Bán hạ bạch truật thiên ma thang phương thang xuất xứ từ sách y học tâm ngộ, gia giảm của nhị trần thang (hòa tễ cục phương),

CHÀO MỪNG THẦY
CÔ VÀ CÁC BẠN
THỰC HÀNH
DƯỢC CỔ TRUYỀN 2

S i n h v i ê n : P h ạ m Q u a n g Đ ă n g
T ổ 7 – L ớ p D 5 B K 3
M ã s i n h v i ê n : 1 6 5 4 0 1 0 1 1 8


BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG


Thành phần
• Bán hạ chế

8g

• Thiên ma

8g

• Bạch truật

12g

• Trần bì

6g

• Bạch linh

8g

• Cam thảo

4g

• Sinh khương
• Đại táo

3 lát
4 quả


I. Ng̀n gớc bài th́c
• Phương thang x́t xứ từ sách Y học tâm ngộ, gia giảm của Nhị trần thang (Hòa tễ
cục phương), là bài thuốc tiêu biểu cho phép kiện tỳ, trừ thấp, hóa đàm, tức phong.

Nhóm thuốc: Trị phong hóa đàm
Phong đàm dẫn đến huyễn vựng, đầu
thống, ngực đầy trướng, buồn nôn.
Rêu lưỡi trắng nhờn, mạch huyền hoạt


Tên VN,
Tên KH

BP dùng

Bán hạ nam

(Typhonium
trilobatum
Araceae)

Thân rễ,
chế với
gừng,
phèn
chua
Thân rễ
phơi, sấy
khô

Vị cay,
tính ấm

Bạch truật
Thân rễ
(Atractylodes phơi, sấy
macrocephal khô
a Asteraceae)

Vị ngọt
đắng,
tính ấm

Thiên ma
(Gastrodia
elata
Orchidaceae)

TV

QK
2 kinh
tỳ, vị

Vị cay,
2 kinh
tính bình can

Công năng

Chủ trị

Ráo thấp, trừ đàm, chỉ Đàm thấp, ho có nhiều đàm, còn dùng
ho
chữa viêm khí quản mạn tính, hoặc kèm
Giáng nghịch cầm nôn theo mất ngủ, hoa mắt.
Điều trị khí nghịch lên mà gây nôn
Tắt phong chỉ kinh
Trừ phong chỉ thống

Trúng phong, động kinh, uốn ván, toàn
than tê dại, co quắp
Cường can dương (can dương thượng
cang): tăng huyết áp, dẫn đến đầu căng,
đau đầu, hoa mắt, chóng mặt

2 kinh tỳ Kiện tỳ, lợi thủy, ráo

và vị
thấp
Kiện vị tiêu thực

Tỳ hư vận hóa nước trì trệ, gây phù thũng,
tiểu tiện khó khăn
Tỳ vị hư nhược, tiêu hóa không tốt, bụng
đầy trướng, đau, buồn nôn


Tên VN,
Tên KH

BP dùng

TV

QK

Công năng

Chủ trị

Trần bì
(Citrus
reticulata
Rutaceae)

Vỏ quả
Vị đắng, 2 kinh tỳ,

quýt chín cay, tính phế
phơi, sấy ấm
khô

Hành khí, hòa vị
Chỉ nôn, chỉ tả
Hóa đàm, ráo
thấp, chỉ ho

Đau bụng do lạnh
Bụng ngực đầy trướng, ợ hơi buồn nôn
Chữa các chứng bí tích, bứt rứt trong ngực.
Viêm khí quản mạn tính

Bạch linh –
Bạch phục
linh (Poria
cocos
Polyporaceae
)

Hạch
nấm
phơi, sấy
khô

Vị ngọt, 5 kinh tỳ,
nhạt,
thận, vị,
tính

tâm, phế
bình

Lợi thủy, thẩm
thấp
Kiện tỳ
An thần

Tiểu tiện bí, tiểu buốt, nhức, nước tiểu đỏ
hoặc đục, lượng nước tiểu ít, người bị phù
thũng
Tạng tỳ hư nhược gây ỉa lỏng
Tâm thần bất an, tim loạn nhịp, hồi hộp, mất
ngủ, hay quên

