Luận văn Tội thao túng thị trường chứng khoán: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.01 MB, 121 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

NGUYỄN THANH THUẬN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2023

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : Tiến sĩ Nguyễn Thị Ánh Hồng

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2023

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn đề tài “Tội thao túng thị trường chứng khoán:

Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” là cơng trình nghiên cứu của

cá nhân tơi trong thời gian qua. Mọi số liệu sử dụng phân tích trong luận văn và kết quả nghiên cứu là do tơi tự tìm hiểu, phân tích một cách khách quan, trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Những quan điểm của các tác giả khác tôi sử dụng trong bài viết đều được trích dẫn nguồn đầy đủ. Tơi xin chịu hồn tồn trách nhiệm nếu có sự khơng trung thực về thơng tin sử dụng trong cơng trình nghiên cứu này.

Học viên

Nguyễn Thanh Thuận

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật Hình sự XHCN : Xã hội chủ nghĩa

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ... 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SO SÁNH QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TỘI THAO TÚNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN ... 11

1.1. Khái niệm, đặc điểm và các bước cơ bản của phương pháp nghiên cứu so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán ...11

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán ... 11

1.1.2. Các bước cơ bản để thực hiện so sánh quy định pháp luật về tội thao túng thị trường chứng khoán ... 14

1.2. Yếu tố ảnh hưởng đến phương pháp nghiên cứu so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ...17

1.2.1. Yếu tố truyền thống pháp luật ... 17

1.2.2. Yếu tố kinh tế - xã hội ... 19

1.3. Nội dung so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán ...20

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ... 22

CHƯƠNG 2. SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ TỘI THAO TÚNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM VỚI TRUNG QUỐC VÀ LIÊN BANG HOA KỲ ... 23

2.1. Nguồn luật quy định tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ ...23

2.2. Khái niệm tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ ...24

2.3. Dấu hiệu định tội của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ ...27

2.3.1. Khách thể của tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ... 27

2.3.2. Chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ... 30

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

2.3.3. Mặt khách quan của tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa

Kỳ ... 31

2.3.4. Mặt chủ quan của tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ... 53

2.4. So sánh dấu hiệu định khung hình phạt của tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ...54

2.5. So sánh về thực tiễn áp dụng pháp luật của tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ ...59

2.6. Nhận xét kết quả so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ ...66

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ... 68

CHƯƠNG 3. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI THAO TÚNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN ... 69

3.1. Nhu cầu, yêu cầu của việc hoàn thiện quy định pháp luật hình sự Việt Nam về tội thao túng thị trường chứng khoán ...69

3.1.1. Nhu cầu của việc hồn thiện quy định pháp luật hình sự Việt Nam về tội thao túng thị trường chứng khoán ... 69

3.1.2. Yêu cầu của việc hoàn thiện quy định pháp luật hình sự Việt Nam về tội thao túng thị trường chứng khoán ... 70

3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam về tội thao túng thị trường chứng khoán ...71

3.2.1. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật của bộ luật hình sự ... 71

3.2.2. Kiến nghị ban hành văn bản hướng dẫn ... 82

3.2.3. Các giải pháp hoàn thiện về nguồn nhân lực và công nghệ thông tin ... 86

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ... 90

KẾT LUẬN ... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài

Đầu tư chứng khoán là hoạt động các nhà đầu tư gián tiếp đầu tư vào các doanh nghiệp đã niêm yết trên thị trường và đặt lòng tin rằng doanh nghiệp sẽ phát triển giúp cho nhà đầu tư thu lại lợi nhuận từ các loại chứng khoán do doanh nghiệp đó phát hành từ việc các loại chứng khoán đã gia tăng giá trị, doanh nghiệp chia cổ tức hoặc cái khoản lãi đã cam kết. Đầu tư chứng khoán được coi là một kênh của dịng tiền thơng minh, bởi vì việc đầu tư chứng khốn là một cách để dịng tiền nhàn rỗi được luân chuyển và đưa đến các doanh nghiệp cần vốn hoạt động tạo ra sản phẩm, nhờ đó mà sinh ra lợi nhuận, thúc đẩy kinh tế phát triển.

Hướng tới vấn đề nói trên, Thủ tướng Chính Phủ đã ban hành Nghị quyết số 86/NQ-CP ngày 11 tháng 7 năm 2022 về Phát triển thị trường vốn an toàn, minh bạch, hiệu quả, bền vững nhằm ổn định kinh tế vĩ mô, huy động nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội nhằm đặt ra các nhiệm vụ hoàn thiện khung khổ pháp lý, rà soát sửa đổi các quy định của pháp luật chứng khoán, cụ thể, văn bản đề cập đến các giải pháp phát triển thị trường chứng khoán, và đề ra phương án nâng cao chất lượng thị trường chứng khoán nhằm đảm bảo tạo tiền đề hoàn thiện hệ thống pháp luật hướng đến một thị trường đầu tư chứng khoán minh bạch, phát triển. Tuy nhiên, Nghị quyết chỉ đưa ra được phương hướng mang tính chung chung, chưa chỉ rõ được các điểm cần khắc phục trong pháp luật hình sự để đảm bảo tính cơng khai, minh bạch của các chủ thể tham gia thị trường, chưa đề ra được phương hướng hồn thiện hệ thống pháp luật hình sự.

Tuy rằng Nhà nước đã khơng ngừng hồn thiện các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng và thị trường chứng khoán làm cơ sở pháp lý cho sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán bằng việc bổ sung 3 quy định về tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn trong Bộ luật Hình sự năm 1999 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2010), Bộ luật hình sự năm 2015 tiếp tục kế thừa có phát triển các quy định về tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn trong Bộ luật hình sự năm 1999 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009), đồng thời quy định thêm tội danh mới trong lĩnh vực chứng khoán. Tuy vậy, cho đến nay, việc xử lý hình sự đối với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khốn cịn rất khiêm tốn. Nguyên nhân của hiện tượng này không phải là do thị trường chứng khốn khơng có nhiều vi phạm nghiêm trọng, phức tạp. Nguyên nhân chính là các quy định của pháp luật về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn cịn chung chung, chưa được hướng dẫn cụ thể, đặc biệt

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

là về tội thao túng thị trường chứng khoán. Hơn nữa, các vi phạm về thao túng thị trường chứng khoán rất tinh vi, phức tạp và khó chứng minh. Trong khi đó, năng lực và kinh nghiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong lĩnh vực chứng khoán vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn. Vì vậy, cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các quy định của pháp luật về tội phạm trong lĩnh vực thao túng thị trường chứng khoán, cũng như nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của pháp luật về loại tội phạm này.

Về lý luận: Quy định pháp luật về tội danh này chỉ dưới dạng liệt kê các hành vi mà chưa hề có một định nghĩa tổng quát, hơn nữa so sánh với các quốc gia đã phát triển thị trường chứng khoán ở mức cao dẫn đến quy định pháp luật về chứng khốn đã có sự chặt chẽ thì quy định tội thao túng thị trường chứng khốn tại Việt Nam vẫn còn nhiều thiếu sót, đặt ra vấn đề về việc sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hơn.

Về thực tiễn: Nhìn lại quá trình phát triển của thị trường chứng khoán hiện nay thì ngày càng có nhiều phương pháp đầu tư khác đã hình thành mà luật chưa phát triển theo kịp, cho nên những nhà đầu tư có thể lợi sơ hở này để thao túng thị trường theo ý muốn để gây thiệt hại cho các nhà đầu tư khác để thu về lợi ích khơng chính đáng. Chính vì vậy cần có sự điều chỉnh quy định pháp luật nhằm ngăn chặn những hành vi gây thiệt hại cho thị trường chứng khoán đang ngày một biến tấu đa dạng này.

