Gddp 7 chủ đề 5 các nhân vật lịch sử tiêu biểu thái nguyên thời phong kiến gdđp 7 tiết 32

Ngày soạn: 19/10 /2023

Ngày dạy: /10/2023 Lớp 7B2

TIẾT 31 CHỦ ĐỀ 5

NHÂN VẬT LỊCH SỬ TIÊU BIỂU CỦA THÁI NGUYÊN

THỜI KÌ PHONG KIẾN

I. MỤC TIÊU:

1. Kiến thức:

- Trình bày được những nét khái quát về cuộc đời, sự nghiệp của nhân vật

lịch sử Dương Tự Minh.

- Kể tên, nêu được đóng góp của các nhân vật lịch sử với địa phương Thái

Nguyên và đất nước trong thời kì phong kiến.

- Kể tên một số di tích lịch sử - văn hóa, cơng trình tại địa phương gắn với

nhân vật lịch sử.

- Liên hệ, sưu tầm tư liệu và giới thiệu về một nhân vật lịch sử tiêu biểu của

Thái Nguyên hoặc nơi em sinh sống.

2. Năng lực:

a. Năng lực chung:

- Tự chủ và tự học: Chủ động, tích cực thực hiện nhiệm vụ được giao và hỗ trợ

bạn trong hoạt động nhóm.

- Giao tiếp và hợp tác: Trình bày được ý kiến, sản phẩm, đánh giá các sản phẩm

của các bạn trong nhóm hoặc của nhóm khác; có thái độ hợp tác, chia sẻ, giúp đỡ

lẫn nhau trong hoạt động nhóm

- Giải quyết vấn đề sáng tạo; phân tích, tóm tắt những thơng tin từ nhiều nguồn

khác nhau đề hoàn thành nhiệm vụ.

- Năng lực sử dụng ngơn ngữ: Nói chính xác, đúng ngữ điệu, nhịp điệu, trình bày

được nội dung của sản phẩm...

b. Năng lực đặc thù:

- Tìm hiểu lịch sử: quan sát, khai thác sử dụng thông tin của một số tư liệu lịch sử

được sử dụng trong bài học.

1

- Nhận thức và tư duy lịch sử: Trình bày được những nét khái quát về cuộc đời, sự

nghiệp của nhân vật lịch sử Dương Tự Minh
- Vận dụng: Vận dụng kiến thức lịch sử trong bài học đề giải quyết một số vấn đề
trong thực tiễn. HS biết liên hệ thực tiễn, đóng góp của các nhân vật lịch sử với
địa phương Thái Nguyên và đất nước thời kì phong kiến.
3. Phẩm chất:
- Chăm chỉ: cố gắng trong các hoạt động học tập, để đạt kết quả tốt.
- Trung thực: có tính chính xác, trung thực trong q trình học tập và cuộc sống
- Trách nhiệm: Ý thức bảo vệ các di tích lịch sử, lễ hội truyền thống…
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
1. Chuẩn bị của giáo viên:
- Hình ảnh, video minh hoạ về nhân vật lịch sử Dương Tự Minh, Đền Đuổm.
- Máy tính, máy chiếu; giấy Ao (nếu có).
2. Chuẩn bị của học sinh: Bút, vở ghi, SGK, tài liệu về Dương Tự Minh, Đền
Đuổm.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
a. Mục tiêu: Tạo tâm thế hứng thú cho học sinh và từng bước làm quen bài học.
b. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
- GV tổ chức cho học sinh chơi trò chơi “Truyền thư”

2

- Nhiệm vụ: học sinh hát bài “ Lớp chúng mình”.
Luật chơi: Cả lớp cùng hát bài: “Lớp chúng mình” và truyền bì thư. Khi có hiệu
lệnh dừng, sẽ mở thư đọc câu hỏi. Các em có thời gian 30 giây để đọc câu hỏi, trả
lời câu hỏi. Tiếp tục thực hiện đến khi hết câu hỏi trong bì thư.
Câu hỏi 1. Em hãy kể tên các đơn vị hành chính, cấp thành phố và cấp huyện của
tỉnh Thái Nguyên ?
Câu hỏi 2. Em hãy kể tên một số làng nghề truyền thống nổi tiếng của Phú

Lương?
Câu hỏi 3. Năm 1993 huyện Phú Lương có một di tích lịch sử được cơng nhận di
tích lịch sử cấp quốc gia, em hãy cho biết tên của di tích lịch sử đó ? Di tích lịch
sử đó gắn với tên nhân vật lịch sử nào?
- GV ghi điểm cho 2 HS trả lời đúng và nhanh nhất.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- HS chơi trò chơi.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- HS đưa ra câu trả lời, nhận xét, bổ sung.

Dự kiến sản phẩm:
Câu 1: Thái Nguyên có 3 thành phố và 6 huyện.

