Giáo trình trồng, chăm sóc sâm ngọc linh (nghề trồng, chăm sóc sâm ngọc linh)

1
UỶ BAN
NHÂNBỐ
DÂN
TỈNH
KON TUM
TUYÊN
BẢN
QUYỀN:
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CỘNG ĐỒNG KON TUM

Tài liệu này được biên soạn nhằm sử dụng cho mục đích đào tạo và
thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
MÃ TÀI LIỆU:

GIÁO TRÌNH
MƠ ĐUN: TRỒNG, CHĂM SĨC SÂM
NGỌC LINH
NGÀNH/NGHỀ: TRỒNG, CHĂM SĨC SÂM NGỌC LINH
TRÌNH ĐỘ: ĐÀO TẠO THƯỜNG XUN
(Ban hành kèm theo Quyết định số

/QĐ-CĐCĐ ngày 02/11/2022

của Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum)

Kon Tum, năm 2022


i
MỤC LỤC

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN .............................................................................. iii
LỜI GIỚI THIỆU ............................................................................................. iv
BÀI 1: GIỚI THIỆU VỀ SÂM NGỌC LINH ..................................................... 2
1. Đặc điểm sinh vật học (1, 2) ........................................................................... 2
2. Đặc điểm sinh thái học và vùng phân bố (2-4) ................................................ 4
3. Giá trị sử dụng (1, 2) ...................................................................................... 5
BÀI 2: KỸ THUẬT ƯƠM GIỐNG SÂM NGỌC LINH .................................. 10
1. Thu hái và chọn quả (1, 2) ............................................................................ 10
1.1. Chọn cây mẹ .............................................................................................. 10
1.2. Thời gian thu hái (3) .................................................................................. 11
1.3. Phân loại quả ............................................................................................ 11
2. Thời vụ gieo và xử lý hạt giống (3) .............................................................. 12
2.1. Thời vụ gieo............................................................................................... 12
2.2. Xử lý hạt trước khi gieo ............................................................................. 12
3. Phương pháp gieo hạt (1, 5).......................................................................... 12
4. Chăm sóc sau khi gieo hạt (3) ....................................................................... 14
5. Tạo cây con từ mầm thân ............................................................................. 14
6. Tiêu chuẩn cây con xuất vườn (5)................................................................. 14
BÀI 3: TRỒNG VÀ CHĂM SÓC SÂM NGỌC LINH .................................... 18
1. Chuẩn bị đất trồng ........................................................................................ 18
1.1. Thời vụ trồng (4) ........................................................................................ 18
1.2. Chuẩn bị đất (4) ........................................................................................ 18
1.3. Bón phân ................................................................................................... 19
2. Quy trình trồng cây Sâm Ngọc Linh ............................................................. 19
2.1. Mật độ và khảng cách trồng (3) ................................................................ 19
2.2. Chọn cây giống (3) .................................................................................... 19
2.3. Trồng bằng cây con (4) .............................................................................. 19
2.4. Trồng bằng đầu mầm (4) ............................................................................ 20
3. Chăm sóc (3) ................................................................................................ 20

ii
3.1. Làm cỏ....................................................................................................... 21
3.2. Bón phân ................................................................................................... 21
3.3. Tưới tiêu .................................................................................................... 21
3.4. Bảo vệ ....................................................................................................... 22
3.5. Một số sâu, bệnh và biện pháp phòng trừ (3, 6) ......................................... 22
3.6. Biện pháp quản lý sinh vật gây hại cây Sâm Ngọc Linh (6) ....................... 29
BÀI 4: THU HOẠCH, BẢO QUẢN VÀ CHẾ BIẾN SÂM NGỌC LINH ....... 35
1. Xác định thời kỳ thu hoạch (3) ..................................................................... 35
2. Phương pháp thu hoạch (4) ........................................................................... 35
3. Sơ chế và bảo quản(4) .................................................................................. 36
4. Một số sản phẩm chế biến từ Sâm Ngọc Linh(1, 2) ....................................... 37
4.1. Sâm Ngọc Linh ngâm mật .......................................................................... 37
4.2. Trà sâm Ngọc linh ..................................................................................... 38
4.3. Sâm Ngọc Linh tán bột ............................................................................... 38
TÀI LIỆU THAM KHẢO


iii
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này được biên soạn nhằm sử dụng cho mục đích đào tạo và tham
khảo thuộc nội bộ trong Trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.


