Báo cáo nghiên cứu nông nghiệp " Đánh giá hiện trạng kinh tế xã hội và công nghệ nuôi ngao và nuôi tôm tại khu vực ven biển Bắc Trung Bộ " pptx

Báo cáo
ánh giá hi n tr ng kinh t -xã h i và công ngh nuôi ngao
và nuôi tôm t i khu v c ven bi n B c Trung B

Nhu Van Can
Martin S Kumar

Vi n nghiên c u và phát tri n nam Australia
PO Box 120, Henley Beach, South Australia 5022

Phân vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n B c Trung B
Th xã C a Lò, T nh Ngh An


M CL C
TÓM T T
1. GI I THI U ....................................................................................................................... 2
2. M C ÍCH NGHIÊN C U ............................................................................................... 3
3. M C TIÊU ......................................................................................................................... 3
4. GI I H N NGHIÊN C U ................................................................................................. 3
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ....................................................................................... 5
5.1. Thi t k thu m u ................................................................................................................ 5
5.2. Thu s li u.......................................................................................................................... 5
5.3 .X lý s li u....................................................................................................................... 6
6. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................................................... 6
6.1. L i ích c a nơng h ........................................................................................................... 6
6. 2. Thông tin v nông h ........................................................................................................ 8
6.3. Nuôi tr ng th y s n.......................................................................................................... 10
6.4. S tiêu dùng s n ph m theo nông h (kg/h /năm) .......................................................... 21
6.5. Phương th c bán s n ph m .............................................................................................. 21
6.6. Quay vòng v n (VN DONG/ha) ...................................................................................... 22

6.7. Nh ng khó khăn và tr ng i trong ni tr ng th y s n ................................................... 22
7.
K T LU N VÀ KI N NGH ........................................................................................ 23
7.1. K t lu n............................................................................................................................ 23
7.2. Ki n ngh .......................................................................................................................... 24
8. TÀI LI U THAM KH O .................................................................................................. 24
9. L I C M ƠN ..................................................................................................................... 24
Ph l c 1 ................................................................................................................................. 25
Ph l c 2 ................................................................................................................................. 31

1


Tóm t t
Ni tr ng ng v t thân m n hai m nh v như ngao ang là ho t ng h a h n thu nhi u l i
nhu n m c dù t l s n xu t th p. Tuy nhiên, ngh nuôi ngao ang g p khó khăn ó là ngu n
con gi ng ch y u ph thu c vào t nhiên. Cùng th i gian mà b nh d ch bùng phát i v i
ngh nuôi tôm mà nguyên nhân c a s ô nhi m môi trư ng nư c, gây suy gi m hồn tồn
s n lư ng ni tr ng. Ngao ang ư c ghi nh n như là máy làm s ch nư c ( ng v t ăn l c),
vì th ch t lư ng nư c s ư c c i thi n n u ngao có th ư c ưa vào nuôi chung v i h
th ng ni tơm. Do ó, ni k t h p ngao v i tôm s gi m r i ro thông qua vi c qu n lý môi
trư ng ao ni t t hơn và có ti m năng nâng s n lư ng ngao và tôm.
Các ngân hàng th n trong trong cung c p v n vay cho nuôi ngao do s b t n v s n lư ng
và công ngh nuôi chưa n nh. Ngh nuôi tơm ang tr i quan tình tr ng tư ng t b i s r i
ro cao do s bùng phát b nh d ch.
phù h p cho ngh nuôi ngao phát
Hi n t i ngh nuôi ngao ang b gi i h n vùng bãi tri u.
tri n, k thu t nuôi ngao trong ao tôm ph i ư c phát tri n như là gi i pháp cho vi c h n ch
vùng bãi tri u nuôi ngao.
Nông dân ã ph i bán ngao giá th p vì thương lái vì th h p tác xã c n ph i óng vai trị

chính trong v n th trư ng cho con ngao.
Các h th ng nuôi tôm và nuôi ngao g n như là xương s ng c a c ng ng cư dân ven bi n.
Nuôi ngao ang t o ra nhi u l i ích hơn ni tơm vì chi phí u tư và r i ro th p hơn. M
r ng thành công ngh nuôi ngao s ch c ch n c i thi n thu nh p và m c s ng cho ngư i dân
vùng ven bi n B c Trung b .

1. Gi i thi u
Nuôi tr ng th y s n ang phát tri n nhanh Vi t Nam trong vòng hai th p k qua, và hi n
nay, Vi t Nam ang là m t trong 10 nư c xu t kh u th y s n hàng u trên th gi i, ư c tính
s n ph m t nuôi tr ng chi m kho ng hơn 40% t ng s . Trong năm 2005, Vi t Nam ã thu
ư c hơn 1 tri u MT s n ph m th y sinh v t (MOFI master plan, 2006). Tuy nhiên, do b nh
t t bùng phát mà nguyên nhân là s ô nhi m môi trư ng ngu n nư c, c bi t là ngh nuôi
tôm, ang làm cho s suy gi m s n lư ng nuôi tr ng th y s n. Trong n i dung này, m t nh
hư ng
a d ng s n ph m ni tr ng thành hàng hóa c n ư c xem xét m t cách h p lý.
S m r ng và a d ng hóa các i tư ng, h th ng ni có th kh ng nh m nh m trong
s n xu t và giá tr v th trư ng ( c bi t s c i thi n môi trư ng nư c thông qua nhuy n th
ư c xem như là m t máy l c nư c sinh h c). K ho ch c a Chính ph Vi t Nam i v i s
phát tri n này là t o ra m t s n ph m cho th trư ng v i 50.000 t n nhuy n th hàng năm
(MOFI master plan, 2006) vào năm 2010.
Nuôi nhuy n th ang h a h n có giá tr kinh t cao, c bi t là nuôi ngao m c dù t l s n
lư ng hi n v n còn th p. Tuy nhiên, ngh ni ngao ang g p khó khăn chính là ngu n con
gi ng ph thu c vào t nhiên, s n xu t gi ng cũng như h th ng nuôi k t h p ang ư c u
tư r t th p. Ngư dân ang ph i t n d ng toàn b vùng tri u cho nuôi ngao; c bi t ngư i dân
2


s ng vùng ven bi n B c Trung B d a vào s khai thác cá truy n th ng và các ho t ng
canh tác. Trong th i gian g n
c ng ng cho sinh k c a h , b i vì thi u t nơng nghi p

