NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG DẠY HỌC PHẦN NHIỆT HỌC VẬT LÍ 10 CƠ BẢN THEO HƢỚNG DẠY HỌC NÊU VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Ở TRƢỜNG THPT - Full 10 điểm

UBND TỈNH QUẢNG NAM
TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM

KHOA LÝ - HÓA - SINH
----------

DƢƠNG THỊ NHẬT

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ
THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG DẠY HỌC

PHẦN NHIỆT HỌC VẬT LÍ 10 CƠ BẢN THEO HƢỚNG
DẠY HỌC NÊU VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Ở TRƢỜNG THPT

KHĨA LUẬN TỚT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Quảng Nam, tháng 05 năm 2019

„UBND TỈNH QUẢNG NAM
TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM

KHOA LÝ - HÓA - SINH
----------

KHĨA LUẬN TỚT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Tên đề tài:

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ
THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG DẠY HỌC

PHẦN NHIỆT HỌC VẬT LÍ 10 CƠ BẢN THEO HƢỚNG
DẠY HỌC NÊU VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Ở TRƢỜNG THPT

Sinh viên thực hiện

DƢƠNG THỊ NHẬT

MSSV: 2115010238
CHUYÊN NGÀNH: SƢ PHẠM VẬT LÝ

KHÓA: 2015 – 2019

Cán bộ hướng dẫn
TS. VÕ THỊ HOA
MSCB:…………

Quảng Nam, tháng 05 năm 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các số liệu,
kết quả mới mà tôi công bố trong h a luận là trung thực và chưa được ai công
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Quảng Nam, ngày......tháng......năm 2019
Tác giả

Dương Thị Nhật

i

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành chương trình đại học và viết khóa luận tốt nghiệp này một
cách hoàn chỉnh, bên cạnh sự nổ lực cố gắng của bản thân cịn có sự hướng dẫn
nhiệt tình của quý thầy cô, sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt
thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện khóa luận.
Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành vả sâu sắc nhất đến cô giáo TS.Võ
Thị Hoa – Người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực
hiện và hồn chỉnh bài khóa luận này
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý thầy cô giáo tổ Vật
lý – Khoa Lý- Hóa – Sinh Trường Đại Học Quảng Nam đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi để tơi hồn thành tốt bài khóa luận này cũng như đã giúp đỡ tơi trong
suốt quá trình học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và tập thể quý thầy cô giáo
trường THPT Trần Văn Dư đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo mọi điều kiên
thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài này.
Xin bày tỏ lịng biết ơn tới gia đình, những người ln động viên, hỗ trợ
và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tơi trong suốt thời gian học tập và thực hiện
khóa luận này.

Ngƣời thực hiện

Dương Thị Nhật

ii

DANH MỤC C C CH VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

DH : Dạy học
DHVL : Dạy học vật lý
ĐC : Đối chứng
GV : Giáo viên
HS : Học sinh
QTVL : Quá trình vật lý
QTDH : Quá trình dạy học
PP : Phương pháp
PPDH : Phương pháp dạy học
PPTN : Phương pháp thực nghiệm
PT : Phương tiện
GVVL : Giáo viên vật l
SD : Sử dụng
THPT : Trung học phổ thông
TN : Thí nghiệm
TNg : Thực nghiệm
VL : Vật l
SGK : Sách giáo khoa

iii

DANH MỤC C C HÌNH
Hình 2.1: Hình ảnh th nghiệm định luật Bơi-lơ-Ma-ri-ốt.............................................23
Hình 2.2: Hình ảnh nước phun ra ở im tiêm ...............................................................24
Hình 2.3: Hình ảnh th nghiệm sự nở vì nhiệt của vật rắn ....................................25
Hình 2.4: Hình ảnh th nghiệm sự nở vì nhiệt sau hi đốt n ng thanh nhơm.................26
Hình 2.5: Hình ảnh th nghiệm về thuyết động học phân tử chất h ............................27
Hình 2.6: Hình ảnh thuyết động học phân tử chất h sau hi đổ nước sơi vào .............28
Hình 2.7: Hình ảnh Th nghiệm về hiện tượng căng bề mặt của chất lỏng ....................29
Hình 2.8: Hình ảnh th nghiệm sau hi chọc thủng màng xà phòng .............................29