- 3 thành phố: Thái Nguyên, Sông Công, Phổ Yên
- 6 huyện : Phú Bình, Định Hố, Đồng Hỷ, Phú Lương, Võ Nhai, Đại Từ.
Câu 2: Tên làng nghề truyền thống nổi tiếng của Phú Lương: Chè Tức
Chanh(năm 2021 sản phẩm OCOP 4 sao của huyện Phú Lương); Bánh Chưng Bờ
Đậu (Xã Cổ Lũng- Phú Lương năm 2009 được công nhận là làng nghề truyền
thống, năm 2021 sản phẩm OCOP 3 sao của huyện Phú Lương).
Câu 3: Tên di tích lịch sử cấp quốc gia nổi tiếng ở Phú Lương: Đền Đuổm.
Nhân vật: Dương Tự Minh
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- GV nhận xét ý thức tham gia trò chơi của học sinh.
- GV tổng kết và dẫn dắt vào bài mới: Đền Đuổm từ lâu đã có tiếng là địa linh, là
nơi thờ Dương Tự Minh hay còn gọi là Đức thánh Đuổm, vị thủ lĩnh tài ba của

3

phủ Phú Lương dưới các thời vua Lý. Hôm nay cơ trị chúng ta cùng nhau tìm

hiểu về nhận vật Dương Tự Minh và di tích Đền Đuổm.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về nhân vật lịch sử Dương Tự Minh

a. Mục tiêu: HS kể tên, nêu được đóng góp của nhân vật lịch sử Dương Tự Minh

Thái Nguyên thời phong kiến và trong quá trình xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

b. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS NỘI DUNG

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về nhân vật lịch sử Dương

Tự Minh 1. Dương Tự Minh

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

Học sinh chuẩn bị và báo cáo sản phẩm đã được giao

về nhà chuẩn bị giới thiệu về Dương Tự Minh theo

gợi ý:

- Tiểu sử:

- Sự nghiệp và đóng góp:

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

-Học sinh chuẩn bị để báo cáo sản phẩm.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- Hs đại diện các nhóm trình bày. - Tiểu sử:

- Học sinh khác lắng nghe, bổ sung, góp ý. + Quê ở Quan Triều, phủ

Bước 4: Kết luận, nhận định: Phú Lương nay là phường

Gv đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức: Là nhân vật Quan Triều, thành phố

lịch sử có nhiều cơng lao với mảnh đất Thái Ngun Thái Ngun.

nói riêng và triều đình phong kiến nói chung, sau khi + Người dân tộc Tày.

mất ông được nhiều triều đại phong kiến - Sự nghiệp và đóng góp:

Việt Nam ban sắc phong là Thượng đẳng thần. + Thủ lĩnh phủ Phú Lương

Gv dẫn: và lập nhiều chiến công

Vậy để tưởng nhớ cơng lao của ơng thì nhân dân chống qn xâm Lược

Thái Nguyên đã là gì? Tống lần thứ hai.

4

- Lập đền thờ, đặt tên đường, trường. + Bảo vệ vững chắc vùng
? Kể tên những di tích gắn liền với tên tuổi của ơng. biên cương phía Bắc của
Với mỗi người dân Thái Nguyên, danh tướng Dương Tổ quốc.
Tự Minh là một vị anh hùng dân tộc rất mực gần gũi, + Phát triển kinh tế, giữ
bởi tên ông đã được đặt cho nhiều con đường, trường vững mỗi đoàn kết dân
học. Và tại Thái Nguyên cũng có nhiều cơng trình tộc.
đình, đền thờ phụng, tưởng nhớ ơng.
Ngồi Đền Đuổm, cịn nhiều đền, chùa, đình trong 2. Di tích lịch sử Đền
tỉnh Thái Nguyên, Cao Bằng ...cũng thờ Dương Tự Đuổm
Minh, như: Đền Trình (ở thị trấn Giang Tiên, Phú
Lương), đền Mỏ Bạch (thành phố Thái Nguyên), đền - Địa điểm: Xóm Đuổm,
Lục Giáp (Đắc Sơn, Phổ n), đình Phương Độ xã Động Đạt, huyện Phú
(Xuân Phương, Phú Bình)... Lương, tỉnh Thái Nguyên.
Nhưng Đền Đuổm là nơi thờ tự chính. Để tìm hiểu - Kiến trúc: phong cách
về di tích lịch sử Đền Đuổm. Chúng ta cùng chuyển cổ theo kiểu tam cấp
sang hoạt động 2 + Đền Hạ
Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về di tích lịch sử Đền Đuổm + Đền Trung
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Học sinh chuẩn bị và báo cáo sản phẩm đã được giao
về nhà chuẩn bị giới thiệu về Đền Đuổm
Gợi ý:

- Địa điểm:
- Kiến trúc:
- Lễ hội:
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh chuẩn bị để báo cáo sản phẩm.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Hs đại diện các nhóm trình bày.
- Học sinh khác lắng nghe, bổ sung, góp ý.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

5

Gv đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức + Đền Thượng

Nhiệm vụ 3: Tổng hợp kiến thức của bài - Lễ hội:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: + Thời gian diễn ra lễ hội:

Hoạt động nhóm: 6 phút Mùng 6 tháng Giêng.