iv
LỜI GIỚI THIỆU
Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv) là loại sâm quý

thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae), còn gọi là Sâm Việt Nam, Sâm Khu 5 (K5),
củ Ngải rọm con, hay cây Thuốc giấu…; được tìm thấy tại vùng núi Ngọc Linh
thuộc huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam và 2 huyện Đăk Glei, Tu Mơ
Rông, tỉnh Kon Tum. Phần thân rễ của cây Sâm Ngọc Linh chứa trên 50 hợp
chất saponin, trong đó có 26 hợp chất saponin khơng có trong các loại sâm
khác.
Sâm Ngọc Linh được xem là một loại thần dược quý hiếm rất tốt cho sức
khỏe con người, đây là một đặc sản nổi tiếng được mệnh danh là nhân sâm của
Việt Nam tại vùng núi Ngọc Linh .
Việc phát triển Sâm Ngọc Linh phải theo quy hoạch đã được ban hành
tại Quyết định số 269/QĐ-UBND ngày 17/4/2013 của UBND tỉnh Kon Tum về
quy hoạch vùng phát triển Sâm Ngọc Linh tỉnh Kon Tum giai đoạn 2012-2020
và tầm nhìn đến 2025.
Mơ đun Trồng, chăm sóc Sâm Ngọc Linh được biên soạn để giảng dạy
chương trình dạy nghề đào tạo thường xuyên cho đối tượng học viên là lao
động nơng thơn, với nhiều độ tuổi, trình độ văn hố và kinh nghiệm sản xuất
khác nhau. Vì vậy, nội dung cần kết hợp một cách khoa học giữa việc cung cấp
những kiến thức lý thuyết với kỹ năng, thái độ nghề nghiệp. Trong đó, chú
trọng phương pháp đào tạo nhằm xây dựng năng lực và các kỹ năng thực hiện
công việc của nghề theo phương châm đào tạo dựa trên năng lực thực hiện.
Mơ đun gồm có 4 bài:
Bài 1: Giới thiệu về Sâm Ngọc Linh
Bài 2: Kỹ thuật ươm giống Sâm Ngọc Linh
Bài 3: Trồng và chăm sóc Sâm Ngọc Linh
Bài 4: Thu hoạch, bảo quản và chế biến Sâm Ngọc Linh


v
Tài liệu được biên soạn dựa trên các tài liệu đã được công bố của nhiều
tác giả, tuy nhiên trong q trình biên soạn khơng tránh khỏi những sai sót, rất

mong muốn nhận được sự đóng góp của các nhà khoa học, các nhà quản lý
giáo dục và các bạn đồng nghiệp để chương trình hồn thiện hơn...
Xin chân thành cảm ơn!
Kon Tum, ngày 29 tháng 9 năm 2022
Tham gia biên soạn
1. TS Huỳnh Văn Chung
2. ThS Đoàn Văn Quang
3. ThS Phạm Thị Thủy
4. ThS Ngô Thị Hồng Hà
5. ThS Cao Đình Hải


1

GIÁO TRÌNH MƠ ĐUN
TÊN MƠ ĐUN: TRỒNG, CHĂM SĨC SÂM NGỌC LINH
THƠNG TIN CHUNG VỀ MƠ ĐUN
Mã mơ đun: 33190015
Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trị của mơ đun
- Vị trí: Trồng, chăm sóc Sâm Ngọc Linh là mơ đun chun ngành được
bố trí giảng dạy trong chương trình đào tạo nghề Trồng, chăm sóc Sâm Ngọc
Linh.
- Tính chất: Là mô đun lý thuyết kết hợp thực hành được giảng dạy theo
phương pháp tích hợp.
- Ý nghĩa và vai trị của mơ đun: Có ý nghĩa và vai trò quan trọng trong
việc cung kiến thức, kỹ năng của nghề Trồng, chăm sóc Sâm Ngọc Linh.
Mục tiêu của mơ đun
1. Về kiến thức
- Trình bày được kiến thức cơ bản về đặc điểm, giá trị của Sâm Ngọc
Linh, điều kiện để trồng và chăm sóc Sâm Ngọc Linh.