Cam thảo
(Glycyrrhiza
glabra
Fabaceae)

Rễ phơi,
sấy khô

Vị ngọt, 12 đường
tính
kinh
bình

Bổ tỳ vị. Nhuận
phế, thanh nhiệt

giải độc, điều
hòa các vị thuốc

Bệnh khí huyết hư nhược mệt mỏi thiếu máu
Đau hầu họng, viêm họng cấp, mạn tính, viêm
amidan, ho đàm nhiều
Mụn nhọn đinh độc sưng đau. Dẫn thuốc và
giải quyết một số tác dụng phụ trong đơn


Tên VN,
Tên KH

BP dùng

TV

Sinh khương
Thân rễ
Vị cay,
(Zingiber
tươi thái lát tính ấm
officinala
Zingiberaceae)

Đại táo
(Zizyphus
jujuba
Rhamnaceae)

Quả chín
phơi, sấy
khô

QK

Công năng

3 kinh phế, Phát tán phong hàn
vị, tỳ
Ấm vị (ấm dạ dày)
Hóa đờm chỉ ho

Vị ngọt,
2 kinh tỳ,
tính hơi ôn vị

Chủ trị
Cảm mạo do phong hàn
Làm hết nôn lợm dùng khi bị lạnh,
bụng đầy trướng, đau bụng không tiêu
Ho do viêm phế quản, hóa đờm khi bị
bệnh trúng phong cấm khẩu, đờm đút
tắc họng

Kiện tỳ, chỉ tả
Tỳ hư tiết tả
Bổ huyết, chỉ huyết Huyết hư (thiếu máu) hoặc xuất huyết
Dưỡng tâm an thần Mất ngủ, tâm phiền, tự hãn, tinh thần
bất thường

III. Phân tích bài th́c
•
Qn •

Bán hạ
Thiên ma

• Bạch tṛt
Thần • Bạch linh

Tá
Sứ

• Trần bì
• Cam thảo
• Sinh khương
• Đại táo


Qn

Bán hạ

Thiên ma

III. Phân tích bài th́c
• Táo thấp hóa đàm
• Giáng nghịch chỉ

nơn
• Tức phong

• Tức phong hóa đàm

Phới hợp có
tác dụng hóa
đàm, giáng
nghịch, tức
phong. Chủ
yếu điều trị
huyễn vựng,
đầu thống


Thần

III. Phân tích bài th́c

Bạch tṛt

• Kiện tỳ
• Táo thấp

Bạch linh

• Kiện tỳ, trừ thấp
• Điều trị ng̀n gớc
sinh đàm

Phới ngũ
với Bán
hạ, Thiên
ma làm
tăng thêm
tác dụng
của vị
Quân


III. Phân tích bài thuốc
Tá

Trần bì

Lý khí hóa đàm, phối hợp với Bán hạ để
giáng nghịch hòa vị làm cho đàm tiêu
trọc giáng.


III. Phân tích bài thuốc

Sứ

Cam thảo

Cam thảo kiện tỳ,
điều hòa các vị thuốc.

Sinh

khương

Đại táo

Sinh khương, Đại táo hòa vị ích tỳ,
điều hòa doanh vệ


III. Phân tích bài th́c
• Chủ trị phong đàm dẫn đến huyễn vựng, đầu thống, ngực đầy trướng, buồn nôn.
Rêu lưỡi trắng nhờn, mạch huyền hoạt.

Nguyên nhân – Biểu hiện:
• Tỳ hư không vận hóa được làm tụ thấp thành đàm, lại gặp phải can phong nội
động gây nên. Can phong thượng nhiễu gây hoa mắt, chóng mặt, đau đầu.
• Đàm trọc nhiễu loạn phía trên cũng gây đau đầu và chóng mặt. Nếu can phong
thượng nhiễu, dẫn động đàm trọc đưa lên trên làm cho kinh mạch khí huyết vùng
đầu lưu thông kém thì càng dễ gây nên đau đầu và chóng mặt.
• Đàm trọc trở trệ vùng ngực bụng nên thấy đầy tức ngực, buồn nôn, rêu lưỡi trắng,
mạch huyền hoạt là chứng can phong hiệp đàm.
• Điều trị nên bình can tức phong tiêu đàm, kiện tỳ trừ thấp hòa trung.