Xuất phát từ các vấn đề đặt ra ở trên, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Tội

thao túng thị trường chứng khoán: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. Đề tài so sánh tội danh với quy

định pháp luật của 02 quốc gia dẫn trước về đầu tư chứng khoán là Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ nhằm nhận thấy được nhược điểm của quy định pháp luật Việt Nam. Đồng thời, luận văn còn đánh giá thực tiễn áp dụng quy định pháp luật khi xử lý hành vi thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam và tại 02 quốc gia nói trên để đánh giá hiệu quả áp dụng pháp luật nhằm đưa ra các đề xuất sửa đổi, bổ sung góp phần hồn thiện quy định tội này.

2. Tình hình nghiên cứu của đề tài

2.1. Tình hình nghiên cứu ở ngồi nước

Thơng qua q trình khảo cứu và tìm hiểu, tác giả nhận thấy có một số cơng

trình nghiên cứu ở nước ngồi có liên quan đến đề tài “Tội thao túng thị trường chứng khoán: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam”, cụ thể như sau:

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

Một số cơng trình nghiên cứu tại Trung Quốc có liên quan đến đề tài như sau:

Các bài viết trên tạp chí pháp lý

- Võ Lơi, Diệp Dương Thiên (2019), “Các vấn đề liên quan đến tội phạm về chứng khoán: Mười năm quan sát tội thao túng thị trường chứng khoán”

(证券犯罪系列之二：操纵市场十年观察), Tạp chí bình luận pháp luật Thượng Hải, Quý 4/2019. Bài viết đưa ra các bình luận, phân tích về khái niệm và dấu hiệu

pháp lý tội thao túng thị trường chứng khoán tại Trung Quốc và thực tiễn áp dụng pháp luật đối với tội này. Bài viết có sự viện dẫn đầy đủ các văn bản hướng dẫn áp dụng đối với tội thao túng thị trường chứng khoán.

- Chu Xuân Sinh, Dương Vân Hồng, Vương Á Bình (2005), “Nghiên cứu thao túng giá cổ phiếu và thao túng thị trường chứng khoán tại Trung Quốc”

(中国股票市场交易型的价格操纵研究), Tạp chí học thuật Đại học Bắc Kinh Trung Quốc, số tháng 10/2005. Bài viết nghiên cứu hành vi khách quan tội thao

túng giá giao dịch chứng khốn theo pháp luật hình sự Trung Quốc và nguyên nhân các nhà đầu tư có thể thao túng được giá cả giao dịch chứng khoán trên thị trường xuất phát từ việc chưa có hướng dẫn cụ thể để cập nhật, bổ sung các hành vi khách

quan được coi là thao túng giá chứng khoán.

- Tạ Kiệt (2015), “Qua mặt quy chế pháp luật để thao túng kinh tế thị trường”

(跨市场操纵的经济机理与法律规制), Tạp chí thị trường chứng khoán, số tháng

12/2015. Bài viết phân tích hành vi khách quan về tội thao túng thị trường chứng khoán và đề cập tới các phương thức thao túng thị trường chứng khoán né tránh được các quy định pháp luật tại Trung Quốc. Thông qua việc giải thích cơ chế qua mặt quy định pháp luật hình sự Trung Quốc để thao túng thị trường chứng khoán, tác giả đã đưa ra những kiến nghị nâng cao hiệu quả nguồn vốn đầu tư vào thị trường và giám sát thị trường chứng khoán từ các khía cạnh tăng cường cơng bố thơng tin giao dịch bán khống, kiểm soát chặt chẽ xung đột lợi ích giữa các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán, cải thiện thị trường chứng khoán phái sinh và

giám sát giao dịch chứng khoán hiệu quả.

Một số cơng trình nghiên cứu tại Liên Bang Hoa Kỳ có liên quan đến đề tài như sau:

Các bài viết trên tạp chí pháp lý

- Merritt B. Fox, Lawrence R. Glosten, Gabriel Rauterberg (2018), “Stock

Market Manipulation and Its Regulation”, Yale Journal on Regulation Magazine,

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

volume 35/2018, paper 67-126. Mục VII của bài viết này nghiên cứu về hành vi thao túng giá chứng khoán quy định tại Mục 9 Đạo luật giao dịch chứng khốn năm 1934 và mức hình phạt cho hành vi thao túng giá chứng khoán quy định tại Mục

10b Đạo luật giao dịch chứng khoán năm 1934.

- Michael L. Seigel (2006), “Bringing Coherence to Mens Rea Analysis for Securities-Related Offenses”, Wisconsin Law Review Magazine, volume 1/2006,

paper 1564-1626. Mục I của bài viết đánh giá vấn đề lỗi của hành vi thao túng giá chứng khoán quy định tại Mục 9 Đạo luật giao dịch chứng khoán năm 1934.

Một số cơng trình nghiên cứu tại quốc gia khác có liên quan đến đề tài như sau:

Khóa luận tốt nghiệp

- Rebecca Sưderstrưm (2011), Regulating Market Manipulation: An Approach to designing Regulatory Principles, Uppsala Faculty of Law, Uppsala

Universitet. Bài viết nghiên cứu một cách tiếp cận về thao túng thị trường chứng khoán tại Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu, cụ thể bài viết đưa ra các khái niệm về thao túng thị trường chứng khoán và giải thích quy định về thao túng giá chứng khoán của Mục 9 Đạo luật giao dịch chứng khoán năm 1934 và các quy định về thao túng giá chứng khoán của một số nước thuộc Liên minh châu Âu nhằm đặt ra ranh giới giữa thao túng thị trường chứng khoán với giao dịch chiến lược thơng thường. Bài viết cịn mơ tả, so sánh và phân tích các cơ chế thao túng thị trường chứng khoán của Hoa Kỳ và EU nhằm mục đích làm rõ độ rộng của hành vi thao túng thị trường chứng khoán so với quy định về tội thao túng giá chứng khoán của

Đạo luật giao dịch chứng khoán năm 1934.

2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước

Qua khảo cứu, tác giả nhận thấy cho đến nay đã có một số cơng trình nghiên cứu liên quan đến một số khía cạnh về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn:

Những cơng trình nghiên cứu luận văn Thạc sĩ

- Nguyễn Thị Giao Linh (2015), Tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán theo pháp luật hình sự Việt Nam, Luận văn

thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã tổng hợp khái niệm về tội phạm chứng khốn và cấu thành tội phạm chứng khốn nói chung và tội phạm và cấu thành tội phạm của tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khốn nói riêng. Luận văn đưa ra được những nhận định về và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện quy định về tội này trong bộ luật hình sự Việt Nam.

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

- Phạm Minh Tuấn (2019), Các tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn theo Luật Hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn

đã tổng hợp những vấn đề cơ bản như khái niệm của chứng khoán và thị trường chứng khoán, chủ thể, khách thể, mặt khách quan, mặt chủ quan, những vấn đề lý luận về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khốn nói chung và tội thao túng thị trường chứng khốn nói riêng. Luận văn còn đưa ra được những đánh giá về các quy định loại tội phạm này và đưa ra một vài đề xuất sửa đổi, bổ sung các tội phạm về chứng khoán.

- Tống Trang Châu (2013), Các nhân tố ảnh hưởng tới giá chứng khoán,

Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Kỹ thuật cơng nghệ TP. Hồ Chí Minh. Luận văn đã trình bày những khái niệm cơ bản về chứng khốn, thị trường chứng khoán, đưa ra những kiến thức, quan điểm về các trường hợp ảnh hưởng tới giá chứng khốn.

