Báo cáo nghiên cứu khoa học " Đôi điều về giáo dục đạo đức cho tuổi trẻ " docx

Đôi điều về giáo dục đạo đức cho tuổi trẻ
Bước vào thế kỉ mới, đất nước ta đang trên đà hội nhập, nhiều cơ hội được mở ra
và không ít thách thức gần kề. Một trong những thách thức đó là sự thay đổi các
quan điểm về đạo đức vốn được xem là truyền thống, là chuẩn mực từ ngàn xưa
của cha ông.
1. Bước vào thế kỉ mới, đất nước ta đang trên đà hội nhập, nhiều cơ hội
được mở ra và không ít thách thức gần kề. Một trong những thách thức đó là sự
thay đổi các quan điểm về đạo đức vốn được xem là truyền thống, là chuẩn mực từ
ngàn xưa của cha ông.
Nếu ngày xưa, người anh hùng Lý Tự Trọng từng nói: “Con đường của
thanh niên chỉ có thể là con đường cách mạng và không có con đường nào khác”.
Và trên thực tế, trong chiến tranh cứu nước, đã có lớp lớp thanh niên “lên đường”
với lí tưởng “tất cả vì tiền tuyến, vì độc lập tự do của đất nước”, họ đã không tiếc
máu xương để giữ gìn nền độc lập, thực hiện lý tưởng sống cao cả đó.
Ngày nay, khi khoa học kỹ thuật phát triển với tốc độ chóng mặt, cơ cấu
kinh tế, văn hóa thay đổi cũng đồng nghĩa với sự thay đổi về tư duy, lối sống và
giá trị đạo đức như chúng ta vẫn thường nói “mỗi cơ hội bao hàm cả thách thức”.
Thế hệ trẻ ngày nay năng động, thông minh và ham học hỏi. Chắc chúng ta
còn nhớ hai thắng lợi liên tiếp của đội tuyển Robocom Việt Nam, hay những tấm
huy chương vàng, huy chương bạc từ những cuộc thi Olimpic toán, lý, hóa, sinh ,
những cuộc thi đấu thể thao hàng đầu ở các châu lục và trên thế giới. Những bạn
trẻ vượt lên số phận, dùng đôi chân để viết nên cuộc đời khi không có đôi tay Đó
là những tấm gương của tuổi trẻ Việt Nam, những con người đã góp sức mình cho
đất nước, để tuổi trẻ trôi qua không hoài phí.
Bên cạnh đó, cũng có một bộ phận thanh niên sống hững hờ, “được chăng
hay chớ” ; một số người bị cuốn theo cơn lốc của nền kinh tế thị trường, chạy
theo những giá trị vật chất, hưởng thụ cuộc sống tiện nghi Con người như một cỗ
máy guồng chân chạy theo mưu cầu lợi ích cá nhân, chà đạp lên khuôn mẫu giá trị
tinh thần cao đẹp của truyền thống cha anh
Thực tế xã hội Việt Nam đã đưa ra nhiều con số cảnh báo về xu hướng gia
tăng các hành vi “lệch chuẩn” của học sinh, sinh viên Việt Nam. Ngoài xã hội có

