luận văn thạc sĩ nhân vật mang yếu tố kì ảo trong truyện kì từ thế kỷ xviii đến thế kỉ xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN THỊ THANH TÂM

NHÂN VẬT MANG YẾU TỐ KÌ ẢO
TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TỪ THẾ KỶ XVIII
ĐẾN THẾ KỈ XIX

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ
VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2016

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN THỊ THANH TÂM

NHÂN VẬT MANG YẾU TỐ KÌ ẢO

TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TỪ THẾ KỶ XVIII
ĐẾN THẾ KỈ XIX
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ
VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM

Người hướng dẫn: TS. NGƠ THỊ THANH NGA

THÁI NGUYÊN - 2016

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Nhân vật mang yếu tố kì ảo trong truyện
truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi.
Không sao chép của ai. Các kết quả của đề tài là trung thực và chưa được công
bố ở các cơng trình khác.
Nội dung của luận văn có sử dụng tài liệu, thông tin được đăng tải trên
các tác phẩm, tạp chí, các trang web theo danh mục tài liệu tham khảo của luận
văn. Nếu sai tơi xin hồn toàn chịu trách nhiệm.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2016
Tác giả luận văn

Phan Thị Thanh Tâm

i

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



LỜI CẢM ƠN
Trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Ngô Thị Thanh Nga
- Người đã tận tình hướng dẫn giúp em trong suốt em trong suốt q trình
nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Em xin trân trọng cảm ơn tới Ban giám hiệu, các phòng ban chức năng,
Khoa sau Đại học, Khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, cùng
các thầy cô đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và thực
hiện luận văn.
Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng
nghiệp, các bạn lớp Văn học Việt Nam K22 đã động viên, khích lệ giúp đỡ
trong suốt thời gian qua.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 22 tháng 6 năm 2016
Tác giả

Phan Thị Thanh Tâm

ii

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Lịch sử vấn đề .................................................................................................. 2
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 5
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 5
7. Bố cục của đề tài .............................................................................................. 6
Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........... 7
1.1. Một số vấn đề về truyện truyền kì ................................................................ 7
1.1.1. Khái niệm................................................................................................... 7
1.1.2. Quá trình phát triển .................................................................................... 8
1.1.3. Nhân vật văn học và nhân vật truyện truyền kì ....................................... 15
1.2. Một số tác phẩm truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX............. 23
1.2.1. Truyền kì tân phả ..................................................................................... 23
1.2.2. Tân truyền kì lục ...................................................................................... 26
1.2.3. Lan Trì kiến văn lục................................................................................. 29
Chương 2. ĐẶC ĐIỂM NHÂN VẬT MANG YẾU TỐ KÌ ẢO

TRONG TRUYỀN KÌ TÂN PHẢ; TÂN TRUYỀN KÌ LỤC;
LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC .................................................................. 34
2.1. Nhân vật người kì lạ ................................................................................... 34
2.1.1. Xuất thân.................................................................................................. 35
2.1.2. Ngoại hình .............................................................................................. 38
iii

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



2.1.3. Tính cách, phẩm chất ............................................................................. 40
2.2. Nhân vật thần tiên ....................................................................................... 48
2.2.1. Xuất thân.................................................................................................. 49
2.2.2. Ngoại hình ............................................................................................... 52
2.2.3. Tính cách, phẩm chất ............................................................................... 53
2.3. Nhân vật ma quỷ ......................................................................................... 57
2.3.1. Xuất thân.................................................................................................. 59
2.3.2. Ngoại hình ............................................................................................... 62
2.3.3. Tính cách, phẩm chất ............................................................................... 65
2.4. Nhân vật loài vật ......................................................................................... 67
2.4.1. Xuất thân ................................................................................................. 68
2.4.2. Tính cách, phẩm chất ............................................................................. 72
Chương 3. NỘI DUNG TƯ TƯỞNG CỦA TÁC PHẨM QUA HỆ THỐNG
NHÂN VẬT MANG YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ
TỪ THẾ KỈ XVIII ĐẾN THẾ KỈ XIX............................................................. 78

3.1. Khát vọng của con người, đặc biệt là khát vọng tình yêu của người
phụ nữ ...................................................................................................... 78
3.2. Phản ánh hiện thực...................................................................................... 81
3.3. Thể hiện mong ước của tác giả ................................................................... 88
KẾT LUẬN....................................................................................................... 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 100