iv

DANH MỤC C C BẢNG
Bảng 3.1:Mẫu thực nghiệm .........................................................................................44
Bảng 3.2: Bảng phân phối tần số (fi) các điểm số (Xi) của bài iểm tra sau TNg .. 42
Bảng 3.3:Bảng phân phối tần suất................................................................................47
Bảng 3.4: Phân phối tần suất t ch lũy...........................................................................48
Bảng 3.5: Bảng phân loại theo học lực của HS ............................................................48
Bảng 3.6: Các tham số thống ê ..................................................................................49

v

DANH MỤC C C BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1:Biểu đồ phân bố điểm của hai nh m TNg và ĐC ......................................47
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ phân phối tần suất của hai nh m ĐC và TN ...............................47
Biểu đồ 3.3: Biểu đồ phân phối tần suất t ch luỹ .........................................................48
Biểu đồ 3.4: Biểu đồ phân loại học lực của HS ...........................................................49

vi

MỤC LỤC

ỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i
ỜI C M N .................................................................................................... ii
DANH M C C C CHỮ VI T TẮT ................................................................. iii
DANH M C C C HÌNH ...................................................................................iv
DANH M C C C B NG...................................................................................v
DANH M C C C BIỂU ĐỒ .............................................................................vi
Phần 1. MỞ ĐẦU ................................................................................................1

1. ý do chọn đề tài .............................................................................................1
2. ịch sử nghiên cứu đề tài..................................................................................2
3. Mục tiêu của đề tài ...........................................................................................2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................2
5. Giả thuyết hoa học .........................................................................................3
6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................3
8. Bố cục luận văn................................................................................................4
Phần 2. NỘI DUNG.............................................................................................5
Chương 1: C SỞ Ý UẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ D NG THÍ
NGHIỆM TỰ TẠO THEO HƯỚNG DẠY HỌC NÊU VÀ GI I QUY T VẤN
ĐỀ Ở HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................................5
1.1. Dạy học nêu và giải quyết vấn đề...................................................................5
1.1.1. Những hái niệm dạy học nêu và giải quyết vấn đề .....................................5
1.1.2. Các giai đoạn của dạy học nêu và giải quyết vấn đề.....................................7
1.1.4.1. Giai đoạn 1: Đề xuất vấn đề ....................................................................7
1.1.3. Mức độ của dạy học nêu và giải quyết vấn đề..............................................7
1.1.4. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học nêu và giải quyết vấn đề ....................8
1.2. Th nghiệm Vật l ..........................................................................................9
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của th nghiệm Vật l ..............................................9
1.2.2. Vai trò của th nghiệm theo quan điểm dạy học nêu và giải quyết vấn đề....10
1.2.3. Phân loại th nghiệm .................................................................................12

vii

1.2.4. Những yêu cầu đối với việc sử dụng TN trong dạy học Vật l ...................12
1.3. Th nghiệm tự tạo ........................................................................................13
1.3.1. Khái niệm th nghiệm tự tạo......................................................................13
1.3.2. Ưu và nhược điểm của th nghiệm tự tạo...................................................13
1.4. Thực trạng của vấn đề sử dụng th nghiệm tự tạo trong dạy học vật lý ..........15