- Nêu được các điểm chính quy trình về trồng Sâm Ngọc Linh: các
phương pháp nhân giống, trồng cây, chăm sóc, quản lý dịch hại, thu hoạch, chế
biến và bảo quản.
- Trình bày được các đặc điểm nhận biết được cây Sâm Ngọc Linh.
- Xác định được loại sâu, bệnh hại chính và đưa ra các biện pháp phòng
trừ phù hợp.
- Vận dụng quy trình trồng Sâm Ngọc Linh vào mơ hình trồng Sâm Ngọc
Linh tại địa phương.
2. Về kỹ năng:
- Xây dựng được quy trình trồng Sâm Ngọc Linh vào mơ hình trồng Sâm
Ngọc Linh tại địa phương.
- Trình diễn quy trình các bước làm đất, lấy mùn núi, quản lý dịch
hại,…Sâm Ngọc Linh.
- Thực hiện thành thạo các thao tác thu hoạch và bảo quản, sản xuất cây


2
giống sâm Ngọc Linh.
- Phối hợp lập kế hoạch sản xuất để thực hiện tổ chức quản lý và sản xuất
kinh doanh Sâm Ngọc Linh
- Tổ chức được trồng, chăm sóc sâm Ngọc Linh tại địa phương.
3. Về năng lực tự chủ và trách nhiệm
- Có ý thức trách nhiệm công dân, đạo đức nghề nghiệp, ý thức kỷ luật và
tác phong cơng nghiệp.
- Có khả năng làm việc độc lập, phối hợp làm việc theo nhóm; giải quyết
cơng việc, vấn đề thông thường.
- Hướng dẫn, giám sát những người bậc thấp hơn thực hiện nhiệm vụ xác
định; chịu trách nhiệm cá nhân đối với cơng việc của mình.

NỘI DUNG CỦA MÔ ĐUN

BÀI 1: GIỚI THIỆU VỀ SÂM NGỌC LINH
(Thời gian: 10 giờ)
MỤC TIÊU
- Trình bày được đặc điểm sinh vật học, sinh thái học và vùng phân bố
của cây Sâm Ngọc Linh.
- Nhận dạng, phân biệt được đặc điểm sinh vật học với một số cây khác
có hình dạng tương đồng.
- Rèn luyện được tính cẩn thận, ý thức bảo vệ môi trường và sức khoẻ
cộng đồng.
NỘI DUNG BÀI
1. Đặc điểm sinh vật học (1, 2)
Cây sâm Ngọc Linh (danh pháp hai phần: Panax vietnamensis) là một loài
cây thuộc Họ Cuồng cuồng (Araliaceae), là cây thân thảo sống lâu năm, cao
40 cm đến 100 cm, thoạt nhìn rất giống nhân sâm Triều Tiên, nhưng nhìn kỹ sẽ
thấy thân rễ có sẹo và các đốt như đốt trúc do thân khí sinh rụng hàng năm để
lại.


3
Sâm Ngọc Linh có dạng thân khí sinh thẳng đứng, màu lục hoặc hơi tím,
nhỏ, có đường kính thân độ 4-8mm, thường tàn lụi hàng năm tuy thỉnh thoảng
cũng tồn tại một vài thân trong vài năm. Thân rễ có đường kính 1–2 cm, mọc bị
ngang như củ hồng tinh trên hoặc dưới mặt đất độ 1–3 cm, mang
nhiều rễ nhánh và củ.
Các thân mang lá và tương ứng với mỗi thân mang lá là một đốt dài
khoảng 0,5-0,7 cm, tuy sâm chỉ có một lá duy nhất khơng rụng suốt từ năm thứ
1 đến năm thứ 3 và chỉ từ năm thứ 4 trở đi mới có thêm 2 đến 3 lá.
Lá kép với năm lá chét có hình chân vịt, mọc ở đỉnhthân, cuống lá hình
trứng ngược, hình mác hoặc bầu dục, mép khía răng cưa, đầu lá nhọn, đơi khi có
mũi nhọn, gốc lá hình nêm, lá chét ở giữa lớn nhất dài 15 cm, rộng từ 5 đến 6

