VĂN HỌC PHƯƠNG TÂY ppt

VĂN HỌC
PHƯƠNG TÂY
VHPT1/P.H.N

1



LỜI GIỚI THIỆU
VĂN HỌC PHƯƠNG TÂY 1


Trước đây tên gọi của bộ môn này là “Văn học Tây Âu”, về sau bổ sung văn học Mỹ thế kỉ
19 nên đổi thành “Văn học Phương Tây” hoặc Văn học Âu-Mỹ. Bởi vì văn học Mỹ thế kỉ
19 chịu ảnh hưởng trực tiếp sâu sắc và phát triển cùng nhịp độ với văn học khu vực Tây
Âu nên được ghép chung. Tuy rằng hai lục địa cách xa nhau cả một Đại tây dương nhưng
sự giao thông liên lạc bằng tàu biển khá thuận lợi. Nhờ đó, việc lưu hành tác phẩm văn học
của hai châu lục đựơc thông thương. Mặt khác, tác phẩm văn chương ở Bắc Mỹ thường
đựơc đưa về các nhà xuất bản ở Tây Âu - đây là sự thử thách kiểm tra chất lượng sáng tạo
của nhà văn Mỹ. Tác phẩm được giới văn học Tây Âu thừa nhận thì mới có giá trị (điều
này sẽ được khắc phục ở thế kỉ 20 khi giới văn học Mỹ đã đủ tự tin để đánh giá thẩm định
tác phẩm tại chỗ. Đồng thời văn học Mỹ bắt đấu thoát ra khỏi ảnh hưởng cái nôi Tây Âu để
làm nên một nền văn học mang đậm tính dân tộc Mỹ. Riêng khu vực văn học Mỹ Latin
chúng tôi trình bày nghiên cứu trong một chuyên đề riêng).

Khi biên soạn, chúng tôi cố gắng đưa ngay tác phẩm hoặc trích tác phẩm, tóm tắt tác phẩm,
sau đó phân tích hoặc gợi ý phân tích, giảm nhẹ lí luận kinh điển, giúp sinh viên tiếp thu
nhanh.

Văn học Phương Tây được chia thành 03 học phần:
1. Văn học Phương Tây 1 gồm Văn học Hi Lạp cổ đại, văn học Phục Hưng, văn học Cổ
điển thế kỉ 17 và Văn học Ánh Sáng thế kỉ 18.
2. Văn học Phương Tây 2 gồm Văn học Tây Âu và Mỹ thế kỉ 19.
3. Văn học Phương Tây 3 gồm Văn học Tây Âu và Mỹ thế kỉ 20.
(Có thể tách hẳn văn học Mỹ thành một chương trình riêng).

Tư duy sáng tạo trong văn học Phương Tây rất logic, chặt chẽ, ảnh hưởng của triết
học rất đậm nét. Sinh viên sẽ được tiếp nhận một phong cách văn chương giàu lí trí khác
hẳn với văn chương phương Đông như Trung Quốc, Việt Nam. Tài liệu sẽ hướng dẫn sinh
viên bước đầu nắm vững chương trình đầu tiên của những nền Phương Tây.
Tài liệu này được soạn theo hướng tinh giản cơ bản vững chắc, nhằm khắc sâu kiến
thức cho sinh viên với thời lượng 45 tiết. Muốn nắm đầy đủ chương trình, sinh viên còn
phải đọc những chuyên luận và những công trình nghiên cứu khác.









VHPT1/P.H.N

2


MỤC LỤC

NỘI DUNG Trang
Lời giớI thiệu
Mục lục

PHẦN I - VĂN HỌC HY LẠP LA MÃ CỔ ĐẠI
CHƯƠNG I - Khái quát về nền văn hóa cổ đại Hi Lạp
CHƯƠNG II - Thần thoại
CHƯƠNG III - Sử thi Homer
1. Vấn đề Homer và thời đại Homer
2 . Illiade
3 . Odyssee
4 . Tác phẩm Eneide của Virgile nhà thơ La Mã
CHƯƠNG IV - Bi kịch Hi Lạp .
Ba tác giả và ba vở kịch tiêu biểu :
Eschyle và Promethe bị xiềng, Sophocle và Eudip làm vua, Euripide và Medee .
BÀI ĐỌC THÊM : Đêm trước Phục Hưng – đêm có trăng sao . Giới thiệu một số
thành tựu văn hoá và văn học trung cổ Tây Âu
Câu hỏi ôn tập

PHẦN II - VĂN HỌC PHỤC HƯNG
Chương V - Khái quát
Chương VI - Văn học Ý
Văn học Pháp
Văn học Tây ban nha
Chương VII - Văn học Anh
Câu hỏi ôn tập

PHẦN III - VĂN HỌC CỔ ĐIỂN
CHƯƠNG VIII - Khái quát
CHƯƠNG IX - Ngụ ngôn của La Fontaine

CHƯƠNG X - Bi kịch của Corneille và Racine
CHƯƠNG XI - Hài kịch của Moliere
KẾT LUẬN - Những cống hiến và hạn chế của chủ nghĩa cổ điển .
Câu hỏi ôn tập

PHẦN IV - VĂN HỌC ÁNH SÁNG thế kỷ XVIII
Diderot
Voltaire
Daniel Defoe
W.Goeth
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1
2

3

7

20

28

32

42

47

52

67

91

97

101

121

122

123 -148







155

VHPT1/P.H.N

3


PHẦN I VĂN HỌC HI LẠP CỔ ĐẠI
CHƯƠNG I - KHÁI QUÁT VỀ ĐẤT NƯỚC VÀ NỀN VĂN HÓA CỔ ĐẠI HI LẠP
Văn học cổ đại Hi Lạp từ lâu đã trở thành một giá trị quý giá phổ biến của toàn nhân loại .

Hiếm có một thần thoại của dân tộc nào trên thế giới lại luôn luôn tái sinh, thường xuyên
có mặt trong đời sống thường ngày suốt từ đò đến nay như thần thoại HL. Ngay từ thời cổ
đại, thần thoại Hi Lạp đã “hóa thân” thành thần thoại La Mã, lại còn làm nền tảng và cảm
hứng cho sử thi, bi kịch và nghệ thuật tạo hình. Do công “tái chế biến» của văn hóa La
Mã, ngày nay các nhân vật thần thoại Hi Lạp tồn tại với hai tên gọi khác nhau. Văn học La
Mã cũng có sáng tạo góp thêm một số sự tích, truyền thuyết.
Thần thoại là nền tảng đầu tiên của nền văn học cổ đại Hi Lạp .
Sử thi (anh hùng ca) là thể loại rực rỡ một đi không trở lại nhưng tấm gương của nó còn
soi sáng mãi đến ngày nay .
Bi kịch cổ đại là cơ sở mẫu mực sẽ tiếp tục góp phần xây dựng kịch châu Âu suốt từ thời
đại Phục Hưng trở về sau .
Trong văn chương, trên báo chí người ta sử dụng một cách phổ biến tự nhiên những thành
ngữ, điển tích, hình ảnh rút ra từ văn học cổ Hi Lạp đến mức như ngôn ngữ thông thường.
Chẳng hạn “con ngựa thành Troie”, “quả táo bất hòa”, “vòng nguyệt quế”, “gót chân
Achill" . . . Ngành thiên văn học đặt tên các ngôi sao bằng tên các nhân vật thần thoại Hi
Lạp như Neptune,Venus, Jupiter Ngành hàng hải đặt tên những con tàu, hòn đảo bằng
tên nhân vật Hi Lạp. Nhiều đường phố, công viên, hàng hóa, tàu vũ trụ, vũ khí đặt theo tên
nhân vật Hi Lạp.
Trong ngôn ngữ của loài người, nhiều từ ngữ Hi Lạp được sử dụng, nhiều ám dụ, tỉ dụ có
nguồn gốc từ văn học cổ Hi Lạp. Văn học Hi Lạp đã trở thành những kiến thức phổ thông,
là phương tiện nhận thức hiểu biết những vấn đề phức tạp khác. Khi nghiên cứu các nền
văn hóa phương Tây mà thiếu vốn hiểu biết về văn học cổ Hi Lạp thì quả là khó khăn.
Trong giao tiếp hoặc khi diễn đạt tư tưởng, biết sử dụng những lối nói ấy làm cho tư tưởng
mềm mại, có duyên, dễ được chấp nhận hơn (Thần thoại Hi Lạp,Tập I - Nguyễn Văn
Khoả).
Mẫu mực văn học cổ đại Hi Lạp và chủ nghĩa nhân văn Hi Lạp đã làm kinh ngạc bàng
hoàng Tây Âu và đã góp phần thúc đẩy một phong trào văn hoá mệnh danh là Phục Hưng
kéo dài gần ba thế kỉ, tiếp tục ảnh hưởng sâu đậm đến các thế kỉ sau nữa .

Nền văn hóa và văn học cổ Hi Lạp giữ vị trí đặc biệt lớn lao và sâu sắc trong lịch sử phát

triển nền văn minh tinh thần Tây Âu. Nó mở đường bằng triết học, thần thoại, sử thi, kịch,
thơ, văn hùng biện, sử học, kiến trúc, điêu khắc, âm nhạc, hội họa và gây ảnh hưởng bao
trùm xuyên suốt lịch sử nghệ thuật Tây Âu qua trung đại tới hiện đại .
Karl Marx nhận xét: “Không có cơ sở văn minh Hi Lạp cổ đại và đế quốc La Mã thì không
có châu Âu hiện đại” .
Hi Lạp được coi là một trong những chiếc nôi của văn minh nhân loại. Đó là nền văn minh
đảo Cret - Misen chấm dứt thời tiền sử chuyển sang thời đại văn minh của nhân loại .
VHPT1/P.H.N

4


Đảo Crete hòn đảo lớn nhất Hi Lạp có nền văn minh rực rỡ từ khoảng năm 2500 đến 1700
tr. C.N . Nền văn minh này tỏa rộng ảnh hưởng tới tận thành bang Misen nơi có văn minh
từ năm 2000 - 1100 tr. C.N. Hai nền văn minh này chung đúc lại thành văn minh cổ đại Hi
Lạp, kể từ năm 1000 Tr.C.N về sau phát triển rực rỡ huy hoàng chưa từng thấy .
Đó là thời kì chế độ chiếm hữu nô lệ - quân chủ chuyên chế theo kiểu Trung cận đông - Ai
Cập (vua chúa, tầng lớp quí tộc quân sự nhiều đặc quyền đặc lợi và giới cầm đầu các công
xã làng mạc)
Người Dorien di cư vào bán đảo Hi Lạp, tàn phá văn hóa của người Akayen. Sau đó nền
văn minh Misen tỏa rộng nơi đây đã nảy sinh các thiên tài Homer, Thales, Heracles …
Công cụ lao động bằng sắt, sản xuấ , thương mại phát triển mạnh quanh vùng biển Egiê .
Chế độ tư hữu phát triển, phân hóa xã hội thành 5 giai cấp, chênh lệch giàu nghèo ngày
càng lớn .
Giai cấp nô lệ chiếm đa số dân chúng, dần dần sự phản kháng gia tăng. Cuộc sống của họ
phụ thuộc tuyệt đối vào giới chủ nô. Họ bị mua bán, ngược đãi tùy ý bọn chủ. Nền dân chủ
Athens chỉ dành dân chủ cho công dân tự do .
Những cuộc nội chiến, xen kẽ những cuộc chiến tranh vệ quốc chống quân Ba Tư xâm
lược. Vua nước Macedoani (sau thuộc Nam Tư, nay lại tách ra thành Macedonia) là
Alexandrer Đại đế xâm chiếm được Hi Lạp, mở rộng bờ cõi tới Ai Cập, tạo ra đế quốc Hi