iv

c


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Văn học trung đại là một bộ phận quan trọng của nền văn học Việt Nam.
Đi hết chặng đường của mình,văn học trung đại đã đạt được những thành tựu
rực rỡ, để lại những dấu ấn riêng với nhiều tác giả tên tuổi cùng với những tác
phẩm nổi tiếng.
Truyền kì là một thể loại của văn xi tự sự Việt Nam thời trung đại.
Loại hình văn học kì ảo này đã và đang thu hút sự quan tâm của các nhà sáng
tác cũng như giới nghiên cứu văn học. Sự chuyển biến của một giai đoạn, thời
kì văn học, theo Bakhtin, được đặc trưng bởi sự thay đổi của đời sống thể loại.
Thế nhưng, thể loại đang sống trong hiện tại bao giờ cũng nhớ đến quá khứ của
nó bởi “đằng sau mỗi một loại văn học đều có một truyền thống lớn lao tuy ẩn
mà hiện”.
Tìm về với truyền kì, người ta nhận ra đây là một “đặc sản” của văn học

phương Đông so với văn học phương Tây. Ở phương Tây, chỉ đến cuối thế kỷ
XVIII, truyện ma và văn học kì ảo mới thực sự ra đời (dẫn theo Ngô Tự Lập).
Trong khi đó, ở phương Đơng, ngay từ thế kỉ IX ở Trung Quốc, văn học kì ảo
đã phát triển mạnh mẽ và kết tinh ở thể loại truyền kì. Ở Việt Nam Truyền kì
mạn lục (Nguyễn Dữ), Truyền kì tân phả (Đồn Thị Điểm), Tân truyền kì lục
(Phạm Qúy Thích) và Lan Trì kiến văn lục (Vũ Trinh) là những tập truyện
truyền kì giữ vai trị đặc biệt trong q trình phát triển, đồng thời cũng là kết
tinh của truyền kì Việt Nam.
Thể loại truyền kì được giảng dạy và học tập xuyên suốt các cấp học. Vì
vậy nghiên cứu truyện truyền kì là một dịp để người viết có điều kiện nghiên
cứu và hiểu sâu sắc hơn về thể loại này giúp cho cơng việc giảng dạy có được
hiệu quả hơn.
1

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



Chính vì những lý do trên khiến người viết quyết định chọn: “Nhân vật
mang yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX” làm
đề tài cho luận văn thạc sĩ của mình để người đọc hiểu sâu hơn về vị trí, vai trị
của việc xây dựng nhân vật truyện truyền kì, đồng thời giúp cho người học có
thêm hiểu biết mới về kiểu nhân vật mang yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì và
có cái nhìn tồn diện, sâu sắc hơn về thể loại trong giai đoạn này.
2. Mục đích nghiên cứu

Chúng tơi tiến hành khảo sát loại hình nhân vật mang yếu tố kì ảo trong
những tác phẩm từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX với: Truyền kì tân phả (Đồn
Thị Điểm), Tân truyền kì lục (Phạm Qúy Thích) và Lan Trì kiến văn lục (Vũ
Trinh) với mục đích làm rõ thêm những đặc điểm của loại nhân vật truyện
truyền kì cũng như hiểu hơn về tư tưởng của các tác giả gửi gắm qua những tác
phẩm truyền kì ưu tú này. Ngồi ra cũng chỉ rõ hơn đóng góp của từng tác
phẩm riêng lẻ nói riêng và của thể loại truyền kì nói chung cho văn xi trung
đại Việt Nam.
3. Lịch sử vấn đề
Căn cứ vào tình hình tư liệu hiện nay, có thể khẳng định rằng nhân vật
truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX là một vấn đề chưa được các
nhà nghiên cứu quan tâm, xem xét một cách đầy đủ. Nếu có cũng chỉ là những
bài nghiên cứu về những một tác phẩm hay một vài tác phẩm riêng lẻ và
thường thiên về một loại nhân vật như: người trí thức, người phụ nữ. Cụ thể các
cơng trình, bài viết có liên quan đến đề tài mà tơi nghiên cứ như sau:
1. Truyền kì tân phả
Với tác phẩm này, chúng tôi chú ý đến một số bài viết và cơng trình sau:
Thứ nhất “Đồn Thị Điểm và Truyền kì tân phả” của Bùi Thị Thiên
Thai, Tạp chí văn học, số 1/2011 đã đề cập đến số phận, vị trí và vai trị của
người phụ nữ trong xã hội, đồng thời khẳng định tác phẩm này được ra đời vào
2
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