cm. Gân lá hình lơng chim, thường có 10 cặp, gân phụ hình mạng, phiến lá màu
xanh lục, mảnh, dễ rách, có nhiều lơng cứng dài từ 1 đến 2 mm, mặt dưới ít hơn.
Cây mọc mầm từ hạt chỉ có một lá kép với năm lá chét, năm thứ ba thường có
hai lá kép, năm thứ tư có ba lá kép, từ năm thứ năm trở lên đa số có từ bốn đến
năm lá kép, rất hiếm gặp cây khơng có lá kép. Cuống lá kép dài 6-12mm, mang
5 lá chét, lá chét ở chính giữa lớn hơn cả với độ dài 12–15 cm, rộng 3–4 cm. Lá
chét phiến hình bầu dục, mép khía răng cưa, chóp nhọn, lá có lơng ở cả hai mặt.
Cây 4-5 năm tuổi có hoa hình tán đơn mọc dưới các lá thẳng với thân,
cuống tán hoa dài 10–20 cm có thể kèm 1-4 tán phụ hay một hoa riêng lẻ ở phía
dưới tán chính. Mỗi tán có 60-100 hoa, cuống hoa ngắn 1-1,5 cm, lá đài, cánh
hoa màu vàng nhạt, nhị, bầu một ơ với 1 vịi nhụy.
Quả mọc tập trung ở trung tâm của tán lá, dài độ 0,8 cm-1 cm và rộng
khoảng 0,5 cm-0,6 cm, sau hai tháng bắt đầu chuyển từ màu xanh đến xanh
thẫm, vàng lục, khi chín ngả màu đỏ cam với một chấm đen khơng đều ở đỉnh
quả. Các kết quả cho thấy trên cây sâm sáu năm tuổi, tỷ lệ quả đơn (quả một hạt)
vẫn đạt cao nhất (62,30%), tiếp đến là quả hai hạt (37,50%) và rất hiếm quả
mang ba hạt (0,2%). Quả có ba hạt đều có có chấm đen ở đỉnh (100%) nên khả
năng mọc mầm cao hơn quả một hạt hoặc hai hạt.
Vào đầu tháng 1 hàng năm, sâm xuất hiện chồi mới sau mùa ngủ đơng,
thân khí sinh lớn dần lên thành cây sâm trưởng thành có 1 tán hoa. Từ tháng 4
đến tháng 6, cây nở hoa và kết quả. Tháng 7 bắt đầu có quả chín và kéo dài đến
tháng 9. Cuối tháng 10, phần thân khí sinh tàn lụi dần, lá rụng, để lại một vết sẹo


4
ở đầu củ sâm và cây bắt đầu giai đoạn ngủ đơng hết tháng 12. Chính căn cứ vào
vết sẹo trên đầu củ mỗi mùa đông đến mà người ta có thể nhận biết cây sâm bao
nhiêu tuổi, phải ít nhất 3 năm tuổi tức trên củ có một sẹo (sau 3 năm đầu sâm chỉ
rụng một lá) mới có thể khai thác, khuyến cáo là trên 5 năm tuổi. Mùa đông
cũng là mùa thu hoạch tốt nhất phần thân rễ của sâm.

Hình 1.1. Cây sâm Ngọc Linh
2. Đặc điểm sinh thái học và vùng phân bố (2-4)
Sâm Ngọc Linh là loại sâm quý được tìm thấy tại miền Trung Trung
Bộ Việt Nam, mọc tập trung ở các huyện miền núi Ngọc Linh thuộc Đăk Glei và
huyện Tu Mơ Rông tỉnh Kon Tum, huyện Nam Trà My tỉnh Quảng Nam. Ngồi
Ngọc Linh, Sâm cịn phân bố tại núi Ngọc Lum Heo thuộc xã Phước Lộc,
huyện Phước Sơn và cịn có thể có ở đỉnh Ngọc Am tỉnh Quảng Nam theo
những kết quả điều tra mới nhất.
Theo những tài liệu đã công bố, cây sâm Ngọc Linh hiện mới chỉ phát
hiện thấy duy nhất ở núi Ngọc Linh, thuộc tỉnh Kon Tum và Quảng Nam của
Việt Nam, nằm trong tọa độ địa lý giới hạn từ 14 055’ đến 15007’ vĩ độ Bắc và
từ 107051’ đến 108005’ kinh độ Đông, nơi có độ cao từ 1.500m trở lên, khí
hậu lạnh quanh năm, nhiệt độ trung bình từ 20oC tới 25oC. Sâm Ngọc Linh được
phát hiện ở sinh tầng cỏ, có độ che tán từ 75% đến 90%, cây mọc chủ yếu ở hai
bên sườn suối, có lớp mùn dày.


5
Cây sâm Ngọc Linh mọc dày thành đám dưới tán rừng dọc theo các suối
ẩm trên đất nhiều mùn và nó là loại nhân sâm thứ 20 được tìm thấy trên thế giới,
thích hợp với các điều kiện sau:
- Độ cao thích nghi tốt nhất của cây Sâm Ngọc Linh từ 1.500-2.000m.
- Tổng nhiệt độ năm từ 2.500-7.0000C.
- Nhiệt độ bình quân năm trong khu vực 13°C, nhiệt độ cao nhất 20°C,
nhiệt độ thấp nhất 5°C.
- Lượng mưa năm từ 2.500 - 3.000 mm.
- Độ ẩm trung bình năm từ 85% - 90%, dư ẩm về mùa mưa, đủ ẩm về mùa
khô.
- Tổng số giờ nắng từ 1200 - 1400 giờ trong 1 năm.