Lạp, chấm dứt thời kì cổ đại .
Đặc điểm tích cực của xã hội Hi Lạp :
Phong trào dân chủ tự do được xác lập từ rất sớm cùng với sự ra đời các thành bang.
Những cuộc đấu tranh chống xâm lược bảo vệ thể chế dân chủ Athens .
Ý thức tự cường dân tộc từ khi dựng nước và giữ nước của người Hi Lạp .
Trong bối cảnh đó nảy sinh một nền nghệ thuật lớn lao, trước hết dễ nhận thấy nhất là
thành tựu kiến trúc và điêu khắc tuyệt vời .
Triết học cổ đại chứng tỏ con người Hi Lạp sớm suy tư về thế giới và nguồn gốc vạn vật
một cách sâu sắc.
Thiên văn, địa lí, toán học, y dược, sử học và sinh học cũng phát triển .
Đặc biệt, mĩ học ra đời góp phần đúc kết và định hướng văn- nghệ phát triển, đẩy văn học
nghệ thuật đạt tới đỉnh cao của nó
Ba thời kì văn học cổ Hi Lạp:
Từ khi có bút tích văn học đến khi Hi Lạp trở thành chư hầu, rồi nhập vào địa phận của La
Mã, văn học Hi Lạp chia ra 3 thời kì lớn.
1.Thời kì thứ nhất (thời thượng cổ), bắt đầu từ khi có những bút tích văn học đầu tiên đến
thế kỷ V trước công nguyên .
2.Thời kỳ cổ điển (còn gọi Atich) từ chiến tranh Ba Tư- Hi Lạp đến thế kỷ II tr. CN .
3.Thời kỳ chủ nghĩa Helen (hoặc Alexandre) từ thế kỷ III đến thế kỷ I tr.CN.
VHPT1/P.H.N

5


Trước khi có văn học viết, trên đất nước «con cháu các vị thần » này đã có một nền văn
chương thần thoại phong phú vào bậc nhất thế giới .Từ những chất liệu thần thoại đẹp đẽ
giàu giá trị nhân văn, triết lý này, những ca sĩ dân gian đã sáng tác những bài ca bất tử về
các vị thần, các anh hùng thành bang. . . Những bài ca ấy lạI được Homer kế thừa để sáng
tạo nên hai thiên anh hùng ca (sử thi) vĩ đại Illiade và Odyssee .
Sau Homer, nhiều nhà thơ sáng tác về các truyền thuyết thành Troie và thành Thebes, thơ

giáo huấn của Hesiode… nhưng ít có giá trị. Đặc biệt, Hesiode dùng thơ ca ngợi con ngườI
lao động, những công việc đồng áng bình dị, nhọc nhằn và ý nghĩa cao quí duy trì cuộc
sống của con người. Tác phẩm Công việc và tháng ngày là tập giáo huấn con ngườI tình
yêu lao động, tôn trọng công lý và truyền đạt kinh nghiệm làm ruộng chăn nuôi, đi biển . . .
Thơ trữ tình cũng phát triển vớI những tên tuổi Tiecte,Minermer, Ximonite, Pindare,
Sapho Đó là những sáng tác thô sơ đầu tiên về tình yêu của con người .
Pindare 20 tuổi đã nổi tiếng thơ, ngày nay còn bốn tập đoản ca, ca ngợi những dũng sĩ
chiến thắng đại hội điền kinh ở đấu trường Olympiade, Denph, Isme, Memee. Thơ ông bày
tỏ một tâm hồn cao thượng, niềm tự hào và ý chí thống nhất đất nước .
Sapho là nữ thi sĩ duy nhất mừng danh vào khoảng cuối thế kỷ VII tr.CN. Người ta gọi bà
là «hiện tượng kì diệu» của thi ca và «nữ thần thơ số 10» . Tình yêu là chủ đề chính của
thơ bà :
Với tôi, chàng sánh tựa thần linh
Người ngồi bên em đấy,
người tận hưởng giọng nói em êm ái
và những niềm vui.
Tiếng cười ai làm tan nát tim tôi,
Và khiến môi tôi run rẩy .
Vừa thoạt nhìn thấy mặt em
Tôi tắt nghẹn lời
lưỡi tôi khô trong miệng
Một ngọn lửa âm thầm đốt dướI làn da
Tai đâu còn nghe được nữa
mắt tôi giờ đã mù loà
Mình ướt đẫm mồ hôi
Tôi run lên lẩy bẩy
Và xanh hơn màu cỏ lá
Tôi nghĩ rằng tôi sẽ từ giã cõi đờI “
Bi kịch ra đời là do sự kết hợp sử thi và thơ trữ tình, trực tiếp bắt nguồn từ lễ tế thần rượu
nho Dionisote.Theo cuốn Poetic (thi pháp) của Aristote thì nhà viết kịch đầu tiên đưa ban

VHPT1/P.H.N

6


đồng ca đi lưu diễn là Thespis với vở “Milet thất thủ". Ba nhà soạn kịch tiêu biểu cho ba
giai đoạn là Eschille, Sophocle và Euripide.
Hài kịch cũng phát triển với cảm hứng nảy sinh từ thể chế dân chủ, tiêu biểu là nhà viết
kịch Aristophan.
Truyện ngụ ngôn của Esop- tác giả 350 truyện ngắn ngụ ngôn đặc sắc. Nhờ tài sáng tác và
kể chuyện, Esop vốn là một người nô lệ xấu xí đã được chủ nô giải phóng (lão chủ nô là
triết gia Samien Latmonde). Ông lên đài danh vọng nhưng cuối cùng phải chọn cái chết bi
thảm vì tài năng (bị bọn buôn thần bán thánh ở đền thờ Denph kết tội báng bổ thần linh
phải chịu tử hình). Những truyện quen thuộc như: Con cáo và chùm nho, Con ve và cái
kiến, Con chuột và sư tử » .
Sử học với các tên tuổi Herodot, Thucidide, Senophon .
Y học có thầy thuốc Hypocrat và 10 lời thề còn mãi đến hôm nay trong tất cả các trường
y khoa trên thế giới.
Triết học là thành tựu rực rỡ từ thế kỉ VI tr. C.N với nhiều triết gia lớn theo hai phái duy
tâm và duy vật: Thales de Milet, một trong 7 người hiền Hi Lạp, ông là nhà bác học, triết
gia, nhà toán học. Ông viết: “thế giới là do vật chất tạo thành”, ông đả phá mê tín và thần
thánh. Heraclite khẳng định tư tưởng biện chứng «người ta không thể tắm hai lần trên một
dòng sông". Empedocle và Democrite đề ra thuyết nguyên tố.
Socrate bị buộc tội vô thần phải uống thuốc độc chết trong nhà tù, ông từng nói câu nổi
tiếng: "tôi biết rằng tôi không biết gì hết”,"anh hãy tự biết lấy mình”. Thái độ hoài nghi tất
cả chính là sự khẳng định trí tuệ con người .
Platon phát triển triết học duy tâm đến mức cao nhất, học trò của ông là Aristote đã thâu
tóm và tổng kết toàn bộ triết học và khoa học Hi Lạp thời bấy giờ. Mặc dù là “kẻ đi lầm
đường”, Aristote vẫn là bộ bách khoa toàn thư của thời cổ đại Hi Lạp. Sau ông là Epiqure
với thuyết duy vật nguyên tử lượng chống lại toàn bộ tôn giáo và mọi mê tín. Marx và

Engels coi ông là “người duy nhất thời cổ đại muốn đem lại ánh sáng cho trí tuệ con
người”.
Năm 323 (tr C.N) cái chết bất ngờ của vua Alexandre Đại đế kéo theo sự sụp đổ của đế
quốc Hi Lạp. Kế đó đế quốc La Mã lên ngôi bên kia bờ Địa Trung Hải làm lu mờ thiên tài
Hi Lạp. Hi Lạp bị thôn tính trở thành một tỉnh của La Mã từ thế kỉ I tr. C.N
Đến thế kỉ VI, đế quốc La Mã cũng sụp đổ, một nước Hi Lạp thiên chúa giáo ra đời . Từ
đây ở Hi Lạp, văn học nghệ thuật cũng như văn hóa nói chung trở nên thấp kém, không
nối tiếp và phát huy được truyền thống huy hoàng cổ đại nữa .








VHPT1/P.H.N

7


CHƯƠNG II THẦN THOẠI HI LẠP

Thần thoại Hi Lạp là một hệ thống các truyện kể phong phú đẹp đẽ xếp vào hàng những
truyện hay nhất thế giới. Trước khi có chữ viết, người Hi Lạp đã sáng tác những câu
chuyện kì diệu để gửi vào đó nhận thức về thế giới, kinh nghiệm sống và ước mơ và khát
vọng.

Đó là quá trình chinh phục thiên nhiên kéo dài vô cùng chậm chạp vì trình độ lao động còn
thấp, công cụ lao động thô sơ.

Trong truyện, người Hi Lạp lấy mình làm thước đo vũ trụ, dùng tưởng tượng để giải thích
tự nhiên và chinh phục nó cho thỏa nguyện vọng của mình .
Tư tưởng của thần thoại (ý thức hệ) là “chủ nghĩa thần linh”. Mọi hiện tượng và vật thể
đều được gán cho sức sống và sức mạnh thần bí .
Mặt khác, thần thoại vẫn đậm màu sắc hiện thực và duy vật thô sơ .
Thần thoại có tư duy cao về hình thức nghệ thuật và nội dung nhân văn, ý nghĩa triết lí.
I - PHÂN LOẠI: Có thể chia hệ thống thần thoại Hi Lạp ra ba nhóm :
Nhóm 1 : truyện về các gia hệ thần
Nhóm 2 : truyện về các thành bang và vua chúa
Nhóm 3 : truyện về các anh hùng, nghệ nhân, nghệ sĩ .
NHÓM 1 : TRUYỆN VỀ CÁC GIA HỆ THẦN
Phản ánh sự ra đời của các dòng họ thần thánh đầu tiên. Gồm các sự tích của 4 gia hệ thần
1. Gia hệ thần Chaos - sự mở đầu thế giới .
2. Gia hệ thần Uranos - vũ trụ
3. Gia hệ thần Cronos - bầu trời
4. Gia hệ thần Zeus (Jupiter) - chúa tể thần linh .
Thần Chaos là một khối hỗn mang và vực thẳm mênh mông , tối đen .
Thần đẻ ra thần Đất Mẹ (Gaea) có bộ ngực mênh mông , nơi sinh sống của vạn vật .
Thần Chaos còn sinh ra địa ngục, thần Nix - đêm tối mịt mù, thần Eros thần tình yêu - đứa
con út của Chaos.
Nix lại đẻ ra thần khí Eter bất diệt và Hermer - thần ánh sáng .
Năm vị thần đó là nguyên lí sinh sôi nảy nở của vạn vật .
Thần Uranos
Thần đất Gaea lại kết hôn với bầu trời (Uranos), họ sinh được nhiều con khổng lồ , gồm ba
nhóm
Nhóm titan : sáu nam thần khổng lồ và nhóm titanid: sáu nữ thần
Nhóm ba thần Ciclope khổng lồ có một mắt ở trán, hung bạo, khéo léo, làm thợ rèn .
Ba quỉ thần Hecatonchires có một trăm tay và năm chục cái đầu.
VHPT1/P.H.N