1.4.1. Tình hình sử dụng chung của việc sử dụng th nghiệm tự tạo trong dạy học
vật lý .................................................................................................................15
1.4.2. Tình hình cụ thể của việc sử dụng th nghiệm tự tạo trong dạy học vật lý lớp
10 ......................................................................................................................16
1.4.3. Nguyên nhân các thực trạng.....................................................................17
1.4.4. Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng việc sử dụng th nghiệm tự tạo
trong dạy học .....................................................................................................17
Tổng ết chương 1 .............................................................................................20
Chương 2: THI T K VÀ SỬ D NG MỘT SỐ THÍ NGHIỆM TỰ TẠO TRONG
DẠY HỌC PHẦN NHIỆT HỌC VẬT Ý 10 C B N .....................................21
2.1. Quy trình chung hi tiến hành chế tạo th nghiệm.........................................21
2.2. Thiết ế và chế tạo th nghiệm .....................................................................21
2.2.1. Th nghiệm iểm chứng định luật Bôi- lơ – Ma-ri- ốt. ...............................21
2.2.2. Th nghiệm tìm hiểu về sự giãn nở vì nhiệt của vật rắn ..............................25
Hình 2.3: Hình ảnh th nghiệm sự nở vì nhiệt của vật rắn ....................................25
2.2.3. Th nghiệm iểm chứng nội dung của thuyết động học phân tử chất h .....26
2.2.4. Th nghiệm về hiện tượng căng bề mặt của chất lỏng.................................28
2.3. Quy trình thiết tiến trình dạy học c sử dụng th nghiệm tự tạo nhằm t ch cực
hoạt động học tập của học sinh theo hướng dạy học nêu và giải quyết vấn đề ......30
2.4. Thiết ế giáo án thực nghiệm sư phạm .........................................................31
Tổng ết chương 2 ............................................................................................42
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................43
3.1. Mục đ ch thực nghiệm sư phạm ...................................................................43
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ..................................................................43
3.3. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm ...............................................43

viii

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .............................................................43
3.4.1. Chọn mẫu thực nghiệm sư phạm...............................................................43

3.4.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm................................................................44
3.5. Đánh giá ết quả thực nghiệm sư phạm........................................................45
3.5.1. Đánh giá định t nh ....................................................................................45
3.5.2. Đánh giá định lượng .................................................................................45
Tổng ết chương 3 .............................................................................................50
Phần 3. K T UẬN VÀ KI N NGHỊ................................................................51
1. Những ết quả đạt được .................................................................................51
2. Một số iến nghị ............................................................................................52
3. Hướng phát triển ............................................................................................52
TÀI IỆU THAM KH O..................................................................................53
PH C 2.......................................................................................................13
PH C 3.......................................................................................................18
PH C 4.......................................................................................................20

ix

Phần 1. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Xã hội càng phát triển người ta càng trông đợi và đòi hỏi nền giáo dục làm
thế nào để g p phần nhiều nhất cho sự phát triển cá nhân, làm thế nào chuẩn bị
cho người học c tiềm năng tốt nhất để đương đầu th ch ứng trước những thực tế
biến động của xã hội, nhanh ch ng hòa nhập vào nền inh tế tri thức. Đặc biệt là
phải đào tạo thế hệ trẻ phát triển nhân cách toàn diện, năng lực sáng tạo và phẩm
chất đạo đức tốt để làm chủ được đất nước.

Ch nh vì vậy, việc đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đã diễn ra rất sôi
động ở nhiều nước trên thế giới và hu vực. Theo xu hướng đ Đảng và nhà
nước ta đã xác định " Giáo dục là quốc sách hàng đầu", đầu tư cho giáo dục là
đầu tư cho sự phát triển. Điều này đã đặt ra ngành giáo dục và đào tạo những

nhiệm vụ rất h hăn là phải đổi mới đồng bộ cả về mục đ ch, nội dung, phương
pháp, phương tiện dạy học.

Vật l là một bộ môn hoa học thực nghiệm con đường tìm ra iến thức Vật
l , hầu hết các iến thức vật l đều được rút ra từ những quan sát và th nghiệm.
Nên việc sử dụng phương pháp th nghiệm trong dạy học Vật l ở trường phổ
thông hông chỉ là công việc bắt buộc, mà n còn là một trong những biện pháp
quan trọng giúp nâng cao chất lượng dạy học, g p phần t ch cực vào hoạt động
dạy học nêu và giải quyết vấn đề . Đ là cách thức hoạt động của thầy và trò,
giúp cho trò tự chiếm lĩnh iến thức ĩ năng, ĩ xảo, đặc biệt là ĩ năng, ĩ xảo
thực hành. Th nghiệm tự tạo còn giúp cho học sinh c niềm tin vào hoa học, áp
dụng vào thực tế đời sống. Muốn quá trình dạy học vật l diễn ra vừa hoa học,
vừa phát huy t nh t ch cực sáng tạo của HS thì bài học hơng thể thiếu các bài
TN thực hành.