ây, ngu n l i t nhiên ang suy gi m do s khai thác quá m c, s phá h y r ng ng p m n,
s m r ng xây d ng ao nuôi các vùng nuôi tôm. Ngh An và Nam nh, vi c nuôi ngao
vùng nư c nông ven b ang là ngu n thu nh p cho các h ngư dân nghèo và ít t canh
tác. V i vi c qu n lý h p lý các ngu n l i th y sinh t nhiên, s d ng ngu n VTM hai
m nh v cho nuôi tr ng như là con ngao là cơ h i c i thi n sinh k cho cư dân ven bi n.
Báo cáo này trình bày s ánh giá kinh t - xã h i và công ngh nuôi tôm và nuôi ngao d c
theo b bi n B c Trung B c a Vi t Nam. Thông tin ã ư c ưa ra trong báo cáo này có th
h tr tìm ra nh ng thi u sót v công ngh và nh ng t n t i v kinh t xã h i trong phát tri n
b n v ng ngh nuôi tôm và nuôi ngao bao g m vi c th c hi n nghiên c u, phát tri n h p lý
và các chính sách phù h p.

2. M c ích nghiên c u
M c ích chính c a nghiên c u này là nh m hi u bi t các tác ng v công ngh và kinh t
xã h i, cũng như nh hư ng c a các ho t ng nuôi tr ng th y s n trong h th ng nuôi tôm
nông h t i các t nh B c Trung B .
và ni ngao c p

3. Các m c tiêu
•

ánh giá m c
phù h p v công ngh c a các h th ng nuôi ngao và nuôi tôm và
nh ng vương m c mà ngư i dân ang g p.

•

ánh giá tr ng thái kinh t xã h i c a các nông h v i s t p trung vào các h th ng ni
tr ng khác nhau.

•

Ch ra các cơ h i và thách th c cũng như ưa ra các khuy n cáo v phát tri n m t h
th ng nuôi tr ng th y s n b n v ng.

4. Ph m vi nghiên c u
Trong nh ng năm g n ây, ngh nuôi ngao và nuôi tôm ang ư c tri n khai t i m t vài t nh
ven bi n. Tuy nhiên, ph m vi nghiên c u chương trình này ch gi i h n trong sáu t nh B c
Trung B Vi t Nam, nơi mà c ho t ng nuôi ngao và nuôi tôm ang ư c tri n khai.

3


Vietnam
Vùng d án

Travel rout during 20- 25 August
Bao the project nh
2005 forg m 6 t development and
stakeholder/ beneficiary analysis

Thanh Hoa
Nghe An

Ha Tinh

Quang Binh

Quang Tri

Hue

4


5. Phương pháp nghiên c u
5.1 Thi t k m u
Ch n i m:: Các i m c a d án ã ư c l a ch n d a vào thông tin ban u mà các t nh
này ang có các vùng bãi tri u và ngao gi ng spat ang ư c thu gom t t nhiên. nh ng
vùng ư c l a ch n, ngao ư c nuôi trong hơn 5 năm qua và ngh nuôi tôm ang i di n
b nh d ch ang mang l i thu nh p th p do thi t h i v s n ph m thu ho ch.
v im tv n
i u quan tr ng, các ngư dân trong vùng d án l a ch n ang s n sàng và có th s d ng
ngu n con gi ng ư c s n xu t nhân t o như m t ph n c a n i dung d án này b ng vi c s
dung các trang thi t b c a Phân vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n B c Trung B óng
t i Ngh An. Ngao spat sau ó ư c ph bi n d dàng cho h th ng nuôi k t h p cho 6 t nh
khác nhau. S mong mu n th nghi m này d a theo muc tiêu ã ư c ưa ra trong d án
này.
Thu m u: Chương trình i u tra ã ti n hành trong 6 t nh ven bi n khác nhau (Ngh An,
Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Qu ng Bình, Qu ng Tr và Th a Thiên Hu ), nơi mà ang có các ho t
ng ni ngao và ni tơm. T ng s có 60 h nơng dân ư c ph ng v n m t cách ng u
nhiên cho nghiên c u này.

5.2 Thu s li u
M t b câu h i chu n hóa v i nh ng câu h i kín và câu h i m ư c dùng thu s li u qua
chính: l i ích c a
ph ng v n h nông dân. Thu th p thơng tin chính t p trung vào 4 v n
ngư i dân và các ho t ng kinh t , th c hành nuôi và các v n n y sinh, các thách th c và
các góp ý t ngư i dân.
Thu th p s li u theo các thơng tin sau:
•

Thơng tin v h ni: tu i, gi i tính, tình tr ng hơn nhân, trình
h c v n, ngh nghi p
chính, s năm kinh nghi m trong nuôi tr ng th y s n, tham gia t p hu n v nuôi tr ng
th y s n ho c các v n liên quan.

•

Thơng tin liên quan trong nuôi tr ng th y s n:
H th ng nuôi tôm:
S ao nuôi, s ao ban
cung c p.
Tôm gi ng: m t

u, kích thư c (di n tích,

sâu), ô nhi m nư c, ngu n nư c

th , ngu n gi ng, giá con gi ng, th i gian th và thu ho ch.