8


Các vị thần titan và titanid kết hôn với nhau sinh ra các thần tiên sông biển núi, trăng sao,
gió, trật tự, pháp luật, trí tuệ. v.v .
Thần Cronos lật đổ thần Uranos:
Cronos là một titan, thấy mẹ Gaea bất mãn với bố là Uranos về cách đối xử phân biệt ba
nhóm con cái nên tức giận rình chém chết Uranos trên giường ngủ.
Nữ thần Gaea còn có nhiều cuộc tình duyên khác sinh ra đủ loại quỉ thần rải khắp nơi .
Thần Zeus ra đời:
Sau khi giết Uranos giành quyền cai quản thế giới, Cronos vẫn chưa yên tâm, ông lo sợ sẽ
có ngày một đứa con của mình sẽ cướp ngôi. Để trừ hậu họa, mỗi lần vợ sinh con, ông
nuốt hết vào bụng. Vợ là nữ thần Rhea giận dữ lánh tới một hòn đảo, sinh đứa con trai út
đặt tên là Zeus. Bà giao cậu bé cho các tiên nữ rừng núi tên Nymph nuôi Zeus bằng sữa dê
thần. Các thần che chở Zeus suốt tới khi cậu trưởng thành.
Zeus lật đổ Uranos: Bà nội Gaea và mẹ - Rhea giao sứ mệnh cho Zeus trả thù cho các anh
chị bị nuốt. Cuộc giao tranh Zeus và Uranos kéo dài gay go ác liệt. Zeus có vũ khí sấm sét
lợi hại. Cuộc chiến kéo dài 10 năm giữa hai phe thần khổng lồ. Phe Zeus đánh bại hoàn
toàn các thần titan Gigantos .
Zeus trừng phạt những người họ hàng theo cha. Bà nội Gaea lại tìm cách giải thoát họ .
Zèus đưa nhiều vị thần đi đày ở những đảo xa.
Lực lượng của Zeus chiếm lấy đỉnh núi Olympe làm nơi ở của thần linh và cai quản vũ trụ
Nguồn gốc loài người:
Các vị thần lấy vàng nặn ra những người đầu tiên trên trái đất. Thiên nhiên có đủ thức ăn
thường xuyên cho họ. Nhưng rồi trải qua thời gian dài, thức ăn cạn dần, cuộc sống khó
khăn , loài người đầu tiên ngày càng hư hỏng, xấu xa, ngu dốt. Cuộc sống lại đầy hiểm họa
do cả thiên nhiên và con người gây ra.
Vị phúc thần Promethe lấy trộm ngọn lửa thần của Trời đem cho loài người , lại dạy con
người dùng lửa để chế tạo công cụ sản xuất và vũ khí hộ thân .
Zeus - chúa tể các vị thần đã trừng phạt titan Promethe, đây là bi kịch đầu tiên của loài

người, sự tuẫn nạn đầu tiên cho quyền làm người .
Nạn hồng thủy
Loài người càng phát triển càng kiêu ngạo với Trời và thánh thần. Zeus ra lệnh thần Mưa
Bão hoạt động liên tục để “rửa sạch” trái đất. Loài người diệt vong, may còn sót lại một
cặp vợ chồng là con của titan Promethe. Nhờ phép thuật của cha, họ tiếp tục sinh sôi nảy
nở duy trì loài người cư trú khắp vùng Hi Lạp.
Thế giới Olympe - 12 vị thần tối cao

Thiên đình là thế giới thần linh, trong đó có gia đình thần thánh gồm 12 vị tối cao .
1 . Zeus (còn gọi Jupiter) - thần Sấm sét, chúa tể thần linh
2 . Hera - vợ Zeus, cai quản hôn nhân, bảo vệ bà mẹ trẻ em
VHPT1/P.H.N

9


3 . Hadex - cai quản âm phủ
4 . Pozeidon (Neptune) - cai quản biển khơi.
5 . Demeter - nữ thần cai quản chăn nuôi và trồng trọt
6 . Herchia - nữ thần cai quản bếp lửa gia đình. Đoàn tụ gia đình
7 . Athena (Minerve) - nữ thần trí tuệ, công lí, chiến trận, nghề thủ công và nghệ thuật
, con gái riêng của Zeus tự sinh từ bộ não. Độc thân suốt đời .
8 . Aphrodite (Venus) - nữ thần sắc đẹp và tình yêu, vợ của thần chiến tranh Arex
9 . Hephaistot : thần Lửa, Thợ Rèn chân thọt, tổ nghề thủ công đồ sắt. Con trai Zeus và
Hera, chồng cũ của Venus.
10 .Apollon (Heliot) con của Zeus và nữ thần ánh sáng Leto. Thần mặt trời, xạ thủ,
nghệ thuật, âm nhạc và chân lí.
11 . Arthemis (Diane) - em gái Apollon, nữ xạ thủ có cây cung bạc, độc thân vĩnh viễn .
12 . Arex (Mars) - thần Chiến tranh, con của Zeus, chồng sau của Venus .
Con cháu các vị thần

Các thần có nhiều mối tình vụng trộm với thần và với cả người trần , sinh ra nhiều con
cháu. Tiêu biểu là thần Zeus có nhiều cuộc tình do quyền uy và sức mạnh , đặc biệt sinh
con với phụ nữ Hi Lạp sinh ra “bán thần”.
Dionisote (còn gọi Bacchus), là con của Zeus với một người phụ nữ, chế tạo ra Rượu nho.
Sau khi chết, dân chúng ghi ơn lập đền thờ. Zeus cho về thế giới thần linh bất tử. Các vị
thấn khác cũng chẳng kém chúa tể thần linh, họ có nhiều đứa con “bí mật ».
Hầu hết con cháu các thần linh đều trở thành dũng sĩ lập nhiều chiến công , thành tích xây
dựng thành bang, tiêu diệt quỉ dữ, làm vua chúa các vùng (khoảng 100 thành bang trên đất
Hi Lạp cổ)
Con cháu thần thánh còn là những nghệ sĩ, nghệ nhân và những người thợ giỏi nhất.
Có nhiều câu chuyện kể về các dũng sĩ, nghệ sĩ đó .
Chẳng hạn những chuyện vể dũng sĩ Perce anh hùng diệt quỉ dữ cứu người, dũng sĩ
Heracles (còn gọi Herculles) lập nên 12 kì công, tham dự cuộc chiến tranh thành Troie, anh
hùng Thesee xây dựng đô thành Athens (mang tên của nữ thần Athena) . . .
NHÓM 2: SỰ TÍCH CÁC THÀNH BANG
Truyện sự tích Châu Âu và một số thành bang: vua Agienor thành Sidon, con trai của thần
Pozeidon và tiên nữ Okenaid xứ Libie sinh ra. Vua Agienor sinh bốn con trai là Cadmos,
Phenicie, Kilice và Phinee và một gái tên là Europe. Nàng xinh đẹp như ánh sáng. Một
đêm nằm mơ thấy hai mảnh đất khổng lồ cách nhau một quãng biển rộng, một mảnh gọi là
Asie, còn mảnh kia chưa biết gọi là gì. Hai mảnh đất hoá thành hai người phụ nữ tranh
nhau dữ dội giành bắt lấy nàng Europe. Cuối cùng người phụ nữ tên Asie đành thua cuộc.
Người kia nuôi dưỡng chăm sóc Europe đến khi trưởng thành Tỉnh giấc mơ cô kể lại với
vua cha. Điềm chẳng lành ? Một ngày kia thần Zeus quyến rũ nàng, thần hoá làm một con
bò mộng lông vàng óng, đôi sừng cong như vầng trăng, vầng trán toả ánh sáng bạc lấp
VHPT1/P.H.N

10


lánh. Con bò đến gần nàng Europe, dụi đầu vào cánh tay, thè lưỡi liếm bàn tay nàng , quì

xuống bên nàng. Hơi thở của nó cũng toả hươgn thơm ngát. Nàng vuốt ve nó rồi ngồi lên
lưng. Bất chợt nó vùng chạy, lao xuống nước biển , nàng gào thét kêu cứu. Con bò bơi
trên biển như cá. Những nàng tiên nữ biển cả Nereid lội hai bên rẽ nước hộ tống, Europe
vẫn khô ráo khi con bò cập bờ một hòn đảo đô thành tên là Cret. Thần Zeus hiện nguyên
hình uy nghiêm đẹp đẽ, tỏ tình với nàng. Sau đó Europe sinh hạ ba người con trai là:
Minos, Radamante và Sarpedon. Những người dân xứ đảo này lấy tên nàng đặt tên cho
toàn bộ vùng đất phía Tây là Europe nghĩa là châu Âu.

Vua Agenor từ khi nàng Europe mất tích liền sai bốn con trai là Cadmos, Phenicie , Kilice
và Phinee và tuyên bố nếu không tìm thấy em gái thì chớ quay về. Vượt bao gian khổ
không tìm thấy em gái Europe, mỗi người đi mỗi ngả và khai phá, xây dựng quê hương
mới. Đó là những đô thành rải rác ở châu Âu và Hi Lạp mà họ trở thành các vị vua (các
thành bang Phenixi, Kiliki, Xanmidessos và Cadmee tức là Thebes nổi tiếng Hi Lạp) .

Hầu như cả trăm thành bang ở Hi Lạp đều được kể đến trong những cuộc xây dựng của
những người anh hùng thần thoại Hi Lạp .

NHÓM 3: SỰ TÍCH CÁC ANH HÙNG, NGHỆ NHÂN, NGHỆ SĨ BÁN THẦN
Người dân Hi Lạp tin rằng những người có tài năng xuất chúng, phẩm chất tuyệt vời huyền
bí, chắc hẳn phải mang dòng máu thần linh. Ngôn ngữ thi ca và trí tưởng tượng phong phú
với một lối tư duy đặc sắc Hi Lạp đã sáng tạo cả một hệ thống thần thoại hùng vĩ với
khoảng 3000 nhân vật thần linh và bán thần, người trần. Các nhân vật đầy những ước mơ,
khát vọng, đau khổ, vui sướng, hạnh phúc và sụp đổ. . .như con người Hi Lạp vậ .
Thần thoại Hi Lạp là sự khởi đầu rực rỡ, trở thành nguồn nuôi dưỡng toàn bộ văn học
nghệ thuật Hi Lạp về sau, lại được lan tỏa khắp châu Âu mở ra thời đại Phục Hưng Tây
Âu.
Dưới đây giới thiệu một số truyện thần thoại tiêu biểu :
SỰ TÍCH THẦN APOLLON
(Heliot)
Apollon sinh đôi cùng nữ thần Arthemis, con của Zeus và Leto sau cuộc tình vụng trộm

của họ. Apollon là vị thần đa năng có sứ mệnh bảo vệ chân lí, truyền bá âm nhạc và thơ ca
Chiến công đầu tiên của anh là diệt trừ con mãng xà Piton để bảo vệ người mẹ Leto.
Nguyên nhân là Hera ghen tức, sai con mãng xà truy đuổi nữ thần Leto - người tình của
Zeus. Con mãng xà được thể phá hoại đời sống dân lành. Apollon bay tới vùng Denph ,
tìm đến cửa hang con quái vật. Cuộc giao tranh diễn ra dữ dội, ác liệt. Cuối cùng thần
Apollon đã dùng cây cung bằng đá hạ thủ con quái vật, rồi chôn nó dưới đất sâu, dựng một
ngôi đền đè lên, đặt tên ngôi đền thờ thần linh là Denph. Thần còn ra lệnh tổ chức một lễ
hội thể thao cứ 4 năm một lần để ghi nhớ chiến công oanh liệt của mình. Lễ hội đó gọi là
Olympiad (cuộc đấu: ade, ở chân núi Olympe). Những cô trinh nữ được chọn làm cô đồng
trông coi đền thờ, được coi là sứ giả giao tiếp với thần Apollon.Họ chuyển lời cầu khẩn
của dân chúng lên vị thần và chuyển lời phán truyền, sấm ngôn của thân Apollon đến dân
chúng
VHPT1/P.H.N

11


Ngôi đền Denph trở thành một trung tâm tôn giáo lớn của thế giới Hi Lạp. Người ta thường
kéo về đây để cầu xin thần thánh, không chỉ phúc lợI, mà còn mong lời chỉ dẫn hoặc tiên
tri (Apollon là thần chân lí). (Cuối thế kỉ 19 đầu 20, ở nơi hoang tàn đổ nát của đền Denph,
các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều di vật quí giúp cho việc xây dựng lại đền Denph)
Apollon còn là vị thần đa tình, có nhiều mối tình đẹp đẽ nên thơ Có lần chàng yêu nữ thần
Daphnee xinh đẹp con gái thần sông. Chàng đến gần, nữ thần hoảng sợ bỏ chạy. Chàng
đuổi theo cất tiếng gọi tha thiết. Nàng vẫn chạy. Gặp con sông lớn, nàng cầu xin cha là
thần sông, rồi hóa ra một cây mọc bên bờ nước. Mái tóc đẹp đẽ của nàng biến thành những
cành là cây, ngón chân biến thành rễ cây. Khi Apollon chạy tới thì nàng đã hóa thân hoàn
toàn. Chàng ngẩn ngơ thương tiếc, vuốt ve cành lá với nỗi ân hận xót thương. Chàng tuyên
bố giải thưởng thi đấu Olympiad là: ai chiến thắng sẽ được đội trên đầu một vòng lá cây
Daphne (vòng nguyệt quế, tên Lamã là Olive) .
Còn nhiều câu chuyện về thần Apollon với nhiều chiến công và cả những sai lầm gây