nhiều thanh niên vi phạm pháp luật như: đua xe trái phép, bạo lực học đường, cờ
bạc, quay cóp Theo thống kê năm 1986 có 3.607 trẻ ở độ tuổi vị thành niên
phạm tội thì đến năm 1996, con số này là 11.726 em; trung bình cả nước là 4.746
người/ năm trẻ vị thành niên phạm tội Tại Hà Nội, năm 2006, trong 600 sinh
viên thuộc 5 trường đại học có: 69,7% sinh viên được hỏi cho rằng sinh viên hiện
nay chưa có khát vọng lập thân, lập nghiệp vì tương lai; 21,8 % cho là sinh viên có
biểu hiện mờ nhạt về hoài bão lý tưởng Vậy nên đánh giá thế nào về các “căn
bệnh”, nguyên nhân và giải pháp cụ thể cho sự thay đổi về lối sống, đạo đức của
thanh niên hiện nay?
2. Các “căn bệnh” của giới trẻ hiện nay có thể khái quát như sau:
2.1. Tự do cá nhân thái quá:
Tự do là một điều quý với con người, nhiều dân tộc đã đấu tranh không
thương tiếc máu xương để dành được tự do Nhưng hiện nay, một số thanh niên
đang hiểu sai chữ “tự do” và lạm dụng điều này để làm những chuyện chưa đúng
đắn như: thiếu kính trên, nhường dưới, không nghe lời mẹ cha, vi phạm luật lệ, ăn
mặc khác người
2.2. Thích “hơn người”:
Thích hơn người là một điều tự nhiên, nhất là tuổi trẻ, lứa tuổi muốn khẳng
định cái “tôi” lớn lao của mình. Nhưng vì thích “hơn người” mà một số người trẻ
tuổi khẳng định mình bằng bạo lực, bằng những hành vi phạm pháp
2.3. Sống xa hoa, lãng phí và lười lao động:
Ngày nay, một số thanh niên sống không phụ thuộc vào bố mẹ, có khả năng
tự kiếm việc làm, trau dồi nghề nghiệp khi đang ngồi trên ghế nhà trường. Tuy
nhiên cũng có một bộ phận thanh niên chạy theo đồng tiền, xem đó là mục đích
sống cuối cùng, bằng mọi cách để đạt được mục đích. Và khi có được những thứ
đó quá dễ dàng lại sống xa hoa, lãng phí, chạy đua cho bằng bạn bằng bè
2.4. Sống gấp - sống “vội vàng”:
Nhịp sống hiện đại đã tạo cho con người lối sống vội vàng. Vội vàng trong
đi đứng, ăn uống, học tập, kiếm tiền ; sống thiếu thời gian. Song, họ lại không ý
thức được những giá trị mà mình đang theo đuổi cũng đồng nghĩa với việc không

ý thức được những gì mình đang có - một cuộc sống thiếu chiều sâu.
2.5. Cuộc sống buông xuôi:
Cuộc sống hiện đại nhiều lo toan đã lấy đi của con người sự thư thái, bình
an hằng ngày, thay vào đó là những dằn vặt, chán chường, mệt mỏi nhất là lứa
tuổi thanh thiếu niên, những người chưa tìm được hướng đi phù hợp cho mình.
Khi đứng trước những khó khăn trong cuộc sống gia đình, học tập, nghề nghiệp,
tình cảm dẫn tới tâm trạng cô đơn, chán chường, sợ hãi về cuộc sống, muốn
thoát khỏi thực tại, trốn tránh cuộc sống.
3. Nguyên nhân dẫn đến những “căn bệnh” đó của tuổi trẻ:
3.1. Sự buông lỏng trong việc quản lí, giáo dục con cái của gia đình:
Gia đình đóng vai trò quan trọng trọng việc hình thành nhân cách của mỗi
con người. Gia đình là môi trường đầu tiên mà đứa trẻ được học nhân cách làm
người. Một gia đình ổn định, các thế hệ chung sống hòa thuận, thương yêu và quan
tâm lẫn nhau thì đứa trẻ cũng nhận thức, học hỏi được tình cảm trìu mến đó
Hiện nay, khi cơn lốc của nền kinh tế thị trường tràn đến cuốn theo sự thay
đổi của “tế bào xã hội” ấy, một số bậc làm cha, làm mẹ dành nhiều thời gian kiếm
sống và các công việc xã hội khác mà bỏ bê việc chăm sóc gia đình, dạy bảo con
cái, phó mặc trách nhiệm đó cho ông bà, nhà trường và xã hội Vậy, một đứa trẻ
lớn lên trong môi trường đó có dễ dàng nhận thức được giá trị của tình yêu, lòng
khoan dung hay không?
Như vậy, gia đình - nền tảng cơ bản, nơi lưu giữ các giá trị truyền thống
đang dần mất đi chức năng của mình, các thành viên trong gia đình ít quan tâm
đến nhau hơn. Thực tế - theo nhận định của các nhà xã hội học - trong những năm
gần đây có hai hiện tượng xảy ra ở tuổi vị thành niên: Một là sống cô độc, luôn có
một niềm khắc khoải vô cớ, hành động không có mục đích sống rõ rệt, tâm trạng
chán chường, mệt mỏi tựa hồ như lớp người đã qua cuộc sống phức tạp, nặng nề
Hai là họp nhau lại thành nhóm, thành băng đảng, dùng bạo lực để đối xử với nhau
hoặc gây rối loạn trong cuộc sống hàng ngày. Hai trạng thái này dường như trái
ngược hẳn nhau nhưng về bản chất là biểu hiện một thực trạng - con người đang
mất dần nhân cách của mình.