Th c ăn và cách th c cho ăn: lo i th c ăn, ngu n th c ăn.
Qu n lý ao nuôi: chu n b ao nuôi, cách s lý b ng vôi, thay nư c, s xu t hi n b nh.

5


H th ng nuôi ngao:
Vùng nuôi ban u, vi n tích vùng ni, ơ nhi m mơi trư ng nư c, ngu n nư c cung
th , th i gian th và thu ho ch, s n lư ng thu ho ch.
c p, c gi ng th , m t

•

Th trư ng và v n tiêu th s n ph m: tiêu th gia ình,
tơm, s thu h i v n.

•

S khó khăn và thách th c mà ngư i dân ang g p ph i (công ngh , th trư ng, thi u t,
h n ch v ngu n lao ng, chính sách) và các g i ý cho s phát tri n nuôi tr ng th y s n
(k thu t, th trư ng, h tr t Chính quy n).

5.3 X

nh hư ng th trư ng ngao và

lý s li u

S li u ã ư c phân lo i và x lý d a vào các lo i hình canh tác (ngao và tơm) trong m i
t nh. V i vi c dùng chương trình ph n m n th ng kê SPSS, s mô t bi n ng giá tr dư i
s cân nh c ã ư c th nh n. Các th ng kê mô t như giá tr trung bình, t n su t và t l
ph n trăm ang ư c s d ng mô t hi n tr ng ngh nuôi.

6. K t qu nghiên c u và th o lu n
6.1 Mô t v th c tr ng nông h

6.1.1 Tu i c a ngư i ư c ph ng v n
H at ng nuôi ngao và nuôi tôm ang ư c m nh n b i nhóm ngư i có
tu i dao ng
tu i trung bình c a ngư i tham gia nuôi tôm là 45,2 tu i ( t 21 n 70 tu i) trong
l n.

tu i trung bình c a nh ng ngư i nuôi ngao là 42,6 tu i (t 28 n 60 tu i).
khi
B ng 1. Dao

Nhóm

ng v

tu i c a ngư i dân tham gia vào nuôi tr ng th y s n trong 6
t nh ã i u tra

i tư ng Trung bình

Sai s chu n trung
bình

Giá tr nh nh t Giá tr l n nh t

Ni tơm

45.2

1.3

21.00

70.00

Ni ngao

42.6

1.3

28.00

60.00

6.1.2 Gi i tính
Trong c ho t ng ni ngao và ni tơm, có t i 95% ngư i ư c i u tra là Nam, ch có
3% ngư i ni tơm và 1% ngư i ni ngao ư c ph ng v n là N .

6


B ng 1. Cơ c u gi i tính trong ho t

ng nuôi ngao và nuôi tôm

Nuôi tôm

Nuôi ngao

T ng s

S h

54

23

77

% trong t ng s

94.7%

95.8%

95.1%

S h

3

1

4

% trong t ng s

5.3%

4.2%

4.9%

S h

57

24

81

% trong t ng s

100.0%

100.0%

100.0%

Nam
N
T ng

6.1.3 Trình

h cv n

Trong 6 t nh nghiên c u, h u h t các nông h bi t ch (96,6%) và kho ng 78,8% trong s h
hồn thành trình
c p 2 và c p 3. áng chú ý, m t vài nông dân ã tham gia h c i h c,
nhưng ch nuôi ngao.
B ng 2. Trình

h c v n c a ngư i ư c ph ng v n trong vùng nghiên c u
Nuôi tôm

T ng

3,6%

4,3%

3,8%

S lư ng

5

1

6

8,9%

4,3%

7,6%

S lư ng

24

8

32

42,9%

34,8%

40,5%

S lư ng

20

10

30

35,7%

43,5%

38,0%

S lư ng

5

2

7

8,9%

8,7%

8,9%

S lư ng

1

1

% trong t ng s

ih c

3

% trong t ng s

Trư ng d y ngh

1

% t ng s

H cc p3

2

% trong t ng s

H cc p2

S lư ng

% t ng s

H c ti u h c

T ng s

% trong t ng s

Mù ch

Nuôi ngao

4,3%

1,3%

S lư ng

56

23

79

% t ng s

100,0%

100,0%

100,0%

7


6.1.4 Kinh nghi m trong nuôi tr ng th y s n (năm)
T t c các h nông dân ư c l a ch n ã tr c ti p tham gia vào các ho t ng nuôi tr ng
th y s n cũng như là ho t ng nuôi ngao và nuôi tôm. K t qu t b ng ã ch ra r ng trung
bình, kinh nghi m ni ngao (7,3 năm) nhi u hơn nuôi tôm (5,6 năm). Tuy nhiên, m t vài
nơng dân ã có thâm niên nuôi tôm t r t lâu (cao nh t là 16 năm) so v i nuôi ngao (cao nh t
là 12 năm).
B ng 4. Thâm niên nuôi tôm c a ngư i dân trong vùng nghiên c u
Thành ph n

Trung bình

Sai s trung bình

Th p nh t

Cao nh t

Ni tơm

5,6

0,55

1,00

16,0

Ni ngao

7,3

0,59

2,00

12,0

6.1.5 Tham d các khóa t p hu n ni th y s n
Cán b i u tra ã h i ngư i dân có nh n ư c chương trình ào t o nào v ni tr ng th y
s n không. S li u b ng 5 cho th y ph n l n các h nuôi tôm ã ư c t p hu n (89%), trong
khi 78% cũng ã ư c t p hu n v nuôi ngao. S h còn l i ư c ph ng v n chưa ư c tham
giai khóa t p hu n nào ho c không nh n ư c câu tr l i.
B ng 3. Nông dân ã ư c tham gia vào t p hu n nuôi tr ng th y s n trong vùng
nghiên c u
Nuôi tôm
50