- Chọn đất dưới tán rừng, độ dốc thấp (≤ 15 - 20°) có khả năng thốt nước
tốt, lớp mùn hữu cơ dày từ 20 - 30 cm, độ tàn che của rừng từ 75% - 90%.

Hình 1.2. Cây sâm Ngọc Linh dưới tán rừng
3. Giá trị sử dụng (1, 2)
Từ năm 1973 đến nay, đã có nhiều cơ quan, nhà khoa học trong và ngoài
nước nghiên cứu về sâm Ngọc Linh, và gần 50 nghiên cứu sinh đã bảo vệ thành
cơng luận án Phó tiến sĩ, Tiến sĩ từ các cơng trình nghiên cứu về lồi cây quý
hiếm này.


6
Trong hai năm 1974 và 1975, Viện Dược liệu thuộc Bộ Y tế nghiên cứu
thấy thành phần saponin triterpen của tam thất, nhân sâm và sâm Ngọc Linh có 9
hoặc 11 chất có Rf ngang nhau, màu giống nhau ở hai hệ dung môi khác nhau.
Theo đánh giá của Nguyễn
Minh Đức, Võ Duy Huấn trong nǎm 1994 thì từ sâm Ngọc Linh đã chiết
được 50 hợp chất, xác định cấu trúc hóa học cho thấy 26 hợp chất có cấu trúc đã
biết (thường thấy ở sâm Triều Tiên, sâm Mỹ, sâm Nhật) và 24 saponin
pammaran có cấu trúc mới khơng bắt gặp tại các loại sâm khác trên thế giới.
Sâm Ngọc Linh chứa chủ yếu các saponin triterpen, nhưng cũng là một trong
những cây sâm có hàm lượng saponin khung pammaran cao nhất (khoảng 1215%) và số lượng saponin nhiều nhất so với các loài khác của chi Panax. Ngoài
ra trong sâm Ngọc Linh cịn có 14 axít béo, 16 axít amin (trong đó có 8 axít
amin khơng thay thế được) và 18 nguyên tố đa lượng, vi lượng.
Những kết quả nghiên cứu mới nhất bổ sung thêm danh sách saponin và
axít amin dài hơn nữa. Theo tiến sĩ Nguyễn Bá Hoạt cán bộ Viện Dược liệu thì
về mặt hố học, thân rễ và rễ củ sâm Ngọc Linh hiện nay (2007) đã phân lập
được 52 saponin trong đó 26 sanopin thường thấy ở sâm Triều Tiên, sâm Mỹ,
sâm Nhật. Trong lá và cọng đã phân lập được 19 saponin pammaran, trong đó có
8 saponin có cấu trúc mới. Đã xác định được trong sâm Ngọc Linh 17 axít amin,

20 chất khoáng vi lượng và hàm lượng tinh dầu là 0,1%.

Hình 1.3. Sâm Ngọc Linh ngâm mật


7
Trước khi có những nghiên cứu kỹ lưỡng về tác dụng đối với sức khỏe
của Sâm Ngọc Linh, sâm đã được các dân tộc thiểu số Việt Nam, như người Xê
Đăng, dùng như một loại thuốc trong những bài thuốc cổ truyền cầm máu, lành
vết thương, làm thuốc bổ, sốt rét, đau bụng, phù thũng. Theo tiến sĩ Nguyễn Bá
Hoạt, Phó viện trưởng Viện Dược liệu Việt Nam, những kết quả nghiên cứu
dược lý thực nghiệm Sâm Ngọc Linh đã chứng minh tác dụng chống stress vật
lý, stress tâm lý và trầm cảm, kích thích hệ miễn dịch, chống ơxi hóa, lão hóa,
phịng chống ung thư, bảo vệ tế bào gan. Nghiên cứu dược lý lâm sàng của sâm
Ngọc Linh cũng cho kết quả tốt: bệnh nhân ăn ngon, ngủ tốt, lên cân, tăng thị
lực, hoạt động trí tuệ và thể lực cải thiện, gia tăng sức đề kháng, cải thiện các
trường hợp suy nhược thần kinh và suy nhược sinh dục, nâng cao huyết áp ở
người bị huyết áp thấp. Ngoài những tác dụng như tiến sĩ Nguyễn Bá Hoạt nói
trên, theo dược sĩ Đào Kim Long, sâm Ngọc Linh có những tính năng tuyệt hảo
như tăng lực, phục hồi sự suy giảm chức năng giúp cho tình trạng của cơ thể trở
lại bình thường; kháng các độc tố gây hại tế bào, giúp kéo dài sự sống của tế bào
và tăng các tế bào mới. Đặc biệt, sâm Ngọc Linh có những tính năng mà sâm
Triều Tiên và sâm Trung Quốc khơng có là tính kháng khuẩn, chống trầm cảm,
giảm lo âu, chống ơxi hóa, và hiệp lực tốt với thuốc kháng sinh, thuốc trị bệnh
tiểu đường.