thế kỉ XVIII, bởi đây là thời kỳ trào lưu chủ nghĩa nhân đạo phát triển mạnh, đề
cao nữ quyền. Bài viết cho người đọc thấy những đóng góp của Đồn Thị Điểm
cho dòng văn học nhân đạo chủ nghĩa.
Thứ hai là cơng trình của Trần Thị Băng Thanh và Bùi Thị Thiên Thai
“Mối liên hệ giữa Truyền kì tân phả và lễ hội dân gian”. Qua cơng trình này,
các tác giả đã chỉ ra được luồng sinh khí mới mà Đồn Thị Điểm đã tạo dựng
trong tác phẩm của mình về văn hóa dân gian như tín ngưỡng thờ mẫu, thờ tổ
tiên… tiếp thêm sức mạnh cho tác phẩm tồn tại lâu bền.
Thứ ba trong cuốn chuyên khảo Mấy vấn đề thi pháp văn học trung
đại Việt Nam, Trần Đình Sử ở mục truyện truyền kì, có giới thiệu và nhận
xét về Truyền kì tân phả của Đồn Thị Điểm nhưng chưa bàn đến nhân vật
của tác phẩm.
2. Tân truyền kì lục
Như Lời giới thiệu của Nhà xuất bản Văn học, Phạm Q Thích soạn
riêng tác phẩm này cho gia đình khơng muốn cho người ngồi biết nên sách
này ít thấy. Mặt khác số lượng truyện trong Tân truyền kì lục cũng khá khiêm
tốn (3 truyện) nên sự quan tâm của giới nghiên cứu về tác phẩm cũng không
nhiều. Tuy nhiên trong luận văn Thạc sĩ Quá trình phát triển của truyện truyền
kì qua một số tác phẩm tiêu biểu của tác giả Ngô Thị Thanh Nga cũng đã đề
cập đến tác phẩm này ở giai đoạn thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX và sơ bộ chỉ ra
điểm khác biệt về chất truyền kì (trong đó có phương diện xây dựng nhân vật).
Đây là những gợi ý bổ ích để chúng tơi thực hiện đề tài này.
3. Lan Trì kiến văn lục
Nói đến thành tựu của truyện truyền kì Việt Nam, chúng ta khơng thể bỏ
qua Lan Trì kiến văn lục của Vũ Trinh. Là tác phẩm văn xuôi tự sự Việt Nam
trung đại, nhìn chung những nghiên cứu về tác phẩm này cịn ít, ở đây chúng
tơi chỉ điểm qua một vài ý kiến liên quan đến đề tài nghiên cứu:
3

luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



Trong Từ điển văn học (bộ mới), tác giả Nguyễn Huệ Chi cho rằng hiện
tượng phá vỡ khuôn phép của những con người thời đại là chủ đề nổi rõ nhất
của Lan Trì kiến văn lục. Sự phá vỡ này có mặt tiêu cực và tích cực của nó.
Cịn Ngơ Thị Hồng khi viết đề tựa Lan Trì kiến văn lục đã khẳng định: “…lớn
thì nhân vật quỷ thần, nhỏ thì cầm thú ngư trùng, những việc gì lạ mà mắt thấy
tai nghe đều ghi lại… có nói đến việc quái dị nhưng khơng thốt ly đạo thường,
có kể về diễn biến hóa nhưng khơng mất đi lẽ chính, đại để là ngụ ý khuyên răn
cảnh cáo sâu xa, để người xem thấy điều hay thì bắt chước, thấy điều dở thì
phịng ngừa, thực có ích cho thế gian” [59, tr.11-12].
Bên cạnh đó, trong hai bài viết: “Vũ Trinh và Lan trì kiến văn lục trong
dịng truyện truyền kì Việt Nam”, trích trong “Những suy nghĩ từ văn học trung
đại”, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1999 của Trần Thị Băng Thanh và “Vũ
Trinh và Kiến văn lục” của Nguyễn Cẩm Thúy, Tạp chí văn học, số 3/1983, hai
tác giả chủ yếu đi sâu về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm chứ chưa nói
nhiều về tuyến nhân vật trong truyện.
Như vậy qua sự trình bày trên, chúng tơi nhận thấy rằng đã có khá nhiều
cơng trình nghiên cứu, bài viết về truyện truyền kì (bao gồm 3 tác phẩm), chủ
yếu về niên đại, tên tuổi của tác giả, xoay quanh nội dung và nghệ thuật của
truyện, đồng thời cũng có một số cơng trình có đề cập đến nhân vật nhưng chưa

có một cơng trình, bài viết nào đi chuyên sâu nghiên cứu về nhân vật của thể
loại này từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX, với sự tiếp nối và vận động trong cách
xây dựng loại hình nhân vật. Do vậy trên tinh thần tiếp thu học hỏi, người viết
tiến hành nghiên cứu nhân vật của thể loại truyện truyền kì trong giai đoạn này
để thấy được các tuyến nhân vật, biểu hiện cụ thể của các tuyến nhân vật đó,
qua đó làm rõ những tiếp nối và cách tân trong cách xây dựng nhân vật của thể
loại truyền kì.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nhân vật mang yếu tố kì ảo trong một số truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII
đến thế kỉ XIX.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Với đề tài này, người viết xác định phạm vi nghiên cứu ở những tác phẩm
- Truyền kì tân phả của Đồn Thị Điểm (Gồm 06 truyện).
- Tân truyền kì lục của Phạm Qúy Thích (Gồm 03 truyện).
- Lan Trì kiến văn lục của Vũ Trinh (Gồm 45 truyện).
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Tìm hiểu về khái niệm, bản chất, nguồn gốc, quá trình hình thành và phát