IV. Cách dùng
• Tất cả làm thang
• Sắc ́ng ngày 1 thang, chia 2 lần
• Lưu ý:
+ Khi dùng cần phải chọn lựa loại thuốc tốt bài thuốc mới có hiệu quả
+ Cam thảo phản với vị Hải tảo, Hồng đại kích, Cam toại và Nguyên hoa, gặp nhau
sẽ sinh phản ứng nguy hiểm, trừ trường hợp đặc biệt phải xem xét thật kỹ mới dùng

+ Bán hạ có độc gây ngứa, kỵ thai phản vị Xun ơ, Ơ đầu, Phụ tử khi dùng chung có
thể phát sinh phản ứng nguy hiểm cần chú ý


VI. Ứng dụng lâm sàng
 Bài thuốc chủ trị chứng đau đầu, chóng mặt, đờm nhiều, ngực đầy, rêu lưỡi trắng
nhợt, mạch huyền, hoạt do phong đàm gây nên.
1. Trường hợp chóng mặt nhiều gia thêm Cương tàm, Đởm nam tinh để tăng
tác dụng tức phong.
2. Trường hợp khí hư gia thêm Đảng sâm, Hoàng kỳ để bổ khí.

 Kiêng kỵ: Phụ nữ có thai; Những trường hợp đau đầu, chóng mặt do Âm hư
dương cang.


VII. Nhị trần thang (Hòa tễ cục
phương)
 Nhị
trần thang:
Bán hạ chế
Phục linh

8-12g
12g

Trần bì
Cam thảo

8-12g
4g

 Tác dụng: Táo thấp hóa đàm, lý khí hòa trung.
 Chỉ định: Ho khạc đờm nhiều, đờm trắng dễ khạc đầy tức ngực, ợ hơi, buồn nôn, nôn.
Rêu lưỡi nhờn, mạch hoạt.
 Nhóm thuốc: Táo thấp hóa đàm
 Nguyên nhân: “Tỳ vị sinh đàm chi nguyên…” có nghĩa là do chức năng tỳ dương bị suy
giảm dẫn đến rối loạn vận hóa, làm thủy thấp đình lưu ngưng kết lại mà tạo thành đàm


VII. Nhị trần thang (Hòa tễ cục phương)
Nhị trần thang
(Hòa tễ cục phương)
Quân Bán hạ chế – Táo thấp hóa đàm, hòa vị, chỉ nôn.

Thần

Bán hạ bạch truật thiên ma thang
(Y học tâm ngộ)
Bán hạ chế, Thiên ma – Hóa đàm, giáng nghịch,
tức phong

Trần bì – Lý khi,́ hóa đàm khiến cho khí thuận đàm tiêu
Bạch truật – Kiện tỳ, táo thấp
Khí hóa tất đàm cũng hóa, do bởi đàm từ thấp sinh ra. Tỳ
Bạch linh – Kiện tỳ, trừ thấp
kiện vận tất thấp tự hóa. Thấp trừ tất đàm cũng tiêu trừ

Tá

Phục linh – Kiện tỳ lợi thấp

Trần bì – Lý khí hóa đàm

Sứ

Cam thảo – Hòa trung, bổ tỳ

Cam thảo, Sinh khượng, Đại táo – Điều hòa tỳ
vị


Tài liệu tham khảo
1. Bộ Y tế (2018), Dược điển Việt Nam V, NXB Y học
2. Bộ Y tế (2009), Phương tễ học, NXB Y học
3. Bộ Y tế (2005), Dược học cổ truyền, NXB Y học
4. Viện Y học dân tộc Thượng Hải (1990), 380 bài thuốc Đông y hiệu nghiệm,
NXB Thanh Hóa
5. Bộ Quốc phòng Việt Nam, Trang web của Bệnh viện Quân y 103
/>eu-nang-tuan-hoan-nao/1515.prt