Nguồn gốc và ý nghĩa tết đoan ngọ những món ăn ngon truyền thống trong ngày tết trừ sâu bọ của dân tộc và kí ức trẻ thơ

Nguồn gốc Tết Đoan ngọ
và
Ý nghĩa Tết Đoan ngọ.
Hằng năm cứ đến mồng 5 tháng 5 (âm lịch)
dân ta lại tổ chức ăn Tết Đoan ngọ. Tết Đoan ngọ
còn gọi là Tết Đoan dương.
Đoan ngọ là bắt đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa)
còn dương là mặt trời, là khí dương, Đoan dương có nghĩa là bắt
đầu lúc khí dương đang thịnh.
Nguồn gốc Tết Đoan ngọ: Không thể quan niệm Tết của
người Việt có từ Trung Quốc
Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ còn được dân gian gọi là bằng cái
tên dân dã hơn là Tết giết sâu bọ. Đây là một trong những ngày
lễ truyền thống có nội hàm văn hóa phong phú. Không chỉ riêng
ở Việt Nam hay Trung Quốc mà ở Triều Tiên, Hàn Quốc cũng
có Tết Đoan ngọ. Vì vậy, Tết Đoan ngọ thực chất là một phong
tục lễ tết Á Đông gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của
thời tiết trong năm.
Trung Quốc với truyền thuyết Khuất Nguyên:
Vào cuối thời Chiến Quốc, có một vị đại thần nước Sở là Khuất
Nguyên. Ông là vị trung thần nước Sở và còn là nhà văn hoá nổi
tiếng. Tương truyền ông là tác giả bài thơ Ly Tao (thuộc thể loại
Sở từ) nổi tiếng trong văn hóa cổ Trung Hoa, thể hiện tâm trạng
buồn vì đất nước suy vong với hoạ mất nước.
Do can ngăn vua Hoài Vương không được, lại bị gian thần hãm
hại, ông đã uất ức gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn ngày
mùng 5 tháng 5 âm lịch. Thương tiếc người trung nghĩa, mỗi
năm cứ đến ngày đó, dân Trung Quốc xưa lại làm bánh, quấn chỉ
ngũ sắc bên ngoài (ý làm cho cá sợ, khỏi đớp mất) rồi bơi
thuyền ra giữa sông, ném bánh, lấy bỏ gạo vào ống tre rồi thả
xuống sông cúng Khuất Nguyên.

Ngoài ra, có truyền thuyết khác về sự bắt nguồn của ngày tết
Đoan ngọ, nhiều nguồn tin cho rằng tập tục tết Đoan Ngọ là bắt
nguồn từ Hạ Trí trong thời cổ, có người thì cho rằng, đây là sự
tôn sùng vật tổ của người dân vùng sông Trường Giang.
Truyền thuyết Tết Đoan ngọ tại Việt Nam:
Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa
nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo dày ăn mất cây trái, thực phẩm đã
thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể
giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới
tự xưng là Đôi Truân.
Mâm cúng Tết Đoan ngọ của người Việt thường có hoa quả,
bánh tro,rượu nếp để diệt sâu bọ
Ông chỉ dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có
bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục.
Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau đó sâu bọ đàn lũ té ngã rã
rượt. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất
hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta
đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để
tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày "Tết
diệt sâu bọ", có người gọi nó là "Tết Đoan ngọ" vì giờ cúng
thường vào giữa giờ Ngọ.
Bởi vậy, không thể quan niệm Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt
nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn lầm tưởng như hiện
nay.
Ý nghĩa Tết Đoan ngọ
Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ được “Việt hóa” thành ngày Tết diệt
sâu bọ và thờ cúng tổ tiên. Người Việt Nam còn gọi Tết Đoàn
Ngọ là "Tết giết sâu bọ" vì trong giai đoạn chuyển mùa, chuyển
tiết, dịch bệnh dễ phát sinh. Vào ngày này, dân gian có nhiều tục