18

68

89,3%

78,3%

86,1%

S lư ng

6

5

11

10,7%

21,7%

13,9%

S lư ng

56

23

79

% trong t ng s

T ng

S lư ng

% trong t ng s

Không tham gia

T ng s

% trong t ng s

Có tham gia

Ni ngao

100,0%

100,0%

100,0%

6. 2 Thơng tin v ch h

6.2.1 Quy mơ c a h gia ình
Khơng có s khác nhau v quy mơ các gia ình ni tr ng th y s n, ho c t l gi a Nam gi i
và N gi i gi a các h ni ngao và ni tơm (bình qn 5,3 ngư i trong m t h , và t l
gi i tính như nhau). Khác v i gia ình truy n th ng, nh ng năm g n ây, các h nuôi th y
s n trong vùng nghiên c u bao g m ch có b m và hai ho c ba tr con. Ngư i àn ơng
trong gia ình và các thành viên tr hơn m nh n toàn b các ho t ng nuôi tr ng th y s n.

8


B ng 6. Thơng tin v gia ình tham gia ni tr ng th y s n
Quy mơ gia ình

Nam

N

Trung bình

5,3

2,64

2,75

Giá tr sai s trung bình

0,21

0,11

0,18

Th p nh t

2,0

1,0

1,0

Cao nh t

10,0

5,0

6,0

Trung bình

5,33

2,75

2,62

Giá tr sai s trung bình

0,22

0,16

0,28

Th p nh t

3,0

1,0

1,0

Cao nh t

7,0

4,0

6,0

Nuôi tôm

Nuôi ngao

B ng 7. S lư ng thành viên nông h

m nh n ho t

ng nuôi ngao và tơm

Giá tr trung
bình

Sai s trung bình
tiêu chu n

Th p nh t

Cao nh t

Nuôi tôm

2,7

0,25

1,00

6,00

Nuôi ngao

2,00

0,00

2,00

2,00

T ng s

2,58

0,21

1,00

6,00

B ng 8. Ngu n thu nh p chính c a gia ình
Ni tơm

Ni ngao

T ng

S n xu t mu i
T ng

18.8%

S lư ng

2

2

3.6%

2.5%

S lư ng

33

23

56

58.9%

95.8%

70.0%

S lư ng

2

2

3.6%

2.5%

S lư ng

4

1

5

% t ng s

Ngh th cơng

26.8%

% t ng s

Ni th y s n

15

% trong nhóm

ng v t

15

% trong nhóm

Chăn ni

S lư ng
% trong t ng s

S n xu t g o

7.1%

4.2%

6.3%

S lư ng

56

24

80

% t ng s

100.0%

100.0%

100.0%

9


6.2.2 Ngu n lao

ng

Thông thư ng, s thành viên trong gia ình tham gia vào các ho t ng ni tôm (2,7 lao
ng) l n hơn s lao ng tham gia vào ho t ng nuôi ngao (2,0 lao ng). Nuôi tôm ch c
ch n thu hút nhi u thành viên trong gia ình tham gia b i vì nó òi h i nhi u lao ng tham
gia, c bi t là th i gian cho ăn và thay nư c.

6.2.3 Ngu n thu nh p chính
Trong s 45 h nuôi tôm ư c i u tra, h u h t h xác nh n r ng nuôi tr ng th y s n óng
vai trị quy t nh trong thu nh p c a gia ình, ư c tính g n 60% và ti p theo là tr ng lúa.
Th m chí óng góp c a ngh ni ngao cịn có ý nghĩa hơn khi có hơn 96% thu nh p c a gia
ình có ngu n g c t ngh này.

6.3 Nuôi tr ng th y s n

6.3.1 H th ng nuôi tr ng th y s n
H u h t các ngư dân ư c ph ng v n ang s d ng h th ng nuôi theo ki u qu ng canh ho c
bán thâm canh i v i nuôi tôm theo th t là 37,5% và 30,4%, và nuôi ngao t i 93,3% theo
ki u bán thâm canh. B ng ch ng này ch ra r ng ngư i dân u tư nhi u ti n và lao ng cho
ho t ng nuôi ngao hơn nuôi tôm, ho t ng ang ph i i m t v i nhi u v n ch t lư ng
nư c và b nh t t xu t hi n. M t lý do khác cho vi c ưu tiên ni ngao này ó là so sánh r i
ro ít hơn c a ngh nuôi ngao.
B ng 9. Lo i hình ni th y s n trong vùng nghiên c u
Nuôi tôm
Nuôi k t h p♣

Nuôi ngao

T ng

S lư ng

9

9

% trong nhóm

16.1%

12.7%

Ni qu ng canh S lư ng

37.5%

6.7%

31.0%

S lư ng

17

14

31

30.4%

93.3%

43.7%

S lư ng

9

9

% t ng s

16.1%

12.7%

S lư ng

56

15

71

% trong nhóm

T ng s

22

% t ng s
Thanh canh

1

% trong nhóm
Bán thâm canh

21

100.0%

100.0%

100.0%

♣ Nuôi k t h p tôm v i cá

10


6.3.2 Ngu n g c ao
Ngu n g c t ư c s d ng trong nuôi tr ng th y s n có th ư c chuy n i t
t canh
tác nông nghi p ho c t không s d ng s n xu t ( t tr ng, các vùng bãi tri u vv...) S li u
B ng 10 ch ra r ng 93% t ng s di n tích ni ngao ã ư c chuy n i t
t khơng s n
xu t, trong khi ch có 66,1% vùng t này ư c chuy n i sang nuôi tôm. i u áng chú ý
r ng nuôi ngao ang có hi u qu b ng vi c s d ng t hoang hóa cho cư dân trong vùng
nghiên c u này.
B ng 10.

