Bài giảng điều hòa thân nhiệt pdf

®iÒu hoμ th©n nhiÖt
môc tiªu häc tËp:
- Tr×nh bμy ®−îc th©n nhiÖt vμ dao ®éng
th©n nhiÖt.
- C¸c con ®−êng sinh nhiÖt vμ th¶i nhiÖt.
- Ph¶n x¹ ®iÒu nhiÖt.
1. Hằng nhiệt v biến nhiệt
Động vật biến nhiệt (ĐV máu lạnh).
Động vật hằng nhiệt (ĐV máu nóng).
Hằng nhiệt ở ĐV máu nóng rất quan trọng.
- Điều nhiệt l giữ cho nhiệt độ cơ thể "hằng
định trong điều kiện nhiệt độ môi trờng
thay đổi.
2. Th©n nhiÖt
TN lμ nhiÖt ®é c¬ thÓ do qu¸ chuyÓn ho¸ vËt
chÊt t¹o ra.
Chia TN lμm 2 lo¹i: nhiÖt ®é ngo¹i vi vμ
nhiÖt ®é trung t©m. TN lμ chØ nhiÖt ®é trung
t©m cña c¬ thÓ.
2.1. Nhiệt độ trung tâm.
-NĐ TTâm, gọi l nhiệt độ lõi, l NĐ
của các cơ quan nội tạng
- Đặc điểm: luôn cao , ổn định, ít chịu
ảnh hởng của NĐ môi trờng, ảnh
hởng trực tiếp tới CH TB.
Th−êng ®o N§TT©m ë:
 Trùc trμng : 36
o
5-37
o
5C

 D−íi l−ìi : thÊp h¬n trùc trμng 0
0
5C
 Hè n¸ch : thÊp h¬n trùc trμng 0
0
6-1
0
C
(th−êng ®−îc dïng nhÊt).
 Th«ng th−êngN§hèn¸ch: 36
0
2-36
0
9C
(lÊy giíi h¹n trung b×nh lμ 37
0
C).
2.2. Nhiệt độ ngoại vi
-L NĐ ở phần da cơ thể, hay NĐ "vỏ",
- Đặc điểm: thấp hơn NĐTT, ít ảnh hởng
tới chuyển hoá vật chất, dao động theo NĐ
môi trờng.
- NĐ ở các vùng da l khác nhau: cao ở
thân mình, đầu; thấp dần từ đầu chi đến
ngọn chi.
-NĐdathờng đợc dùng để NC trong
y học lao động.
Burton đã đa ra khái niệm NĐ da trung
bình (T

0
dtb):
T
0
dtb = (T
0
da ngực x 0,5) + (T
0
da cẳng
chân x 0,36) + (T
0
da cẳng tay x 0,14).
(Trong đó: 0,5; 0,36; 0,14 l hệ số chỉ
phần diện tích da: thân, chi dới, chi trên
so với ton cơ thể).
Ttbct = 0,6 T
o
tr.tr. + 0,4 T
o
tbd
2.3. Dao động bình thờng của thân nhiệt
- Dao động trong ngy: 0,5 - 0,7
0
C (thấp: 2-4 giờ
sáng, cao :13-15 giờ chiều).
- Ngủ: T
o
thấp hơn thức.
- Khi nóng, sau ăn, sau lao động: T
o

tăng 1-2
0
C.
- ở phụ nữ, nửa sau CKKN T
o
tăng 0,3-0,5
0
C.
-Giới hạn nhiệt độ cơ thể: 25
0
-42
0
C.
khi T
o
<25
0
C v >42
0
C: chết.
3. Quá trình sinh nhiệt
3.1. Chuyển hoá vật chất
- Oxy hoá vật chất trong cơ thể l nguồn SN
cơ bản: CHVC ở gan chiếm 20-30% nhiệt
độ: 37,8
0
-38
0
C.
- Hệ giao cảm, T3, T4, glucocorticoid,