Thực hiện kĩ thuật: “công đoạn”. + Ý nghĩa: Tưởng nhớ

Nhóm 1,2: Hồn thiện nội dung 1. công lao của Thủ lĩnh

Nhóm 3,4 Hồn thiện nội dung 2. Dương Tự Minh và cầu

Sau thời gian 3 phút. Hai nhóm trao đổi bài và hồn cho mưa thuận gió hồ,

thiện phiếu trong thời gian 3 phút tiếp theo. mùa màng tươi tốt, cuộc

1. Dương Tự 2. Di tích lịch sử Đền Đuổm sống ấm no, hạnh phúc…

Minh - Địa điểm:

- Tiểu sử: ……………………..

………………… - Kiến trúc: ...........................................................................................

…… - Lễ hội: ...............................................................................................

- Sự nghiệp và + Thời gian: .........................................................................................

đóng góp: + Ý nghĩa: ............................................................................................

…………………

…………………

……………….

…………………

…………………

…………………

…………………

…………………

…………………

…

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Hs đại diện các nhóm trình bày.

6

- Học sinh khác lắng nghe, bổ sung, góp ý.

Dự kiến sản phẩm

1. Dương Tự Minh 2. Di tích lịch sử Đền

- Tiểu sử: Đuổm

+ Quê: Phường Quan - Địa điểm: Xóm

Triều, thành phố Thái Đuổm, xã Động Đạt,

Nguyên. huyện Phú Lương, tỉnh

+ Người dân tộc Tày. Thái Nguyên.

- Sự nghiệp và đóng - Kiến trúc: Phong

góp: cách cổ theo kiểu tam

+ Thủ lĩnh phủ Phú cấp

Lương và lập nhiều + Đền Hạ

chiến công chống quân + Đền Trung

xâm Lược Tống lần thứ + Đền Thượng

hai. -Lễ hội

+ Bảo vệ vững chắc + Thời gian: Mùng 6

vùng biên cương phía tháng Giêng.

Bắc của Tổ quốc. + Ý nghĩa: Tưởng nhớ

+ Phát triển kinh tế, giữ công lao của Thủ lĩnh

vững mỗi đoàn kết dân Dương Tự Minh và cầu

tộc. cho mưa thuận gió hồ,

cuộc sống ấm no, hạnh

phúc.
Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét, đánh giá.

Nhiệm vụ 4: Liên hệ

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

Gv chiếu video lễ hội Đền Đuổm

Đây là lễ hội lớn của tỉnh được tổ chức hằng năm

vào ngày mùng 6 tháng Giêng. Năm 2017 Lễ hội đền

7

Đuổm được Lễ hội đền Đuổm đã được công nhận là
Di sản Văn hoá phi vật thể Quốc gia. Tham dự lễ hội,
nhân dân và du khách thập phương bày tỏ lịng tưởng
niệm, biết ơn và tri ân cơng đức của một vị danh
tướng, một phị mã áo chàm có khơng ít cơng lao của
dân tộc, giống như để bảo tồn và gìn giữ các trị giá
truyền thống cổ truyền quý báu của dân tộc.
? Vậy chúng ta cần làm gì để góp phần giữ gìn, bảo
vệ và phát triển di tích lịch sử Đền Đuổm?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Hs đại diện các nhóm trình bày.
- Học sinh khác lắng nghe, bổ sung, góp ý.

Dự kiến sản phẩm
Là, học sinh - chủ nhận tương lai của đất nước,
chúng em ngày hơm nay có quyền tự hào và biết ơn
về thế hệ các vị anh hùng, các bậc cha anh đi trước
nói chung và nhân vật lịch sử Dương Tự Minh nói
riêng, chúng em cần ra sức phấn đấu học tập và rèn
luyện hơn nữa bằng những hành động cụ thể thiết
thực, cống hiến hết khả năng mình cho đất nước.
Bước 4: Kết luận, nhận định:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
1. Trên địa bàn TP. Sơng Cơng có những lễ hội
truyền thống, di tích lịch sử nào em hãy kể tên?

2. Là người con của mảnh đất Sông Cơng giàu truyền
thống, em cần làm gì giữ gìn, bảo vệ và phát huy giá
trị của các di tích lịch sử?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

8

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Hs đại diện các nhóm trình bày.
- Học sinh khác lắng nghe, bổ sung, góp ý.
Dự kiến sản phẩm.
1. Trên địa bàn TP. Sơng Cơng có những lễ hội
truyền thống, di tích lịch sử Chùa Bá Xuyên, Di tích
Căng Bá Vân, Đền Mẫu, Đài tưởng niệm liệt sĩ…
2. Những việc làm của học sinh để giữ gìn, bảo vệ
và phát huy giá trị của các di tích lịch sử là:
-Thường xuyên dọn dẹp vệ sinh, giữ gìn sạch sẽ các
di sản văn hóa ở địa phương mình.
-Đi tham quan, tìm hiểu các di tích lịch sử, di sản văn
hóa.
-Khơng vứt rác bừa bãi.
-Tố giác kẻ gian ăn cắp các cổ vật, di vật.
-Lên án các hành vi cố ý phá hoại, làm ảnh hưởng
đến di sản văn hóa.
-Tham gia các lễ hội truyền thống…
Bước 4: Kết luận, nhận định:
Những việc làm trên của các em đã góp phần bảo vệ
và phát triển di tích lịch sử văn hố đến các thế hệ
sau.
HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: Củng cố lại kiến thức đã học thông qua bài tập.
b. Tổ chức thực hiện:
Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ
Giáo viên tổ chức cho học sinh tham gia trò chơi: Ai nhanh nhất. Chia lớp thành 4
đội. Các đội có thời gian 30 giây để đọc câu hỏi, đội nào giơ tay trước có quyền
trả lời trước. Mỗi câu trả lời đúng tặng 5 sao tích cực của mơn học.

