Tốn lớp 6.
- Phân tích tình hình sử dụng TTPH của đánh giá q trình trong dạy học mơn
Tốn lớp 6 tại trường THCS và THPT FPT Hải Phòng.
- Nghiên cứu các kĩ thuật sử dụng TTPH của đánh giá q trình trong dạy học
mơn Tốn lớp 6.
- Áp dụng các kĩ thuật đã xây dựng vào một số tình huống thực tiễn trong dạy
học mơn Tốn lớp 6.
- Thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của đề tài.
5. Câu hỏi nghiên cứu
Làm thế nào để thu nhận và sử dụng TTPH của đánh giá quá trình trong dạy học
mơn Tốn lớp 6 hiệu quả?
6. Giả thuyết khoa học
Nếu sử dụng TTPH của đánh giá quá trình trong quá trình giảng dạy thì sẽ nâng
cao chất lượng giảng dạy mơn Tốn lớp 6.
7. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Nghiên cứu và phân tích tài liệu lí luận về
kiểm tra đánh giá; các kĩ thuật đánh giá quá trình; TTPH của đánh giá quá trình và các
tài liệu liên quan.
- Phương pháp quan sát, điều tra: Sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn,…
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

3


8. Phạm vi nghiên cứu
- Thời gian nghiên cứu: Năm học 2022 – 2023.
- Địa điểm nghiên cứu: Trường THCS và THPT FPT Hải Phòng.
9. Cấu trúc của luận văn

Cấu trúc của luận văn gồm ba phần như sau:
Phần mở đầu: Trình bày các vấn đề: Lí do chọn đề tài, lịch sử nghiên cứu vấn
đề, mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu, câu hỏi nghiên
cứu, giả thuyết khoa học, các phương pháp nghiên cứu.
Phần nội dung: Gồm ba chương
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.
Chương 2: Sử dụng thông tin phản hồi của đánh giá quá trình trong dạy học
mơn Tốn lớp 6.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
Phần kết luận và kiến nghị: Trình bày những kết luận rút ra trong quá trình
nghiên cứu cũng như thực nghiệm và nêu một số ý kiến đề xuất.

4


CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Đánh giá trong dạy học
1.1.1 Quan niệm về đánh giá
Đánh giá là khái niệm khoa học được áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Trong luận văn này, tác giả chỉ nghiên cứu về đánh giá trong dạy học.
Đánh giá là một hoạt động quan trọng trong giáo dục, giúp đánh giá kết quả học
tập của học sinh, đánh giá hiệu quả của quá trình dạy học và cung cấp TTPH để cải
thiện chất lượng giáo dục. Trong các tài liệu nghiên cứu về đánh giá có rất nhiều quan
niệm khác nhau về đánh giá trong giáo dục dựa theo mục đích, đối tượng và mức độ
đánh giá.
Trên thế giới, khái niệm đánh giá đã được các nhà khoa học đưa ra từ rất sớm.
Dưới đây chúng tôi xin trình bày một số quan niệm về đánh giá của một số nhà giáo
dục nước ngoài.
Theo R.F.Marger (1993), đánh giá là việc miêu tả tình hình của học sinh và
giáo viên để dự đốn cơng việc phải tiếp tục và giúp học sinh tiến bộ. [4, trang 32]

Ralph Tyler (1984) quan niệm rằng Đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức
độ thực hiện các mục tiêu của chương trình giáo dục [24]. Đó là q trình có hệ thống
thu thập bằng chứng để đưa ra những nhận định về giá trị hoặc giá trị của một chương
trình, sản phẩm hoặc quy trình giáo dục nào đó. Theo Tyler, đánh giá là một phần quan
trọng của quá trình giảng dạy và học tập, giúp cải thiện chất lượng giảng dạy và đạt
được mục tiêu giáo dục.
Ngô Cương (2011) định nghĩa Đánh giá là quá trình hình thành những nhận
định, phán đốn về kết quả của cơng việc, dựa vào sự phân tích những thơng tin thu
được, đối chiếu với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết
định thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh và nâng cao chất lượng và hiệu quả
công việc [16].