progesteron, catecholamin: lm tăng CH
tăng SN.
-SN l thờng xuyên, nhngtăngởmôi
trờng lạnh v giảm ở môi trờng nóng.
3.2. Co cơ
-Co cơ, hoá năngcơ năng v nhiệt năng
(75% năng lợng sinh ra dới dạng nhiệt).
- Căng cơ SN tăng 10% so với khi cơ ở
trạng thái giãn. Khi lao động nặng, tiêu hao
NL tăng 400-500% so với lúc nghỉ.
- Run cơ do lạnh, SN tăng tới 200% so với
lúc yên nghỉ.
4. Qu¸ tr×nh th¶i nhiÖt
. Sù th¶i nhiÖt phô thuéc nhiÒu vμo 2 yÕu
tè: líp c¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da.
4.1. Líp c¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da.
- Líp c¸ch nhiÖt bao gåm da vμ c¸c m« dd
(m« mì) c¸ch nhiÖt tèt. Phô n÷ cã líp mì
dd dμy h¬n→ c¸ch nhiÖt tèt h¬n nam .
- Hệ toả nhiệt của da phụ thuộc quá
trình ĐH dòng máu qua hệ mạch dd.
4.2. Thải nhiệt bằng truyền nhiệt
- Truyền nhiệt bức xạ: nhiệt truyền từ vật có
nhiệt độ cao sang vật nhiệt độ thấp m
khôngtiếpxúctrựctiếp.
Mu trắng phản chiếu 100% tia bức xạ,
mu đen hấp thụ 100% tia bức xạ nhiệt của
mặt trời.
- DÉn truyÒn nhiÖt: lμ truyÒn nhiÖt trùc tiÕp
khi c¬ thÓ tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt cã nhiÖt

®é thÊp h¬n.
- TruyÒn nhiÖt ®èi l−u:
c¬ thÓ tiÕp xóc víi
kh«ng khÝ hoÆc n−íc cã nhiÖt ®é thÊp h¬n
nhiÖt ®é da vμ lu«n chuyÓn ®éng, t¹o nªn
dßng ®èi l−u.
4.2. Th¶i nhiÖt b»ng truyÒn nhiÖt
Truyền nhiệt đối lu phụ thuộc vo
diện tích da v tốc độ gió. Cơ thể ngâm mình
trong nớc truyền nhiệt đối lu nhanh hơn
nhiều so với không khídễ cảm lạnh.
*Ba hình thức thải nhiệt nêu trên chỉ thực
hiện đợc khi nhiệt độ da lớn hơn nhiệt độ
môi trờng.
Nếu nhiệt độ môi trờng >34
0
C thì cơ thể
lại nhận nhiệt từ môi trờng.
4.3. Th¶i nhiÖt b»ng ®−êng bèc h¬i n−íc
-1g H
2
O tõ láng thμnh h¬i: lÊy ®i 0,58 KCal.
- C¬ thÓ th¶i 400-500KCal/24h, t−¬ng ®−¬ng
th¶i 700-900ml H
2
O, (300-350ml qua ®−êng h«
hÊp; 400-600ml qua da).
+ Bèc h¬i n−íc qua ®−êngh«hÊp:th«ng khÝ
phæi t¨ng→bèc h¬i n−íc t¨ng. Ýt cã ý nghÜa
chèng nãng ®èi víi ng−êi.