Các bài viết trên tạp chí pháp lý

- Đỗ Thị Minh Phượng (2012), “Đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán ở Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 8/2012;

- Đỗ Thúy Vân (2010), “Cần hướng dẫn áp dụng thống nhất quy định tại Điều 181a, 181b, 181c Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm

1999”, Tạp chí Kiểm sát, số 4;

- Dương Tuyết Miên (2010), “Về các tội phạm chứng khoán trong luật sửa

đổi, bổ sung của Bộ luật Hình sự năm 1999”, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 2;

- Hoàng Thị Quỳnh Chi (2009), “Một số ý kiến về sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình

sự năm 1999 liên quan đến tội phạm chứng khốn”, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 8;

- Phan Anh Tuấn (2011), “Các tội phạm về chứng khoán trong luật hình sự Việt Nam và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự về các

tội này”, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4(65). Trong bài viết này tác giả đã đưa ra

những nhận xét về đặc điểm cấu thành tội phạm của tội thao túng giá chứng khoán và so sánh với bộ luật hình sự của Trung Quốc để đưa ra những kiến nghị trong việc sửa đổi tội danh thao túng giá chứng khoán trong Bộ luật Hình sự Việt Nam;

- Lê Vũ Nam (2013), “Cần luật hóa hoạt động bán khống trên thị trường chứng

khốn Việt Nam”, Tạp chí khoa học pháp lý, số 01(74). Trong bài viết này tác giả đã

chỉ ra được những rủi ro từ hoạt động bán khống chứng khoán. Bài viết giải thích hành vi bán khống là gì, có sự khác biệt như thế nào giữa Việt Nam và thế giới, đưa ra được dẫn chứng cho hành vi bán khống chứng khoán gây ảnh hưởng như thế nào tới thị trường đồng thời đề ra giải pháp khi chính thức cho phép bán khống tại thị

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

trường chứng khoán Việt Nam. Bài viết còn đưa ra phương pháp thao túng thị trường chứng khốn thơng qua hành vi bán khống. Qua bài viết, người đọc hiểu được nguyên nhân các quốc gia trên thế giới đã luật hóa hành vi bán khống và quy định cả trách nhiệm hình sự về hành vi bán khống thao túng thị trường chứng khoán;

- Viên Thế Giang, Đỗ Thị Minh Phượng (2012), “Một số vấn đề về tội phạm

chứng khốn”, Tạp chí Khoa học & Đào tạo ngân hàng, số 118 tháng 03/2012. Tại

bài viết, các tác giả đã chỉ ra sự cần thiết của việc quy định các tội phạm về chứng khoán vào Bộ luật Hình sự. Bài viết đã trình bày những vấn đề về thực trạng đang diễn ra trên thị trường chứng khốn, tính nguy hiểm của các hành vi tiêu cực trên thị trường chứng khoán đủ để được quy định trong pháp luật hình sự;

- Viên Thế Giang (2012), “Tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu

sự thật trong hoạt động chứng khốn theo Bộ luật Hình sự sửa đổi”, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 1;

- Viên Thế Giang (2013), “Trách nhiệm hình sự đối với tội phạm trong lĩnh

vực chứng khoán ở VN hiện nay”, Tạp chí Tịa án nhân dân, số 3;

- Vũ Phúc Du (2009), “Cần quy định một số tội phạm mới trong lĩnh vực

chứng khốn và thị trường chứng khốn”, Tạp chí Kiếm sát, số 04 (tháng 02/2009);

Kỷ yếu hội thảo

- Nhà Pháp luật Việt-Pháp (2011), Kỷ yếu hội thảo Xử lý cá hành vi vi phạm pháp luật về tài chính và chứng khoán, Hà Nội, ngày 17/11/2011.

2.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu

Thơng qua q trình tìm hiểu và nghiên cứu trên, tác giả nhận thấy các công trình khoa học được đề cập đạt được các kết quả sau:

Về cơ bản, các cơng trình khoa học đã công bố tại Việt Nam đã giải quyết được những khía cạnh nhất định về các tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán, cụ thể giải quyết được những khía cạnh nhất định về tội thao túng thị trường chứng khoán như chỉ ra được một vài điểm hạn chế tại quy định Điều luật và đưa ra được một số đề xuất sửa đổi, bổ sung. Tuy nhiên, về phương diện lý luận tội thao túng thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa được chặt chẽ, đặc biệt khi so sánh với các quy định về tội này với các quốc gia đã phát triển về thị trường chứng khoán, cụ thể là Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ. Vì lẽ đó, vẫn cần một cơng trình khoa học nghiên cứu một cách toàn diện về tội thao túng thị trường chứng khoán, đặc biệt luận văn so sánh quy định của tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ nhằm học hỏi kinh nghiệm lập pháp của các quốc gia trên. Luận văn này kế thừa và phát triển các cơng trình khoa học của các tác giả đi trước, làm sáng tỏ thêm các vấn đề về lý luận về tội thao túng thị trường chứng khoán trên cơ sở phân tích quy định tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ, trên cơ sở đó đưa ra các kiến nghị hoàn thiện quy định tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam. Vì vậy, đề tài luận văn vẫn đáp ứng tính mới và thời sự.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Luận văn đặt ra mục đích nghiên cứu sau đây: rút ra được những bài học kinh nghiệm trong lập pháp và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội thao túng thị trường chứng khoán quy định tại BLHS của Việt Nam thông qua việc học hỏi kinh nghiệm lập pháp của Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Để đạt được những mục đích nghiên cứu nói trên, luận văn đặt ra và có nhiệm vụ tập trung vào giải quyết những vấn đề sau:

Thứ nhất, giải quyết những vấn đề lý luận về so sánh luật tội thao túng thị

trường chứng khoán theo pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ.

Thứ hai, làm sáng tỏ những điểm tương đồng và khác biệt về quy định tội thao

túng thị trường chứng khoán, cụ thể là khái niệm, các dấu hiệu định tội và dấu hiệu định khung hình phạt, thực tiễn áp dụng pháp luật theo pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, luận văn sẽ nỗ lực đưa ra một số nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt này.

Thứ ba, chỉ ra những bài học kinh nghiệm quý báu trong lập pháp và áp dụng

pháp luật về tội thao túng thị trường chứng khoán của pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ, từ đó đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán của Việt Nam.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là quy định về tội thao túng thị trường chứng khốn của Bộ luật Hình sự (BLHS) và các văn bản pháp luật liên quan đến tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam và các quy định về tội thao túng

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

thị trường chứng khoán của Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ. Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những điểm tương đồng và khác biệt về quy định tội thao túng thị trường chứng khoán, cụ thể là khái niệm, đặc điểm, các dấu hiệu định tội và dấu hiệu định khung hình phạt, thực tiễn áp dụng pháp luật theo pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ trong giai đoạn từ 2009 là giai đoạn tội thao túng giá chứng khoán được quy định trong BLHS 1999 sửa đổi, bổ sung cho đến nay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

 Về nội dung:

Luận văn giới hạn trong việc nghiên cứu so sánh các điểm tương đồng và khác biệt quy định tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam với Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ, cụ thể là khái niệm, các dấu hiệu định tội, dấu hiệu định khung hình phạt và thực tiễn áp dụng pháp luật.

Để làm cơ sở khoa học cho việc so sánh các quy định về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ, luận văn sẽ làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ.

 Về không gian và thời gian:

Luận văn nghiên cứu Bộ luật hình sự Việt Nam 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) và các văn bản pháp luật hiện hành về thao túng thị trường chứng khoán tương ứng tại Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật từ giai đoạn 2009 tới nay.

5. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đồng thời vận dụng các quan điểm của Đảng về xây dựng pháp luật và cải cách tư pháp trong nhà nước pháp quyền… để nghiên cứu về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

Luận văn còn dựa trên phương pháp luận nghiên cứu Luật so sánh đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước phát triển, cụ thể là của tác giả Michael Bogdan trong trong tác phẩm Luật so sánh của nhà xuất bản Lao động (Người dịch: Trần Ngọc Hà, Đỗ Thị Mai Hạnh, Nguyễn Thị Hằng, Phan Hoài Nam, Nguyễn Thị Bích Ngọc, Ngơ Kim Hồng Ngun).

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

Các phương pháp nghiên cứu cụ thể, tác giả sử dụng các phương pháp sau: Thứ nhất, phương pháp lý thuyết luật học được sử dụng để phân tích dấu hiệu định tội, dấu hiệu định khung hình phạt và thực tiễn áp dụng pháp luật trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ.

Thứ hai, phương pháp so sánh được sử dụng tại Chương 2 với mục đích so sánh pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt, từ đó đánh giá sự hạn chế trong pháp luật hình sự Việt Nam.

Thứ ba, phương pháp nghiên cứu vụ án điển hình để xem xét thực tiễn áp dụng pháp luật về tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Hoa Kỳ nhằm đánh giá những thành công và hạn chế trong thực tiễn xét xử tại Việt Nam.

Ngoài ra, luận văn còn sử dụng phương pháp thống kê số liệu tại phần so sánh thực tiễn áp dụng pháp luật.

6. Ý nghĩa và những đóng góp về mặt lý luận của luận văn

Các kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ cung cấp một hệ thống tri thức về quy định tội thao túng thị trường chứng khoán của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Trung Quốc với pháp luật Hoa Kỳ. Luận văn cũng xây dựng khung lý thuyết cơ bản ban đầu về so sánh tội thao túng thị trường chứng khoán của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Trung Quốc với pháp luật Hoa Kỳ, qua đó cung cấp những luận cứ khoa học cho việc nghiên cứu và hoàn thiện điều luật này tại Việt Nam.

Trong thời gian thị trường chứng khoán Việt Nam hoạt động sôi nổi và liên tục đã cho thấy nhiều đối tượng đã lợi dụng sự non trẻ của thị trường chứng khoán Việt Nam, sự chưa hoàn chỉnh về hệ thống pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán, sự thiếu kinh nghiệm trong quản lý Nhà nước của các cơ quan chức năng đối với lĩnh vực chứng khoán để cử lý các hành vi vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán. Yêu cầu đặt ra cho sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán là phải có những những chính sách để xử lý ngăn chặn các hành vi vi phạm này. Trong lĩnh vực chứng khốn thì việc thao túng thị trường gây ảnh hưởng lớn nhất tới kinh tế vì nó khơng chỉ xâm phạm chế độ quản lý Nhà nước trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khốn mà cịn xâm phạm tới quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức niêm yết và người đầu tư chứng khoán. Cho nên luận văn đi vào nghiên cứu so

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

sánh tội thao túng thị trường chứng khốn nhằm mục đích đưa ra những đóng góp về mặt khoa học và thực tiễn, luận văn đưa có những điểm mới sau đây:

Thứ nhất, luận văn là cơng trình nghiên cứu những vấn đề lý luận về so sánh

tội thao túng thị trường chứng khốn của pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự Trung Quốc với pháp luật Hoa Kỳ. Trong đó, luận văn làm sáng tỏ đối tượng so sánh, mục đích so sánh, mục tiêu so sánh, các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách hình sự của Việt Nam với Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ.

Thứ hai, luận văn chỉ ra được những điểm tương đồng và khác biệt về nguồn

luật, khái niệm, các dấu hiệu định tội, dấu hiệu định khung và thực tiến áp dụng pháp luật. Bên cạnh đó, luận văn cũng chỉ ra một số nguyên nhân của sự tương đồng và khác biệt đó.

Thứ ba, luận văn đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về

tội thao túng thị trường chứng khốn của pháp luật hình sự Việt Nam.

7. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần lời cam đoan, danh mục chữ viết tắt, phần mở đầu và danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục đề tài được cơ cấu thành 3 chương:

Chương 1. Những vấn đề lý luận về so sánh quy định pháp luật về tội thao

túng thị trường chứng khoán

Chương 2. So sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp

luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

Chương 3. Kết quả so sánh và kiến nghị hồn thiện pháp luật hình sự Việt

Nam về tội thao túng thị trường chứng khoán

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ SO SÁNH QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TỘI THAO TÚNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

1.1. Khái niệm, đặc điểm và các bước cơ bản của phương pháp nghiên cứu so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán

Trong khoa học pháp lý, việc so sánh luật là một trong những phương pháp quan trọng để đánh giá và có cái nhìn đa chiều hơn các hiện tượng pháp luật. So sánh luật là so sánh các quy định pháp luật của các quốc gia khác nhau trên thế giới để tìm ra điểm tương đồng và khác biệt, từ đó đưa ra được những nhận định và đánh giá nguyên nhân của sự khác biệt đó, sau đó tìm ra được những ưu điểm và nhược điểm của các hệ thống pháp luật của từng quốc gia.

Khái niệm luật so sánh được đưa ra như sau: “Luật so sánh là một ngành khoa học độc lập có đối tượng nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu đặc thù. Cụ thể đây là ngành khoa học nghiên cứu bốn vấn đề, có luận thuyết khoa học riêng và có phương pháp khoa học nổi trội là phương pháp so sánh.”1

Học giả Michael Bogdan xác định bốn đối tượng của Luật so sánh bao gồm: - “So sánh các hệ thống pháp luật khác nhau nhằm tìm ra điểm tương đồng và khác biệt;

- Phân tích điểm tương đồng hay khác biệt đó để giải thích nguồn gốc của sự tương đồng và khác biệt đó, đánh giá các giải pháp được sử dụng trong các hệ thống pháp luật khác nhau về cùng một vấn đề và phân loại các hệ thống pháp luật quốc gia vào các nhóm hệ thống pháp luật trên thế giới, tìm ra cội rễ, nguồn gốc chung của các hệ thống pháp luật khác nhau;

- Xử lý các vấn đề mang tính phương pháp luận nảy sinh có liên quan đến các nhiệm vụ trên, bao gồm những vấn đề mang tính phương pháp luận liên quan đến việc nghiên cứu pháp luật nước ngoài;

- Xây dựng cơ sở phương pháp luận để tiến hành nghiên cứu những quy luật xâm nhập, tiếp thu các giá trị pháp lý, quy tắc pháp luật giữa các hệ thống pháp luật thế giới.”2

1 Trần Ngọc Hà, Đỗ Thị Mai Hạnh, Nguyễn Thị Hằng, Phan Hoài Nam, Nguyễn Thị Bích Ngọc, Ngơ Kim

Hồng Ngun (2017), Luật so sánh, NXB Lao động, Bình Dương, tr.5.

2 Trần Ngọc Hà, Đỗ Thị Mai Hạnh, Nguyễn Thị Hằng, Phan Hoài Nam, Nguyễn Thị Bích Ngọc, Ngơ Kim Hồng Ngun (2017), tlđd (1), tr.7.

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

Như vậy, dựa trên khái niệm được nêu trên, có thể hiểu so sánh luật là so sánh các hệ thống pháp luật khác nhau, đưa ra những phân tích, đánh giá để tìm ra điểm tương đồng và điểm khác biệt giữa các hệ thống pháp luật này, trên cơ sở đó tìm ra nguồn gốc chung của các hệ thống pháp luật khác nhau, từ đó đúc kết ra phương pháp xử lý các vấn đề mang tính phương pháp luận nảy sinh có liên quan, sau đó xây dựng cơ sở phương pháp luận để tiến hành nghiên cứu những quy luật xâm nhập, tiếp thu các giá trị pháp lý, quy tắc pháp luật giữa các hệ thống pháp luật thế giới. Liên quan đến việc so sánh luật trong khoa học pháp lý hình sự, tùy vào mục đích nghiên cứu mà việc so sánh có thể ở quy mơ lớn như so sánh cả Bộ luật Hình sự giữa các quốc gia hoặc ở quy mô nhỏ là so sánh một quy định cụ thể giữa các quốc gia khác nhau. Ở đây, luận văn này sẽ so sánh quy định về thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự giữa Việt Nam với với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ.