Phần Nhiệt học Vật l 10 cơ bản là phần tương đối dùng nhiều th nghiệm
và áp dụng vào thực tiễn, rất gần gũi với đời sống hằng ngày. Tuy nhiên các thiết
bị TN ở phần này trường phổ thông còn hạn chế. Nguyên nhân một phần là do sự
thiếu vốn về cơ sở vật chất, hoặc là do thiết bị TN được cung cấp nhiều nhưng
hông đồng bộ, các thiết bị TN chất lượng ém, bị hư hỏng trong hi vận

1

chuyển, bảo quản, bên cạnh đ hông c các thiết bị dự trữ để thay thế nên hi
tiến hành TN thường cho ết quả hông ch nh xác. Để g p phần nâng cao hiệu
quả dạy học phần này, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “ Nghiên cứu xây dựng và
sử dụng một số thí nghiệm tự tạo trong dạy học phần Nhiệt học Vật lí 10 cơ
bản theo hƣớng dạy học nêu và giải quyết vấn đề ở trƣờng THPT”.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài

iên quan đến vấn đề chế tạo và sử dụng TN tự tạo trong dạy học Vật l có
rất nhiều cơng trình nghiên cứu ở các cấp độ hác nhau:

Tiến sĩ Huỳnh Trọng Dương, Nghiên cứu xây dựng và sử dụng TN theo
hướng t ch cực h a HĐ nhận thức của HS trong dạy học Vật l ở trường THCS,
luận án tiến sĩ giáo dục học Đại học Huế (2007).

Sinh viên Trần Thị Trang, Nghiên cứu thiết ế, chế tạo và sử dụng một số
TN phần điện học chương trình Vật l 11 theo hướng t ch cực h a HĐ nhận thức
của HS, h a luận tốt nghiệp Đại Học Quảng Nam (2013).

Trương Ngọc Điều, Nghiên cứu sử dụng th nghiệm trong dạy học giải
quyết vấn đề phần nhiệt học, Vật l lớp 10 nâng cao, luận văn thạc sĩ giáo dục
học (2010).
3. Mục tiêu của đề tài

p dụng được các biện pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề một cách
c hiệu quả.

Hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng th nghiệm tự tạo,
dạy học nêu và giải quyết vấn đề.

p dụng được quy trình thiết ế và chế tạo các dụng cụ th nghiệm tự tạo.
Chế tạo được một số th nghiệm phần nhiệt học Vật l 10 THPT.

Thiết ế tiến trình dạy học một số bài cụ thể c sử dụng các th nghiệm tự
tạo theo hướng dạy học nêu và giải quyết vấn đề ở trường THPT.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng TN

theo hướng dạy học nêu và giải quyết vấn đề ở trường THPT.

2

- Đánh giá thực trạng về vấn đề sử dụng th nghiệm n i chung và th
nghiệm tự tạo n i riêng trong dạy học vật lý THPT.

- Nghiên cứu thiết ế chế tạo một số TN phần Nhiệt học vật l 10 THPT.
- Thiết ế tiến trình dạy học một số bài cụ thể c sử dụng TN tự tạo được
theo hướng dạy học nêu và giải quyết vấn đề.
- Sử dụng các tiến trình dạy học và các TN tự tạo vào thực tiễn dạy học để
đánh giá hiệu quả của các TN tự tạo.
5. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết ế, chế tạo được các th nghiệm Vật l lớp 10 phần Nhiệt học sử
dụng vào quá trình dạy học Vật l lớp 10 một cách hiệu quả thì sẽ g p phần t ch
cực h a hoạt động nhận thức của học sinh qua đ nâng cao chất lượng dạy học
Vật l ở trường THPT.
6. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng TN tự tạo nói riêng trong dạy
học.