Hình 1.4. Lá sâm Ngọc Linh khô
Với giá trị kinh tế, cũng như giá trị dược liệu đặc hữu, quý hiếm của cây
sâm Ngọc Linh đã được khẳng định và công nhận, Thủ tướng Chính phủ đã phê
duyệt sâm Ngọc Linh trở thành sản phẩm quốc gia tại Quyết định số 787/QĐTTg ngày 05/6/2017; đồng thời sâm Ngọc Linh đã được Nhà nước cấp Giấy

8
đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sâm củ vào ngày 16/8/2016. Đây là
những điều kiện hết sức thuận lợi, mở ra thời cơ để phát triển sản phẩm sâm
Ngọc Linh Kon Tum xứng tầm với giá trị vốn có.
Phần thực hành
Nội dung: Nhận biết và phân biệt cây sâm Ngọc Linhvới một số cây có
hình dáng tương đồng?
1. Mục đích, yêu cầu
1.1. Mục đích
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng:
- Mơ tả được đặc điểm cây sâm Ngọc Linh
- Tự mình nhận biết được biết được sâm
1.2. Yêu cầu
- Ghi nhớ vững kiến thức lý thuyết, chuẩn bị đầy vật dụng theo phân
cơng.
- Thực hành nghiêm túc, đảm bảo an tồn, đúng kỹ thuật.
- Dọn dẹp sạch sẽ nơi thực hành và vệ sinh dụng cụ thực hành.
2. Phương tiện thực hành
- Mẫu vật: Quả, hạt sâm, cây sâm còn non, cây sâm già, cây tam thất vũ
(ngũ) diệp
3. Nội dung thực hành
- Nhận biết và phân biệt cây sâm Ngọc Linh
4. Cách tiến hành
- Giáo viên hướng dẫn các nội dung công việc cần thực hiện.
- Học viên thực hiện các nội dung công việc theo sự hướng dẫn của giáo
viên.
- Học viên ghi các kết quả đạt được trong quá trình thực hiện vào vở.
5. Báo cáo kết quả và đánh giá

- Mỗi người học cần làm báo cáo kết quả thực hành, trong đó có tường
trình q trình quan sát và kết quả thu được trong quá tình thực hiện công việc.


9
- Người học báo cáo kết quả trước lớp.
Câu hỏi ôn tập
Câu 1: Trình bày đặc điểm sinh vật học, sinh thái học của cây Sâm Ngọc
Linh?
Câu 2: Anh (chị) cho biết giá trị của sâm Ngọc Linh?
Gợi ý trả lời:
Câu 1: Trình bày đặc điểm sinh vật học, sinh thái học của cây Sâm Ngọc
Linh:
- Đặc điểm sinh vật học của cây Sâm Ngọc Linh.
- Đặc điểm sinh thái học của cây Sâm Ngọc Linh.
Câu 2: Anh (chị) cho biết giá trị của sâm Ngọc Linh:
- Giá trị kinh tế
- Giá trị dược liệu


10
BÀI 2: KỸ THUẬT ƯƠM GIỐNG SÂM NGỌC LINH
(Thời gian: 30 giờ)
MỤC TIÊU
- Trình bày được quy trình chọn giống đảm bảo tiêu chuẩn.
- Chọn được giống tốt phù hợp với điều kiện kinh tế địa phương.
- Phân loại quả và xử lý được hạt trước khi gieo.
- Thực hiện được các phương pháp gieo hạt và chăm sóc sau khi gieo hạt.
- Rèn luyện được tính cẩn thận, ý thức bảo vệ môi trường và sức khoẻ
cộng đồng.