9

Kể tên những nhân vật lịch sử và các bậc đại khoa tiêu biểu của tỉnh Thái
Nguyên mà em biết.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- Học sinh thực hiện nhiệm vụ
- Giáo viên quan sát và hỗ trợ học sinh khi cần.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Học sinh lên trình bày và báo cáo, kết quả
Dự kiến sản phẩm:
- Lí Bí, Lưu Nhân Chú
- Đỗ Cận, Nguyễn Cấu, Trịnh Hiển, Phạm Nhĩ, Trịnh Bá...
Bước 4: Kết luận, nhận định
Giáo viên nhận xét đánh giá.
Mảnh đất Thái Nguyên trong các thời kỳ đã có rất nhiều nhân vật lịch sử họ là
những anh hùng, dũng tướng, những đại quan có tầm ảnh hưởng lớn trong đời
sống cộng đồng dân tộc. Họ có phẩm chất tốt đẹp cùng những đóng góp, hy sinh
của họ cho quê hương, đất nước. Thông qua cuộc đời, sự nghiệp của các nhân vật
lịch sử góp phần giáo dục đạo lí, truyền thống yêu nước, nhân nghĩa, hiếu học,…
cho mỗi chúng ta.
HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG
a. Mục tiêu: Vận dụng kiến thức đã học để giải bài tập, củng cố kiến thức.
b. Tổ chức thực hiện:

Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ
Hãy đóng vai một hướng dẫn viên du lịch giới thiệu một danh lam thắng cảnh ( di
tích lịch sử) của quê em với bạn bè quốc tế.
Gợi ý giới thiệu về di tích lịch sử hoặc danh lam thắng cảnh:
- Giới thiệu về vị trí địa lý của di tích lịch sử hoặc danh lam thắng cảnh một vài
thơng tin về lịch sử, văn hóa của nơi đó.
- Giới thiệu những điều đặc biệt, độc đáo với du khách khi đến thăm di tích lịch
sử hoặc danh lam thắng cảnh.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

10

- Học sinh thực hiện nhiệm vụ
- Giáo viên quan sát và hỗ trợ học sinh khi cần.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Dự kiến sản phẩm
Hồ Ghềnh Chè tọa lạc ở xã Bình Sơn, thành phố Sơng Cơng, có diện tích rộng
khoảng 40ha. Xung quanh được bao vây bởi các khu rừng rậm rậm mỡ, rừng bạch
đàn bạt ngàn.
Chiếm hữu cảnh quan hút mắt, khơng khí trong lành, điểm đặt lại không thật xa
thành phố nên trong thời hạn vài ba năm quay trở về đây, hồ Ghềnh Chè là một
địa điểm du lịch sinh thái lôi cuốn phần đông khách du lịch tới thư giãn, câu cá,
…
Khi đã đến vị trí thì đặt ra ngay trước mắt mỗi người là một hồ nước xanh mát, trong
lành, trải rộng bát ngát ngay trước mắt. Trên mặt hồ có khơng ít quần đảo lớn bé dại,
điểm xuyết thêm cho bức họa ở Ghềnh Chè cũng trở nên kỳ vĩ và thơ mộng hơn. Hồ
Ghềnh Chè xanh ngắt
Nếu ai đã đi được được du lịch Thái Nguyên và từng tới hồ Ghềnh Chè thì có lẽ rằng
sẽ khó qn được bức họa thiên nhiên nên thơ, lãng mạn. Được tìm hiểu 45 quần đảo
lớn hòn đảo giữa lòng hồ xanh ngắt, thưởng thức các đặc sản nổi tiếng bản địa, thư

thái ngồi uống ly trà thơm ngon chắc như đinh đóng cột sẽ làm khách du lịch muốn
được quay trở về đây một số trong những đợt nữa.
- Học sinh lên trình bày và báo cáo, kết quả
Bước 4: Kết luận, nhận định
Giáo viên nhận xét đánh giá.

Phụ lục
Tư liệu 1: Thông tin về Đền Đuổm
1. Tên di tích: Đền Đuổm.
2. Loại cơng trình: Đền
3. Loại di tích: Di tích lịch sử

11

4. Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia theo quyết định

774-QĐ/BT, ngày 21 tháng 6 năm 1993.

5. Địa chỉ di tích: xóm Đuổm, xã Động Đạt, huyện Phú Lương, tỉnh Thái

Nguyên.

6. Tóm lược thơng tin về di tích

Nói đến Phú Lương người ta nghĩ đến ngay quần thể di tích đền Đuổm. Bởi lẽ đây

là ngơi đền có hơn tám trăm năm tuổi, trải qua bao biến động thăng trầm của thời

gian đền Đuổm vẫn giữ được nét cổ kính, uy nghiêm. Đền Đuổm đã đi sâu vào

đời sống văn hoá tâm linh của người dân Phú Lương từ bao đời nay.