triển của thể loại truyền kì.
Làm rõ khái niệm: nhân vật văn học và nhân vật truyền kì.
Thống kê nhân vật, phân tích đặc điểm cụ thể của loại hình vật mang yếu
tố kì ảo trong một số truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX. Qua đó
chỉ rõ tư tưởng của tác giả trong việc xây dựng loại hình nhân vật này.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp lịch sử cụ thể: Luận văn tìm hiểu các nhân vật mang yếu
tố kì ảo trong, Truyền kì tân phả, tân truyền kì lục, Lan trì kiến văn lục, tức là
đề cập đến tác phẩm của từng tác giả cụ thể. Người viết vận dụng phương pháp
này để tìm hiểu sự tương tác giữa mơi trường văn hóa, thời đại với tác giả để có
cái nhìn thấu đáo cặn kẽ và lý giải được nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
- Phương pháp phân tích: Cơng trình nghiên cứu sử dụng phương pháp
này để phân tích tình hình lịch sử, các số liệu thống kê có liên quan trong đề tài,
để người đọc hiểu rõ hơn mục đích mà người nghiên cứu đưa ra.
- Phương pháp thống kê phân loại: Sử dụng để chỉ ra tần suất xuất hiện
những vấn đề khảo sát, đặc biệt là khi tìm hiểu các loại hình nhân vật mang yếu
tố kì ảo trong tác phẩm, kết quả của việc thống kê số liệu góp phần tăng thêm
tính chính xác và tính thuyết phục cho luận văn.
5
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

- Phương pháp so sánh, đối chiếu: Sử dụng phương pháp so sánh lịch đại
và đồng đại, thời gian sáng tác, lịch sử xã hội ảnh hưởng đến quá trình sáng tác
để đối chiếu so sánh ba tác phẩm với nhau, để từ đó thấy được những đóng góp
của tác phẩm và quá trình phát triển của thể loại truyền kì.
- Phương pháp tổng hợp, khái quát vấn đề
Những phương pháp trên khơng phải được sử dụng độc lập, mà trong q
trình nghiên cứu và thực hiện cơng trình, người viết đã phối kết hợp sử dụng
các phương pháp để đạt kết quả cao nhất.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Thư mục tham khảo, phần Nội dung chính
của đề tài gồm:
Chương 1: Những vấn đề chung liên quan đến đề tài.
Chương 2: Đặc điểm nhân vật mang yếu tố kì ảo trong Truyền kì tân
phả; Tân truyền kì lục; Lan Trì kiến văn lục.
Chương 3: Nội dung tư tưởng của tác phẩm qua hệ thống nhân vật mang
yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX.

6
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Một số vấn đề về truyện truyền kì
1.1.1. Khái niệm
Thể loại truyền kỳ có nhiều định nghĩa
Theo Hán Việt từ điển của Đào Duy Anh, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội,
1992 thì “kỳ” có nghĩa là lạ lùng.
Theo tác giả Đồn Lê Giang trong bài viết “Vũ nguyệt vật ngữ của Ueda
Akinari và Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ” thì “kỳ là cái khác thường, cái
hiếm có thậm chí là khơng hề có trong hiện thực” [25, tr. 51].
Từ điển thuật ngữ văn học của Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc
Phi: Tiểu thuyết truyền kì cịn gọi là truyện truyền kì và được xác định như sau:
“Thể loại tự sự ngắn cổ điển của văn học Trung Quốc thịnh hành ở đời
Đường… Kì nghĩa là khơng có thực nhấn mạnh tính chất hư cấu. Thoạt đầu
tiểu thuyết truyền kì mơ phỏng truyện chí qi thời Lục triều, sau phát triển độc
lập. Có loại miêu tả cuộc đời biến ảo như mộng.. có loại ca ngợi tình u nam
nữ… có loại miêu tả hào sĩ hiệp khách…” [28, tr. 342].
Các tác giả Từ điển văn học (bộ mới) giới thuyết về khái niệm này đầy
đủ, chi tiết hơn: “Một hình thức văn xi tự sự Trung Quốc, bắt nguồn từ
truyện kể dân gian, sau các nhà văn nâng lên thành văn chương bác học, sử
dụng các mơtip kì qi, hoang đường lồng vào trong cốt truyện có ý nghĩa trần
thế (…) Tuy nhiên trong truyện bao giờ cũng có nhân vật là người thật và
chính nhân vật mang hình thức phi nhân thì cũng chỉ là sự cách điệu, phóng
đại của tâm lí, tính cách một loại người nào đấy, và vì thế truyện truyền kì
mang đậm yếu tố nhân bản, có giá trị nhân bản sâu sắc” [29, tr. 447].
7
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c

luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



Như vậy, định nghĩa về thể loại này khá thống nhất. Nhìn chung, các nhà
nghiên cứu đều thống nhất truyền kì là một thể loại văn xuôi tự sự thời trung
đại được đặc trưng bởi tính chất hư cấu, kì lạ trong nhân vật, cốt truyện, nhằm
phản ánh hiện thực cuộc sống.
1.1.2. Q trình phát triển
Truyện truyền kì hay cịn gọi là tiểu thuyết truyền kì là một hình thức
văn xi tự sự cổ điển Trung Quốc xuất hiện vào đời Đường. Xuất hiện trong
văn học với tư cách là một thể loại truyện văn xi tự sự, tiểu thuyết truyền kì
bắt đầu có từ thời Ngụy - Tấn, Nam Bắc Triều (Trung Hoa) (khoảng từ thế kỉ
thứ III đến đầu thế kỉ VI) với tên gọi đầu tiên là chí nhân, chí quái. Chúng bắt
nguồn từ những chuyện trong dân gian. Tuy khốc áo hoang đường kì ảo,
nhưng phần lớn chí nhân, chí quái thời này vẫn phản ánh được ở một mức độ
nhất định hiện thực cuộc sống đương thời. Đó là lối sống hủ bại của giai cấp
phong kiến, nỗi khổ của người dân lao động, niềm mơ ước của họ về một xã
hội công bằng tốt đẹp và tinh thần đấu tranh bất khuất của họ chống cường
quyền. Truyện truyền kì thời Đường ra đời trên cơ sở truyện chí quái thời Lục
triều (Thế kỉ III - Thế kỉ VI), tiêu biểu là các truyện: U minh lục; Bạch Vân
truyện; Du tiên quật… Truyện chí quái là một thể loại văn xuôi tự sự trong văn
học Trung Quốc, thường ghi chép lại những điều li kì, quái đản, xuất hiện dưới
thời Lục triều. Nội dung rất phức tạp, có loại ghi những câu chuyện kì lạ về địa
lý, động thực vật, có truyện mang tính chất dã sử, có chuyện kể về những
truyện thần quái… Đằng sau yếu tố hoang đường kì ảo là hiện thực mà tác giả
muốn đề cập đến, rồi chuyển sang tình yêu tài tử giai nhân, tiêu biểu là các
truyện Lý Oa truyện, Oanh Oanh truyện. Đây cũng là thời kì phát triển cao của

tiểu thuyết truyền kì với nhiều tác giả và tác phẩm nổi tiếng. Yếu tố thần kì
trong giai đoan này không phải do lực lượng siêu nhiên được nhân hóa như
truyện thần thoại hay như trong truyện cổ tích mà phần lớn ở ngay hình thức
8
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



“phi nhân tính” của nhân vậy như hồn ma, hồ ly… tuy nhiên trong truyện bao
giờ cũng có nhân vật là người. Đến thời kì cuối, truyện truyền kì nổi bật với
truyện về hào khí hiệp khách.
Đến thời Minh - Thanh thì tên gọi truyền kì khơng chỉ dùng để chỉ một
thể loại tự sự mà nó cịn dùng để chỉ loại văn học diễn xướng. Thời kì Minh Thanh cũng là một trong những giai đoạn phát triển đến đỉnh điểm của truyền
kì, chí dị, trong đó nổi bật hai tên tuổi lớn là Cù Hựu - tác giả Tiễn đăng tân
thoại và Bồ Tùng Linh - tác giả Liêu trai chí dị.
Theo các nhà nghiên cứu thì hơn mười thế kỉ hình thành và phát triển,
truyện truyền kì Trung Quốc đã để lại những thành tựu rực rỡ và có sức ảnh
hưởng lớn đến nền văn học của các nước đồng văn trong khu vực. Trong đó,
tác phẩm Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu có sức lan tỏa mạnh nhất, rõ rệt nhất,
thúc đẩy sự ra đời các tập truyện truyền kì ở ba nước Đơng Á cịn lại như Kim
Ngao tân thoại của Kim Thời Tập (1435 - 1493, Triều Tiên), Truyền kì mạn
lục của Nguyễn Dữ (đầu thế kỉ XVI, Việt Nam), Già tỳ tử của Asai Ryohi
(1612 - 1691, Nhật Bản). Kim Ngao tân thoại hoàn thành vào khoảng giữa thế

kỉ XV, là tiểu thuyết Hán văn đầu tiên của Hàn Quốc, có giá trị cao trong văn
học cổ điển nước này. Già tỳ tử cũng có một vị trí quan trọng trong văn học
Nhật Bản, dù không phải là truyện thần quái đầu tiên, nhưng là tác phẩm điển
hình theo kiểu truyện truyền kì của Nhật.
Truyện truyền kì Việt Nam có nguồn gốc từ truyện truyền kì Trung Quốc
nhưng có q trình hình thành và phát triển gắn với nền văn hóa và văn học dân
tộc đặc biệt là với văn hóa dân gian và văn xuôi lịch sử. Cũng giống như các
thể loại Hịch, Chiếu, Cáo, thể truyện truyền kì Trung Hoa được ơng cha ta tiếp
nhận trên tinh thần sáng tạo với những sắc thái tâm lý, phong tục, ngôn ngữ, địa
danh riêng biệt của Việt Nam. Truyện truyền kì Việt Nam đã lấy con người với
cuộc sống đời thường của họ làm đối tượng chủ yếu để phản ánh. Nội dung cơ
9
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