5


Ở Việt Nam, các tác giả cũng đưa ra nhiều khái niệm về đánh giá. Một số tài
liệu trong nước quan niệm về đánh được thể hiện như sau:
Tác giả Trần Bá Hoành (1996) định nghĩa Đánh giá là một q trình có hệ
thống bao gồm việc thu thập, phân tích, giải thích thơng tin nhằm xác định mức đọ
người học đạt được các mục tiêu dạy học [3].
Một ý kiến khác của tác giả Đặng Bá Lãm (2013) cho rằng Đánh giá trong giáo
dục là quá trình thu thập và lí giải kịp thời, có hệ thống về hiện trạng, khả năng hoặc
nguyên nhân của chất lượng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học, mục
tiêu đào tạo làm cơ sở cho những chủ trương, biện pháp và hành động đánh giá tiếp
theo [9].
Trong giáo dục, đánh giá được hiểu là quá trình thu thập, tổng hợp và xử lí các
thơng tin của học sinh trước, trong và sau quá trình học tập nhằm cung cấp TTPH để
giáo viên và học sinh có những điều chỉnh kịp thời.
Kiểm tra và đánh giá có quan hệ mật thiết với nhau, Kiểm tra là phương tiện, tạo
cơ sở thông tin cần thiết cho đánh giá và thông qua đánh giá có thể biết được q trình

kiểm tra đã chính xác và hiệu quả hay chưa.
1.1.2 Mục đích của đánh giá
Mục đích chung của đánh giá trong dạy học là cung cấp thông tin cần thiết một
cách hệ thống để đưa ra các quyết định trong giáo dục. Theo Nguyễn Công Khanh
(2019) [7], đánh giá trong dạy học có ba mục đích chính như sau:
Thứ nhất, đối với người trực tiếp dạy và học: Người sử dụng thông tin đánh giá
là giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh. Vì giáo viên là người tổ chức các hoạt
động kiểm tra đánh giá nên họ phải là người xác định rõ ràng mục đích hoạt động kiểm
tra đánh giá của mình. Ví dụ: sau một bài hay một chuyên đề học tập, giáo viên muốn
biết học sinh của mình đã nắm vững kiến thức cơ bản chưa, đã biết cách liên hệ với các
kiến thức khác hay chưa, từ đó giáo viên thiết kế một bài kiểm tra để đánh giá mục tiêu
học tập của từng em cũng như cả lớp.
6


Có thể liệt kê một số mục đích của hoạt động đánh giá trong dạy học mà giáo
viên cần có thông tin như (Wiersma, W. & Jurs, G., 1990): Cung cấp thơng tin mơ tả
trình độ, năng lực của người học tại thời điểm đánh giá; dự đoán sự phát triển, sự thành
công của người học trong tương lai; nhận biết khác biệt giữa các người học; đánh giá
kết quả học tập (hay việc làm chủ kiến thức, kĩ năng) của người học so với mục tiêu
giáo dục, dạy học đã đề ra); chẩn đoán điểm mạnh, điểm tồn tại của người học để có
hoạt động giáo dục, dạy học phù hợp; đánh giá đầu vào và đầu ra để đo lường thành
tích học tập của người học.
Đối với cấp độ này, thông tin phải được cung cấp liên tục trong suốt quá trình
dạy và học, để người dạy, người học có thể kịp thời nắm bắt, chỉnh sửa.
Thứ hai, đối với người quản lý, hỗ trợ việc dạy và học: Hiệu trưởng, hiệu phó
chun mơn, tổ trưởng chun mơn, chuyên gia tư vấn học đường....
Ở cấp độ này người ta quan tâm đến kết quả của một quá trình học tập mà chủ
yếu là chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên, sự phù hợp của chương trình giảng
dạy, sự đảm bảo về mặt cơ sở vật chất phục vụ việc dạy và học,... vì vậy thơng tin sẽ