Ai về ghé lại quê tôi

Phú Lương một thoáng đất trời nhớ nhung

Mình về có nhớ ta không

Tháng giêng hội Đuổm, mùa xuân em chờ.

Đền Đuổm được xây dựng vào khoảng thế kỷ 12, tại xã Động Đạt, huyện Phú

Lương, tỉnh Thái Nguyên, cách thành phố Thái Ngyên 25 km về phía Bắc.

Năm 1993, đền được nhà nước xếp hạng cấp quốc gia. Đền đã được tu sửa nhiều

lần, nhưng vẫn giữ được phong cách kiến trúc cổ theo kiểu tam cấp gồm: đền

Thượng, đền Trung và đền Hạ.

Phía trên sát vách núi là đền Thượng – là nơi thờ Mẫu địa – Cha trời mẹ đất. Đền
Trung thờ “Phò Mã Đơ ” Dương Tự Minh. Phía dưới là hai phủ (phủ bên phải
thờ cơng chúa Diên Bình, phủ bên trái thờ công chúa Thiều Dung) hai phu nhân
của ông. Khu vực trung tâm của đền là Sân Rồng vào những ngày mùng 6 tháng
giêng, 14/4 lễ Hạ Điền, lễ 7/7 Thượng Điền, 13 tháng chạp là lễ Tất niên dân làng
tập trung tại sân Rồng để làm tế lễ. Bên phải sân Rồng là miếu Hàm Long – thờ
Thành Hoàng và bên trái là Dấu Chân Hổ. Xuống phía dưới là lư hương to để du
khách thắp hương, hai bên sân cịn có rất nhiều cây đa cổ thụ với hàng ngàn năm
tuổi. Xuống phía dưới là khu vực đền Hạ, phía bên phải cổng đền là miếu Sơn
Thần, bên trái là bia đá trên có ghi thân thế và sự nghiệp phò mã Dương Tự Minh.

12

Dương Tự Minh là người dân tộc Tày, sinh ra và lớn lên ở làng Quan Triều, làm

thủ lĩnh Phủ Phú Lương, là người có cơng lớn trong việc giành lại phần đất đai

rộng lớn từ tay giặc Tống và bảo vệ vững chắc vùng biên cương phía Bắc Đại

Việt. Ngồi ra ơng cịn có cơng khai khẩn điền địa, phất triển kinh tế, giữ vững

mối đoàn kết của dân tộc nên ông được nhà Lý phong sắc: “Uy viễn đôn đỉnh Cao

Sơn quảng độ chi thần”. Các triều đại về sau có sắc, truy phong ơng là “Cao Sơn

q minh”. Với tài đức của mình Dương Tự Minh được nhân dân khắp miền biên

cương yêu mến, triều đình tin cậy. Ghi nhận cơng lao của ơng năm 1127 Ơng

được vua Lý Nhân Tơng gả cơng chúa Diên Bình và phong chức “Thủ lĩnh phủ

Phú Lương”. Tiếp đến năm 1144 Dương Tự Minh lại được vua Lý Anh Tông gả

công chúa Thiều Dung và phong chức “Phị mã đơ ”. Trong lịch sử phong kiến

chưa có ai hai lần được phong phị mã như ơng.

Năm đại Định thứ XI (1150), Dương Tự Minh cùng các tướng lĩnh chỉ huy đội

quân cấm vệ và một số thân vương như Vũ Đái, Nguyễn Dương, Nguyễn Quốc

thấy Đỗ Anh Vũ tư thông với Thái Hậu, lộng quyền quá độ, tìm cách phế chuất,

nhưng sự không thành. Dương Tự Minh Bị bắt đi lưu đầy, ông sống những năm

tháng cuối đời ở chân núi Đuổm và mất ở đây. Nhân dân lập Đền thờ ghi công

trạng của ông bằng hai câu đối trước của Đền:

Quan triều hiển thách thiên thu tại

Động Đạt giáng thần vạn cổ hinh

Câu đối có ý nghĩa:

Đất Quan Triều hiển thách từ ngàn xưa đến nay vẫn còn

Xã Động Đạt giáng thần mn đời khói hương thơm ngát.

Vì lịng tơn kính của nhân dân mà Dương Tự Minh đã được thần thánh hố trong

những truyền thuyết: Chiếc áo tàng hình, Sự tích ao Chng Lăn, Sự tích Giếng

Dội…Các truyền thuyết này được nhân dân hư cấu bằng trí tưởng tượng phóng

khống, các tình tiết khơng có thật mà như thật nhằm giải thích các hiện tượng tự

nhiên quanh vùng núi Đuổm, đồng thời tô điểm thêm những phẩm chất của

Dương Tự Minh và công chúa Thiều Dung, mặt khác cũng để tôn vinh người anh

hùng bất tử của họ.