bản của truyền kì Việt Nam là viết về tình yêu tự do nam nữ, về kiếp sống khổ
đau của những người bất hạnh, về xã hội đầy rẫy bất công đáng lên án…
Truyện truyền kì Việt Nam ra đời ngay từ thế kỉ đầu X và chúng tồn tại
suốt thời trung đại. Số lượng tác phẩm truyền kì Việt Nam tuy không nhiều
nhưng cũng đủ để tạo nên một khuôn mặt có đường nét riêng mang bản sắc dân
tộc. Theo PGS Nguyễn Đăng Na, truyện truyền kì Việt Nam tồn tại và phát
triển từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX, thể truyền kì phát triển qua 3 giai đoạn:

- Giai đoạn 1: từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV
Đây là giai đoạn hình thành truyền kì Việt Nam, các tác phẩm chỉ mới
chứa đựng yếu tố truyền kì. Chúng có đặc điểm là, chưa tách khỏi văn học dân
gian cũng như văn học chức năng hành chính và lễ nghi
Tác phẩm gồm hai loại chính: Một là, truyện dân gian do sưu tầm, ghi
chép, chỉnh lí; hai là, truyện lịch sử dân tộc và truyện lịch sử tơn giáo (bao gồm
cả các truyện về lễ nghi, tín ngưỡng, phong tục tập quán…). Tiêu biểu cho loại
thứ nhất có Lĩnh Nam chích qi lục của Trần Thế Pháp. Loại thứ hai lại chia
làm hai nhóm. Nhóm một là những tác phẩm phản ánh trực tiếp lịch sử dân tộc
như Ngoại sử kí của Đỗ Thiện, phần Ngoại kỉ trong sách Đại Việt sử kí của Lê
Văn Hưu…; nhóm hai là các tác phẩm gắn với lịch sử tôn giáo (lễ nghi, tập tục,
tín ngưỡng…) gồm: Báo cực truyện (khuyết danh), Việt điện u linh tập của Lí
Tế Xuyên, Thiền uyển tập anh ngữ lục (khuyết danh), Tổ gia thực lục (khuyết
danh),… Nếu xếp tác phẩm mang yếu tố truyền kì ở thế kỉ X-XIV theo thời
gian, ta sẽ có: Báo cực truyện thế kỉ XI, Ngoại sử kí thế kỉ XII, Ngoại kỉ thế kỉ
XIII, Việt điện u linh tập nửa đầu thế kỉ XIV, Ngữ lục giữa thế kỉ XIV, Tổ gia
thực lục nửa sau thế kỉ XIV, Lĩnh Nam chích quái lục cuối thế kỉ XIV… Mặc
dù chưa thoát khỏi văn học dân gian và văn học chức năng, truyền kì thế kỉ XXIV giữ vị trí quan trọng: đặt nền móng về nội dung cũng như phương thức tư
duy nghệ thuật cho dịng truyền kì sau này.
10
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

Do truyền thống truyện dân gian và yêu cầu của lịch sử, truyền kì thế kỉ
X-XIV chủ yếu tập trung vào việc khẳng định nước Việt là một quốc gia độc
lập, có lịch sử lâu đời từ thời các vua Hùng, An Dương Vương,…; có lãnh
thổ, có quyền và có tương lai trường tồn. Đất nước Việt đâu đâu cũng có anh
tài. Nhân kiệt, địa linh, hạo khí núi sơng là những nhân tố đảm bảo cho tương
lai dân tộc, là điểm tựa tinh thần cho người Việt vượt qua những cơn hiểm
nghèo. Một đất nước như vậy sẽ không thế lực nào có thể xâm phạm được. Với
nội dung ấy, nhân vật trong truyện phần lớn là những anh hùng Việt Nam thời
xa xưa được truyền thuyết hoá, thần thánh hoá, mang tầm vóc sử thi.
Về nghệ thuật, các mơtíp dân gian như, “thụ thai thần kì”: có thai do
ướm vết chân (Đổng Thiên vương), bước qua người (Man nương), mặt trời rơi
vào bụng (Huyền Quang), hoa sen mọc từ bụng (Lê Hồn), do thần quan hệ
(Hà Ơ Lơi)…; “ra đời thần kì”: đẻ ra trứng, đẻ ra bọc (họ Hồng Bàng, Hà Ơ
Lơi…), lúc ra đời có ánh sáng lạ, có hương thơm ngào ngạt (các thiền sư
trong Tổ gia thực lục, Ngữ lục…); “xuống thuỷ phủ” (họ Hồng Bàng, Ngư
tinh…); “lên trời” (Đổng Thiên vương); “diệt yêu quái” (Ngư tinh, Hồ tinh,
Mộc tinh…); “người xấu có giọng hát ngọt ngào làm mê đắm các cơ nàng xinh
đẹp” (Hà Ơ Lơi), “dun kì ngộ” (Đầm Nhất Dạ…); “chết kì lạ” (hoá đá, hoá
cây, thành thần, hoặc ngồi kiết già…),… là cơ sở cho sự ra đời loại hình truyền
kì đích thực ở giai đoạn tiếp theo.
- Giai đoạn 2: Từ thế kỉ XV kỉXVII
Đây là giai đoạn phát triển và đạt đỉnh cao của truyền kì Việt Nam. Ở
giai đoạn này, truyền kì đã thốt khỏi mối ràng buộc của văn học dân gian và
văn học chức năng, tự sáng tạo ra loại hình truyện ngắn đích thực. Thành tựu
nổi bật là hai tác phẩm Thánh tông di thảo tương truyền của Lê Thánh Tơng
(1442 - 1497) và Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Bằng tác phẩm của mình,
Nguyễn Dữ và Lê Thánh Tơng đã phóng thành cơng con tàu truyền kì vào quỹ
11
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