không nhất thiết phải liên tục mà thường là theo định kì (do người quản lý, hỗ trợ yêu
cầu) và đối tượng họ quan tâm chính là nhóm người học.
Thứ ba, đối với cấp quản lí cao hơn (Phịng, Sở, Bộ Giáo dục và Đào tạo,...).
Đánh giá ở cấp độ này mang tính tổng hợp cao, xử lý số lượng thơng tin lớn theo diện
rộng và địi hỏi tính tiêu chuẩn hóa để có thể so sánh, đổi chiếu nhiều mặt giáo dục
nhằm xác định một cách chính xác nhất chất lượng giáo dục.
Tóm lại, mục đích sau cùng của đánh giá trong giáo dục là nhằm cải thiện, nâng
cao chất lượng của các hoạt động giáo dục, chương trình giáo dục và sản phẩm giáo
dục. Chính vì vậy đánh giá phải dựa trên nguồn thơng tin giàu có, mang tính dự đốn.
Đánh giá cung cấp trực tiếp thơng cho người dạy, người học để người dạy và người
học kịp thời nắm bắt chất lượng giảng dạy cũng như học tập từ đó điều chỉnh hay phát
huy phương pháp cho phù hợp. Đánh giá là cơ sở nền tảng cho các cấp quản lý đưa ra
những quyết định cụ thể, kịp thời nhằm cải thiện chất lượng các mặt của giáo dục.
7


1.1.3 Phân loại đánh giá
Trong luận văn này, chúng tôi tập trung vào phân loại theo tính liên tục và thời
điểm đánh giá; khi đó, đánh giá trong giáo dục được chia thành 2 loại là “đánh giá tổng
kết” và “đánh giá q trình”.
Đánh giá tổng kết cung cấp thơng tin tổng hợp về trình độ của một học sinh,
thường được thực hiện thơng qua một kì thi, bài kiểm tra chính thức ở cuối mỗi học kì,
năm học, cấp học hoặc khóa học. Do vậy, đánh giá tổng kết cho biết kết quả học tập
cuối cùng của một HS. Kiểu đánh giá này cũng phần nào giúp GV có định hướng giáo
dục trong tương lai, nhưng mục đích chủ yếu của đánh giá tổng kết là nhằm phân loại,
kết luận xem HS đó đạt hay khơng đạt, đỗ hay trượt (Mink, 2010) [21].
Đánh giá quá trình cung cấp những phản hồi cho GV về mức độ nhận thức và
sự tiến bộ của HS trong suốt quá trình học tập. Dựa trên kết quả đánh giá này, GV có
thể kịp thời điều chỉnh nội dung bài giảng và phương pháp dạy cho phù hợp với trình
độ nhận thức của HS, từ đó có thể giúp các em học tập hiệu quả hơn (Dixon và Worrel,

2016) [17].
Theo Cook (2009), đánh giá q trình có 2 dạng: đánh giá q trình tức thời và
đánh giá q trình có kế hoạch. Đánh giá quá trình tức thời xuất hiện một cách tình cờ,
chẳng hạn khi GV đọc được một lỗi sai trong phần trình bày của HS và nảy sinh những
băn khoăn về hiểu biết của họ, hay khi GV yêu cầu HS lấy ví dụ minh họa cho một
khái niệm vừa học,… Đánh giá q trình có kế hoạch bao gồm hệ thống câu hỏi, bài
tập trắc nghiệm, bài tập về nhà, hay những yêu cầu công việc đã được soạn sẵn để đánh
giá quá trình nhận thức của HS.
Tuy nhiên, dù là đánh giá quá trình tức thời hay đánh giá q trình có kế hoạch
thì chúng cũng đều chung một mục đích là cải thiện khả năng nhận thức của HS và
nhằm trả lời các câu hỏi sau: Những gì đang được thực hiện tốt? Những gì cần phải cải
thiện? Cải thiện những điều đó như thế nào? (Wiliam và Thompson, 2007). [25]
Sự khác nhau giữa đánh giá tổng kết và đánh giá quá trình thể hiện ở bảng sau:
8


Bảng 1.1. Bảng so sánh giữa đánh giá tổng kết và đánh giá quá trình
Đánh giá tổng kết

Đánh giá quá trình

Thời điểm Cuối khóa, cuối học kì, cuối năm.
Phân loại học sinh hoặc quyết
Mục đích

định xem học sinh có được lên
lớp hay khơng, đỗ hay trượt.