13

Truyền thuyết núi Đuổm và Dương Tự Minh ghi công trạng của ông – người anh
hùng đã được nhân dân truyền tụng và sống trong lòng nhân dân các dân tộc suốt
mấy trăm năm nay. Hàng năm lễ hội Đền Đuổm được tổ chức vào mùng 6 tháng
giêng (âm lịch) Lễ hội gồm phần Lễ và phần hội. Khu vực trước của của đền
chính là sân tổ chức lễ hội, trong sân hội có Hồ Bán Nguyệt, trên hồ là Thuỷ Đình
nơi thờ mẫu mẹ Thập Điện Long Cung. Khu vực sân rộng lớn với các trò chơi dân
gian như: kéo co, tung còn, đẩy gậy, ném lao…và đặc biệt là leo núi ngoạn cảnh
thu hút được hàng vạn du khách thập phương về trẩy hội.
Tư liệu 2: Thông tin về Dương Tự Minh
Dương Tự Minh còn gọi là Đức Thánh Đuổm hay Cao Sơn Quý Minh, dân tộc
Tày, người làng Quán Triều, phủ Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên (nay là
phường Quan Triều, thành phố Thái Nguyên). Ông làm thủ lĩnh phủ Phú
Lương xưa, gồm các châu: Thượng Nguyên, Vĩnh Thơng, Quảng Ngun, Cảm
Hóa, Vạn Nhai, Tư Nơng, Tun Hóa (thuộc Bắc Kạn, Thái Nguyên, Cao
Bằng, Tuyên Quang và một phần Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Lạng Sơn ngày nay) trong
suốt ba đời vua nhà Lý: Lý Nhân Tông (1072-1128), Lý Thần Tông (1128-
1138), Lý Anh Tông (1138-1175) [1].
Tiểu sử
Theo truyền thuyết và thần phả, vào triều đại nhà Lý dưới chân núi Đuổm có một
bản nghèo là bản Doanh. Bản có mươi nóc nhà gianh tre đơn sơ, khuất dưới tán
cây rừng, trong đó có một túp lều nhỏ tuềnh tồng khơng ai ngờ, đó là nơi hưu trí
của một viên quan châu mục từng nổi tiếng một thời - cha của Dương Tự Minh.
Quan châu mục họ Dương, một dòng tộc đầy thế lực của người Tày ở vùng phủ
Phú Lương. Ông từng là thủ lĩnh trong vùng, lập nhiều chiến công chống quân
Tống xâm lược lần thứ hai trên chiến tuyến sơng Cầu. Ơng vốn người trung hậu,

giàu lịng nhân từ có bao nhiêu bổng lộc đều chia sẻ cho mọi người nên về già
khơng có nhà cao cửa rộng và của riêng.
Mãi năm ông bà ở tuổi 70 mới sinh cậu con trai. Lúc bà sinh con, bỗng thấy từ túp
lều bừng lên sáng rực, lấp lánh như ánh hào quang, ánh sáng ấy như tỏa ra từ đứa
con trai. Do đó ơng đặt tên con là Tự Minh (tự mình sáng lên) [2].

14

Năm Dương Tự Minh ngoài 20 tuổi, trong vùng bọn phỉ tặc hồnh hành cướp phá,
dân tình vơ cùng khốn khổ. Dương Tự Minh thành lập đội dân binh, hàng trăm
trai tráng trong vùng nô nức gia nhập đội. Đội dân binh do Dương Tự Minh chỉ
huy đã chặn được sự hung hãn của bọn phỉ tặc, làng bản trở lại yên bình. Vào năm
Đinh Mùi (1127) vua Lý Nhân Tông liền mời Dương Tự Minh về triều ban
thưởng nhiều của cải vàng bạc, gả con gái là công chúa Diên Bình cho và tổ chức
đám cưới tại Kinh đơ, phong cho chức Châu mục vùng thượng nguyên và trấn trị
cả phủ Phú Lương rộng lớn, một vị trí chiến lược quan trọng trong công cuộc bảo
vệ biên cương đất nước. Ông chăm lo xây dựng phủ Phú Lương ngày càng phồn
thịnh và có cơng lớn giữ n bờ cõi phía bắc Đại Việt. Dương Tự Minh là người
thơng minh lanh lợi, tài năng, đức độ, thẳng thắn trung thực, có sức khỏe hơn
người, được nhân dân khắp vùng biên cương yêu mến, triều đình tin cậy.
Năm Đại Định thứ 5 (1144) có kẻ yêu thuật người nước Tống là Đàm Hữu Lượng
trốn sang châu Tư Lang, tự xưng là Triệu tiên sinh nói là vâng mệnh đi sứ để dụ
dỗ nước An Nam. Các khe động dọc biên giới có nhiều người theo, Đàm Hữu
Lượng đem đồ đảng đến cướp châu Quảng Uyên. Cả triều đình lo lắng, nhà vua
cho người đi cầu hiền tài cứu nước. Lúc này Dương Tự Minh đang bị giam trong
ngục chờ ngày xét xử, phạm tội vì quá lo cho dân bản ở vùng đất phía Bắc bị đói
rách sau những năm bị nhà Tống chiếm giữ. Dương Tự Minh xin được gặp nhà
vua để xin xung phong ra chiến trường diệt giặc cứu nước. Đích thân nhà vua trao
cho ơng thanh Thượng phương bảo kiếm và phong cho chức Đô đốc Thống binh,
giao cho 3 vạn binh mã cùng văn thần Nguyễn Như Mai, Lý Nghĩa Vinh đi tiên