- Một số TN Vật l phần Nhiệt học Vật lý 10 cơ bản.
- Quá trình dạy học c sử dụng th nghiệm tự tạo tại trường THPT Trần Văn
Dư huyện Phú Ninh - Quảng Nam.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết

- Nghiên cứu văn iện của Đảng, các ch nh sách của nhà nước, các chỉ thị

của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo về đổi mới giáo dục phổ thông.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về tâm lý và giáo dục học, lý luận dạy học,
phương pháp dạy học Vật l ,...

- Nghiên cứu nội dung, chương trình sách giáo hoa lớp 10 ban cơ bản.
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn

- Trao đổi trực tiếp với một số giáo viên bộ môn l ở trường THPT.
7.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm

Được tiến hành ở trường trung học phổ thông nhằm đánh giá hiệu quả của
dụng cụ th nghiệm, tiến trình và các biện pháp sư phạm đã đề xuất.

3

7.4. Phƣơng pháp thớng kê tốn học
Dựa vào số liệu thu thập được sử dụng phương pháp thống ê thông dụng

để phân t ch, xử lý ết quả thực nghiệm sư phạm cả về mặt định t nh và định
lượng.
8. Bố cục luận văn

Ngoài phần mở đầu, ết luận, phụ lục và tài liệu tham hảo h a luận gồm
c 3 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng th nghiệm tự tạo theo
hướng dạy học nêu và giải quyết vấn đề ở học sinh THPT.
Chƣơng 2: Thiết ế và sử dụng một số th nghiệm tự tạo trong dạy học phần
Nhiệt học Vật l 10 cơ bản.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm.

4

Phần 2. NỘI DUNG
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ
DỤNG THÍ NGHIỆM TỰ TẠO THEO HƢỚNG DẠY HỌC NÊU VÀ GIẢI
QUYẾT VẤN ĐỀ Ở HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Dạy học nêu và giải quyết vấn đề
1.1.1. Những khái niệm dạy học nêu và giải quyết vấn đề
1.1.1.1. Vấn đề
Vấn đề là một câu hỏi hay một điều gì đ chứa đựng sự nghi ngờ, sự h
hăn, sự hông chắc chắn cần được xem xét, nghiên cứu, giải quyết.
“Vấn đề trong học tập” dùng để chỉ một h hăn, một nhiệm vụ nhận
thức mà HS hông thể giải quyết được bằng inh nghiệm, iến thức, ĩ năng,
phương pháp đã c , nghĩa là để giải quyết vấn đề hông thể dùng tư duy tái hiện
đơn thuần mà phải tìm tòi sáng tạo và hi giải quyết được thì người học thu được
iến thức, ĩ năng, phương pháp mới.
1.1.1.2. Tình huống có vấn đề
C thể hiểu tình huống c vấn đề phải thỏa mãn những điều iện sau:
+ Tồn tại một vấn đề, một mâu thuẫn
Vấn đề đưa ra phải chứa một mâu thuẫn, c mâu thuẫn mới ch th ch được
hoạt động tư duy. Mâu thuẫn là nguyên nhân của mọi sự vận động là động lực
của sự phát triển.
Mâu thuẫn ở đây c thể là mâu thuẫn giữa lý thuyết và thực tiễn, mâu thuẫn
giữa tưởng tượng suy đoán dựa trên inh nghiệm và thực tiễn, mâu thuẫn giữa tri
thức cũ và tri thức mới, mâu thuẫn giữa logic và lịch sử, mâu thuẫn giữa nguyên
nhân và ết quả...
+ HS chưa đủ khả năng giải quyết vấn đề (mâu thuẫn) trong tình huống
với kiến thức, kĩ năng hiện có
+ HS có nhu cầu giải quyết vấn đề

Để HS c nhu cầu giải quyết vấn đề, thông thường vấn đề đ phải l thú,
gây tác động đến nhận thức của HS. Mặt hác, vấn đề ở đây cũng phải vừa sức

5

HS. Nếu vấn đề nêu ra quá h , quá xa lạ, HS cảm thấy hơng liên quan gì đến
mình thì họ cũng hơng c mong muốn giải quyết vấn đề.[6]
1.1.1.3. Các loại tình huống có vấn đề
a. Tình huống phát triển, hoàn chỉnh