Dựa trên khái niệm so sánh luật đã đề cập thì khái niệm so sánh luật về thao túng thị trường chứng khốn có thể được hiểu như sau: So sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán là việc đưa ra những phân tích, đánh giá để tìm ra điểm tương đồng và điểm khác biệt giữa hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam với hệ thống pháp luật hình sự của các quốc gia khác, trên cơ sở đó tìm ra nguồn gốc chung của các hệ thống pháp luật này, từ đó đúc kết ra phương pháp xử lý các vấn đề mang tính phương pháp luận nảy sinh có liên quan, sau đó xây dựng cơ sở phương pháp luận để tiến hành nghiên cứu những quy luật xâm nhập, tiếp thu các giá trị pháp lý, quy tắc pháp luật giữa các hệ thống pháp luật thế giới nhằm mục đích học hỏi và hồn thiện pháp lý hình sự Việt Nam.

Có thể rút ra được một số đặc điểm về so sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán như sau:

Một là, nội dung so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là các quy

phạm pháp luật liên quan đến tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của các quốc gia khác trên thế giới. Việc lựa chọn quốc gia làm đối tượng so sánh cần có sự bao quát được các hệ thống pháp luật khác nhau để qua đó đưa ra các đánh giá, phân tích một cách tồn diện và khách quan.

Hai là, mục đích của so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là

nhằm tìm ra điểm tương đồng và điểm khác biệt giữa hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam với hệ thống pháp luật hình sự của các quốc gia khác, trên cơ sở đó tìm ra nguồn gốc chung của các hệ thống pháp luật này, từ đó đúc kết ra phương pháp xử

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

lý các vấn đề mang tính phương pháp luận nảy sinh có liên quan. Do Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ có sự hình thành thị trường chứng khốn lâu đời hơn so với Việt Nam và trải qua nhiều giai đoạn biến động của thị trường chứng khốn nên trong q trình nghiên cứu tác giả nhận thấy pháp luật hình sự của Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ có sự chi tiết hơn. Việc so sánh pháp luật Việt Nam với những quốc gia này sẽ giúp chúng ta nhìn nhận điểm khiếm khuyết của hệ thống pháp luật Việt Nam, từ đó học hỏi và đúc kết được những kinh nghiệm lập pháp của các quốc gia này sau đó hồn thiện quy định về thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam sao cho phù hợp với nền kinh tế, chính trị, xã hội và chính sách hình sự của Đảng.

Ba là, so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khốn là so sánh ở cấp

độ vi mơ. Có hai cấp độ so sánh là so sánh vĩ mô và so sánh vi mơ, trong đó so sánh

vi mô được định nghĩa như sau: “là so sánh tập trung vào các vấn đề cụ thể trong các hệ thống pháp luật. Nói cách khác, so sánh ở cấp độ vi mô là so sánh các quy phạm pháp luật được sử dụng để giải quyết một vấn đề thực tế cụ thể nào đó ở các hệ thống pháp luật khác nhau”3. Việc so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là so sánh về nguồn luật của quy định tội thao túng thị trường chứng khoán, so sánh khái niệm, so sánh các dấu hiệu định tội và dấu hiệu định khung hình phạt, thực tiễn áp dụng pháp luật của Việt Nam và một số quốc gia khác trên thế giới, để học hỏi kinh nghiệm nhằm kiến nghị giải pháp sửa đội quy định pháp luật cho Việt Nam, cho nên đây là so sánh luật ở cấp vi mô.

Bốn là, so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là phương pháp

so sánh lịch sử.

“Phương pháp so sánh lịch sử là phương pháp dựa vào các giai đoạn lịch sử nhất định để lý giải những điểm tương đồng và khác biệt giữa các vấn đề cần so sánh. Khi sử dụng phương pháp này, người nghiên cứu sẽ xác định các yếu tố trong lịch sử như các điều kiện về kinh tế, văn hóa, xã hội, chính trị, hệ tư tưởng... trong quá khứ đã tác động như thế nào đến những điểm tương đồng và khác biệt giữa các đối tượng so sánh. Phương pháp này thường được sử dụng để nghiên cứu các vấn đề thuộc về bản chất, những vấn đề mang tính chất đặc trưng của các hệ thống pháp luật.”4 Thông qua việc nghiên cứu lịch sử lập pháp, tác giả nhận thấy các quy định về tội thao túng thị trường chứng khốn có sự tương đồng và khác biệt về nguồn luật giữa Việt Nam với

</div>Trang 20<div class="page_container" data-page="20">

Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ. Thông qua việc sử dụng phương pháp này tác giả cũng xác định được trong lịch sử Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ việc hình thành thị trường chứng khốn sớm hơn so với Việt Nam nên đã có bề dày kinh nghiệm trong việc mở rộng và phát triển thị trường chứng khoán, đã trải qua nhiều biến động về thị trường chứng khoán mà dẫn đến sự cách biệt về mức độ chi tiết trong hệ thống pháp luật về chứng khoán nên hệ thống luật pháp về chứng khốn có sự hồn thiện hơn và chi tiết hơn. Cũng thông qua việc sử dụng phương pháp này mà tác giả có thể nhận thấy được xu hướng phát triển của quy định pháp luật theo tiến trình phát triển và hội nhập kinh tế, cụ thể là xu thế phát triển thị trường chứng khoán và sự xuất hiện các hình thức giao dịch đầu tư chứng khoán mới mà Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ đã có nhưng hiện tại Việt Nam chưa có, từ đó đưa ra được các kiến nghị trong từng giai đoạn phát triển kinh tế tại Việt Nam ở tương lai tương ứng với các quốc gia đi trước được so sánh.

Năm là, so sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán cũng là phương

pháp so sánh quy phạm.

“Phương pháp so sánh quy phạm (hay còn gọi là so sánh văn bản) là phương pháp so sánh quy phạm pháp luật, chế định pháp luật, văn bản pháp luật của hệ thống pháp luật này với quy phạm, chế định hay văn bản pháp luật tương ứng trong hệ thống pháp luật khác.”5 Việc so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là so sánh các quy phạm pháp luật của luật hình sự Việt Nam với luật hình sự của một số quốc gia khác trên thế giới.

1.1.2. Các bước cơ bản để thực hiện so sánh quy định pháp luật về tội thao túng thị trường chứng khoán

Theo quan điểm hiện nay thì việc so sánh luật có 05 bước cơ bản. Theo quan điểm này thì việc so sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán giữa pháp luật Việt Nam với pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế giới bao gồm các bước sau đây:

Bước 1: Xác định các nội dung của vấn đề pháp luật cần so sánh6

Khi so sánh luật về thao túng thị trường chứng khốn giữa pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của một số quốc gia trên thế giới thì nội dung cụ thể liên quan đến chế định này cần so sánh đó là: So sánh về nguồn luật của tội thao túng thị trường chứng khốn vì sự khác biệt của nguồn luật dẫn đến sự khác biệt về cách thức quy định tội danh trong BLHS, so sánh nguồn luật nhằm mục đích hiểu

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

được sự khác biệt trong vấn đề lập pháp để chọn lọc sửa đổi quy định pháp luật hình sự sao cho phù hợp với Việt Nam; So sánh về khái niệm tội thao túng thị trường chứng khốn vì đây là một khái niệm còn gây nhiều tranh cãi về độ rộng; So sánh đặc điểm của tội thao túng thị trường chứng khoán; So sánh các dấu hiệu định tội; dấu hiệu định khung và thực tiễn áp dụng pháp luật của chế định này. Đây là các nội dung cơ bản của chế định thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự của các quốc gia có quy định về tội phạm này. Việc so sánh những nội dung này sẽ giúp ta có đánh giá tồn diện về quy định thao túng thị trường chứng khoán.