Phản hồi

Trong khóa học, trong tiết học.
Cải thiện việc dạy của giáo viên và
việc học của học sinh.
Đưa ra các tài liệu hoặc các hướng

Quyết định cuối cùng.

dẫn.

Trong dạy học, cần kết hợp cả hai hình thức đánh giá tổng kết và đánh giá quá
trình để có thể đưa ra được những kết luận chính xác về đối tượng cần đánh giá. Mặc
dù cả hai loại hình đánh giá này đều có những ưu điểm riêng, nhưng nhiều GV chỉ
quan tâm đến đánh giá tổng kết để biết được HS đã đạt được những gì ở cuối khóa học
mà khơng quan tâm đến việc đánh giá quá trình - một chiến lược quan trọng giúp họ
nắm được những phản hồi của HS để có thể điều chỉnh, cải thiện chất lượng dạy học.
1.2 Đánh giá quá trình
1.2.1 Định nghĩa đánh giá quá trình
Sau đây là một số quan điểm về đánh giá quá trình của một số nhà giáo dục học
trên thế giới:
Theo Boston (2002), việc sử dụng đánh giá mang tính chẩn đốn nhằm cung
cấp phản hồi cho người dạy và người học suốt quá trình giảng dạy được gọi là đánh
giá quá trình. [14]
Theo Clark (2011): “Đánh giá quá trình là quá trình giáo viên và người học sử
dụng trong quá trình giảng dạy để cung cấp phản hồi nhằm điều chỉnh quá trình dạy
và học để cải thiện thành tựu của người học đối với mục tiêu đầu ra của giảng dạy”
[15].
Trong nước, các nhà giáo dục cho rằng:

9

Theo Nguyễn Cơng Khanh (2019), “Đánh giá q trình là hoạt động đánh giá
diễn ra trong tiến trình thực hiện hoạt động giảng dạy mơn học/khố học, cung cấp
TTPH cho giáo viên nhằm mục tiêu cải thiện hoạt động hướng dẫn, giảng dạy”. [7]
Như vậy, đánh giá quá trình là hoạt động diễn ra thường xuyên và liên tục trong
quá trình dạy và học mơn học để đánh giá hoạt động học tập của người học đang diễn
ra như thế nào. Qua các TTPH, người dạy có thể điều chỉnh quá trình dạy và học để cải
thiện năng lực người học cũng như thúc đẩy quá trình học tập.
1.2.2 Quy trình thiết kế và triển khai đánh giá quá trình
Theo Nguyễn Công Khanh, Đào Thị Oanh (2019) [7], mọi hoạt động đánh giá,
dù bằng phương pháp nào cũng có thể được thiết kế và triển khai theo một quy trình
gồm các giai đoạn sau đây:
- Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch đánh giá, cần trả lời bốn câu hỏi:
1) Vì sao cần đánh giá (Why)?;
2) Đánh giá cái gì (What)?;
3) Đánh giá như thế nào (How)?;
4) Mức độ quan trọng của từng nội dung và mục tiêu học tập cụ thể (How
important)?
- Giai đoạn 2: Lựa chọn hoặc tạo ra các kĩ thuật để đánh giá và thủ tục để cho
điểm theo phương pháp đã chọn.
- Giai đoạn 3: Thử nghiệm kĩ thuật hoặc xem xét lại kĩ thuật đánh giá để đảm
bảo tránh được các nguyên nhân làm sai lệch kết quả đánh giá. Ghi nhận mọi vấn đề về
kĩ thuật đánh giá, về thủ tục cho điểm và chỉnh sửa nếu cần thiết.
- Giai đoạn 4: Thực hiện đánh giá.
- Giai đoạn 5: Xử lí, phân tích kết quả.
- Giai đoạn 6: Viết báo cáo giải thích kết quả và phản hồi kết quả đánh giá.
Mỗi giai đoạn này có thể được chia nhỏ hơn thành các bước.