3.2. Sự tác động của xã hội hiện đại.
Toàn cầu hóa cũng bao hàm cả ưu và nhược điểm. Xã hội thông tin cung
cấp cho con người nhiều khả năng lựa chọn, “thượng vàng hạ cám” đủ loại, đủ
cách. Một mặt, qua xa lộ thông tin đó, chúng ta có thể liên lạc với nhau dễ dàng,
nhanh chóng, đồng thời cũng nắm bắt được nhiều thông tin quan trọng trong thời
gian ngắn. Mặt khác, trong những luồng thông tin đó còn có những điều trái với
thuần phong mỹ tục của dân tộc.
Trong hoàn cảnh đó, trẻ em là lứa tuổi dễ bị tác động nhất. Họ tiếp thu cái
mới nhanh chóng nhưng lại không định hướng được những gì là đúng đắn nhất để
noi theo. Vì vậy, các quan điểm, cách suy nghĩ của họ về giá trị đạo đức truyền
thống cũng dần dần bị biến mất.
3.2. Ảnh hưởng của mục tiêu nghề nghiệp:
Xã hội ngày càng năng động, hiện đại thì yêu cầu về tri thức càng lớn. Vì
vậy, việc đào tạo cũng chú ý nhiều hơn các tri thức khoa học - công nghệ, ít chú
tâm về giáo dục đạo đức, lối sống cho trẻ em.
3.3. Do đặc điểm tâm sinh lý - lứa tuổi:
Tuổi thanh niên, lứa tuổi có sự chuyển biến về tâm sinh lý - lứa tuổi mà các
nhà khoa học gọi là “tuổi khủng hoảng”, “tuổi nổi loạn”, muốn khẳng định cái
“tôi” cá tính của mình. Trong lớp trẻ, có nhiều cách thể hiện cá tính như: học giỏi,
say mê thể thao nhưng cũng lại có những đứa trẻ, thanh niên thể hiện mình bằng
lối ăn mặc khác người, cư xử thô bạo với bạn bè do không chế ngự được cảm xúc
của mình, hoặc ngược lại - thờ ơ với cuộc sống xung quanh, vô cảm, sống thiếu
trách nhiệm với bạn bè, gia đình ; lại có những em hay lo âu, trầm cảm, sống thu
mình trong một thế giới riêng
4. Giáo dục đạo đức, liên kết giữa gia đình, nhà trường và xã hội -
phương thuốc cho “căn bệnh” của tuổi trẻ:
4.1. Giáo dục gia đình:
Gia đình hạnh phúc thì xã hội lành mạnh, gia đình giữ được “gia phong” thì
kỷ cương xã hội càng nghiêm minh. Các thành viên trong gia đình, ông bà, cha mẹ
là “tấm gương” cho chính con em mình. Cổ ngữ có câu: “Ở nhà phải thói, ra

đường khỏi lo” - nghĩa là một đứa trẻ ngoan, tốt trong gia đình sẽ được “miễn
dịch” với thói xấu ngoài xã hội.
4.2. Giáo dục trong nhà trường:
Nhà trường là nơi đào tạo con người không chỉ về mặt kiến thức mà cả về
đạo đức, lối sống. Tổng thống Thevdove Roosevelt từng nói: “Giáo dục một người
về trí não mà không giáo dục về tâm hồn, đạo đức thì coi như giáo dục một kẻ gây
họa cho xã hội”.
Trong nhà trường, bất kì một bậc học nào, lớp học nào cũng có môn học
liên quan đến giáo dục đạo đức. Trực tiếp như: đạo đức, giáo dục công dân là
các môn học trang bị cho các em những tri thức, kỹ năng và chuẩn mực về hành vi
đạo đức. Ngoài ra, các môn học khác cũng có tác dụng giáo dục đạo đức cho học
sinh như: văn học, hóa học, vật lý rèn luyện cho các em tính nhân văn, tính chính
xác, cần cù, chăm chỉ, vượt khó, yêu sự thật, yêu khoa học,…cảm phục tinh thần
lao động, sáng tạo không ngừng của các nhà khoa học
Cũng trong quá trình học tập đó, các mối quan hệ liên nhân cách giữa học
sinh - giáo viên, giữa học sinh - học sinh, học sinh - tập thể học sinh tạo ra môi
trường lý tưởng cho học sinh hình thành và phát triển nhân cách, làm các em được
thực hành những chuẩn mực về đạo đức đã được học.
Như vậy, dạy học không chỉ có tác dụng cung cấp tri thức cho học sinh mà
còn có tác dụng phát triển toàn bộ phẩm chất đạo đức ở học sinh, nhà giáo dục
“thông qua dạy chữ để dạy người” (Chủ tịch Hồ Chí Minh).
4.3. Giáo dục đạo đức thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp.
Hoạt động ngoài giờ lên lớp giúp học sinh thực hành và thể nghiệm các bài
học về đạo đức trong xã hội, rèn luyện ý chí, nghị lực, tinh thần, trách nhiệm
Cũng thông qua các hoạt động nói trên, các em có cơ hội mở rộng mối quan hệ,
giao lưu với các tầng lớp khác nhau trong xã hội: người lao động, nhà khoa học,
văn nghệ sỹ ; nhờ vậy mà tâm hồn, tình cảm, ước vọng của các em phát triển cao
hơn.
Các hoạt động hằng ngày như: lau dọn trường lớp, chăm sóc sinh vật, ủng
hộ đồng bào bão lụt, giúp đỡ bạn nghèo Từ đó, học sinh được làm quen, phát