t ư c dùng trong nuôi tr ng th y s n
Shrimp

Clam

Total

19

0

19

33.9

0

27.1

37

14

51

66.1

100

72.9

S lư ng

56

14

70

% trong t ng

100

100

100

S lư ng

t nông nghi p

% trong t ng
t không s n xu t

S lư ng
% trong t ng

T ng

6.3.3 S lư ng ao ni
Có hơn ½ h nơng dân i u tra ch s h u m t ao nuôi (60% h nuôi tôm và 56,5% h nuôi
ngao). M t t l ph n trăm th p hơn h nông dân ang s d ng 2 ao (kho ng 30% cho các h
nuôi ngao và nuôi tôm). S h n ch v s lư ng ao ni có th ư c gi i thích là do có s
u tư và năng l c qu n lý.
h n ch v

B ng 11. S lư ng ao nuôi ư c dùng trên m t ch h
S lư ng ao
ho c vây nuôi
S lư ng

33

13

46

60.0%

56.5%

59.0%

S lư ng

17

7

24

30.9%

30.4%

30.8%

S lư ng

4

4

% trong t ng

3.00

T ng s

% trong t ng

2.00

Vây nuôi ngao

% trong t ng

1.00

Ao nuôi tôm

7.3%

5.1%

5.00

S lư ng

3

3

% trong t ng

4.00

13.0%

3.8%

S lư ng

1

1

% trong t ng

1.8%

1.3%

11

6.3.4 Di n tích m t nư c
Có s khác nhau có ý nghĩa v di n tích m t nư c gi a nuôi tôm và nuôi ngao. Di n tích ao
ni tơm trung bình là 0,78 ha, trong khi kích thư c vây ni ngao là 3,81 ha. Nuôi ngao ch
là vi c khoanh vây vùng bãi tri u b ng lư i và c c tre. i u này cho th y có s khác nhau v
phương pháp nuôi và giá tr u tư.
B ng 12. Di n tích ao ni (ha) ư c s d ng

ni ngao và ni tơm

Com.

Trung bình

Sai s trung bình

Th p nh t

Cao nh t

Tôm

0.78

0.22

0.13

2.00

Ngao

3.81

0.84

0.40

5.00

T ng

1.96

0.32

0.13

15.00

6.3.5

sâu c a nư c

i v i ngh nuôi ang di n ra trong vùng bãi tri u,
sâu c a h th ng nuôi ngao ph
th y tri u, i u ki n a hình và
d c c a bãi tri u.
sâu
thu c hoàn toàn vào ch
sâu phù h p cho ni tơm.

trung bình c a ao nuôi tôm là 1,08m, cao nh t là 2m, ây là
B ng 13.

sâu c a ao ni (m)

Com.

Trung bình

Sai s trung bình

Th p nh t

Cao nh t

Tơm

1.08

0.033

0.60

2.00

Ngao

1.11

0.033

0.90

1.50

T ng

1.09

0.029

0.60

2.00

6.3.6 Ki u n n áy ao ni
Có kho ng 95% ngao ni ư c ti n hành trong n n áy cát và cá bùn (bãi tri u), khơng tìm
th y ngao nuôi vùng áy là bùn. Tương t , vi c ni tơm thư ng ti n hành vùng có n n
áy là cát bùn (64%), ti p theo là vùng áy cát (21%).

6.3.7 Ngu n nư c
T i 85,2% ao nuôi tôm ư c cung c p nư c bi n d a vào ch
th y tri u, và ch có 47,8%
vùng ni ngao ư c cung c p nư c bi n v i vi c duy trì ngu n nư c t các c a sông.

12


nh 1. Ao nuôi tôm

nh 2. Ao ch a nư c th i t nuôi tôm

13


B ng 14.

c i m c a n n áy ao nuôi
Tôm
21.1%

41.7%

27.2%

37

13

50

64.9%

54.2%

61.7%

S lư ng

6

1

7

% t ng s

10.5%

4.2%

8.6%

S lư ng

2

2

% t ng s

3.5%

2.5%

S lư ng

57

24

81

% t ng s

T ng

22

% t ng s

Bùn

10

S lư ng

Bùn cát

12

% t ng s
Cát bùn

T ng

S lư ng

Cát

Ngao

100.0%

100.0%

100.0%

.
B ng 15. Ngu n nư c ư c cung c p cho h th ng nuôi tôm

Nư c ng m
Nư c bi n
C hai ngu n trên

%
3,7
85,2
11,1

S lư ng
2
46
6

6.3.8 Kích c con gi ng
H u h t 79% tơm ni th kích thư c con gi ng PL15, tuy nhiên, c tôm th ph thu c ch
y u vào ngu n con gi ng cung c p cũng như hi u bi t v k thu t c a nhà s n xu t. S li u
i u tra cho th y kích thư c con gi ng khi th giao ng t c PL12 n PL23.
Khác v i nuôi tôm, cõ ngao gi ng khi th ph thu c vào m c ích s n xu t. i v i s n xu t

giai o n u trùng, kích thư c r t nh (kho ng t
ngao gi ng, ngao thông thư ng ư c th
10.00 t i 20.000 con/kg). Trong khi h th ng nuôi thương ph m, kích thư c ngao thư ng t
200 con n 300 cong/kg.

6.3.9 M t

nuôi th

M t
th gi ng trong 6 t nh i u tra dao ng t 10 t i 50 PL/m2
1750 ngao gi ng/m2 cho nuôi thương ph m và ương con gi ng.

i v i tôm và t 20 t i

14


ni th (Con/m2)

B ng 16. M t
Com.