10

Theo Phan Thị Thanh Hội, để thực hiện đánh giá lớp học, GV có thể thực hiện
các bước như sau [6]:
1) Xác định điều gì bạn muốn từ việc đánh giá lớp học (kiến thức, kỹ năng, thái
độ...);
2) Lựa chọn hình thức đánh giá để thu thập thơng tin phản hồi từ người học
(kiểm tra, vấn đáp, thảo luận, quan sát...);
3) Giải thích mục đích của việc thu thập thơng tin phản hồi cho HS và tiến hành
thu thập;
4) Sau khi thu thập thông tin, đánh giá và quyết định những điều cần thay đổi và
thực hiện;
5) Giải thích cho người học biết bạn đã thu được những thông tin gì và sử dụng
chúng như thế nào.
Chúng tơi thống nhất với các quy trình đánh giá trên. Tuy nhiên, để cụ thể hơn
cho việc thực hiện đánh giá, chúng tôi đề xuất quy trình đánh giá như sau:
Sơ đồ 1.1. Quy trình đánh giá trong lớp học
Bước 1. Xác định mục đích, nội dung đánh giá
Bước 2. Lựa chọn kĩ thuật đánh giá phù hợp để thu thập TTPH
Quy trình
đánh giá

Bước 3. Thiết kế các kĩ thuật đánh giá lớp học
Bước 4. Thực hiện đánh giá theo kĩ thuật đã thiết kế
Bước 5. Thu thập, xử lí các dữ liệu đánh giá và đưa ra phản hồi

Bước 1: Xác định mục đích, nội dung đánh giá. Chúng tơi cho rằng, đánh giá
cần thực hiện ở 5 nội dung hướng tới 5 mục đích: đánh giá kiến thức HS đã học; kiến
thức đang học/ tiến trình học tập và các trở ngại; khả năng vận dụng kiến thức; các kĩ
năng học tập và thái độ học tập của HS.
11

Bước 2: Lựa chọn kĩ thuật đánh giá phù hợp để thu thập thông tin phản hồi. Với
mỗi nội dung và mục đích đánh giá cụ thể chúng tơi lựa chọn những kĩ thuật đánh giá
phù hợp nhất. Đối với mỗi mục đích đánh giá có thể sử dụng những kĩ thuật phù hợp.
Bước 3: Thiết kế các kĩ thuật đánh giá lớp học. Để đánh giá lớp học cần thiết
phải có kĩ thuật phù hợp. Trong luận văn này, chúng tôi sẽ giới thiệu các kĩ thuật đánh
giá trong phần 1.2.5.
Bước 4: Thực hiện đánh giá theo kĩ thuật đã thiết kế. GV thực hiện đánh giá
theo các bước sau: GV giao cho HS các nhiệm vụ đánh giá; HS thực hiện nhiệm vụ,
tùy theo loại kĩ thuật mà HS có thể thực hiện cá nhân hay nhóm; GV thu thập nhiệm vụ
hoặc yêu cầu HS tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau dựa vào các tiêu chí GV cung cấp.
Bước 5: Thu thập, xử lí các dữ liệu đánh giá và đưa ra phản hồi. GV thu các
phiếu HS đã thực hiện hoặc các phiếu HS tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau; Phân tích,
tổng hợp và rút ra nhận xét những gì HS đã học được; đang học; HS gặp khó khăn gì
hay HS vận dụng kiến thức như thế nào?... Sau đó, GV nhận xét, phản hồi cho HS và
đưa ra quyết định cải tiến bài học.
1.2.3 Một số kĩ thuật đánh giá quá trình học tâp của học sinh
Theo các chuyên gia về đánh giá giáo dục, Sái Công Hồng [4] và Nguyễn Công
Khanh [7], có thể phân chia các kĩ thuật đánh giá quá trình học tập của học sinh trong
lớp học thành ba nhóm: các kĩ thuật đánh giá kiến thức, các kĩ thuật đánh giá kĩ năng
và các kĩ thuật đánh giá thái độ của người học như sau:
Bảng 1.2. Bảng phân loại một số kĩ thuật đánh giá quá trình
Quan sát
Phỏng vấn
Nhóm các kĩ thuật đánh giá kiến thức