không ít rắc rối cho mọi người. Ở Hi Lạp đã hình thành một “tôn giáo Apollon” .
APHRODITE - NỮ THẦN SẮC ĐẸP VÀ TÌNH YÊU
(tên La mã: Venus)
Người phương Đông thường gọi là thần Vệ Nữ. Thiên văn học gọi là sao Kim / sao Vệ nữ .
Venus ra đời trong đám bọt biển. Nàng có thân hình dáng điệu cử chỉ đẹp của trời đất thiên
nhiên phối hợp kết tinh kì diệu. Nàng được cả thế giới thần thánh và loài người khâm phục
yêu mến, bởi ai cũng muốn có tình yêu (ngoại trừ một số nhân vật thích sống độc thân) .
Quyền lực của nàng là chiếc dây lưng kì diệu có khả năng gây tình yêu say đắm cho những
người yêu nhau. Nữ thần Venus đã từng cho chàng Parish hoàng tử thành Troie mượn dây
lưng đi quyến rũ Helen - hoàng hậu thành Athens, gây ra cuộc chiến tranh thành Troie nổi
tiếng trong thần thoại Hi Lạp.
Venus có nhiều cuộc tình duyên với thần thánh và cả người trần. Người chồng đầu tiên là
Hephaistot- con thần Zeus- là thần Lửa kiêm thần Thợ rèn của thế giới thần linh. Nàng
không chung thủy với chồng, lại dan díu với thần chiến tranh Arex. Có lần bị chồng bắt
gặp vợ đang dan díu, một cuộc xung đột xảy ra, chồng bị thương nên chân thọt. Bỏ nhau,
nàng trở thành vợ của Arex, sinh được 5 con - 1 gái và 4 trai. Ngoài ra Venus còn yêu một
người trần và thần Rượu nho Dionisote. Có những phong tục phát sinh từ nhân vật Venus .
chẳng hạn phong tục đám cưới: cô dâu dâng cúng nữ thần Venus một chiếc thắt lưng do
chính tay mình dệt để cầu xin sức mạnh tình yêu. Lại có vùng, trong buổi tế lễ lớn ở đền
thờ Venus, một số thiếu nữ xinh đẹp được chọn hiến thân cho những người đàn ông để
chứng tỏ quyền lực của nữ thần, hoặc chứng tỏ các cô thiếu nữ có quyền sử dụng trinh tiết
của mình. Những người đàn ông vào “hành lễ” phải nộp một khoản tiền vào quĩ của đền
thờ. Engels nhận xét về tập tục đó:“là hình thức mãi dâm đầu tiên trong lịch sử loài người”.
Tóm lại, nữ thần Venus tạo ra bao nhiêu hạnh phúc cho con người và cũng gây không ít
khổ đau cho họ.
Nữ thần Venus còn có một vai trò khá lớn lao đối với nghệ thuật . Câu chuyện dưới đây về
nhân vật Pigmalion nêu lên mối quan hệ đặc biệt của nghệ thuật và đời sống :
Trên vương quốc đảo Sip có nhà vua trẻ và cũng là họa sĩ điêu khắc tài ba- chàng
Pigmalion. Không hiểu vì sao chàng luôn luôn có mối ác cảm với phụ nữ. Chàng quyết
VHPT1/P.H.N

12


tâm sống độc thân để sáng tạo nghệ thuật. Miệt mài sáng tác, chàng nghĩ sẽ sống với tình
yêu nghệ thuật là hạnh phúc nhất. Tình yêu của chàng cũng say đắm, mộng mơ, nhớ nhung
, cao thượng và rung cảm đẹp đẽ. Chàng tạc nên một bức tượng thiếu nữ xinh đẹp bằng
ngà voi trắng muốt. Làm việc quên ăn quên ngủ, chàng say mê tác phẩm của mình, chàng
sung sướng ngắm nhìn không chán con người lộng lẫy như bước ra từ chiếc ngà voi khổng
lố. Bức tượng sống với chàng như con người thật. Chàng đeo lên bộ ngực trần bức tượng
một chuỗi ngọc quí, chàng may chiếc ào lụa mỏng cho bức tượng, lại đội cho “nàng” một
vòng nguyệt quế. Ngày đêm, Pigmalion trò chuyện cùng nàng trong một tình yêu hoang
tưởng .
Nhưng tác phẩm vẫn là tác phẩm, còn cuộc đời vẫn là cuộc đời. Chàng nghệ sĩ đặt bàn tay
nóng ấm của mình lên pho tượng và cảm thấy rõ sự lạnh lẽo khô cứng của nó khiến chàng
tỉnh mộng. Pigmalion gục xuống thất vọng bên pho tượng. Nữ thần Venus vẫn hằng theo
dõi cuộc đời chàng nghệ sĩ, đã từng giận dữ thù ghét chàng, nay nữ thần tin rằng chàng sẽ
phải tỉnh ngộ. Và một ngày nọ, chàng sắm sửa lễ vật dâng đền thờ Venus, thì thầm cầu
nguyện. Ngọn lửa trên điện thờ bừng cháy ba lần, đấu hiệu chấp nhan của nữ thần Venus.
Pigmalion trở về nhà. Chàng đẩy cửa, một người thiếu nữ đứng nhìn chàng đăm đăm, đẹp
tươi sinh động bội phần. Chàng tiến tới, đặt tay lên vai nàng, một cảm giác ấm áp truyền
nhanh qua người chàng… Thiếu nữ mỉm cười, rời khỏi bệ tượng, ngả lên vai chàng. Chàng
họa sĩ bèn đặt tên khai sinh cho nàng là Galatea. Họ sống thật hạnh phúc, sinh một đứa con
trai, đặt tên là Paphos lớn lên thay cha làm vua (Paphos: tiếng Hi Lạp nghĩa là cảm hứng,
nhiệt tình, xúc động - chuyển tiếng Pháp là Pathetique, chuyển tiếng Anh là Sympathetic -
cảm động, thống thiết, cảm thông) . Pigmalion cho xây dựng một đô thành trên đảo Sip và
lấy tên mình đặt cho đô thành ấy. Vua còn cho xây một ngôi đền nguy nga để dâng lên nữ
thần Venus- Aphrodite. Nữ thần Venus từ đó có thêm biệt danh: Paphos. Trong sinh hoạt
văn học nghệ thuật thế giới, người ta nói đến “thói Pigmalion“ để ám chỉ những nghệ sĩ
quá say mê sùng bái tán thưởng công trình nghệ thuật của chính mình mà mất cả tỉnh táo .

Hiện nay trên thế giới có nhiều bức tượng Venus ,nổi tiếng hơn cả là “Venus de Milot“ của
họa sĩ Ý Leonardo Da Vinci thời Phục hưng. Bức tượng này bị cụt hai cánh tay (bị gãy
trong một lần di chuyển) nhưng ngày nay vẫn giữ nguyên hiện trạng, không ai sửa chữa bổ
sung đôi cánh tay nữa.
THẦN RƯỢU NHO DIONISOTE
(Bacchus)
Là con của thần Zeus với một người phụ nữ Hi Lạp tên là Semele, cậu bé Dionisote sống
với mẹ như một đứa con rơi, con hoang. Cuộc tình của mẹ chàng thật là bi thảm. Zeus lẩn
tránh Hera, hóa thành chàng trai đến gặp nàng Semele, tỏ tình và khoe khoang. Ông ta hứa
sẽ làm bất cứ điều gì nàng muốn. Nữ thần Hera nghe biết hết, liền tìm cách phá hai người.
Bà xúi giục Semele nghi ngờ Zeus không phải là vị thần tối cao mà chỉ là kẻ chăn cừu bình
thường . Rồi Semele khăng khăng đòi Zeus hiện nguyên hình để chứng minh nguồn gốc.
Zeus ra sức chối từ, ngăn cản nàng. Nước mắt và sự cương quyết của người phụ nữ đã
thắng. Zeus buộc lòng phải hiện nguyên hình. Một tiếng sét nổ xé tai, rung chuyển trời
đất. Thành Thebes bốc cháy. Zeus nhanh tay cứu kịp đứa bé con trong bụng người tình.
Đứa bé thiếu ba tháng. Zeus rạch đùi đặt đứa bé vào, nuôi tiếp. Từ đùi cha, câu bé
Dionisote được sinh ra đời lần thứ hai. Zeus đem con đi gởi các tiên nữ Nymphe trong
thung lũng nuôi giúp. Hera còn tiếp tục theo dõi đánh ghen khiến cậu bé phải chịu bao khổ
VHPT1/P.H.N

13


cực, trôi dạt từ xứ này qua xứ khác. Có khi thần Zeus phải biến cậu thành con dê để che
mắt Hera.
Lớn lên, Dionisote đi lang thang khắp nơi, dạy dân trồng cây nho, ép rượu. Rượu nho
mang lại sự vui tươi, hoan lạc có khi tới độ cuồng nhiệt. Có những ma quỉ lợi dụng uống
nhiều, say sưa, càn quấy. Nhiều người căm thù rượu nho và kẻ sinh ra thứ nước ma quái đó
(có chuyện hiểu lầm gây tai hại cho cha con Icare mục tử - xem phần bi kịch ở sau). Có
lần, nhà vua cho quân lính bao vây đoàn tùy tùng và tấn công. Dionisote chạy thoát. Thần

Zeus can thiệp, trừng phạt nhà vua. Nhưng Dionisote còn phải chịu nhiều khổ cực oan trái
nữa mới được cha Zeus cho về thế giới thần linh Olympe làm vị thần bất tử. Dân chúng Hi
Lạp học được nghề trồng nho và nấu rượu nho, trở nên khá giả. Họ biệt ơn vị thần
Dionisote, lập đền thờ chàng (Về sau, trong nghi lễ tế thần có con dê - một hóa thân của
Dionisote - người ta đã sáng tạo ra thể bi kịch -một đỉnh cao của thơ (Bi kịch: Tragos -con
dê, tiếng Anh: Tragedy) .

CUỘC ĐỜI ANH HÙNG HERACLES
(Hercules)
Trước hết hãy kể về người anh hùng Perce lừng lẫy, ông tổ bốn đời của dũng sĩ Heracles .
Vua Acrisios hiếm hoi chỉ sinh được một con gái tên Danae. Cô bé lớn lên ngày càng xinh
đẹp. Vua thường mong có con trai nối dõi, đến cầu xin thần Apollon ở đền thờ Denph .
Thần phán truyền: vua sẽ không có con trai. Nhưng cô Danae sẽ sinh con trai, và đứa cháu
ngoại sẽ giết ông cướp ngôi vua. Vua hoảng sợ, tìm cách ngăn chặn hậu họa. Không nỡ
giết hại con gái, ông cho xây căn hầm sâu trong lòng đất, đưa Danae xuống nhốt trong căn
buồng bốn vách tường đồng vững chắc nhằm ngăn cách nàng với những kẻ đàn ông …
Trải bao tháng ngày sống dười hầm sâu, Danae tội nghiệp chỉ ngắm nhìn bầu trời qua một
ô cửa nhỏ. Thần tối cao Zeus đã nhìn thấy nàng công chúa xinh đẹp đáng thương. Zeus hóa
làm một cơn mưa, chui lọt xuống hầm sâu và ăn ở với Danae. Nàng thụ thai, sinh một con
trai .
Ông vua chưa nản chí, ông đóng một chiếc thùng gỗ, bỏ hai mẹ con Danae vào rồi đẩy
thùng trôi ra biển khơi. Thùng gỗ trôi dạt vào một hòn đảo và một ngư dân đã cứu họ thoát
chết. Lớn lên, cậu bé Perce làm nghề chài lưới. Chàng lập nhiều chiến công tiễu trừ quỉ dữ
với sự trợ giúp của thần Zeus và các vị thần linh. Perce đi trừng phạt thần Atlas, biến anh
ta thành quả núi đá đứng vác bầu trời trên một bên vai. Rồi một ngày kia, hai mẹ con tìm
đường trở về quê hương. Trên đường về, họ ghé thăm vương quốc Larisa. Ông vua Acrisos
nghe tin con gái và cháu ngoại đang trên dường về quê thì hoảng sợ, đi sang lánh mặt ở
vương quốc Larisa. Ở xứ này đang diễn ra một cuộc thi đấu thể thao. Perce bước vào tham
dự môn ném dĩa. Chiếc dĩa sắt nặng bay đi quá mạnh, rơi vào đám khán giả, trúng ngay
đầu ông ngoại- vua Acrisos đang đứng xem khiến ông chết tại chỗ. Lời tiên tri Apollon

ngày xưa đã ứng nghiệm. Chàng dũng sĩ Perce quá đau xót vì sự rủi ro, làm đám tang trọng
thể cho người ông xấu số ở quê nhà. Chàng trao đổi vương quốc của ông ngoại lấy một
vương quốc khác rồi lên ngôi vua ở đó.
Vua Perce lập gia đình, sinh con trai tên Electrion. Vua Electrion lại sinh được chín trai
một gái. Con gái đặt tên là Ankmen, về sau gả cho hoàng tử nước láng giềng là
Amphitryon .
VHPT1/P.H.N