đạo nghệ thuật: lấy con người làm đối tượng và trung tâm phản ánh. Ngồi ra
cịn có Thiên Nam vân lục liệt truyện của Nguyễn Hãng, Nam Xương tứ quái
truyện (khuyết danh), Ngọc Thanh u minh thần lục (khuyết danh), Nam Ông
mộng lục của Hồ Nguyên Trừng…
Nếu như truyền kì từ thế kỉ XIV trở về trước đều là những tác phẩm ghi
chép lại những con người và sự việc có sẵn trong đời sống hiện thực bằng cách
thần thánh hóa nhằm nêu gương tốt trong thiên hạ với số lượng không nhiều và
tình tiết khá đơn giản, thì truyện truyền kì từ thế kỉ XV đến thế kỉ XVII có một
bước phát triển lớn.
Tác phẩm đầu tiên Thánh Tông di thảo là một tác phẩm vừa có phóng
tác, vừa có tái tạo và hư cấu. Song được coi là cột mốc đánh dấu sự phát triển
của văn tự sự từ chỗ ghi chép đơn thuần đến tự sáng tạo ra một tác phẩm mới.
Đến Truyền kì mạn lục thì thể truyền kì mới thực sự đạt đến đỉnh cao.
Nguyễn Dữ chính là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ truyền kì đặt tên cho tác
phẩm. Nếu như ở Thánh tông di thảo, vấn đề người phụ nữ đã được đề cập đến
nhưng thường kết thúc có hậu thì đến Truyền kì mạn lục người phụ nữ mới hiện
lên với đầy đủ mọi góc cạnh đặc biệt là bi kịch của họ.
Tuy nhiên truyện truyền kì giai đoạn này khơng chỉ có bi thương, Lê
Thánh Tơng và Nguyễn Dữ cịn đưa người đọc vào thế giới diệu huyền của tình
yêu - một thứ tình cảm rất trần thế của con người với tất cả các cung bậc cảm

xúc của nó: ngọt ngào, nồng nàn, hạnh phúc, đắng cay… Có thể nói đúng như
Nguyễn Đăng Na nói “hai tác giả đã phóng thành công con tàu văn xuôi tự sự
vào quỹ đạo nghệ thuật: Văn học lấy con người làm đối tượng và trung tâm
phản ánh” [50, tr. 47].
- Giai đoạn 3: Từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX
Thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX là thế kỉ đầy bão táp và biến động. Lúc này
chế độ phong kiến đã ở vào cảnh chợ chiều nên càng bộc lộ rõ hơn bản chất
12
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



bảo thủ và phản động. Cùng với sự rệu rã của chính quyền phong kiến là các
cuộc khởi nghĩa nông dân liên tiếp nổ ra đặc biệt là cuộc khởi nghĩa Tây Sơn
do ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ lãnh đạo. Nghĩa quân
Tây Sơn dưới sự chỉ huy tài ba của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ đã lật
đổ chính quyền phong kiến trong nước và đuổi sạch giặc phương Bắc, tạm thời
ổn định đất nước sau bao cuộc “thay vua, đổi chúa”. Nhưng cái chết đột ngột
của nhà vua trẻ Quang Trung đã sớm kết thúc sự nghiệp của Tây Sơn và
Nguyễn Ánh lên nắm quyền lập ra triều đại nhà Nguyễn. Song những cuộc
chiến tranh tranh tàn khốc chưa lùi vào dĩ vãng bao xa thì tiếng súng thực dân
đã nổ và nước ta lại rơi vào cuộc chiến mới, có thể nói là tàn khốc nhất trong
lịch sử và nó kéo dài gần hết thế kỉ XX. Đất nước thực sự có những thay đổi