trừ trùng phòng bệnh.
Hiện ở một số làng quê Việt Nam vẫn còn giữ nếp xưa, rất coi
trọng ngày Tết này. Sau Tết Nguyên Đán, có lẽ “Tết giết sâu bọ”
là cái Tết sum họp đầm ấm nhất và có nhiều tục lệ gắn kết với
đời sống của người dân… vì vậy con cháu dù làm ăn xa xôi mấy
cũng cố thu xếp để về.
Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá bắt đầu đơm hoa kết trái
mong một mùa bội thu, vì vậy, hoa quả là thứ đồ cúng không thể
thiếu. Ngoài ra còn có những món ăn khác tùy theo tập quán của
từng địa phương.
Bánh ú tro thường được cúng trong Tết Đoan ngọ
Rượu nếp cẩm cũng là món ăn phổ biến để diệt sâu bọ
Vào ngày này, cả làng nhộn nhịp hẳn lên, nhà nào cũng dậy từ
sớm chuẩn bị phẩm vật cúng tổ tiên và hoa quả là thứ đồ cúng
không thể thiếu. Người ta quan niệm rằng, đây là thời điểm quả
trên cây, lá trên cành bắt đầu đơm hoa kết trái và cúng tổ tiên để
mong một mùa bội thu.
Sau lễ cúng là các tục lệ giết sâu bọ. Cả nhà quây quần ăn những
thứ quả chua, rượu nếp, bánh tro để diệt trừ" sâu bọ", xua đuổi
hết bệnh tật
Theo lệ, đúng ngọ (12h trưa), người dân ở các vùng thôn quê rủ
nhau đi hái lá. Đây là thời khắc có dương khí tốt nhất, là giờ mặt
trời toả ánh nắng tốt nhất trong năm. Lá cây cỏ hái được vào giờ
này có tác dụng chữa bệnh rất tốt như các bệnh ngứa ngoài da,
nhất là các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo, đem những lá
thuốc này nấu nước xông giải cảm rất tốt.
Ngày xưa, vào ngày này, người ta còn có tục nhuộm móng chân,
móng tay, tục khảo cây lấy quả, tục treo ngải cứu để trừ tà
Những em bé chưa biết đi thì được lấy một ít vôi quyệt vào
thóp, vào ngực và rốn để chúng không bị đau bụng, nhức đầu.

Tuy nhiên, phần lớn các tục lệ này nay đã được bãi bỏ, chỉ còn
giữ lại tục tắm nước lá và tục đi hái lá thuốc.
Nơi phố phường, thị thành, không nhiều vườn tược, cỏ cây,
người dân có lệ đi mua lá thuốc mồng 5. Dịp này, những người
buôn bán từ quê ra đều mang theo đủ thứ loại lá bày bán. Lá
được xắt nhỏ, phân từng loại riêng biệt, người đi chợ chọn lấy
những lá có mùi vị ưa thích mua về, đúng ngọ ngày mồng 5, lại
đem ra phơi khô rồi bọc lại để trong tủ thuốc gia đình, dùng khi
nhà có người ốm đau.
Theo truyền thống của từng miền, vào ngày này, ngoài hoa quả,
những món ăn cũng khác nhau. Tại Hà Nội và một số vùng của
miền Bắc ngày này, rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm, là món
không thể thiếu. Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con
người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu
trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày
mồng 5/5 (âm lịch), các loại ký sinh này thường ngoi lên, con
người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu
nếp, có thể loại bỏ chúng.
Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất
hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men,
còn gọi là "cái". Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng
và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày.
Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu
để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già,
con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.
Phụ nữ các vùng quê miền Bắc phần lớn đều biết "ngả rượu nếp"
và thường tranh thủ dịp này ngả rượu để mang ra Hà Nội bán, có
người chỉ trong một buổi sáng bán được đến cả 10 chậu nếp
cẩm.
Còn ở Đà Nẵng, món không thể thiếu trên mâm cơm cúng là

bánh ú tro. Nhà nào cũng mua từ ba bốn chục bánh trở lên.
Ngoài ra, theo truyền thống của người miền trong, thịt vịt cũng
là một thứ không thể thiếu cho ngày lễ này. Tại TP.HCM, vịt
quay, heo quay ngày này thường tăng hơn so với ngày thường.
MÓN NGON DÂN DÃ:
Bún vịt nấu măng cho
Tết Đoan ngọ.
Tết Đoan Ngọ là ngày khí trời nóng nực, nhiệt
độ cao nên ông bà ta có tục lệ dùng thịt vịt với tính
mát, bổ để quân bình nhiệt - hàn giữa Trời và
Người.
Nguyên liệu:
- 1 con vịt khoảng 1kg
- 500g măng khô, có thể dùng măng lưỡi lợn. Nếu không muốn
dùng măng khô bạn có thể thay thế bằng 1kg măng tươi nhé!
- 2 - 3 củ gừng to
- 1 củ hành tây, nướng thơm
- Rượu trắng, muối, hạt nêm, ớt, tỏi, nước mắm, đường
- Hành lá, rau ngò gai (mùi tàu), rau răm và hành khô
- Bún ăn kèm.
Cách làm:
Măng khô ngâm nở, xé thành từng sợi nhỏ, cắt bỏ bớt đoạn già
rồi ngâm vào thố nước lạnh. Ngâm từ 2 - 3 ngày, mỗi ngày thay
nước 2 - 3 lần để măng ra hết chất chua.
Đun nồi nước sôi, đổ măng vào luộc sôi. Sau mỗi lần luộc bạn
xả lại nước lạnh cho thật sạch. Lặp lại khoảng 3 - 4 lần rồi cho
măng ra rổ, để ráo.
Làm nóng 3 thìa cà phê dầu ăn trong chảo, phi thơm hành khô.
Đổ măng vào xào chín cho thấm gia vị, nêm 2 thìa cà phê muối,
1 thìa hạt nêm hoặc đường, 1 thìa canh nước mắm, đảo đều;