14


Hoàng tử Amphitryon thường đi chiến trận vắng nhà. Thần Zeus chú ý, liền hóa thành
hoàng tử “Amphitryon“ về gặp Ankmen. Hai người ân ái ba ngày đêm liên tục, thần Zeus
ra lệnh cho thần Mặt trời Apollon không được mọc suốt ba ngày ấy. Thần Zeus vừa đi khỏi
thì chồng nàng trở về. Ankmen hiểu rằng nàng đã nhầm lẫn không thể sửa chữa. Nàng
Ankmen có tai, sinh đôi hai đứa con trai- một của chồng, một của thần Zeus Thần Zeus ẵm
đứa con của mình về, lừa lúc nữ thần Hera ngủ say, cho thằng bé bú trộm sữa thần bất tử
của Hera. Hera đang ngủ chợt thấy độn, tỉnh dây, hất đứa bé ra. Nó đã bú gần no, rời
miệng khỏi vú. Một dòng sữa trắng lớn vọt ngang trời thành dải sao rộng lớn, gọi là Milky
Galaxy (chòm sao sữa), phương Đông gọi là sông Ngân Hà. Thần Zeus ẵm bé bỏ chạy, trả
cho mẹ nó, rồi đặt tên nó là Heracles (vinh quang của Hera). Nữ thần Hera vẫn ghen tức,
tìm mọi cách truy đuổi giết thằng bé Heracles. Bà ta cho hai con rắn độc chui vào buồng
ngủ của hai bé trong cung điện của Ankmen. Chú bé Heracles 10 tháng tuổi ngồi trong nôi
hai tay bóp chết hai con rắn.
Lớn lên, Heracles đi chăn gia súc, luyện tập võ nghệ. Có lần, chàng lập công lớn diệt trừ
một con quái vật khủng khiếp, được nhà vua xứ nọ gả cho tất cả 50 công chúa để thưởng
công (cũng là cách chọn và nhân giống anh hùng Heracles). Chàng phaỉ tiến hành 50 lễ
cưới liên tục trong 50 ngày, con cái của Heracles về sau đông đúc không kể xiết. Heracles
tiếp tục chiến đấu lập công, lại được vua thành Thebes gả công chúa Mega. Cuộc sống lứa
đôi này mới thực sự hạnh phúc, sinh được 8 đứa con. Nhưng nữ thần Hera vẫn đeo đuổi

trả thù, dùng phép thuật làm cho chàng phát điên giết hết 8 đứa con của mình và mẹ chúng
là Megara , và nhiều đứa bé khác. Hera yêu cầu thần Zeus trừng phạt Heracles vì tội giết
người. Buộc lòng thần Zeus phải thi hành công lí, bắt Heracles đi làm đầy tớ cho nhà vua
Euriste ở nơi quê cha đất tổ trong 12 năm và hứa sau khi hết hạn sẽ cho về núi Olympe -
thế giới của thần linh.
Trở về quê nhà, thành bang Miken, chàng phải làm nô lệ cho tên vua hèn nhát ốm yếu .
Hắn lợi dụng Heracles có sức khỏe và võ nghệ, liên tiếp sai anh đi làm những công việc
nguy hiểm, ác liệt và vất vả. Heracles lên đường 12 lần lập công trong 12 năm. Đó là 12
chiến công lừng lẫy:
1 - Giết con sư tử khổng lồ ở Nemee
2 - Giết con mãng xà Hydrer
3 - Bắt sống con lợn rừng hung dữ ở Erymanthe
4 - Bắt sống con hươu cái Cerynie
5 - Tiêu diệt đàn ác điểu ở hồ Stymphale
6 - Quét dọn sạch chuồng bò hàng nghìn con ba mươi năm chưa dọn ở Aujat.(Châu Âu
có thành ngữ “dọn sạch chuồng bò Aujat” (ngụ ý một tình trạng trì trệ, hỗn độn
cần được thanh toán, xóa bỏ) .
7 - Bắt con bò mộng ở đảo Crete .
8 - Đoạt bầy ngựa cái của Diomede
9 - Đoạt chiếc thắt lưng của Hipplite - nữ hoàng cai quản xứ Amazon
10 -Đoạt đàn bò của Geryon
11 -Bắt sống chó ngao Cerbere
12 -Đoạt những quả táo vàng của chị em Hesperides xứ Aicập. Nhờ thần Atlas, bị thần
lừa và nhanh trí lừa trả miếng.

VHPT1/P.H.N

15

Sau mười hai chiến công, dũng sĩ Heracles cưới công chúa Dedaniar. Vô tình phạm tội giết
người, chàng lại bị đày đi làm nô lệ cho nữ hoàng Omphale ở xứ Libi ba năm. Heracles lại
tham gia cuộc chiến thành Troie 10 năm. Chàng yêu một thiếu nữ khác, vợ chàng-
Dedaniar ghen tuông, mắc lừa con nhân mã, vô tình hại chồng bằng tấm áo thấm maú con
nhân mã mà nàng tưởng nhầm là chiếc áo bảo vệ lòng chung thuỷ. Heracles trúng thuốc
độc, chàng đau đớn không chịu nôỉ nên đành tự thiêu. Zeus tối cao đón chàng về đỉnh núi
Olympe trở thành vị thần bất tử .
NỮ THẦN ATHENA THI ĐẤU VỚI CÔ THỢ DỆT ARAKNEE
Có một cô thợ dệt giỏi ở thành Athens, sau khi giành chiến thắng vượt qua nhiều thợ khác
trong một cuộc thi tài, cô kiêu hãnh tuyên bố “ngay cả nữ thần Athena cũng không thể hơn
ta được !“. Athena chính là vị thần sáng tạo ra nghề dệt. Athena nghe thấu nhân gian, tức
giận cô thợ dệt Araknee, liền giả làm một bà cụ già tìm gặp Araknee và yêu cầu cô nhắc lại
lời thách thức nữ thần. Khi nghe cô thợ giỏi nhắc lại lời thách thức, nữ thần Athena nhận
lời thánh đấu. Cuộc thi dệt diễn ra trước sự chứng kiến của dân chúng. Cuộc thi khá sôi
nổi, và cuối cùng, nữ thần Athena chiến thắng. Để trừng phạt kẻ thua cuộc kiêu ngạo
không biết kính trọng thần linh, Athena hóa phép biến cô thợ Araknee thành con nhện, suốt
đời dệt mãi những tấm lưới. Sự tích con nhện Hi Lạp là như thế.
TRUYỆN TÌNH CỦA DANH CA ORPHEE
Thần sông Oagre là vua xứ Thras, ngài cưới Mude Caliop vốn là tiên nữ cai quản sử thi
làm vợ. Họ sinh được con trai đặt tên là Orphee. Cậu bé bộc lộ sớm năng khiếu nghệ thuật,
say mê đàn ca. Thần Apollon ban cho cậu một cây đàn liere 7 dây và nguồn cảm hứng vô
tận, trái tim nhạy cảm dễ xúc động. Giọng hát của cậu cao vút trong trẻo ấm cúng lạ
thường, hể cất tiếng là thành lời ca ứng tác. Đặt tay vào đàn thì giai điệu vang lên, chàng
hát theo hoà hợp du dương êm ái. Chàng lại tăng thêm hai dây cho cây lia thành 9 dây.
Vào rừng dạo chơi và hát, cây cối núi đá con suối lắng nghe, không con thú nào xâm phạm
chàng, gọi nhau quây quần theo chàng. . . tất cả đều hiền lành, nhảy múa reo quanh chàng
. Cây đàn theo cuộc viễn chinh sang xứ Consite phương Đông đoạt bộ lông cừu vàng. Về
quê, chàng cưới một tiên nữ rừng Nymph tên là Euridic. Cuộc tình thật hạnh phúc tuyệt
vời. Nhưng một tai hoạ xảy ra :nàng cùng bạn nymph vào rừng hái hoa đạp phải con rắn
độc, nó mổ vào chân nàng. Nàng lịm dần, rồi tắt thở. Các bạn khóc vang rừng. Orphee

chạy đến, chỉ còn quì bên xác vợ khóc mãi. Núi rừng ủ rũ buồn rầu trầm mặc. Đắp một
ngôi mộ cho nàng, chàng về nhà sắp sửa hành lí để tìm xuống âm phủ . Vượt bao gian nan
hiểm trở, vượt qua sông Stich biên giới .giữa cõi trần và âm phủ, chàng gặp thần linh
Hadex chủa tể âm phủ. Orphee bày tỏ mối tình đau khổ của mình và nàng Euridic, thần
Hadex động lòng thương, thuận cho nàng theo chồng về cõi trần. Thần ra điều kiện: trên
đường trở về Orphee đi trước, vợ đi sau, chàng không được quay lại nhìn vợ, nếu không
thực hiện đúng thì nàng sẽ phải ở lại cõi âm. Hai người quay về trần thế. Đường xa,
chàng lắng nghe không thấy tiếng nàng. Chàng lo lắng, chẳng biết nàng có theo kịp hay đã
lạc đường, hay là gặp tai hoạ nào chăng ? Sôt ruột, chàng quên cả lời dặn của Hadex, quay
phắt lại tìm người vợ yêu. Hình ảnh nàng Euridic hiện vụt lên trước mặt rồi từ từ lui dần,
rồi biến mất. Chàng kêu lên thảm thiết và tuyệt vọng . . .
Bốn năm sau cái chết của vợ yêu Euridic, chàng vẫn không yêu ai nữa . . . Một đám phụ nữ
ghen tức, chửi mắng . . . thậm chí họ đánh đập chàng. Họ còn phanh thây chàng, vứt cây
đàn xuống một dòng sông, nước sông ngân lên tiếng đàn réo rắt khóc thương chàng danh
VHPT1/P.H.N

16


ca của núi rừng . . . Các loài thú dữ cũng khóc chàng, những tiên nữ nymph mặc đồ tang
đen, để tóc xoã . Còn cây đàn thần, Apollon xin phép Zeus đặt lên bầu trời thành chòm sao
liere. Lại tìm nhặt thi hài chàng chôn dưới chân núi Olympe. Linh hồn chàng về âm phủ,
gặp lại vợ yêu và đoàn tụ muôn đời bên nhau .
Ngày nay ở châu Âu có cuộc thi âm nhạc hàng năm mang tên Orphee và giải «Orphee
vàng» .
ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG, NGHỆ THUẬT CỦA THẦN THOẠI HI LẠP