lớn lao, “những cái cũ bụi bặm của thời đại đang bị đập phá từ cơ sở hạ tầng
đến kiến trúc thượng tầng”. Văn học trung đại nói chung và truyện truyền kì
nói riêng cũng nằm trong guồng quay ấy của thời đại. Quan điểm văn chương
thay đổi thể hiện trong cách viết, cách phản ánh hiện thực: đó là viết về những
“sở văn”, “sở kiến” và phản ánh trực tiếp, tức thời những điều mắt thấy tai
nghe, những điều xảy ra quanh ta. Truyện truyền kì giai đoạn này đã có sự
chuyển mình: Các tác giả truyền kì muốn “canh tân” thể loại này để nó mang
một màu sắc mới và để báo cho người đọc biết việc làm ấy, họ đã thêm chữ
“tân” vào nhan đề của mình như Truyền kì tân phả (Đồn Thị Điểm) hay Tân
truyền kì lục (Phạm Qúy Thích). Và sự thật các tác giả ấy đã cố gắng viết về
“người thật việc thật”, cố gắng “bám sát” các sự kiện đương thời.
Có thể nói sự “canh tân” này của tác giả truyền kì thế kỉ XVIII đến thế kì
XIX đã đưa truyền kì dần xa với đặc trưng thể loại và ở một mức độ nào đó nó
đã bước đầu kịp thời phản ánh hiện thực, một hiện thực có thể nhìn ngắm, nghe
ngóng xung quanh ta. Nói một cách khác, sự canh tân này trên quan điểm hiện
thực là một tiến bộ, nhưng dưới góc nghệ thuật truyền kì thì đó lại là một bước
13
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c


luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN



thụt lùi. Bởi lẽ càng trung thành với nguyên mẫu ngoài đời bao nhiêu, đơi cánh
của truyền kì càng bị vặt trụi bấy nhiêu. Do đó, ở giai đoạn này thể truyền kì đã

khơng cịn sự phát triển như trước cả về nội dung, hình thức, yếu tố kì ảo đã
khơng đậm nét như trước.
Cũng trên quan điểm ấy, Vũ Trinh đã tiến thêm một bước nữa. Ơng
khơng gọi tác phẩm của mình là tục, tân (truyền kì) như các tác giả Đặng Trần
Cơn, Phạm Q Thích hay Đồn Thị Điểm mà gọi thẳng nó là Kiến văn lục
(Lan Trì kiến văn lục): Nghĩa là truyện về những điều mắt thấy tai nghe của
Lan Trì và đồng thời Vũ Trinh cũng giảm bỏ tối đa các bài thơ, ca trong tác
phẩm của mình. Với việc làm này, tác giả Lan Trì kiến văn lục đã đưa truyện
truyền kì tiến đến gần hơn một bước tới hình thức truyện cận - hiện đại.
Trong giai đoạn này, chỉ có Truyền kì tân phả của Đồn Thị Điểm (gồm
bốn truyện) theo Ngơ Lập Chi và Trần Văn Giáp tuyển dịch, là còn mang khá
đậm nét đặc trưng thể loại. Nhìn chung khuynh hướng tư tưởng của nó cũng
tương tự khuynh hướng tư tưởng của Truyền kì mạn lục. Đó là sự nhất trí trong
cách nhìn nhận và đánh giá các hiện tượng của đời sống, là thái độ nghi ngờ
các giá trị cũ và có ý hướng tới các giá trị mới. Theo GS Trần Đình Sử, Truyền
kì tân phả so với Truyền kì mạn lục thì “rườm lời hơn, thơ ca thù tạc lại quá
nhiều” [13, tr. 356], còn tác giả Phan Huy Chú thì cho rằng “văn từ đẹp đẽ
nhưng khí cách hơi yếu, khơng được bằng sách trước (tức Truyền kì mạn lục)
[13, tr 358]. Tuy nhiên Truyền kì tân phả đã mang dấu ấn riêng của cá nhân và
tinh thần dân tộc. Tác phẩm là tiếng nói đề cao nữ quyền và nối liền sự đứt
đoạn của văn học dân gian, tác phẩm có liên quan đến văn học và lễ hội dân
gian. Truyện Cuộc gặp gỡ kì lạ ở Bích Câu (Bích Câu kì ngộ) có liên quan đến
câu chuyện cổ tích về chàng Tú Uyên lấy vợ tiên tuy nhiên trong chiều sâu thì
truyện liên quan đến đạo tu tiên ở Việt Nam. Ba truyện còn lại là Truyện người
liệt nữ ở An Ấp (An Ấp liệt nữ lục), truyện nữ thần ở Vân Cát (Vân Cát thần nữ
14
luan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xixluan.van.thac.si.nhan.vat.mang.yeu.to.ki.ao.trong.truyen.ki.tu.the.ky.xviii.den.the.ki.xix

c