NỘI DUNG BÀI
1. Thu hái và chọn quả (1, 2)
1.1. Chọn cây mẹ
Cây mẹ phải là cây đã đạt độ tuổi từ 5 năm trở lên, cây không bị sâu bệnh,
gẫy đổ. Cây cao trên 40cm, đường kính thân khí sinh phải đạt 5-7 mm (đo cách
gốc 3 cm), thân nhẵn có màu xanh đậm hoặc xanh tím, đơi khi trở thành xanh
đen. Thân hơi trịn có những rãnh nhỏ theo chiều dọc.
Cây mẹ hình thành nụ hoa vào cuối tháng 3 cho đến đầu tháng 4. Hoa nở
rộ vào giữa đến cuối tháng 4. Đậu quả và phát triển quả vào 2 tháng 5 và 6. Quả
chín vào cuối tháng 7 và tháng 8, quả có hình thận, quả 1 - 2 hạt, hình cầu hơi
dẹt, có màu đỏ tươi và có chấm đen đặc trưng pử đỉnh quả.


11

Hình 2.1. Quả Cây sâm Ngọc Linh
1.2. Thời gian thu hái (3)
-

Tuổi vườn cây thu hái hạt giống: Vườn giống có độ tuổi từ 04 năm trở

lên.
- Thời điểm thu hái hạt giống: Thu hái vào tháng 7 đến tháng 9 hằng năm,
trên vườn cây đã được chứng nhận nguồn giống theo quy định, có tuổi cây đạt từ
4 năm tuổi trở lên, hái đối với những quả đã chín có màu đỏ tươi, có chấm đen
trên đầu, vỏ quả sáng bóng, hạt mẩy.
1.3. Phân loại quả
Quả sau khi thu về được sàng sảy để loại bỏ quả nhỏ, lép và phân loại như
sau:
- Loại 1: Vỏ quả có màu đỏ tươi, nhìn có màu sáng bóng, hạt mẩy.

- Loại 2: Vỏ quả có màu vàng hoặc nâu đỏ.
- Loại 3: Vỏ quả có màu vàng nhạt hoặc hơi nâu.
- Loại 4: Vỏ quả có màu xanh, xanh nõn chuối, hạt nhỏ, lép… (nên loại
bỏ).
Đối với quả loại 2 và loại 3 sau thời gian ủ từ 2 đến 3 ngày thì đạt độ chín
về hình thái giống như loại 1 và 2. Tuy nhiên, chỉ nên sử dụng hạt từ quả loại 1
và loại 2 để gieo ươm, trong trường hợp thiếu hạt giống có thể sử dụng loại 3.


12

Hình 2.2. Quả Cây sâm Ngọc Linh loại
2. Thời vụ gieo và xử lý hạt giống (3)
2.1. Thời vụ gieo
Thời vụ gieo từ tháng 7 đến hết tháng 9 hàng năm, tiến hành cùng với thu
hái hạt giống. Tuy nhiên có thể bảo quản hạt giống để gieo vào đầu tháng 12
hằng năm.
2.2. Xử lý hạt trước khi gieo
- Hạt giống thu hái về được rải mỏng trên nia có lót lớp giấy mỏng, treo ở
nơi thống mát trong thời gian từ 3 đến 4 ngày để hạt khô ráo.
- Khi phần thịt quả đã chuyển sang mọng nước, dùng tay chà sát hạt trên
rổ nhựa hoặc tre nứa để loại bỏ phần thịt quả và thu phần nhân hạt. Phần nhân
hạt thu được rải mỏng trên nia có lót lớp giấy mỏng nia khoảng 2 đến 3 ngày là
gieo ươm.
- Theo kinh nghiệm, hạt sau khi được loại bỏ phần thịt có thể ngâm trong
dung dịch nước tỏi 10-15% (1,0 - 1,5kg tỏi giã nhỏ ngâm với 10 lít nước, lọc lấy
nước) trong khoảng 30 - 45 phút để ngừa một số nấm bệnh và tăng sức đề kháng
cho cây con, sau đó đem gieo.
3. Phương pháp gieo hạt (1, 5)
Có 2 cách gieo ươm hạt giống sâm Ngọc Linh là gieo thẳng trên vườn

ươm và gieo trong khay nhựa.