Bảng hỏi ngắn kiểm tra kiến thức nền
Ma trận trí nhớ
Bản đồ khái niệm

Nhóm các kĩ thuật đánh giá kĩ năng

Nhận diện vấn đề
12


Lựa chọn nguyên tắc
Hồ sơ giải pháp
Thẻ áp dụng
Bảng kiểm theo chủ đề
Nhóm các kĩ thuật đánh giá thái độ

Bảng liệt kê mục tiêu của chủ đề được học
Khảo sát sự tự tin về chủ đề học

1.2.3.1 Kĩ thuật quan sát
- Mục đích: Thu thập thơng tin về đối tượng quan sát để đánh giá thái độ, hành
vi của người học.
- Mô tả chung: Bằng cách trị giác trực tiếp đối tượng và các nhân tố khác đến
đối tượng, kĩ thuật quan sát giúp giáo viên thu thập được các thơng tin quan trọng về
người học, từ đó đánh giá trực tiếp, khách quan và chính xác các kĩ năng của họ, đồng
thời đánh giá đúng động cơ, hứng thú, thái độ học tập của người học.
Quan sát thường đề cập đến việc theo dõi hành vi khi học sinh thực hiện hoạt
động (quan sát quá trình), hoặc nhận xét một sản phẩm do học sinh làm ra (quan sát sản
phẩm).
Quan sát một cách có hệ thống q trình học tập của học sinh một mặt cho phép
người dạy nắm được đặc điểm nhận thức, đặc điểm tâm lí cá nhân, mặt khác giúp giáo
viên nhận rõ sự tiến bộ của người học, kịp thời động viên, khen ngợi.
Bên cạnh đó, kĩ thuật quan sát cịn đem lại cho người dạy thông tin phản hồi

ngược để kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy học phù hợp và hiệu quả hơn.
- Cách sử dụng: Để thực hiện kĩ năng này giáo viên cần xây dựng các phiếu
quan sát với các bước cụ thể:
+ Xác định mục tiêu quan sát, nội dung quan sát, đối tượng quan sát, xây dựng
kĩ thuật để thu thập thông tin (chẳng hạn: ghi chép các sự kiện thường nhật, thang
đo/phiếu quan sát,...).
+ Ghi lại nội dung quan sát: hành vi, sản phẩm của học sinh,...
13


+ Tổng hợp đầy đủ thông tin và đưa ra nhận xét.
- Lưu ý.
+ Không quá tập trung vào một học sinh hay một nhóm đối tượng đặc biệt nào
đó trong suốt cả buổi học.
+ Người dạy nên lưu lại tư liệu quan sát.
Dưới đây là mẫu bảng kiểm sử dụng khi quan sát HS.
Tên HS:…………………………………………………………………………………..
Lớp:………………………………………………………………………………………
Ngày quan sát:……………………………………………………………………………
Các tiêu chí
Tiêu chí 1

Có Khơng

Ghi chú

x

Tiêu chí 2

x

…

x
Ví dụ 1.1. Bảng kiểm sử dụng khi quan sát quá trình HS lớp 6 lĩnh hội kiến thức

về tìm x áp dụng tính chất hai phân số bằng nhau.
Mục đích quan sát: Đánh giá mức độ nhận thức vấn đề của học sinh khi tiếp cận
với tính chất hai phân số bằng nhau.
Tên HS: Hồng Khánh An
Lớp: 6A1
Ngày quan sát: 18/3/2023
Các tiêu chí
Viết chính xác đề bài tìm x cần
giải.

Có Khơng
x

Vận dụng chính xác tính chất bằng
nhau của hai phân số để đưa về bài x
tốn tìm x thơng thường.
Tìm chính xác x

x
14

Ghi chú

Cần giải thích cho Khánh An
rằng bước thử lại x là rất quan
Thử lại giá trị của x

x

trọng, giúp phát hiện ra các sai
sót trong q trình tính tốn nếu
có.