Trung bình

Sai s trung bình

Nh nh t

L n nh t

Tơm

16.5

1.73

10.00

50.00

Ngao

4050.9

1337.43

20.00

17500.00

6.3.10 Th i gian ni th
Th i gian nuôi tôm ư c ti n hành t tháng 1 n tháng 5 hàng năm, v i 55,6% t ng s vùng
nuôi ư c th gi ng vào tháng 3. Th i gian b t u th gi ng ngao thư ng mu n hơn 1
tháng, tháng 3, có 50% vùng ni ngao ư c ti n hành vào tháng 5.
60.0%

55.6%

Shrimp culture

Clam culture

50.0%

Percentage

50.0%
40.0%
30.0%

25.0%

24.1%
20.0%

16.7%
8.3%

10.0%

8.3%

8.3%
3.7%

0.0%
Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Month

Bi u

1. Th i gian nuôi th ngao và tôm

6. 3.11 Ngu n gi ng
Trong vùng nghiên c u ch có 12,5% ngao gi ng c spat có th ư c thu gom t t nhiên,
ngu n cân b ng ư c cung c p qua trung gian.
i v i tôm post cũng thông qua trung gian
(23,1%), tr i gi ng tư nhân (61,5%) ho c tr i gi ng c a t nh (15,4%).

15


Fromcác i m
T
nursing gi ng
ương
places,
14,29%
14.29%

Thu t

Collected
t nhiên
from wide,
12,5%
12.50%

Purchased,
Mua 87,5%
87.50%

From state
T tr i gi ng
hatchery,
c at
0.00%nh 0%
From
T ngu n
others,
khác
9.52% 9,25%

From

T trung gian
middleman,
76,19% 76.19%

Bi u

2. Ngu n cung c p ngao gi ng

Tr i gi hatchery,
State ng c a
t nh 15,38%
15.38%

Trung gian
Middleman,
23,08%
23.08%

Private

Tr i tư nhân
hatchery,
61,54%
61.54%

Bi u

3. Ngu n cung c p tôm gi ng

16


6.3.12 Chu n b ao nuôi
Vi c chu n b ao, vây nuôi tôm và ngao ư c ti n hành b i ngư i dân theo các bư c sau ây:

Chu n b ao nuôi tôm:
Tháo c n ao và n o vét bùn dư i áy ao
Phơi áy ao trong 10 ngày (th i gian ph thu c hoàn toàn vào i u ki n th i ti t)
S lý b ng vôi v i t l 5-15 kg/m2 (d a vào giá tr pH c a áy ao)
Bơm nư c vào ao, bao g m c th c ăn t nhiên (dùng phân bón, th t cá, nư c m m,
cám g o)
Th gi ng PL 12-23
Chu n b vùng nuôi ngao:
Di chuy n các v t li u to, cúng trên b m t bãi
San ph ng b m t bãi, vây bãi và kh trùng b ng vơi
Xây d ng chịi canh trơng coi
Th con gi ng

6.3.13 Cách s d ng vơi bón
K t qu i u tra cho th y r ng 100% h nuôi tôm s d ng vôi x lý ao, trong khi ó ch có
x lý bãi. S khác nhau v s ng d ng s d ng vơi có
13% h nuôi ngao dùng ch t này
th ư c gi i thích là do giá tr pH c a n n áy và nư c trong ao nuôi. S d ng vôi cho c
nuôi ngao và nuôi tôm v i lư ng t 12-50 kg/m2 (xem b ng 17).
B ng 17. S lư ng vôi ư c dùng

x lý ao (kg/ha)

Trung bình

Sai s trung bình

Nh nh t

L n nh t

Ni tơm

1.49,0

164,4

300

5.00

Ni ngao

1.333,3

333,3

100

2.000

6.3.14 Vi c thay nư c
Trong vùng nghiên c u, có 84,5% h th ng ni tơm ư c thay nư c; vi c duy trì ao ni
khơng thay nư c ch chi m kho ng 15,4%. Có s ch ng chéo và xung t gi a s n xu t nông
nghi p và nuôi tr ng th y s n trong vi c qu n lý h th ng c p nư c và ngư dân ang g p khó
khăn trong vi c ti p c n ngu n nư c cho ho t ng th y s n.

17

Khơng thay
No
nư c
15.4%15,4%

Yes
Có thay
84.6%
nư c 84,5%

Bi u

4. Th c tr ng thay nư c trong ao nuôi tôm

6.3.15 T n xu t thay nư c
D a vào ch
th y tri u và kh năng ch a nư c c a h th ng ao ch a mà t n xu t thay
nư c có th là 1, 2, 3, 4 và th m chí 5 l n trong m t tháng. S li u kh o sát cho th y có
kho ng ½ s ao ư c thay nư c 1 l n trong tháng.
50.0
45.2
45.0
40.0
35.7
Percentage

35.0
30.0
25.0
20.0

11.9

15.0
10.0

4.8

5.0

2.4

4

5

0.0

1

2

3
Time per month
Th i gian theo tháng

Bi u

5. T n su t thay nư c trong h th ng ao nuôi tôm

18

nh 3. Nuôi ngao bãi tri u

nh 4. Ngao/nghêu nuôi (Nghêu B n Tre- Meretrix lyrata )

19


6.3.16 S xu t hi n b nh d ch
Các thông tin r t rõ ràng t i u tra cho th y r ng 100% h th ng nuôi tôm ang i m t v i
v n b nh t t, là cho ngư dân thi t h i l n v s n ph m thu ho ch. Trong khi ó, ni ngao
ư c ghi nh n m t s m t mát nh do s ô nhi m môi trư ng nư c và s bùng phát t o c.
S thi t h i v s n lư ng ngao nuôi do v n b nh t t ang v n còn giai o n i u tra.