thỉnh thoảng châm thêm ít nước lọc, đun lửa nhỏ để măng thấm
gia vị.
Xào măng xong bạn đậy kín nắp chảo, để qua đêm. Thường
muốn nấu món này mình phải chuẩn bị măng trước từ 3 - 4
ngày. Nếu dùng măng tươi bạn sẽ tốn ít thời gian hơn; chỉ phải
luộc măng và xả 2 lần qua nước lạnh rồi xào với gia vị là được.
Lấy 1 củ gừng, cạo vỏ, giã nhuyễn.
Vịt rửa và nhổ lại lông tơ cho thật sạch. Chà hỗn hợp gừng và 2
thìa canh rượu trắng lên khắp trong và ngoài thân vịt, để yên
khoảng 30 phút - 1 tiếng rồi rửa lại một lần nữa.
Đổ nước ngập mặt vịt, luộc sơ rồi bỏ nước luộc vịt đó đi, rửa lại.
Dùng tiếp củ gừng thứ 2, rửa sạch, để nguyên vỏ, nướng sơ cho
thơm, thêm hành tây thả vào nồi nước, cho vịt vào đun sôi.
Trong khi luộc thỉnh thoảng hớt bọt cho nước dùng được trong,
nêm 2 thìa cà phê muối, nửa thìa hạt nêm, 2 thìa nhỏ đường.
Đun khoảng 20 - 30 phút bạn dùng đũa đâm xuyên qua chỗ đùi
vịt, nếu không thấy chảy ra nước màu hồng là vịt đã chín, bạn
vớt ngay ra thố nước lạnh để khoảng 5 - 10 phút thì vớt ra dĩa,
dùng dao sắcchặt thành từng miếng vừa ăn.
Nồi nước dùng sau khi vớt vịt, bạn thả măng vào, tiếp tục đun
sôi đến khi măng mềm thì nêm nếm lại gia vị tùy theo khẩu vị.
Sắp bún ra đĩa.
Hành lá, ngò gai rửa sạch, để ráo.
Đầu hành trắng thái sợi mỏng, phần hành xanh thái khúc nhỏ.
Ngò gai thái nhỏ.
Rau răm nhặt sạch.
Giã nhuyễn 2 - 3 nhánh gừng cùng vài tép tỏi, 2 thìa canh đường
và 2 - 3 quả ớt.
Nước mắm đổ ra bát, thêm hỗn hợp gừng tỏi đã giã, dùng thìa
khuấy đều.

Lấy bún ra bát, bên trên rắc hành lá, ngò gai thái nhỏ, thêm
măng, xếp vài miếng thịt vịt lên bề mặt, chan nước dùng. Dùng
kèm với rau răm.
Tết Đoan Ngọ, ngoài rượu nếp cùng các loại trái cây, không ít
gia đình còn có thêm các món ăn từ thịt vịt. Tết Đoan Ngọ năm
nay, bạn cũng thử món bún vịt nấu măng ngon tuyệt đãi cả nhà
nhé!
Làm rượu nếp
(bách nhật) đón
Tết Đoan Ngọ.
Rượu nếp ủ đến độ là khi hạt cơm ngấu, căng
mọng; có hương thơm và vị ngọt tự nhiên mà bạn
không cần phải dùng đến đường!
Nguyên liệu:
- 1kg gạo nếp xay lật hay còn gọi là gạo nếp lứt
- 3 quả men rượu
- Nồi gốm, túi khóa zip cỡ to.
Cách làm:
Gạo nếp vo sạch, để ráo.
Cho gạo vào nồi cơm điện, nấu như nấu cơm, tuy nhiên bạn cho
lượng nước ít hơn so với nấu cơm bình thường nhé. Nếu cẩn
thận hơn bạn có thể đồ như đồ xôi.
Cơm nếp chín đổ ra mâm rộng, tãi mỏng cơm cho nhanh nguội.
Men rượu gạt bỏ lớp vỏ trấu bằng cách xát 2 quả men vào nhau.
Giã mịn men.
Cơm sau khi đã nguội hoàn toàn bạn rây men vào.
Trộn đều cơm và men.