1.2.3.2 Phỏng vấn
- Mục đích: Là chiến thuật quan trọng được sử dụng để đánh giá khả năng tư
duy toán học của HS. Phỏng vấn cũng giúp GV đánh giá được HS ở khả năng kết nối,
xác định chính xác những gì HS cần được chỉ dẫn và những gì họ cịn hiểu sai. Từ đó,
GV có thể điều chỉnh hoạt động dạy học của mình cho phù hợp với thực tế. Với những
HS giỏi, phỏng vấn còn là một phương pháp để các em thuyết trình mức độ hiểu sâu
sắc về những khái niệm đang được thảo luận.
- Mô tả chung: Phỏng vấn có thể được thực hiện chính thức hoặc khơng chính
thức, phụ thuộc vào mục đích của cuộc phỏng vấn. Thời điểm thực hiện phỏng vấn
cũng rất linh hoạt: cuộc phỏng vấn có thể được thực hiện khi kiểm tra bài cũ, khi dạy
kiến thức mới hoặc khi củng cố những kiến thức mới học.
- Cách sử dụng: Bằng cách gắn kết với các cuộc hội thoại với HS, GV có thể hỏi
xem HS đã nắm được những kiến thức gì, sau đó đưa ra những câu hỏi thích hợp tiếp
theo để hiểu sâu hơn về khả năng tư duy của họ.
- Một số lưu ý:
+ Cho HS thời gian đủ lâu để họ suy ngẫm thấu đáo câu trả lời;
+ Cho phép HS thay đổi hoặc thêm nội dung vào câu trả lời nếu các em vẫn cảm
thấy chưa hài lòng với câu trả lời đầu tiên;
+ Nếu HS phải thực hiện một công việc hoặc một hoạt động trong cuộc phỏng

vấn thì hãy yêu cầu các em mơ tả là các em đang làm gì và giải thích;
+ Khơng cần thiết phải phỏng vấn tất cả HS về từng khái niệm đã học, nhưng tất
cả HS cần được phỏng vấn về một số kiến thức trong cả năm học.
15


Các cơng cụ có thể sử dụng trong phỏng vấn là thang đo, bảng đánh giá theo
tiêu chí, phiếu phỏng vấn.
Dưới đây là mẫu phiếu phỏng vấn thường sử dụng:
Tên HS:…………………………………………………………………………………..
Lớp:………………………………………………………………………………………
Chủ đề phỏng vấn:……………………………………………………………………….
Câu hỏi của GV

Câu trả lời của HS

Ghi chú của GV

…

…

…

…

…

…

Ví dụ 1.2. Phiếu phỏng vấn chính thức được thực hiện sau khi HS lớp 6 học về
vận dụng khái niệm ước chung và bội chung vào bài tốn thực tế
Mục đích: kiểm tra xem HS đã vận dụng được kiến thức về ước chung và bội
chung vào các bài toán thực tế hay chưa.
Tên HS: Trần Minh Hoàng
Lớp: 6A1
Chủ đề phỏng vấn: Vận dụng khái niệm ước chung và bội chung vào bài toán thực tế
Câu hỏi của GV

Câu trả lời của HS

Ghi chú của GV

Em hãy tạo ra một bài tốn Lớp học có 28 HS nam và HS đã mơ tả chính xác
thực tế mà để giải quyết 21 HS nữ. Cần cho HS ngữ cảnh của bài tốn tìm
nó cần tìm ước chung của xếp thành hàng sao cho số ước chung.
28 và 21.

HS nam và số HS nữ ở
mỗi hang là như nhau. Hỏi
lớp phải xếp thành mấy
hàng?

Em hãy tạo ra một bài tốn Lớp học có 28 HS nam và HS đã không hiểu ý nghĩa
thực tế mà để giải quyết 21 HS nữ. Cơ giáo cần của

khái

nó cần tìm bội chung của mua bao nhiêu phần quà chung”.
16

niệm

“bội