6.3.17 Kích thư c thu ho ch (con/kg)
Qua b ng s li u cho th y kích thư c thu ho ch c a tôm dao ng t 15-100 con/kg (bình
qn là 48,3 con/kg). i v i ngao thì kích thư c trung bình (50,1 con/kg) và kích thư c dao
ng t 33,0 n 66 con/kg.
B ng 18. Kích thư c thu ho ch (con/kg) c a ngao và tôm
Com

Trung bình

Sai s trung bình

Nh nh t

L n nh t

Tơm

48,3

3,1

15,0

100,0

Ngao

50,1

1,7

33,0

60,0

6.3.18 Th i gian (tháng) thu ho ch
M t i u rõ ràng t Bi u
5 là th i gian thu ho ch tôm di n ra s m (vào tháng 5) hơn ngao
do m i lo ng i v b nh t t bùng phát. N u khơng có b nh t t xu t hi n thì tháng 7 là th i gian
thu ho ch tơm thích h p nh t (53,1%) vì th i gian này mùa v s n xu t t 3-4 tháng và t
c thương ph m và trư c s nh hư ng c a nhi t
th p vào tháng 8. Tôm c to ư c thu
ho ch trư c.
H u h t th i gian
thu ho ch ngao là tháng 9. Tuy nhiên, s giao ng v kích thư c ngao

t o nên vi c xem xét thu t a quanh năm trong theo mùa (kho ng 70% ngư i nuôi ngao ư c
i u tra nh n nh).

6.3.19 S n lư ng
Năng su t tơm trung bình c a vùng nghiên c u là 1.107,9 kg/ha/năm, kho ng dao
12,5 t i 4.000,0 kg/ha/năm. Năng su t ngao trung bình là 12.683,3 kg/ha/năm, dao
75,0 t i 50.000,0 kg/ha/năm.

ng là
ng t

B ng 19. S n lư ng ngao và tơm (kg/ha/năm)
Com.

Trung bình

Sai s trung bình

Nh nh t

L n nh t

Tôm

1107,9

204,3

12,50

4000,0

Ngao

12683,3

3417,0

75,00

50000,0

20


Shrimp
Clam

80.0
69.6

70.0

Percentage

60.0

53.1

50.0

40.0
26.5

30.0

17.4

20.0
10.0

8.7

8.2

8.2

4.1

4.3

0.0
5

6

7

8

9

10

Year
round

Month

Bi u

6. Th i gian thu ho ch ngao và tơm

6.4 Tiêu dùng trong gia ình (kg/h /năm)
K t qu ghi nh n là các h dân trong 6 t nh i u tra dùng càng ngày càng nhi u ngao ni
cho b a ăn hàng ngày hơn (trung bình 128,0 kg/h /năm), so v i tôm là ch là 9,6 kg/h /năm.
S khác nhau ch c ch n do giá tr c a s n ph m vì ngư i Vi t Nam tin r ng các m t hàng r
hơn nên dùng cho tiêu th gia ình.
B ng 20. Lư ng ngao và tôm ư c h nuôi tiêu th hàng ngày
Com.

Trung bình Sai s trung bình

Nh nh t

L n nh t

Tôm

9,62

2,47

2,00

40,00

Ngao

128,00

8,78

20,00

200,00

T ng

75,38

11,10

2,00

200,00

6.5 Phương th c bán s n ph m
M t ph n l n s n lư ng tôm nuôi (62%) ư c bán thông qua kênh bán bn và bán l . Trong
khi ó, h u h t s n ph m ngao nuôi (82,6%) ư c v n chuy n t i ngư i tiêu dùng thông qua
bán buôn. Th trư ng bán l ch ti n hành các ch vùng quê, ư c tính ch kho ng 4,0% s n

lư ng tơm và 2,7% s n lư ng ngao ư c bán.

21


B ng 21. Các th trư ng tiêu th ngao và tôm
Bán

Tôm

Ngao

T ng

S lư ng

17

19

36

34,0%

82,6%

49,3%

S lư ng

31

4

35

62,0%

17,4%

47,9%

S lư ng

50

23

73

% t ng s

6.6 Phân tích

2,7%

% t ng s
T ng

4,0%

% t ng s
Bán buôn và bán l

2

S lư ng

Bán buôn

2

% t ng s

Bán l

100,0%

100,0%

100,0%

u tư và l i nhu n (VN DONG/ha)

Lãi rịng trung bình t ni ngao là (54.748.437 VN dong/ha) cao hơn so v i nuôi tôm
(23.223.074 VN dong/ha). i u này có th gi i thích b i s khác nhau v chi phí s n xu t.
i v i ni tơm, ngồi chi phí mua con gi ng, các u tư c n thi t khác như hóa ch t, ch
ph m sinh h c, th c ăn, qu t nư c ã làm tăng giá thành u tư. Trong khi ó m c u tư
ch y u cho ni ngao là mua con gi ng, cịn các chi phí khác trong q trình s n xu t là r t
ít.

u tư và l i nhu n (VN Dong/ha)
B ng 22. M c
M t hàng
T ng thu
Thu t s n ph m
Lãi
Tơm

Trung bình

77.147.090

53.924.015

23.223.074

11.964.755

8.385.885

3.580.091

656.250

459.375

196.875

Cao nh t

266.666.666

186.666.666

80.000.000

Trung bình

121.663.194

66.914.756

54.748.437

34.433.685

18.938.527

15.495.158

600.000

330.000

270.000

500.000.000

275.000.000

225.000.000

Sai s trung bình
Th p nh t
Ngao

Sai s trung bình
Th p nh t
Cao nh t

6.7 Nh ng khó khăn và t n t i trong nuôi tr ng th y s n
K t qu i u tra cho ra r ng có 3 h n ch chính
nghiên c u:

phát tri n ni tr ng th y s n trong vùng

22


V n n i tr i là thi u v n s n xu t và thi u u tư. Do m c u tư cao i v i nuôi tơm và
ni ngao, có kho ng 54% các h ni tôm và 42% các h nuôi ngao ph n ánh h có ít v n
u tư vào ni tr ng th y s n và th i gian vay tín d ng quá ng n. S b t n v năng su t
nuôi tr ng th y s n do công ngh nuôi chưa ch c ch n t o tâm lý không yên tâm cho ngân
cung c p ti n vay cho nông dân. Công ngh nuôi xác áng cùng v i m t s n lư ng
hàng
s n ph m thương m i
l n s xóa b ư c tình tr ng này.
M t h n ch khác n a i v i s phát tri n nuôi ngao và nuôi tôm là s ti p c n th trư ng
các s n ph m ni cịn th p. Như
c p trư c, vi c bán ngao và tôm thư ng d a vào ngư i