Thần thoại Hi Lạp là những sáng tác văn học đầu tiên, sớm gắn bó với cuộc sống sinh hoạt
tinh thần của nhân dân. Những lời kể chuyện của các bô lão bên bếp lửa gia đình, những
bài ca của người hát rong ở các đô thị, làng quê và những lời giảng của các nhà hiền triết

chốn cung đình cho bậc vua chúa nghe. Những câu chuyện chất phác ngây thơ mà chứa
đựng một dung lượng trí tuệ sâu sắc và những vẻ đẹp kì ảo. Nó là cội nguồn sự sống tâm
hồn phong phú của nhân dân Hi Lạp trong buổi bình minh của lịch sử
I . THẦN THOẠI PHẢN ÁNH NỘI DUNG HIỆN THỰC ĐẤT NƯỚC HI LẠP THỜI
CỔ ĐẠI
Cuộc sống của xã hội Hi Lạp thời cổ đại được miêu tả sống động và huyền thoại hóa trong
hệ thống truyện thần thoại .
1 -Nền sản xuất, trình độ sản xuất và công cụ lao động được miêu tả khá rõ nét
trong những câu chuyện có vẻ hoang đường về các vị thần .
Thần thoại Demeter kể về vị nữ thần trông coi việc trồng trọt mùa màng .Nghề trồng nho
và nấu rượu nho do thần Dionisos khởi phát. Nghề rèn được tả trong cuộc đời thần thợ rèn
Hephaistotê. Nghề dệt tinh xảo được tả trong cuộc thi tài của cô thợ dệt Ankmen và nữ
thần Athena ở thành Athens. Nghề đi biển, nghề thương mại là công việc của thần Hermet,
nghề chăn nuôi du mục trong nhiều câu chuyện như Icare mục tử, dũng sĩ Percee. . .
Chuyện các thủy thủ trên con tàu Acgo cho ta biết người xưa đã biết thuần hóa bò rừng
thành bò nhà để kéo cày, gieo hạt . . .
2 - Cuộc đấu tranh chống kẻ thù bốn chân và hai chân :
Thiên nhiên hung dữ gây bao tai họa cho con người cổ đại. Nạn hồng thủy, núi lửa , động
đất, bão táp, thú dữ thú độc đều được miêu tả sinh động trong thần thoại. Truyện thần
Apollon tiêu diệt mãng xà vùng Denph, truyện sư tử Nemee, bò rừng, chó ngao Xerbe, ác
điểu … bị dũng sĩ Heracles chinh phục hoặc tiêu diệt.
Con người đã phải chiến đấu gay go, ác liệt để chinh phục thiên nhiên hoang dã mà sản
xuất, làm ăn
. Anh hùng Heracles dùng đôi tay thần kì và cái cuốc uốn nắn dòng sông Anphe và Pene
cho chảy qua chuồng bò Aujat khổng lồ. Anh hùng Thesee bắt quái vật đầu người, bắt con
ngựa có cánh Pegade. Những con Sirens (nàng tiên cá có tiếng hát quyến rũ kéo thủy thủ
lao đầu xuống biển sâu) cũng bị Odyssee và chàng nhạc sĩ Orphee vô hiệu hóa
Cuộc xung đột giữa con người chân chính chống những kẻ thù hai chân - những tên xâm
lược tham lam cũng được miêu tả hấp dẫn. Các anh hùng Heracles, Thesee . . . đã đương
VHPT1/P.H.N

17


đầu với chúng để bảo vệ dân chúng. Riêng chàng Heracles đã chống lại nhiều tên lãnh
chúa bạo tàn, hèn nhát, tham lam, đố kị. Tên Diomet nuôi ngựa dữ bằng thịt người. Tên
khổng lồ Poliphem ăn thịt người, xây lâu đài bằng xương sọ người… chúng đã bị nhũng
anh hùng trừng phạt theo công lí nhân dân.
3 - Sinh hoạt xã hội, phong tục tập quán cũng được miêu tả phong phú trong thần
thoại:
Những cuộc đấu thể thao đầu tiên do thần Apollon đề xướng. rồi thi tài âm nhạc của
Apollon với thần Pang, chàng nghệ sĩ Orphee. . .Chuyện 9 nữ thần nghệ thuật con gái của
Zeus. Những chuyện tình yêu, hôn nhân, gia đình. Kiện tụng trong xã hội mà thần thánh
là quan tòa tối cao xét xử .
Nữ thần Rhae đẻ ra Zeus trong một “hang đá xa xôi“ , nữ thần Maya đẻ ra Hermet đem đặt
vào hang đá. Thần Apollon dionisote chăn bò, chiều lại lùa bò về hang. . . đã chứng minh
ngôi nhà đầu tiên của con người là hang đá .
Chế độ quần hôn, tạp hôn, hôn nhân tập đoàn được kể trong nhiều chuyện. Nhất là thần tối
cao Zeus trải nhiều cuộc tình không phân biệt gia hệ, Heracles cưới cả năm chục chị em .
Thần Uranos phối hôn với mẹ Gaia, thần Cronos cưới chị ruột là Rhea, thần Zeus cưới em
gái là Hera . . .
Tục lệ hiếu khách của dân Hi Lạp do thần Zeus ban hành, ai vi phạm sẽ bị thần linh trừng
phạt. Nghĩa là, ban đầu tục lệ phải được áp đặt, lâu ngày mới thành quen. Khách đến nhà
phải được chủ nhà tiếp đãi chu đáo, được bảo vệ an toàn. Thần Zeus nhiều lần vi hành đi
tìm những kẻ vi phạm tục lệ để trừng phạt (truyện Philemon)
Sự tiến bộ trong quan hệ nhân văn cũng được tả qua truyện Heracles bị trừng phạt vì tội
giết con, giết vơ .
Những kẻ vi phạm đạo đức như ích kỉ, dối trá cũng bị trừng phạt. Đó cũng là bước đầu
hình thành đạo đức (chưa phải là luật pháp) nên câu chuyện thần thoại là một kiểu tuyên
truyền giáo dục có hiệu quả đặc biệt .

Kể từ khi xã hội phát sinh chế độ tư hữu, xã hội phân hóa giai cấp dẫn tới quan hệ giữa con
người với con người ngày càng xấu đi. Những cuộc tranh giành của cải cũng chẳng kém
phần quyết liệt. Đặc biệt bọn vua chúa, chủ nô tham lam bị thần thoại đả kích thích đáng .
II . THẦN THOẠI PHẢN ÁNH TƯ TƯỞNG, TÌNH CẢM CỦA NGƯỜI HI LẠP CỔ
ĐẠI:
1 - Chủ nghĩa duy vật thô sơ hình thành.
Mặc dù thần thoại thấm đẫm thế giới quan thần linh, nhưng cách giải thích các hiện tượng
tự nhiên và xã hội vẫn mang màu sắc hiện thực và duy vật. Chẳng hạn, thần Promethe sinh
ra từ đất, thần Decalion sinh ra từ đá, nữ thần Arthemis, Venus sinh ra từ bọt biển . . .
Nghĩa là đều do vật chất sinh ra. Kể chuyện 4 gia hệ thần, người Hi Lạp muốn trình bày sự
biến chuyển của thế giới từ thấp đến cao, từ hoang sơ đến tinh xảo, đẹp đẽ nhân vật con
trai út bao giờ cũng phát triển thành công hơn những người anh.
Nhân vật chính thay đổi từ thần linh dần dần chuyển sang con người, tức là từ chủ nghĩa
thần linh sang chủ nghĩa nhân văn. Vai trò con người ngày càng khẳng định .
VHPT1/P.H.N

18


Rõ ràng đó là tư tưởng duy vật và có tính biện chứng. Thần thoại không chỉ là hoang
đường mà còn có tính logic. Nữ thần mùa xuân Percephon chỉ ở với mẹ ¼ năm, ngoài ra
phải về âm phủ sống với chồng là Hadex.
2 - Nội dung nhân văn đậm đà trong thần thoại Hi Lạp
Phân biệt ý niệm chính- tà từ rất sớm:
Trong những gia hệ thần, người kể chuyện biểu lộ rõ thái độ ca ngợi các vị thần tích cực
và phê phán các thần tiêu cực. Từ sau đó dần dần phân biệt hai loại thần đối lập. Nữ thần
Rạng Đông xinh đẹp với những ngón tay hồng, nữ thần Đêm Tối sinh ra thần Chết. thần
Mộng Mị, thần Số Mệnh, thần Tuổi Già. Thần Hephaistote xấu xí chân thọt nhưng vẫn
được mọi người quí mến vì có công giúp người lao động rèn công cụ và vũ khí. Trái lại
thần Chiến tranh Arex có bộ mặt đẹp đẽ nhưng ai ai cũng căm ghét, ngay cả vợ hắn là thần

Venus cũng đi ngoại tình. Hắn có con riêng là nữ thần Bất Hòa.
Tư tưởng đạo lí công bằng được đề cao: trừng phạt và khen thưởng. Phần thưởng cao nhất
là được trở về đỉnh núi Olympe hào quang chói lọi, sống bất tử cùng thế giới thần linh và
cuộc đời vui bất tận.
Thái độ trân trọng tất cả những gì có ích cho cuộc sống con người. Đặc biệt thái độ đối với
thiên nhiên: trân trọng cây cối, hoa trá , trừng phạt những kẻ bạc đãi thiên nhiên tươi đẹp,
nuôi dưỡng con người. Một tên vua chặt một cây sồi đã bị thần Đói đến thăm nhà. Kẻ nọ
vác cuốc chặt vườn nho bị thần Dionisos trừng phạt đến chết .
Đề cao những tình cảm đạo đức lớn lao: tình yêu quê hương, đất nước, đồng bào, đồng loại
đến các tình cảm gia đình tình mẫu tử, vợ chồng, anh em, cha con thủy chung son sắt.

III. ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT CỦA THẦN THOẠI
Đó là tính lãng mạn và cái đẹp cổ đại, chất thơ, trí tưởng tượng tràn đầy trong thần thoại .
Phẩm chất đó là nét đặc trưng của Con Người, thể hiện trên những yếu tố sau :
Ước mơ hi vọng của nhân dân về cuộc sống lao động nhẹ nhàng, bớt cực nhọc, năng suất
cao. Người lao động tự bảo vệ được mình chống lại mọi thứ kẻ thù, kẻ xâm hại .
Thần thợ rèn, thần thợ xây, thần dệt vải, thần rượu nho… đều dạy con người biết cách
thay đổi cuộc sống của mình. Thần đưa tin chế ra đôi hài nhanh hơn ý nghĩ để thỏa mãn
nhu cầu thông tin của con người. Thần Heracles thể hiện ước mơ sức khỏe, lòng can đảm
diệt trừ kẻ ác và thú dữ để bảo vệ cuộc sống.
Cuộc sống gắn bó với thiên nhiên làm nảy sinh những cảm xúc mĩ học. Người xưa đã biết
say sưa ngắm bầu trời đêm đầy sao, những lớp sóng bạc kì vĩ của đại dương, đêm trăng
huyền diệu và rạng đông hồng tươi ấm áp lòng phấn khởi.

Trong sinh hoạt tinh thần thẩm mĩ, nhu cầu nghệ thuật cũng là đề tài phong phú hấp dẫn
trong thần thoại. Tiếng đàn ngân nga thánh thót của Amphion khiến cho hòn đá xúc động
tự chồng chất lên xây thành lũy. Thần Apollon là tay đàn xitar hạng nhất luôn thắng trong
mọi cuộc thi tài. Thần linh và con người cùng nhau thi tài nghệ thuật. Cây đàn liere của
nghệ sĩ Orphee khiến cho thiên nhiên ngưng lặng lắng nghe, thú dữ phủ phục dưới chân
chàng.

VHPT1/P.H.N

19


Ước mơ trẻ đẹp, sống bất tử cũng thể hiện bàng bạc trong những trang thần thoại. Họ ước
ao có cây gậy thần kì với hai đầu “sống và chết» của thần Hermet. Họ cũng ước ao có thầy
thuốc tài giỏi chữa bệnh cứu người.
Những trang văn miêu tả vẻ đẹp đầy chất thơ cảnh sinh hoạt thanh bình. Hoàng hậu Leda
ngồi bên sông ngắm nhìn đàn thiên nga nô rỡn trên mặt nước. Nàng công chúa Europ mặc
xiêm y đỏ thắm, tay cầm lẵng bằng vàng hái hoa hồng bên đám thiếu nữ đảo Crete xiêm áo
trắng ngần vui đùa trên đám cỏ xanh.
Cái đẹp của thế giới đã được tái tạo qua trí tưởng tượng và cảm xúc thẩm mĩ phong phú
của người Hi Lạp Họ suy tôn cái đẹp, ca ngợi hết lời cái đẹp. Câu chuyện tranh chấp quả
táo vàng thực ra là tranh chấp danh hiệu người đẹp nhất - được coi là cuộc thi hoa hậu đầu
tiên của loài người. Đối với dân tộc này, cái đẹp là tuyệt đối và trên hết .
Trong nghệ thuật sáng tạo thần thoại, trí tưởng tượng của người xưa đã tạo ra hình ảnh kì
diệu về bản thân con người. Hình tượng thần Atlas, Heracles ghé vai đỡ cả bầu trời nói lên
ý chí và sức mạnh tinh thần của con ngườ . Trí tưởng tượng của thần thoại Hi Lạp đựa trên
một trình độ tư duy rất cao cùng với sự quan sát thực tế chính xác tỉ mỉ.