13
- Gieo trực tiếp trong vườn ươm:
Đất làm vườn ươm phải chọn ở những vùng tương đối bằng phẳng, dưới
tán rừng, có độ tàn che của rừng từ 80% trở lên, đất giàu mùn, sạch nguồn bệnh,
thoát nước tốt.
Dọn sạch cỏ dại, lên luống có mặt luống cong hình mu rùa, rộng 0,8 - 1,0
m, cao 0,2 - 0,3 m, dài không quá 10 m theo hướng đường đồng mức để hạn chế
xói mịn. Nên bổ sung thêm mùn núi (mùn được phân hủy từ xác bã thực vật) để
tăng cường dinh dưỡng cho đất.
Hạt được gieo trong rãnh sâu 2 - 3 cm, với mật độ khoảng 01lon hạt/2
m2 đất (1 lon hạt tương đương với 1.000hạt). Lưu ý, khơng gieo các hạt dính sát
nhau, khoảng cách giữa các hạt phải trên 2 cm.
Trên các luống gieo đã chuẩn bị từ trước, xả các rãnh sâu từ 3 - 5cm, rộng
5- 10cm. Gieo hạt xuống theo hình nanh sấu, hạt cách nhau 3cm. Không gieo
dầy hoặc để các hạt thành cụm dính nhau. Như vậy sẽ làm giảm khả năng phát
triển phần củ ban đầu của cây giống.
Sau đó dùng tay nhẹ nhàng lấp đất lại, cố gắng chỉ dùng đất mùn xốp, nhẹ
lấp lên, lấp xong không cần phải ấn chặt. Quả (hạt) sẽ nằm trong đất ở độ sâu từ
3-5cm.
Sau khi gieo xong, lấp đất và phủ một lớp lá khô, cỏ tranh trên mặt luống
để giữ ẩm, ấm cho hạt, hạn chế cỏ dại và chống xói mịn.

Hình 2.3. Luống ươm sâm


14
- Gieo trên khay nhựa:

Đặt mỗi lỗ 1 hạt sâu 2 - 3cm lấp mùn núi cho đầy, đặt khay lên kệ hay giá
đỡ hoặc trên nền đất bằng lót nilon sau đó be luống. Trong trường hợp để trên
nền đất, các luống được be xung quanh bằng tấm ván hoặc cây gỗ để giữ đất.
4. Chăm sóc sau khi gieo hạt (3)
- Làm giàn che bằng lưới đen toàn bộ diện tích vườn ươm để tránh ánh
nắng và hạn chế được mưa đá và sương muối.
- Xung quanh vườn ươm dùng ni lơng trắng, khổ 1,2m rào kín để tránh
chim, chuột... (trong diện tích vườn ươm có thể chia thành từng ơ nhỏ để rào
nhóm thuận lợi cho việc bắt chuột phá hoại cây giống).
- Tưới nước: Mùa mưa tưới nhẹ một lần vào lúc 7 giờ sáng để rửa sương;
Mùa khô tưới 2 lần, một lần vào lúc 7 giờ sáng và lúc 3-4 giờ chiều. Tưới đủ
ẩm, khơng nên tưới đậm. Có thể lắp đặt hệ thống tưới nước bằng phun
sương cho tồn bộ diện tích vườn ươm.
- Kiểm tra thoát nước kịp thời khi mưa lớn gây ngập úng.
- Làm cỏ: Nhổ bằng thủ cơng tồn bộ cỏ dại và cây rừng trên toàn bộ mặt
luống Sâm và lối đi theo các đợt: Đợt 1 từ tháng 10 đến tháng 11; đợt 2 từ tháng
01 đến tháng 02 năm sau; đợt 3 từ tháng 5 năm sau.
- Thu gom dần một phần lớp phủ trên mặt luống 5-10% hạt nẩy mầm.
- Bảo vệ: Hạt và cây con mới mọc là nguồn thức ăn cho kiến, chim,
chuột,... mặt khác điều kiện khí hậu ở vùng trồng Sâm Ngọc Linh thường xuyên
có mưa đá, sương muối, nên trong suốt thời gian gieo ươm từ tháng 7 đến tháng
7 năm sau phải tổ chức lực lượng bảo vệ tại vườn ươm 24/24 để phát hiện xử lý
kịp thời. Có thể dùng màng ni lông căng cao 35-40 cm quanh luống hoặc quanh
vườn để ngăn chuột, dúi,... cắn phá cây con.
5. Tạo cây con từ mầm thân
Ngoài việc tạo cây con từ hạt theo các phương pháp trên, Sâm Ngọc Linh
có thể trồng được từ mầm thân (đầu mầm) bằng cách: Khi thu hoạch phần củ,
cắt chừa lại phần mầm của thân rễ (đoạn thân có các mắt) để trồng.
6. Tiêu chuẩn cây con xuất vườn (5)
Cây có tuổi trên vườn ươm 12 tháng, sinh trưởng bình thường, khơng có