phong cự chiến. Dương Tự Minh chia quân thành hai đạo, trận chiến diễn ra theo
thế gọng kìm, qn Lý tiến cơng như vũ bão và giết chết Đàm Hữu Lượng. Sau
khi dẹp yên giặc, Dương Tự Minh cho củng cố lại các vùng biên ải, ổn định tinh
thần nhân dân, rồi dẫn đoàn quân chiến thắng về kinh đô. Vua Lý sai các quan đại
thần ra khỏi thành đơ 10 dặm để đón, nhân dân khắp các bản làng, phố thị mở hội
khao quân. Vua Lý Anh Tông thiết triều ban yến và tác thành Dương Tự Minh
cùng công chúa Thiều Dung tài sắc vẹn tồn. Sau đó ơng cũng được điều về kinh
thành Thăng Long phò vua giúp nước.

15

Tháng 9 năm 1138, Vua Lý Thần Tông băng hà lúc 23 tuổi, hồng thái tử Thiên
Tộ nối ngơi báu khi đó mới 3 tuổi, hiệu là Anh Tơng Hồng đế, tơn mẹ là Hồng
hậu Lê Cảm Thánh làm Thái hậu. Lê Thái hậu lại tư thông với Thái úy Đỗ Anh
Vũ, cho nên phàm việc gì bất cứ lớn nhỏ đều ở tay Đỗ Anh Vũ quyết đoán cả. Đỗ
Anh Vũ được thể ra vào chỗ cung cấm, kiêu ngạo và khinh rẻ đình thần, ức hiếp
vua, uy hiếp quan lại trong triều.
Năm Đại Định thứ 11 (1150), các tướng lĩnh chỉ huy các đội quân cấm vệ, một số
thân vương như Vũ Đái, Nguyễn Dương, Nguyễn Quốc và Phò mã Dương Tự
Minh thấy Đỗ Anh Vũ lộng quyền quá độ, lo trừ đi, nhưng sự không thành lại bị
giết hại cả [3], Dương Tự Minh bị bắt đi lưu đày, ông sống những năm tháng cuối
đời ở chân núi Đuổm và mất ở đây.
Trong dân gian lưu truyền rằng, sau này khi ông trở về quê, ông cởi bỏ quần áo
xuống tắm mát trong dịng sơng Phú Lương quê ông để trút bỏ hết bụi trần, ông
mặc lên mình bộ quần áo chàm xanh của người Tày rồi cưỡi ngựa bay về Trời.
Phong thần
Nhà Lý sau này truy phong ông làm Uy Viễn Đôn Tỉnh Cao Sơn Quảng Độ chi
Thần, nhiều triều đại phong kiến Việt Nam ban sắc phong là Thượng đẳng thần,
cịn nhân dân thì tơn ông làm Đức Thánh, xây đền thờ ông ở làng Đuổm mà sau
này được gọi là đền thờ Đức Thánh Đuổm.

Tư liệu 3: Lễ hội đền Đuổm - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Thái Nguyên là tỉnh thuộc vùng núi phía Bắc, có nhiều dân tộc cùng sinh sống
nên đa dạng màu sắc về văn hóa, nhất là trong các lễ hội. Nổi bật trong đó là lễ
hội đền Đuổm - di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đền nằm dưới chân núi
Đuổm, thuộc xã Động Đạt, huyện Phú Lương, là nơi thờ danh nhân lịch sử Dương
Tự Minh - người có cơng lao to lớn trong việc đánh đuổi giặc ngoại xâm, bảo vệ
vững chắc biên cương phía Bắc của Tổ quốc Đại Việt dưới các triều vua Lý.
Ông sinh ra và lớn lên ở làng Quan Triều, phủ Phú Lương, tỉnh Thái Ngun ngày
nay. Thời nhà Lý (TK XII), ơng đã có công thu phục, cai quản cả một vùng rộng
lớn tương đương với vùng đất thuộc 6 tỉnh Việt Bắc ngày nay. Năm 1127, ông
được vua Lý Nhân Tông gả công chúa là Diên Bình. Sau khi có cơng dẹp giặc

16

Đàm Hữu Lượng hay quấy phá vùng biên cương phía Bắc thuộc tỉnh Cao Bằng,
năm 1144, ông được vua Lý Anh Tông gả công chúa Thiều Dung. Cuối đời, ông
về sống dưới chân núi Đuổm và mất ở đây, nhân dân có sớ tấu vào triều, nhà vua
thương tiếc cho phép nhân dân dựng đền thờ và ban sắc phong là Cao Sơn Quý
Minh thượng đẳng thần. Đền thờ ông tọa lạc tại chân núi Đuổm, bên quốc lộ 3,
cách thành phố Thái Nguyên 25km về phía Tây Bắc. Ở các huyện trong tỉnh Thái
Nguyên đều có đền thờ Dương Tự Minh, nhưng cổ kính và linh thiêng nhất là
ngơi đền ở núi Đuổm của huyện Phú Lương. Các cụ già trong vùng cho biết, đền
được dựng từ năm 1180, bao gồm 3 phần, phía dưới là Phủ Bà, nơi thờ hai phu
nhân của ông, đền trung thờ thánh Đuổm Dương Tự Minh, phía trên cùng của núi
Đuổm là nơi thờ Mẫu, mẹ ông.
Theo lệ xưa, đền Đuổm một năm có 4 lệ: mùng 6 tháng Giêng: ngày đản sinh của
thánh, ngày 24-4: lễ hạ điền, mùng 7-7: lễ thượng điền, ngày 14 tháng Chạp: lễ tất
niên. Hội mùng 6 tháng Giêng được coi là hội chính. Cũng như mọi lễ hội khác, lễ
hội đền Đuổm gồm có hai nội dung là phần lễ và phần hội. Phần lễ có nghi thức