HS đứng trước một vấn đề chỉ mới giải quyết được một phần, một bộ phận,
trong phạm vi hẹp, cần phải tiếp tục phát triển hoàn chỉnh, mở rộng thêm sang
phạm vi mới, lĩnh vực mới.
b. Tình huống lựa chọn

HS đứng trước một vấn đề c mang một số dấu hiệu quen thuộc c liên
quan đến một số iến thức hay một số phương pháp giải quyết đã biết, nhưng
chưa chắc chắn là c thể dùng iến thức nào, phương pháp nào để giải quyết vấn
đề cho hiệu quả. HS cần phải lựa chọn thậm ch thử xem iến thức nào, phương
pháp nào c hiệu quả để giải quyết được vấn đề đặt ra.
c. Tình huống bất ngờ

HS đứng trước một vấn đề xảy ra trái với suy nghĩ thông thường, trái với
những iến thức mà HS đã biết và HS hông biết dựa vào đâu để lý giải. HS cần
tìm hiểu xem nguyên nhân vì đâu lại c sự trái ngược, lạ lùng đ .
d. Tình huống bế tắc

HS đứng trước một vấn đề mà trước đây chưa gặp một vấn đề nào tương tự.
Vấn đề cần giải quyết hông c dấu hiệu nào liên quan đến một iến thức hoặc
một phương pháp đã biết. HS bắt buộc phải xây dựng iến thức mới hay phương

pháp mới để giải quyết vấn đề. Tình huống này thường gặp hi nghiên cứu một
lĩnh vực iến thức mới. [6]
1.1.1.4. Khái niệm dạy học “ nêu và giải quyết vấn đề”

Dạy học “Nêu và giải quyết vấn đề” là một phân hệ của phương pháp dạy
học vì nó tập hợp nhiều phương pháp cụ thể thành một chính thể để đạt mục đ ch
sư phạm, là tổ chức hoạt động sáng tạo của người học, trên cơ sở vừa tiếp thu
kiến thức vừa hình thành được những kinh nghiệm kỹ năng trên cơ sở tìm tịi
nghiên cứu. Trong dạy học “Nêu và giải quyết vấn đề”, c đặc trưng là đặt người
học tình huống có vấn đề, mà một tình huống có vấn đề đối với người học khi nó

6

chứa đựng vấn đề chưa biết, phù hợp với nhu cầu, khả năng vốn có của cá nhân
đ và hi giải quyết được vấn đề, cá nhân đạt được một bước phát triển mới. Như
vậy phương pháp dạy học “Nêu và giải quyết vấn đề” được xây dựng dựa trên
bản chất của hoạt động dạy học, xem hoạt động dạy học là một q trình nhận
thức tích cực. Ngồi ra phương pháp dạy học “Nêu và giải quyết vấn đề” còn
được xây dựng trên nguyên tắc tính tích cực, tự giác, độc lập nhận thức của
người học trong giáo dục bởi vì nó khêu gợi được động cơ học tập.
1.1.2. Các giai đoạn của dạy học nêu và giải quyết vấn đề
1.1.4.1. Giai đoạn 1: Đề xuất vấn đề

à giai đoạn đưa HS vào tình huống c vấn đề. Mục đ ch của giai đoạn này
là làm xuất hiện mâu thuẫn trong HS, hướng dẫn họ xác định nhiệm vụ nhận
thức, biến n thành mâu thuẫn chủ quan cần giải quyết, đặt HS trước những h
hăn vừa sức, đòi hỏi các em làm việc căng thẳng nghiệm túc nhưng tin tưởng là
c thể giải quyết được.
1.1.4.2. Giai đoạn 2: Nghiên cứu giải quyết vấn đề và kết luận

HS đề xuất giải pháp hảo sát lý thuyết hoặc hảo sát thực nghiệm hoặc cả
hai để giải quyết vấn đề đặt ra, rồi thực hiện giải pháp đã đề xuất để rút ra ết
luận về cái cần tìm.
1.1.4.3. Giai đoạn 3: Củng cớ và vận dụng kiến thức

Mục đ ch của giai đoạn này là giúp HS vận dụng tri thức đã học để giải
quyết những vấn đề tương tự hoặc những vấn đề hác mới mẻ hơn. Trong quá
trình vận dụng, nhiều hi lại làm này sinh vấn đề cần nghiên cứu tiếp theo. [6]
1.1.3. Mức độ của dạy học nêu và giải quyết vấn đề

Tùy theo mức độ tham gia của HS vào quá trình nghiên cứu và giải quyết
vấn đề, người ta phân chia dạy học nêu và giải quyết vấn đề thành nhiều mức độ.