“Không có thần thoại Hi Lạp thì không có nghệ thuật Hi Lạp” (nhận xét của Karl Marx).
Bao nhiêu bức tượng và công trình kiến trúc và điêu khắc kì vĩ đã ra đời theo sau thần
thoại. Thần thoại còn cung cấp đề tài cho hai thiên anh hùng ca- sử thi bất hủ Illiade và
Odyssee, cho những bài thơ, nhũng vở bi kịch. . . Thần thoại Hi Lạp còn chi phối cả quan
điểm chính trị và đạo đức của thời cổ đại Hi Lạp.
Thần Thoại Hi Lạp là chương đầu tiên của pho lịch sử đất nước và dân tộc Hi Lạp - cũng
là chương đầu của bộ lịch sử văn học nước này.
Đối với Phương Tây, ảnh hưởng của thần thoại Hi Lạp xuyên suốt và bao trùm mọi thời kì,
mọi loại hình nghệ thuật và sinh hoạt văn hóa.

Thần Thoại Hi Lạp là kho điển tích vô tận cho mọi trào lưu văn học - nghệ thuật châu Âu
kể từ thời đại Phục Hưng về sau.
Câu hỏi ôn tập:
1. Nhận xét về gia đình thần thánh tối cao, ý nghĩa sự lựa chọn xây dựng nhân vật của tác
giả dân gian.
2. Quan niệm nghệ thuật (âm nhạc) của người Hi Lạp cổ đã được thể hiện trong truyện
danh ca Orphee như thế nào ?
3. Thần thoại Hi Lạp là quá trình đi từ chủ nghĩa thần linh đến chủ nghĩa nhân văn cổ
đại. Chứng minh .

VHPT1/P.H.N

20


CHƯƠNG III SỬ THI HOMER
Illiade và Odysse là hai thiên sử thi bất hủ của văn học cổ đại Hi Lạp, là sáng tác hoặc sưu
tập của nhà thơ Homer, người được coi là “cha đẻ của thi ca Hi Lạp” .
I .VẤN ĐỀ HOMER VÀ THỜI ĐẠI HOMER
Giới nghiên cứu văn học trên thế giới đến nay vẫn còn tồn tại hai khuynh hướng về tác giả
của hai kiệt tác nói trên. Một hướng cho rằng đó là sáng tác dân gian, truyền miệng và
Homer chỉ là người sưu tập thành văn bản. Hướng khác cho rằng Homer chính là tác giả .
Nhà phê bình văn học Nga Bielinski đã đưa ra luận điểm khá thuyết phục rằng sáng tạo của
Homer gắn liền với những đoạn, mẩu truyện rời rạc trong dân gian. Homer đã tổng hợp và
sáng tạo rất công phu để cho ra hai tác phẩm vĩ đại .
Homer sinh vào khoảng cuối thế kỉ thứ 9 trước C.N, trong một gia đình nghèo. Thuở nhỏ
học hành thông minh, lại được mời đi làm gia sư và có dịp đi du lịch nhiều nơi. Sau khi bị
mù, ông kiếm sống bằng nghề hát rong, từ đó mang biệt danh Homer (gốc tiếng Hi Lạp
Homeros: người mù). Ông hát và kể những chuyện sử thi. Trong thời gian đó, ông sáng tác
hai bộ sử thi đó để làm công cụ lao động hát rong.

Hai bộ sử thi là tác phẩm văn học, đồng thời cũng là hai bộ lịch sử khá chân xác của thời
cổ đại. Về sau , các nhà khảo cổ học, nhà sử học, nhà xã hội học đã phải dựa vào văn bản
sử thi để dựng lại lịch sử Hi Lạp cổ đại. Họ đặt tên cho thời kì từ thế kỉ 13 đến 12 trước
C.N là “thời kì Homer”. Đó là giai đoạn quá độ từ “thời kì dã man” sang “thời kì văn
minh”. Nói cách khác, từ chế độ công xã thị tộc chuyển sang chế độ chiếm hữu nô lệ .
Đặc trưng của thời đại đó là: chiến tranh bộ lạc là hoạt động chủ yếu tạo điều kiện tích lũy
của cải, nhân lực (nô lệ), mở mang bờ cõi xây dựng thành bang và ổn định một xã hội có
phân chia giai cấp. Sự chiếm đoạt cướp bóc được coi là vinh dự cao cả hơn lao động sáng
tạo” (nhận xét của Engels), đó là thời kì “văn minh đẫm máu” (K. Marx ) .
II . ILLIADE - BẢN ANH HÙNG CA CHIẾN TRẬN Ở THÀNH TROIE
Thành Illion (tên Hi Lạp) còn có tên gọi quen thuộc hơn là thành Troie- tiếng Latinh, và
Trois - tiếng Anh. Quân đội Hi Lạp gọi là quân Akay từ thành Athens kéo quân theo đường
biển đi trừng phạt thành Troie. Chiến tranh kéo dài 10 năm. Thành Troie vỡ, quân Akay
toàn thắng. Biến cố lịch sử này được kể lại trong một câu chuyện thần thoại “Cuộc chiến
tranh thành Troie“. Sử thi Illiade chỉ miêu tả một sự kiện vào năm cuối của cuộc chiến
tranh vây hãm thành Troie ấy (ade là chiến công, chiến tích, cuộc đọ sức. Illiade nghĩa là
chiến công thành Illion. Hãy so sánh với Olympiade: nghĩa là cuộc đấu ở núi Olympe ) .
1 - Một biến cố lịch sử được thần thoại hóa
Biến cố lịch sử này được kể thành câu chuyện thần thoại nhằm miêu tả cuộc xung đột của
các thần linh đã lôi kéo người Hi Lạp tham gia.
Thần chiến tranh Arex không được mời dự đám tiệc cưới của nữ thần đất Thetis với vua
Pelet, tức giận tìm cách phá rối đám cưới. Y sai nữ thần Bất Hòa ném một quả táo vàng
khắc dòng chữ “tặng người đẹp nhất“ vào giữa bàn tiệ . trong lễ cưới có ba vị nữ thần
được coi là đẹp nhất: Hera, Venus và Athena. Cả ba nữ thần đều muốn giành quả táo về
mình, họ nhờ thần tối cao Zeus phán xử. Thần Zeus sợ mất lòng cả ba người thân thích
VHPT1/P.H.N

21

(Hera là vợ, Athena con gái và Venus con dâu) bèn tìm cách thoái thác. Zeus đưa ra giải
pháp nhờ chàng hoàng tử Paris - con trai thứ nhì của vua thành Troie đến làm trọng tài .
Khi lên núi Olympe, chàng hoàng tử Paris được cả ba vị nữ thần lôi kéo dụ dỗ trao táo chọ
với những lời hứa đền ơn chàng. Sau khi suy ngh , chàng đã trao táo vàng cho nữ thần
Venus. Từ đó Venus được coi là nữ thần Sắc đẹp và tình yêu. Đổi lại, nữ thần Venus giúp
chàng quyến rũ được người phụ nữ chàng yêu nhấ - éo le thay lại là hoàng hậu Helen - vợ
vua Hi Lạp (thành Akay - Athens) .
Bị mất vợ, vua Menenax sai người anh trai là tướng Agamennon cầm quân đi chinh phạt
thành Troie. Các vị thần linh cũng chia hai phe xuống đánh giúp hai bên. Cuộc chiến keó
dài ngót mười năm không phân thắng bại , cuối cùng một dũng sĩ phe Akay tên là Odysse
dùng mưu “con ngựa gỗ“ chiếm được thành Troie. Từ đó thành TROIE sáp nhập vào Hi
Lạp (ban đầu chỉ có thành Akay / Athens ) .
Sử thi Illiade chỉ miêu tả một sự kiện xảy ra trong khoảng 50 ngày cuối cùng của cuộc
chiến. Tạm gọi sự kiện đó là “cơn giận của Achille”:
Sau một trận tấn công, quân Akay chiếm được một số chiến lợi phẩm trong đó có hai cô
gái thành Troie xinh đẹp. Hai cô được đem chia cho hai dũng sĩ hạng nhấ . Tướng chỉ huy
Agamennon nhận cô Crizeid, còn dũng sĩ Achille vô địch nhận cô Brizeid làm nữ tỳ. Cha
của Crizeid là viên tư tế trông coi đền thờ thần Apollon. Vì quá thương con gái, ông đem
nhiều của cải xin cuộc lại Crizeid. Nhưng tướng Agamennon chối từ. Cha của Crizeid liền
cầu khẩn thần Apollon trừng phạt kẻ thù. Thần Apollon liền gieo bệnh dịch hạch khủng
khiếp xuống trại quân Akay. Nhiều binh lính ngã bệnh chết thảm khố . Nhờ thần linh mách
bảo, quân Akay biết rõ nguyên nhân, liền họp hội đồng quân sự, yêu cầu tướng
Agamennon trao đổi cô Crizeid. Ban đầu y phản đố . Khi hội đồng binh sĩ đe dọa bỏ về
quê , y đành nhượng bộ nhưng dành lại cô Brizeid của dũng sĩ Achille . Chàng nổi giận
phản đối , nhưng lại nhượng bộ vì quyền lợi chung của toàn quân . Nhưng chàng tuyên bố
không chiến đấu nữa mà đi nằm ngủ . Trong những trận giao chiến sau đó , quân Akay bị
thất bại liên miên vì thiếu người dũng sĩ vô địch Achille .
Dũng sĩ Patriot - bạn thân thiết của Achille trong một trận đấu với Hector - hoàng tử tài
giỏi nhất thành Troi , chàng đã ngã gục dưới mũi giáo Hecto . Đau đớn, thương bạn vô
cùn , Achille khóc lóc thảm thiết , Achille lên ngựa xông ra trận với tuyên bố quyết trả thù

cho bạn. Cả thành Troie can ngăn Hector nên đóng cổng thành cố thủ, tránh đối đầu
Achille. Nhưng ngày nào quân Achille cũng kéo tới chửi mắng. Hector không thể chịu
đựng, mặc vợ là nàng Andromac ẵm con can ngăn, mọi người níu kéo, chàng cầm giáo lên
ngựa mở cổng thành. Trận giao tranh ác liệt chưa từng có suốt 10 năm. Cuối cùng,
Hector ngã xuống dưới ngọn giáo của Achille vô địch. Chưa hả giận vì thương bạn,
Achille buộc xác Hector vào sau ngự , kéo xác chàng vòng quanh cổng thành Troi. Cả
thành Troie và ông vua già Priam bàng hoàng , đau đớn. Mặc mọi người can ngăn, người
cha già ấy dũng cảm một mình mang của cải sang trại quân thù xin chuộc xác con trai -
Hector - người anh hùng thành Troie. Nhờ thần linh yểm trợ và tài hùng biện khôn ngoan
của mình, ông vua già anh hùng đã thuyết phục được Achille. Kết thúc sử thi là cảnh đám
tang trọng thể bi thương của thành Troie, chàng Hector anh hùng trở về trong nỗi tiếc
thương vô hạn của dân chúng, của người vợ Andromac trong mấy ngày tạm đình chiến ở
thành Troie.

VHPT1/P.H.N

22


2- Phân tích tác phẩm
Theo truyện thần thoại, nguyên nhân chiến tranh là do các thần linh với quả táo bất hòa -
cuộc thi hoa hậu độc đáo đầu tiên của nhân loại. Nhưng đến sử thi Illiade, nhà thơ Homer
đã miêu tả chiến tranh xảy ra rõ ràng bắt nguồn từ lòng tham lam của con người. Thần tối
cao Zeus nói: “Chính họ đã gây ra cuộc chiến vì lòng tham mù quáng của mình“. Tác
phẩm chỉ xoay quanh cơn giận của Achille - xét cho cùng nguyên nhân chỉ vì xung đột về
quyền lợi khi chia phần. Họ kéo đến đây vì thành Troie giàu có nhiều bạc vàng châu báu
và gái đẹp, và vị trí đầu mối giao thông quan trọng. Họ đưa ra cái cớ đi đòi nàng hoàng hậu
đa tình, điều đó vô lí vì nàng tự nguyện theo người tình sang thành Troie. Cảnh cuối cùng
của sử thi rất có ý nghĩa: nàng Helen khóc lóc thảm thiết bên xác Hector - người anh chồng
mà nàng quí trọng .