Bước 2: Lựa chọn hệ thống pháp luật để so sánh7

Việc lựa chọn hệ thống pháp luật nào để so sánh tội thao túng thị trường chứng khoán cần phải xét trên các vấn đề: Mục đích nghiên cứu, khả năng tra cứu nguồn tài liệu pháp luật về vấn đề cần so sánh từ các quốc gia đã chọn và cấp độ so sánh. Khi tiến hành so sánh luật thì việc chọn các quốc gia để so sánh có hệ thống pháp luật khác nhau như Dân luật, Thông luật,... sẽ mang lại nhiều kết quả khác nhau, khi đó sẽ đem lại cái nhìn khách quan, tổng qt với sự việc. Tuy vậy, việc lựa chọn quốc gia để tiến hành so sánh với Việt Nam cũng phải xem xét đến yếu tố chính trị, xã hội, điều kiện kinh tế và hoàn cảnh cụ thế khác để đảm bảo việc so sánh sẽ đem lại hiệu quả trong thực tiễn khi áp dụng kết quả của việc so sánh. Cho nên, đối với quy định về thao túng thị trường chứng khoán, tác giả nghiên cứu lựa chọn pháp luật hình sự từ hai quốc gia Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ dùng để so sánh với Việt Nam.

Lựa chọn Trung Quốc vì Trung Quốc là quốc gia có nền chính trị và hệ tư tưởng pháp luật tương đồng với Việt Nam do cùng là những quốc gia trong khu vực châu Á, có sự giao thoa văn hóa lâu đời nên có nhiều nét tương đồng trong văn hóa và tư tưởng xã hội. Việc lựa chọn pháp luật Trung Quốc để so sánh nhằm mục đích kết quả của việc so sánh có thể áp dụng được tại Việt Nam một cách dễ dàng do có sự tương đồng nền chính trị và văn hóa.

Lựa chọn Liên Bang Hoa Kỳ vì Hoa Kỳ hiện nay được coi là quốc gia có thị trường chứng khốn hoạt động sơi nổi nhất và cũng là quốc gia đầu tiên trên thế giới quy định các vấn đề về chứng khoán và thao túng thị trường chứng khoán vào luật do Hoa Kỳ là nơi khởi đầu cho chuỗi sụp đổ thị trường chứng khoán vào thế kỉ XX bắt đầu từ ngày 29/10/1929 và dẫn đến sự ra đời của 2 Đạo luật về chứng khoán là Đạo luật 1933 và Đạo luật 1934, vì vậy Hoa Kỳ có bề dày lịch sử và kinh nghiệm

7 Trường Đại học luật Hà Nội (2018), tlđd (6), tr.31.

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

sâu sắc trong lĩnh vực lập pháp về thao túng thị trường chứng khoán. Lựa chọn Hoa Kỳ để so sánh cũng phần nào giúp tác giả nhận định được Việt Nam đang ở trong giai đoạn nào của thị trường chứng khốn khi nhìn vào lịch sử phát triển thị trường chứng khoán của Hoa Kỳ, đồng thời học hỏi được những kinh nghiệm lập pháp của Hoa Kỳ trong những giai đoạn biến đổi của thị trường chứng khốn.

Bước 3: Mơ tả nội dung quy phạm pháp luật cần so sánh8

Cần phải trình bày nội dung và phân tích nội dung một cách chi tiết, kĩ lưỡng các vấn đề pháp lý và hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của các quốc gia được lựa chọn để so sánh. Do đó địi hỏi phải có sự nghiên cứu khách quan và toàn diện về chế định này trong pháp luật hình sự của các quốc gia được lựa chọn để so sánh.

Việc trình bày nội dung và phân tích nội dung các vấn đề pháp lý, hình phạt và thực tiễn về tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự của các quốc gia phải được thực hiện một cách lần lượt từng quốc gia để đảm bảo thơng tin sẽ được trình bày một cách đầy đủ, chính xác, dễ hiểu từ đó mới có thể tiến hành so sánh. Việc trình bày và phân tích nội dung pháp luật càng chi tiết và chính xác bao nhiêu thì việc xác định điểm tương và khác biệt càng rõ ràng bấy nhiêu.

Bước bốn: Xác định những điểm tương đồng và khác biệt giữa các nội dung của vấn đề pháp luật cần so sánh9

Dựa trên việc trình bày và phân tích những quy phạm pháp luật về thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự của các quốc gia được lựa chọn để so sánh trong giai đoạn trước, việc nghiên cứu sẽ thực hiện dựa trên các tiêu chí nhất định để tìm ra điểm tương đồng và khác biệt trong từng quy định pháp luật hình sự của các quốc gia này. Các tiêu chí được lựa chọn bao gồm: Nguồn luật quy định tội thao túng thị trường chứng khoán; Khái niệm tội thao túng thị trường chứng khoán; Đặc điểm của tội thao túng thị trường chứng khoán; Các dấu hiệu định tội (khách thể của tội phạm, chủ thể của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm, mặt chủ quan của tội phạm); Dấu hiệu định khung hình phạt và thực tiễn áp dụng pháp luật của chế định này.

Bước năm: Giải thích nguồn gốc của những điểm tương đồng, khác biệt và đánh giá những ưu điểm, hạn chế trong quy định của các hệ thống pháp luật đã so sánh10

8 Trường Đại học luật Hà Nội (2018), tlđd (6), tr.31. 9 Trường Đại học luật Hà Nội (2018), tlđd (6), tr.31. 10 Trường Đại học luật Hà Nội (2018), tlđd (6), tr.31.

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

Sau khi đã tìm ra điểm điểm tương đồng và khác biệt trong từng quy định pháp luật hình sự của các quốc gia được lựa chọn để so sánh về thao túng thị trường chứng khoán, cần phải giải thích nguồn gốc, nguyên nhân của những điểm tương đồng và khác biệt này. Cơ sở để giải thích nguồn gốc là những yếu tố gây ảnh hưởng đến pháp luật như lịch sử phát triển, kinh tế, chính trị, xã hội, giai đoạn phát triển,... hoặc những yếu tố ngẫu nhiên khác. Khi việc lý giải nguồn gốc, nguyên nhân của những điểm tương đồng và khác biệt đã được hồn thành, cần phân tích, đánh giá ưu điểm và nhược điểm của các quy định về thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam. Trên cơ sở đó, đúc kết ra kết quả so sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán để hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam về vấn đề này.