- Mức độ 1: GV đưa HS vào tình huống c vấn đề, nêu ra vấn đề từ tình
huống đ và trình bày cách giải quyết vấn đề và ết luận. HS lắng nghe và tiếp
thu (giống với pp diễn giảng nhưng diễn giảng theo các bước của dạy học phát
hiện và giải quyết vấn đề).

7

- Mức độ 2: GV đưa HS vào tình huống c vấn đề, nêu vấn đề sau đ gợi ý

hướng dẫn để HS tìm cách giải quyết vấn đề. GV cũng HS cũng ết luận.

- Mức độ 3: GV đưa HS vào tình huống c vấn đề, HS tự phát hiện ra vấn

đề và tự lực giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của GV hi cần.

- Mức độ 4: HS tự tìm ra vấn đề và tự lực giải quyết vấn đề, GV chỉ tham

gia hi thực sự cần thiết.

Mức độ Đặt vấn đề Giải quyết vấn Kết luận

đề

1 GV GV GV

2 GV GV + HS GV+HS

3 HS + GV HS + GV HS+GV

4 HS HS HS+ GV

1.1.4. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học nêu và giải quyết vấn đề

STT Nội dung Đánh giá

Ƣu điểm Nhƣợc

điểm

1 Người học tự hám phá iến thức mới trong quá

trình giải quyết vấn đề X

2 Thúc đẩy học tập t ch cực X

3 Giúp người học hình thành hả năng tự định

hướng trong quá trình học tập X

4 Dễ dàng dẫn tới tình trạng người học hông c hả

năng hay chưa tự tin ph mặc các hoạt động cho X

người hác trong nh m

5 GV cần giám sát chặt chẽ nếu hông người học c

thể đi sai hướng giải quyết X

6 Một số người học hông th ch hợp hoặc chưa quen

với hình thức học tập này X

7 Phát triển ỹ năng tư duy phản biện, hả năng làm

8

việc độc lập và t nh dễ th ch ứng trong các hồn X

cảnh mới

8 HS hơng chỉ lĩnh hội được iến thức mà quan

trọng hơn là giúp HS phát triển được ĩ năng giải

quyết vấn đề và phát triển thêm nhiều ĩ năng hác X

( ĩ năng sử dụng dụng cụ th nghiệm, đọc tài liệu,

làm việc nh m…).

9 GV tốn thời gian để lập ế hoạch và thực hiện quá

trình dạy học X

10 Tốn nhiều thời gian trên lớp X

11 Đòi hỏi cơ sở vật chất dạy học ở một mức độ nhất

định X

12 Giúp GV hiểu rõ hơn về năng lực của người học X

13 Khuyến h ch hợp tác, trao đổi và thảo luận, trên

cơ sở đ hình thành ĩ năng sống. X

14 Giúp người học c thể giải quyết vấn đề trong học

tập cũng như thực tế theo nhiều cách hác nhau X

15 Tạo sự tự tin cho người học hi đối đầu với các

tình huống hác nhau X

1.2. Thí nghiệm Vật lí
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của thí nghiệm Vật lí

1.2.1.1. Khái niệm TNVL

Th nghiệm Vật lý là sự tác động c chủ định, c hệ thống của con người
vào các đối tượng của hiện thực hách quan. Thông qua sự phân t ch các điều
iện mà trong đ đã diễn ra sự tác động và các ết quả của sự tác động, ta c thể
thu được tri thức mới. [5]
1.2.1.2. Đ c điểm của TNVL

Các điều iện của TN phải được lựa chọn và được thiết lập c chủ định sao
cho thông qua TN, c thể trả lời được câu hỏi đặt ra, c thể iểm tra được giả

9