trung gian d n n vi c b ép giá ho c b ki m soát giá. Ngư i dân ã th c s lưu ý t i nơi
mà h có th bán ư c s n ph m h làm ra và nơi mà s n ph m có th ươc tiêu th . Có
kho ng 35,6% ngư i ni tơm và 33,3% ngư i nuôi ngao ươc ph ng v n ã ch ra s quan
tr ng trong vi c i m i th trư ng là thông qua s h p tác cho các s n ph m c a h .
Cu i cùng, ch t lư ng con gi ng kém ã ư c ánh giá là m t m i lo c a ngư i dân. M t
i u tra trư c ây ã c p r ng con gi ng không b nh và i u ki n t t có th quy t nh t i
30% thành công c a ngh nuôi. Ngư i dân ki n ngh r ng con gi ng ngao và c bi t là
gi ng tôm ph i ư c ki m tra trư c khi ti n hành nuôi th
ch c ch n là ngu n con gi ng
s ch b nh. S th c hi n ki n ngh này ph i m t nhi u th i gian và kinh phí. Kho ng 25%
ngư i ni ngao cho r ng vi c thi u con gi ng ngao là h n ch ch y u trong vi c u tư vào
nuôi i tư ng này.

H n ch

B ng 23. H n ch
Nuôi tôm

Nuôi ngao

Thi u v n

53,3%

41,7%

Ti p c n th trư ng y u

35,6%

33,3%

Ch t lư ng con gi ng kém

11,1%

25,0%

7 K t lu n và ki n ngh
7.1 K t lu n
Ngh nuôi ngao và nuôi tôm dư ng như là xương s ng c a c ng ng cư dân ven bi n. Nuôi
ngao t o ra l i ích nhi u hơn ni tơm do chi phí u tư và r i ro th p. M r ng s thành
cơng này s góp ph n c i thi n thu nh p gia ình và ch t lư ng cu c s ng cho ngư i dân
trong các t nh này. V lý thuy t, ngao ư c xem xét như là máy l c nư c làm s ch mơi
trư ng, do ó môi trư ng nư c s ư c c i thi n n u như ngao có th ư c ni cùng v i h
th ng ni tơm. Vì th , nuôi k t h p gi a ngao và tơm có th làm gi m b t r i ro thông qua
vi c qu n lý ch t lư ng nư c ao nuôi t t hơn và cũng như có ti m năng
nâng cao năng
su t ngao và tôm. K t qu i u tra này ã ch ra m t s tr ng i và t n t i mà ngư i dân
Vi t Nam ph i i m t:
trong 6 t nh ven bi n mi n B c Trung B

23


•

Ơ nhi m mơi trư ng là do ch t lư ng nư c và qu n lý dinh dư ng ao nuôi tôm ang
e d a n s bùng phát b nh d ch. Giá thành s n xu t tăng cao và l i nhu n b gi m
do d d ng nhi u hóa ch t, vơi, ch ph m sinh h c, vv... qu n lý mơi trư ng nư c

và b nh.

•

Các ngân hàng do d trong vi c m r ng u tư v n do s n lư ng ni khơng n nh
vì công ngh nuôi chua rõ ràng c bi t trong trư ng h p nuôi ngao. Tương t , các
ngân hàng cũng ang do d trong vi c cung c p d ch v vay v n cho nuôi tôm vì s
r i ro cao do s bùng phát b nh d ch.

•

Thi u ngao gi ng do chưa có công ngh s n xu t gi ng là tr ng i chính làm h n ch
nt c
tăng trư ng và s phát tri n c a ngh ni ngao.

•

M c dù có th trư ng tiêu th ngao, nhưng tư thương ã t o làm cho giá ngao xu ng
th p d n n l i nhu n c a ngư i dân cũng b gi m theo. Ngư i dân ch ra s c n
óng vai trị chính trong v n th trư ng.
thi t h p tác

7.2 Các

xu t

•

Vi
ư

kh
thi

•

Gi ng ngao và gi ng tơm s ư c ch
ng s n xu t nhi u hơn v i giá thành th p
và ch t lư ng t t. Công ngh s n xu t gi ng ngao ph i ư c phát tri n.

•
•

c ph i h p nuôi ngao và tôm trong vi c cùng nuôi trong m t h th ng ao c n
c nghiên c u. M c ích này là làm tăng l i ích cho ni th y s n cũng như
ng nh s phát tri n b n v ng ho t ng nuôi tr ng thu s n b ng vi c c i
n ch t lư ng môi trư ng nư c.

ưa ra chi n lư c th trư ng t t hơn

n ngư i dân

Công ngh nuôi xác áng ph c v s n xu t hàng hoá c n ư c phát tri n
ngư i dân d dang hơn trong vay v n s n xu t t ngân hàng.

giúp

8. Tài li u tham kh o
•

Chương trình

nh hư ng và phát tri n t i năm 2006 c a B Th y s n

9. L i c m ơn
Các tác gi xin ư c g i l i cám ơn t i nhóm i u tra, nh ng ngư i dân tham gia và các i
di n c a các c ng ng cư dân ven bi n v s h p tác và tham gia vào d án. Tác gi cũng
xin ư c dành s c m ơn t i Sally Clarke v s c ng tác ch nh s a báo cáo này.

24