1.2. Yếu tố ảnh hưởng đến phương pháp nghiên cứu so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

1.2.1. Yếu tố truyền thống pháp luật

“Truyền thống pháp luật được hiểu là các quan điểm có nguồn gốc lịch sử sâu xa quy định bản chất của pháp luật, vai trị của pháp luật trong xã hội và chính thể, quy định cấu trúc và hiệu lực của hệ thống pháp luật và cách mà pháp luật được hoặc có thể làm ra.”11

Do Việt Nam và Trung Quốc có quan hệ ngoại giao lâu đời nên chính sách hình sự của Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của tư tưởng Nho giáo, và có thời gian dài học tập, sao chép pháp luật của phong kiến Trung Hoa. Tuy rằng sau này Việt Nam có thời gian chịu ảnh hưởng bởi pháp luật của Pháp do bị Pháp xâm lược và đô hộ nhưng về cơ bản pháp luật hình sự Việt Nam hiện đại được xây dựng và phát triển dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tham khảo, học hỏi kinh nghiệm từ pháp luật hình sự của các nước xã hội chủ nghĩa (XHCN), đặc biệt là chịu ảnh hưởng sâu sắc của pháp luật hình sự Xơ Viết. Trung Quốc cũng là một quốc gia quá độ từ chế độ phong kiến sang XHCN, cho nên về cơ bản chính sách hình sự và pháp luật hình sự hiện đại của Trung Quốc có sự học hỏi kinh nghiệm từ quốc gia XHCN. Pháp luật XHCN thiết lập các hình thức pháp luật thơng qua kỹ

thuật lập pháp. “Hệ thống pháp luật Việt Nam và Trung Quốc hiện nay về nguyên

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

tắc chỉ coi văn bản quy phạm pháp luật là nguồn duy nhất và “là hình thức pháp lý tiến bộ nhất” so với các loại nguồn luật khác do sự coi trọng nguyên tắc tập trung quyền lực vào Quốc hội dẫn đến thiết lập thẩm quyền tối cao về lập pháp cho cơ quan này, bị ảnh hưởng bởi truyền thống pháp luật xã hội chủ nghĩa không công nhận án lệ là một nguồn chính thức, năng lực của các thẩm phán không hội đủ điều kiện để xây dựng nguồn luật từ án lệ.”12

Khác với Việt Nam và Trung Quốc, hệ thống luật pháp hình sự ở Hoa Kỳ rất phức tạp, nguyên nhân xuất phát kết quả quá trình lịch sử phát triển từ các chế độ thuộc địa đi lên thể chế liên bang. Thời kì thuộc địa, các thuộc địa sử dụng hệ thống Thông luật Anh (Common law) mà ở đó án lệ là nguồn chủ yếu hệ thống pháp luật. Sau khi chiến tranh giành độc lập kết thúc, các tiểu bang (thuộc địa cũ) chọn gia nhập vào liên bang (hiệp chủng quốc) để tạo nên một quốc gia mới. Trong quá trình thương lượng giữa 13 tiểu bang đầu tiên khi lập quốc và viết nên Hiến pháp, các tiểu bang muốn duy trì luật riêng của mình. Sau khi Liên Bang Hoa Kỳ được thành lập, Liên Bang Hoa Kỳ đã thay thế hệ thống tội phạm thơng luật của mình bằng các đạo luật hình sự. Nguồn của luật hình sự liên bang là Hiến pháp liên bang năm 1787, các đạo luật liên bang (do Quốc hội Hoa Kỳ thông qua), các văn bản dưới luật của liên bang (do Tổng thống, các bộ và các cơ quan hành pháp khác ban hành) và án lệ của Tòa án tối cao liên bang. Còn nguồn của luật hình sự các bang là những hiến pháp, những đạo luật hình sự (chủ yếu dưới dạng Bộ luật Hình sự), những văn bản dưới luật và những án lệ của Tòa án tối cao các bang. Luật Hoa Kỳ không chỉ là các đạo luật do Quốc hội thông qua mà trong một số lĩnh vực, Quốc hội cho phép các cơ quan hành pháp được ban hành các quy tắc chi tiết hóa luật định. Và toàn bộ hệ thống được dựa trên các quy tắc pháp lý truyền thống của Thông luật Anh. Mặc dù Hiến pháp và các đạo luật đều có giá trị cao hơn thơng luật, tồ án vẫn tiếp tục áp dụng các nguyên tắc thông luật bất thành văn để lấp các chỗ trống chưa được Hiến pháp đề cập, cũng như khơng được Quốc hội luật hóa. Thông luật là một loại luật pháp chủ yếu được phát triển bởi các phán xét thông qua các phán quyết của tòa án hay các cơ quan tương tự hơn là những quyết định của các cơ quan lập pháp hay hành pháp (luật thành văn). Hệ thống thông luật là một loại hệ thống luật

pháp theo nguyên tắc "có thái độ xử lý khác nhau đối với các sự việc giống nhau trong

12 Nguyễn Quang Đức, Những khác biệt của truyền thống pháp luật Common Law với truyền thống pháp luật Việt Nam, [ truy cập ngày 21/04/2023.

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

các tình huống khác nhau là một việc làm bất cơng"13. Phần chính yếu của các tiền lệ được gọi là thơng luật có vai trò ràng buộc các quyết định trong tương lai, tòa án sẽ tra cứu hồ sơ của các bản án trước đó và nếu như một vụ việc tương tự trong quá khứ đã được giải quyết, tịa án có nghĩa vụ phải áp dụng các phán quyết trong vụ án tương tự ở quá khứ vào vụ việc hiện tại. Tuy nhiên, nếu như tình huống phát sinh ra trong vụ án hiện tại là hoàn toàn mới và chưa hề có trong các bản án ở quá khứ, tịa án có tồn quyền sáng tạo ra một tiền lệ mới để áp dụng cho các trường hợp sau này.

Chính vì sự khác biệt về truyền thống pháp luật XHCN và Thông luật dẫn đến sự khác biệt về nguồn luật tội thao túng thị trường chứng khốn gây khó khăn khi tiến hành so sánh luật. Thông luật là hệ thống pháp luật được tạo nên bởi các thẩm phán, là người giải thích và tuyên bố luật, đồng thời xác định đâu là nguồn của luật, chính vì vậy Liên Bang Hoa Kỳ vẫn đề cao nguồn từ hệ thống án lệ dẫn đến nguồn luật của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Liên Bang Hoa Kỳ rất đồ sộ, không chỉ bao gồm các Đạo luật của liên bang, các Đạo luật riêng của tiểu bang, luật tư mà cịn có hệ thống án lệ đồ sộ dẫn đến việc tác giả phải đặt ra giới hạn nguồn luật sử dụng để tiến hành so sánh luật.

1.2.2. Yếu tố kinh tế - xã hội

Thị trường chứng khoán là một cấu phần quan trọng của thị trường vốn, thị trường tài chính, giúp huy động và sử dụng nguồn vốn một cách có hiệu quả, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, nhà nước Việt Nam đã có nhiều sự quan tâm tới việc phát triển thị trường chứng khoán một cách bền vững, đồng bộ và thống nhất trong tổng thể phát triển của thị trường tài chính, cụ thể đã đặt ra nhiều sự quan tâm tới hệ thống pháp luật về chứng khốn, trong đó có các quy định về tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán. Tuy nhiên, do thị trường chứng khốn của Việt Nam cịn mới mẻ, cho nên việc ban hành quy định pháp luật hình sự trong lĩnh vực này còn gặp nhiều hạn chế như thiếu các khái niệm về tội phạm thao túng thị trường chứng khoán, thiếu các văn bản hướng dẫn quy định pháp luật hình sự dẫn đến việc khó khăn trong áp dụng pháp luật, bỏ lọt tội phạm.

Khác với Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ đã có bề dày kinh nghiệm trong việc mở rộng và phát triển thị trường chứng khoán, đã trải qua nhiều biến động về thị trường chứng khoán nên khi tiến hành nghiên cứu tác giả nhận thấy hệ thống luật pháp về chứng khốn có sự hồn thiện hơn và chi tiết hơn. Chính vì

Press, London, paper.484.

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

vậy khi so sánh tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ thì quy định tại Việt Nam rất ít dấu hiệu để tiến hành việc so sánh.