triển tình cảm với môi trường tự nhiên, sinh vật, con người ; nhờ đó, học sinh
biết trân trọng cuộc sống, tình bạn, có tinh thần trách nhiệm
4.4. Đẩy mạnh công tác giáo dục ý thức pháp luật cho học sinh:
Cùng với việc giáo dục đạo đức, chúng ta cần giáo dục ý thức pháp luật cho
học sinh, sinh viên. Bởi lẽ, pháp luật và đạo đức có mối liên hệ mật thiết với nhau,
đều là phương thức nhằm điều chỉnh hành vi con người trong xã hội. Chúng ta cần
xem “pháp trị” làm gốc, đóng vai trò quyết định trong việc điều chỉnh hành vi,
nhất là trong xã hội hiện đại. Ví dụ: tình trạng học sinh gây gổ, đánh nhau, lười lao
động thì cần phải có những quy định thích đáng, cụ thể để ngăn chặn, răn đe các
hành vi xấu, khuyến khích các hành vi tốt
Vì vậy, cùng với các môn khoa học, đạo đức phải được xem là một trong
những nội dung bắt buộc trong chương trình giáo dục, ở tất cả các bậc học.
5.5. Cùng với việc tăng cường công tác giáo dục trong gia đình, nhà
trường, chúng ta còn cần tạo ra môi trường xã hội thuận lợi để phát huy truyền
thống về đạo đức của cả dân tộc.
Giá trị đạo đức truyền thống của mỗi dân tộc biểu hiện không đồng đều
giữa các cá nhân, nhóm, tập thể do hoàn cảnh sống quyết định. Việc giữ gìn và
phát huy giá trị đạo đức truyền thống của mỗi dân tộc chính là làm phong phú
thêm các giá trị đạo đức truyền thống trong thời đại mới, là đem sức mạnh truyền
thống để phục vụ công cuộc xây dựng và phát triển đất nước hôm nay.
Như vậy, để xã hội phát triển bền vững những người đi trước cần có biện
pháp đúng đắn để định hướng cho tuổi trẻ - lứa tuổi thật đẹp đẽ với nhân cách mới
định hình, rất mong manh do thiếu kinh nghiệm và chưa định hình được mục đích
sống, giúp họ có lí tưởng sống tích cực, có nhân cách vững vàng trước sự chuyển
biến của xã hội và thách thức của cuộc sống. Như lời một chiến sĩ cách mạng, một
người cộng sản, một nhà văn Xô Viết Paven Copsagine trong tác phẩm “Thép đã
tôi thế đấy” (Tác giả Nicolai Ostrovsky) từng nói: “Cái quý nhất của con người là
sự sống. Đời người chỉ sống có một lần, phải sống sao cho khỏi xót xa ân hận vì
những năm tháng đã sống hoài sống phí, cho khỏi hổ thẹn vì dĩ vãng ti tiện và đớn
hèn của mình, để khi nhắm mắt xuôi tay có thể nói rằng: Tất cả đời ta, tất cả sức ta,

ta đã hiến dâng cho sự nghiệp cao đẹp nhất trên đời - sự nghiệp đấu tranh giải
phóng loài người ”./.