rước đất, rước nước; nghi thức dựng cây nêu tế lễ truyền thống, được thực hiện
vào ngày mồng 5 tháng Giêng. Rước đất, rước nước là nghi lễ của đồng bào Tày ở
Phú Lương, để cầu xin mẹ đất, mẹ nước phù hộ cho đất đai luôn màu mỡ, cho
nguồn nước không bao giờ cạn, giúp người dân trong vùng có đủ nước và đất đai
mầu mỡ để sản xuất làm ăn, cho cuộc sống quanh năm no đủ. Đồn rước gồm đại
diện nhân dân các xóm thuộc làng Đuổm xưa, cả nam, nữ, già, trẻ với những bộ
trang phục, đạo cụ truyền thống để tham gia khiêng kiệu có mui luyện, gánh
nước, rước đất; đồn đi bộ từ khu vực đền Đuổm đến giếng Dội thuộc xóm Vườn
Thơng cùng xã. Nước được múc từ giếng Dội do mạch nguồn tự nhiên phun ra
chảy vào sông Đu, đem về lễ thần đền Đuổm. Nghi thức tạo sự linh thiêng, uy
nghiêm và là ra điểm nhấn quan trọng của lễ hội trong lòng nhân dân, du khách
gần xa.
Các nghi thức đại tế lễ truyền thống ngày mồng 6 tháng Giêng được bắt đầu sau
khi rước cỗ vào đền. Đây là một nghi lễ quan trọng nhất của lễ hội đền Đuổm.
Với sự thực hành của nhân dân làng Đuổm, thành phần đoàn tế gồm: 1 chủ tế, 2

17

bồi tế, 6 chấp sự đông xướng, tây xướng, đội nhạc lễ, trống, chiêng. Các thành
viên của đoàn tế vận trang phục áo the, khăn xếp, đi hài. Lễ tế diễn ra trong khơng
khí trang trọng. Đồn tế đi từ sân rồng lên theo bên phải của người tế và xuống
bên kia. Việc di chuyển này có thể gắn với tục thờ mặt trời, cầu sinh lực và sức
khỏe cho nhân an vật thịnh, mùa màng tốt tươi. Sau lễ đại tế và phần khai mạc
được thực hiện xong, các đại biểu, nhân dân và du khách dự lễ cùng vào đền dâng
hương lễ thần.
Sau phần lễ tại sân đền, diễn ra các hoạt động văn hóa, văn nghệ các trò chơi dân
gian truyền thống và hiện đại. Phần hội với các hoạt động phong phú như: thi
trưng bày mâm cỗ sản vật của địa phương, trình diễn kỹ năng sao chè, trình diễn
giã bánh dày, trình diễn trang phục dân tộc, thi văn nghệ... Các nội dung hoạt
động tại lễ hội đặc sắc, nhiều nội dung mới đưa vào lễ hội đã thu hút đông đảo

người xem và cổ vũ như: tung cịn, kéo co, đẩy gậy, bóng chuyền hơi, đi cầu
thăng bằng và nhiều môn thể thao hiện đại. Lễ hội đền năm 2019 vừa qua cịn có
nhiều hoạt động văn hóa nhằm quảng bá tiềm năng du lịch Phú Lương như trưng
bày, quảng bá, giới thiệu đất và người, sản phẩm du lịch địa phương, nhằm đáp
ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng và du xuân trảy hội của du khách.
Góp phần vào sự thành cơng, bảo tồn được hồn cốt của lễ hội đền Đuổm có sự
góp sức của nhiều nhà nghiên cứu từ Cục Di sản văn hóa, Hội Di sản văn hóa Việt
Nam, Viện Sử học Việt Nam và các cơ quan chức năng. Trong quá trình bảo tồn,
phát huy giá trị lễ hội, phải đặc biệt chú ý quan tâm đến việc tôn tạo, xây dựng cơ
sở vật chất, khai thác các mô hình dịch vụ cho nhân dân ở xung quanh đền. Trong
đó, nhấn mạnh đến việc làm thế nào để phục dựng lễ hội đền thực sự là một lễ hội
truyền thống mang bản sắc dân tộc trên cơ sở tôn trọng hiện trạng, gạn đục, khơi
trong, chắt lọc những cái hay, cái đẹp để bảo tồn và phát huy giá trị của một lễ hội
tiêu biểu của tỉnh Thái Nguyên.

Ngày 12 tháng 10 năm 2023 Người lập kế hoạch
Tổ chun mơn kí duyệt

18

Trần Thị Nga
19