Lí tưởng anh hùng và nhân vật anh hùng lí tưởng
(Lí tưởng thẩm mĩ của thời đại)
Lí tưởng thời cổ đại chính là phẩm chất của những người anh hùng của cả hai bên tham
chiến. Thời ấy chưa phân biệt chiến tranh phi nghĩa hay chính nghĩa. Miễn là người anh
hùng chiến đấu cho cộng đồng thì được ca tụng. Những người anh hùng mang trong mình
lí tưởng của thời đại. Chúng ta hãy tổng hợp tính cách của họ thì sẽ xác định được lí tưởng
của thời đại ấy .
Trước hết, người anh hùng coi trọng danh dự, khao khát chiến công. Hãy nghe Sarpedon
thủ lĩnh quân Troie nói trước toàn quân: « Vì sao mọi người kính trọng chúng ta hơn kẻ
khác, dành cho chúng ta ngồi đầu bàn tiệc, coi chúng ta như thần thánh ? Hãy xông lên!
Hoặc là chúng ta nhường vinh quang cho kẻ khác hoặc giữ lấy cho mình . . .”
Dũng tướng Hector trước khi xuất trận gặp vợ là Andromac bồng con ra ngăn chàng ,
khóc lóc thảm thiết:” Hector chàng ơi, với em chàng là tất cả. Chàng là cha, là mẹ cũng là
người chồng đang độ thanh xuân. Xin hãy thương em mà ở lại để cho con chàng khỏi phải
mồ côi, vợ chàng khỏi thành kẻ góa bụa“. Chàng ngậm ngùi xúc động nhưng vẫn
nói”.Nàng ơi chính ta cũng lo lắng như thế. Nhưng nếu ta lẩn trốn thì còn mặt mũi nào mà
nhìn người dân thành Troie trùm khăn dài tha thướt. . . Ta đã quen anh dũng chiến đấu ở
hàng đầu quân Troie để giữ gìn danh tiếng của phụ thân ta và ta. . . Ta biết rằng thành
Illion một ngày kia sẽ bị tiêu diệt. Ta nghĩ tới cảnh nàngbị bắt mang đi làm nô lệ. trông
thấy nàng nước mắt đầm đìa, người ta sẽ bảo - đó là vợ của Hector kẻ thiện chiến nhất
thành Illion. . . Ta muốn chết để khỏi nghe tiến nàng kêu khóc và nhìn thấy nàng bị lôi đi.
Dù có chết , ta cũng phải chết một cách vinh quang . Phải lập chiến công oanh liệt lưu danh
hậu thế“ - Biết mình sắp hy sinh, dũng sĩ Hector vẫn nói “những lời có cánh“ .
Người anh hùng không chỉ sống với vinh quang trước mắt mà còn cảm thấy sẽ tồn tại cùng
vinh quang vĩnh cửu. Họ tin rằng sự nghiệp anh hùng tồn tại lâu dài hơn bản thân anh hùng
. Đó là sự bất tử được phong thần .
Lí tưởng anh hùng được miêu tả tập trung cao độ ở nhân vật Achille. Những trang thơ hay
nhất, những từ ngữ đẹp nhất dành cho chàng:
“Một con người ưu việt, một đứa con lỗi lạc sức lực phi thường. Xuất sắc hơn tất cả mọi
anh hùng“ (lời bà mẹ - nữ thần Thetis, khi mới sinh ra Achille liền nhúng anh vào nước

thần để được bất khả xâm phạm- tiếc thay còn sót cái gót chân). “Achille chạy nhanh như
gió, Achille lẫm liệt như thần, Achille vô địch“ .
VHPT1/P.H.N

23


Achille là hiện thân sức mạnh lí tưởng và lòng dũng cảm lí tưởng. Thấy chàng xuất trận,
“đầu gối tất cả người dân thành Troie run rẩy, bàng hoàng. Nghe tiếng chàng thét, trái tim
người Troie tan ra như nước“ .
Ngay cả dũng tướng Hector trông thấy Achille còn run lập cập, hoảng sợ quay ngựa chạy.
“Kẻ chạy trốn, người đuổi theo. Người chạy trước rất anh dũng, kẻ chạy sau còn anh dũng
hơn“ .
Achille không chỉ là hiện thân của sức mạnh và lòng dũng cảm, chàng còn có vẻ đẹp tâm
hồn. Khóc bạn chết trận như Achille thực là cảm động: “chàng bốc tro bếp bỏ lên đầu, bôi
lên khuôn mặt tuấn tú, chàng nằm vật xuống đất, giơ tay bứt ra từng nắm tóc“ .
Priam cất tiếng van xin tha thiết:
“Hỡi Achille sánh tựa thần linh! Xin ngài hãy nhớ đến thân phụ ngài . thân phụ ngài cũng
vào trạc tuổi tôi , cũng gần kề mộ huyệt như tôi. Có lẽ ngài cũng bị những kẻ láng giềng
ức hiếp mà không có ai cứu thoát khỏi chiến tranh và những tai họa của chiến trận .
Nhưng ít ra , biết ngài còn sống người cũng được mát dạ mát lòng và ngày ngày người còn
hi vọng thấy con trai từ thành Troie trở về. Còn tôi, thảm thương thay ! trên đất thành
Troie bao la này tôi đã sinh ra biết bao con trai lỗi lạc, nhưng giờ đây xem như tôi không
còn một đứa nào. Khi quân Akay tới đâ , tôi có năm mươi đứa con trai, mười chín đứa
cùng một mẹ, số còn lại do các thê thiếp trong cung điện sinh ra. Phần lớn chúng đều bị
thần Arex hung tàn giết chết Nhưng còn Hector, người con độc nhất vô nhị của tôi, vị cứu
tinh của thành bang và của chúng tôi. Người con đó vừa rồi trong khi bảo vệ nước nhà
cũng đã bị ngài giết chết. Hôm nay cũng vì nó, để cứu nó ra khỏi tay ngài nên tôi tới đoàn
thuyền Akay đem theo một số của cải rất hậu để xin chuộc nó v . Hỡi Achille , xin ngài hãy
tôn trọng thần linh và nghĩ về thân phụ ngài mà thương xót cho tôi. Tôi còn đáng thương

hơn thân phụ ngài, vì tôi đã can đảm làm một việc mà trên cõi đời này chưa có người nào
từng làm: tôi đã đưa lên miệng và hôn bàn tay người đã giết con tôi“ .
Cụ nói như vậy, khiến Achille động lòng thương cha nơi quê nhà, chàng muốn khóc .
Chàng đặt tay lên người cụ già khẽ đẩy cụ ra. Cả hai người đều lặng đi trong nỗi nhớ. Quỳ
dưới chân Achille. cụ Priam nhớ Hector mà khóc dầm dề, còn Achille cũng khóc vì thương
cha hoặc thương bạn Patriot .Tiếng gào khóc của hai người anh hùng vang dậy trại quân.
Sau đó Achille đỡ cụ già ngồi dậy, cởi mở tâm sự nhớ thương cha già và tự trách mình
không làm tròn bổn phận người con, rồi đồng ý trao trả xác Hector cho cụ già anh hùng .
Chàng lặng nghe ông vua già Priam người cha thương con rất mực than van những lời lẽ
thương tâm và hùng biện về người con trai anh hùng bại trận của ông. Chàng cảm động
trước mái tóc bạc như tuyết và nỗi khổ của ông già. Chàng cũng hiểu được cái sai trái tàn
nhẫn của mình khi nghe ông già khéo léo tế nhị vạch ra.Người anh hùng Achille không chỉ
dũng cảm, quyết chiến mà còn có tâm hồn cao thượng, biết lắng nghe với một trí tuệ sáng
suốt tỉnh táo .
Người anh hùng Achille còn cao thượng trong tình yêu. Chàng thương yêu tha thiết cô
Brizeid - nữ nô lệ bắt được của thành Troie: “tôi yêu tha thiết người con gái đó mặc dù tôi
mới chiếm được nàng bằng mũi giáo mà thôi“. Đối với anh, cô gái đã là người yêu chứ
không còn là tù binh nữa, nên khi bị tước đoạt anh rút gươm ra định chém chủ tướng
Agamennon để bảo vệ danh dự. Đó là sự nổi loạn của ý thức cá nhân - sự nổi loạn của thời
đại qua cơn giận của một anh hùng ý thức được gía trị con người.
VHPT1/P.H.N

24


Ông vua già Priam cũng là một người anh hùng chân chính. Lòng can đảm và tình thương
con, ý thức trọng danh dự thành bang đã khiến ông đủ can đảm đi chuộc xác con trai trước
cơn giận khủng khiếp của kẻ thù. Ông còn có tài hùng biện- đó là phẩm chất sáng suốt,
uyên bác, nhạy cảm của một con người anh hùng. Vùa nhún mình lại vừa tự hào tự trọng ,
ông nói: “tôi còn đáng thương hơn thân phụ ngài nhiều, vì tôi đã có can đảm làm một việc

mà trên đời này chưa có người cha nào từng làm: tôi hôn bàn tay người đã giết con mình“
Tác giả sử thi miêu tả người anh hùng không phân biệt họ thuộc phe chính nghĩa hay phi
nghĩa. Vấn đề chủ yếu là phẩm chất cá nhân vai trò cá nhân đối với cộng đồng
Nghệ thuật xây dựng nhân vật anh hùng rất tiến bộ- thậm chí nhiều thời đại sau không làm
được: đó là miêu tả cả hai mặt ưu điểm và nhược điểm của nhân vật, không thiên lệch.
Achille nóng nảy giận hờn và có chỗ yếu ở gót chân. Tuy là người anh hùng vô địch,
chàng đã ngã xuống khi bị thần linh phản bội trước khi thành Troie thất thủ.

III . ODYSSE - BẢN ANH HÙNG CA THỜI HÒA BÌNH

1 . Hành trình gian khổ trở về cuộc sống hòa bình :
Bản sử thi thứ hai miêu tả nhân vật Odyssee (tên Latinh là Ulise) dũng tướng Hi Lạp sau
khi dùng mưu “con ngựa gỗ” hạ được thành Troie cùng các chiến hữu tìm đường trở về
quê nhà xứ Itac. Đó là cuộc hành trình đầy phong ba bão táp với bao gian lao nguy hiểm,
cả những sự quyến rũ ngọt ngào thử thách lòng chung thủy của họ trên vùng biển Địa
Trung hải mênh mông, xa lạ và bí ẩn.
Mở đầu sử thi là những lời ca ngợi hào hùng sảng khoái :
“Hỡi nữ thần Thi ca, hãy hát lên bài ca về người anh hùng muôn vàn trí xảo sau khi dùng
mưu kế hạ thành Troie thần thánh, đã phiêu bạt khắp nơi, đặt chân lên nhiều đô thị và am
hiểu nhiều phong tục” .
Hãy nhớ lại cuộc chiến tranh thành Troie, Odyssee bất đắc dĩ phải tham gia cuộc chiến
tranh mà chàng không muốn. Đang làm vua xứ Itac, chàng có người vợ tốt là Penelop mói
sinh đứa con trai Telemac, chàng yêu cuộc sống hòa bình, luyện võ nghệ và chăn cừu.
Nhưng vì bị ràng buộc bởi một lời thề với liên minh bộ tộc Akay, chàng cố tìm cách thoái
thác. Chàng giả bộ bị điên, nhưng người bạn ranh mãnh đã lật tẩy chàng khiến Odyssee
đành phải chia tay gia đình để tham gia cuộc viễn chinh. trong suốt 10 năm ở thành Troie,
chàng buồn chán không muốn xung trận. Đến năm thứ 10, sau khi Achille tử trận, quân
Akay khó bề chiến thắng, người anh hùng bất đắc dĩ Odyssee buộc phải ra tay với mưu
kế “con ngựa gỗ“ để mau kết thúc chiến tranh trở về quê nhà. Đây cũng là đoạn mở đầu
giới thiệu một người anh hùng kiểu mới và một thiên sử thi mới của thời đại .

Theo truyện thần thoại nguyên nhân của bao gian nan nguy hiểm trong suốt 10 năm hành
trình trở về quê hương của chàng là do bị thần linh trừng phạt chàng về tội kiêu ngạo với
thần linh. Nhưng sử thi miêu tả thêm một nguyên nhân khác: trí phiêu lưu, tò mò khám phá
những miền đất là bên kia bờ biển Địa Trung Hải với khát vọng chuẩn bị xây dựng phát
triển cuộc sống hòa bình. Những đoàn quân khác theo đường cũ trở về, riêng chàng dẫn
đội quân của mình đi ngược chiếu bờ biển Địa trung Hải về quê.
Lại mất thêm 10 năm nữa lênh đênh qua những bến bờ xa lạ với 12 lần gặp nạn. Những
người lính không chịu đựng nổi đã lần lượt ngã xuống hoặc bị thần đại dương Pozeidon