- Khoảng 2 triệu tuyến
mồ hôi ở bề mặt da (trừ
môi, sinh dục).
Tuyến có 2 phần:
phần búi v phần ống.
. Sự bi tiết mồ hôi có
cơ chế thích nghi.
+ Bốc hơi nớc qua da: qua kẽ các tế bov
bi tiết mồ hôi.
H hoạt động của tuyến do hệ thần kinh
giao cảm v các yếu tố thể dịch.
-Sợi giao cảm chi phối tuyến mồ hôi tiết
Acetylcholin;
-catecholamin cũng kích thích bi tiết mồ hôi.
- Các hormon: mineralocorticoid lm tăng tái
hấp thu Na
+
, Cl
-
, tăng đo thải K
+
.
- Một số chất: pilocarpin, cholin, eserin,
prostigmin lm tăng bi tiết mồ hôi. atropin
lm ức chế bi tiết mồ hôi.
- Theo Dubois Reymond : khi nhiÖt ®é
kh«ng khÝ 20
0
C:
Lóc nghØ c¬ thÓ th¶i 100KCal/h (bøc

x¹ 66%; bèc h¬i 19%, dÉn truyÒn vμ ®èi
l−u 15%).
Sau khi thi ®Êu TT→ tæng nhiÖt th¶i
600 KCal/h: - bèc h¬i n−íc 75%,
- bøc x¹ 12%,
-®èil−u vμ dÉn truyÒn 13%.
- Khi nhiệt độ không khí >35
0
C: thải nhiệt chỉ
còn con đờng bốc hơi nớc.
Nếu cơ thể sản xuất 2400-2800KCal/24h bốc
hơi 4,5 lít nớc qua da.
Khi lao động trong môi trờng nóng, có thể bi
tiết 3,4 l mồ hôi/1h.
- Sự bốc hơi phụ thuộc quan trọng nhất vo độ
ẩm không khí.
- Quần áo da, nilon, cao su, vải dy, xốp cản
trở bốc hơi nớc.
Gió lm cho bốc hơi nớc tăng.
5. Điều ho thân nhiệt
Cơ thể duy trì ổn nhiệt 37
0
C khi nhiệt độ
môi trờng dao động -50
0
C +50
0
C l nhờ cơ
chế điều nhiệt (phản xạ điều nhiệt).
5.1. Thụ cảm thể nhiệt

-TCT ngoại vi ở da v các mô sâu:
Ruffini (nóng), Krauss (lạnh).
- TCT thnh mạch v TKTW (T.Sống, RF thân
não, hypothalamus), nhận cảm sự thay đổi T
o
dòng máu. TCT vùng dới đồi còn đợc gọi l cơ
quan phát hiện nhiệt (Termodetector).
5.2. Đờng dẫn truyền cảm giác nhiệt
- Xung động theo sợi cảm giác rễ sau
TS bắt chéo cột sống sang bên đối diện
bó cung Đồi thị VNão.
Trên đờng đi cho nhánh vo TKhu ĐN ở
vùng dới đồi (hypothalamus) v thể lới.
- Xung động từ TKTW trực tiếp tới TKhu
ĐN.
5.3. Trung khu điều nhiệt
-Phầntrớc vùng dơí đồi: ĐH Qtr` thảI Nh
(chống nóng): gây giãn mạch, ra mồ hôi.
- Phần sau vùng DĐ:
ĐH Qtr` Sinh Nh (chống
lạnh): co mạch, tăng chuyển hoá, tăng glucose
máu, run
- Đa số VK, VR tác động v TKĐNsốt.
- Nhiều thuốc điều trị sốt cũng tác dụng vo TK
ĐN.
- VNão: cảm nhận đợc nóng, lạnh ĐH bằng
H/động có ý thức.
5.4. Đờng dẫn truyền ly tâm.
- Dây TK giao cảm v phó giao cảmĐH
SN v TN.

-TKhu ĐN tuỷ sống run.
-Hormondđhormon t.yênhormon
th.thận, giáp trạng đh` SN v TN.
5.5. C¬ quan thùc hiÖn.
- TÊt c¶ c¸c tÕ bμo cña c¬ thÓ, ®Æc biÖt
lμ gan, c¬, tuyÕn må h«i, m¹ch m¸u da,
hÖ h« hÊp.
-TÕ bμo tuyÕn néi tiÕt→bμitiÕthormon
.