1.3. Nội dung so sánh quy định về tội thao túng thị trường chứng khoán

Xác định rõ nội dung cần so sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là vấn đề quan trọng để so sánh luật tại Chương 2 của Luận văn. Các nội dung so sánh bao gồm:

Thứ nhất, so sánh nguồn luật của tội thao túng thị trường chứng khốn trong

pháp luật hình sự Việt với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Đặt ra việc so sánh nguồn luật, tác giả nghiên cứu phương thức lập pháp khác biệt giữa Việt Nam với Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ, tạo tiền đề cho việc học hỏi các quy định của các quốc gia được so sánh sao cho phù hợp với cách thức lập pháp của Việt Nam.

Thứ hai, so sánh về khái niệm của tội thao túng thị trường chứng khoán trong

pháp luật hình sự Việt với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Tác giả đặt ra việc so sánh nhằm đúc kết được một khái niệm chung nhất về tội thao túng thị trường chứng khốn, từ đó xem xét tên gọi tội danh theo BLHS Việt Nam đã phù hợp chưa, tạo tiền đề cho việc sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật hình sự Việt Nam cho phù hợp.

Thứ ba, so sánh dấu hiệu định tội của tội thao túng thị trường chứng khốn

trong pháp luật hình sự Việt với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Tại vấn đề này, tác giả sẽ so sánh về khách thể, chủ thể, mặt khách quan, mặt chủ quan giữa quy định của BLHS Việt Nam với quy định tại BLHS của Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Thông qua việc so sánh các dấu hiệu pháp lý, tác giả sẽ nhận xét ưu điểm và nhược điểm của luật hình sự Việt Nam về tội thao túng thị trường chứng khốn, tìm ra được ưu điểm tại quy định của pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ về tội thao túng thị trường chứng khoán để từ đó đặt ra giải pháp sửa đổi, học hỏi kinh nghiệm nhưng phù hợp với tình hình chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa của Việt Nam.

Thứ tư, so sánh khung hình phạt tội thao túng thị trường chứng khoán trong

pháp luật hình sự Việt với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ. Việc so sánh này nhằm mục đích nhìn nhận lại pháp luật Việt Nam đã đủ răn đe với loại tội phạm này khi so sánh với pháp luật một số quốc gia khác trên thế giới.

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

Thứ năm, đánh giá và so sánh về thực tiễn áp dụng pháp luật Việt Nam về tội

thao túng thị trường chứng khoán và kinh nghiệm thực tiễn áp dụng pháp luật của Trung Quốc và Hoa Kỳ. Thông qua việc đưa ra các bản án và so sánh tình huống thực tế đã xảy ra tại các quốc gia được đưa ra để so sánh để đánh giá việc áp dụng luật Việt Nam đối với tình huống như vậy có được hay khơng từ đó tìm ra giải pháp sửa đổi, bổ sung các quy định trong luật hình sự và các văn bản pháp luật khác.

</div>Trang 28<div class="page_container" data-page="28">

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

So sánh luật về tội thao túng thị trường chứng khoán là việc phân tích và đánh giá các quy phạm pháp luật về thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với các quy phạm pháp luật về thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự của một số quốc gia khác trên thế giới để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt, để từ đó tìm ra những nhược điểm của pháp luật Việt Nam và ưu điểm của pháp luật các quốc gia được so sánh, từ đó học hỏi kinh nghiệm để sửa đổi sao cho phù hợp với kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa Việt Nam.

Các vấn đề về lý luận so sánh luật về thao túng thị trường chứng khoán là cơ sở để tác giả thực hiện việc so sánh tại Chương 2 của Luận văn và đưa ra được những giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật tại Chương 3.

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

CHƯƠNG 2

SO SÁNH QUY ĐỊNH VỀ TỘI THAO TÚNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM VỚI TRUNG QUỐC VÀ LIÊN BANG HOA KỲ

2.1. Nguồn luật quy định tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ

Thông qua khái niệm nguồn của pháp luật nói ở trên, tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam hiện tại chỉ quy định duy nhất tại Bộ luật hình sự, là văn bản quy phạm pháp luật vừa là nguồn, vừa là hình thức pháp luật quan trọng bậc nhất. Tại Trung Quốc, tội thao túng thị trường chứng khoán quy định tại BLHS và trong Văn bản hướng dẫn chi tiết các hành vi bị coi là thao túng chứng khoán ngày

01/7/2019. “Tại Trung Quốc, các thẩm phán sẽ không lấy nguồn từ án lệ mà chỉ áp dụng luật theo luật định. Các thẩm phán Trung Quốc sẽ truy xuất và tham khảo Vụ án Tương tự ràng buộc trước khi đưa ra phán quyết. Tuy nhiên, các thẩm phán chỉ áp dụng luật bằng cách đề cập đến phương pháp được thể hiện trong Vụ án tương tự, thay vì áp dụng trực tiếp các Vụ án tương tự như luật. Vì vậy, Trung Quốc mới chỉ tiếp cận án lệ, nhưng về bản chất, nước này vẫn là một quốc gia có luật lệ.”14 Chính về thế, nguồn luật của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Trung Quốc cũng chỉ lấy từ văn bản quy phạm pháp luật, cũng là hình thức pháp luật quan trọng bậc nhất.

Khác với Việt Nam và Trung Quốc, nguồn luật của tội thao túng giá chứng khoán tại Liên Bang Hoa Kỳ, tương đương với tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam đa dạng hơn, gồm văn bản quy phạm pháp luật ở cấp liên bang là Đạo luật Giao dịch Chứng khoán năm 1934 và Quyển 18 của Bộ tổng luật Mỹ (Title 18 United States Code - T18USC), mỗi tiểu bang cũng có bộ luật riêng có thể tiếp cận việc thao túng và gian lận trên thị trường tài chính (ví dụ: Đạo luật Martin của bang New York) và các Đạo luật Hình sự cấp tiểu bang, ngoài ra có các luật tư như FINRA, NYMEX, CME, ICE của các công ty tư nhân khác nhau cũng độc lập điều chỉnh hành vi trên các thị trường mà họ kiểm soát thông qua các quy tắc và thủ tục của riêng họ và hệ thống án lệ đa dạng phong phú.15

Tóm lại, hiện tại nguồn luật của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam và Trung Quốc có sự tương đồng do đều chỉ quy định tại trong văn bản quy phạm pháp luật hình sự quốc gia. Tại Liên Bang Hoa Kỳ, nguồn luật tội thao túng

14 Quan sát viên Tư pháp Trung Quốc, Trung Quốc có án lệ khơng? [ a/does-china-have-case-law], truy cập ngày 18/3/2022.

15 Joshua L. Ray, Market Manipulation Under US Federal Law, [ market-manipulation-in-the-us-explained/], truy cập ngày 14/3/2022.

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

thị trường chứng khốn rất đồ sộ. Do có sự khác biệt về nguồn luật tội thao túng thị trường chứng khoán giữa Việt Nam với Liên Bang Hoa Kỳ nên việc so sánh luật về tội này giữa Việt Nam với Liên Bang Hoa Kỳ chỉ giới hạn trong so sánh trong các văn bản quy phạm pháp luật cấp liên bang.

2.2. Khái niệm tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ

Tại Việt Nam, tội thao túng thị trường chứng khoán được quy định dưới dạng

liệt kê các hành vi tại khoản 1 Điều 211 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 và

quy định tại Điều này hồn tồn khơng đề cập đến định nghĩa tội thao túng thị trường chứng khoán. Cho nên, để định nghĩa về tội thao túng thị trường chứng

khoán phải tham khảo thêm các khái niệm của các nhà kinh tế. “Trong thao túng thị trường, người có hành vi thao túng cố gắng tác động đến thị trường để tăng hoặc giảm giá của một tài sản sao cho nó khác với giá thực mà dựa trên các nguyên tắc cơ bản của thị trường giá của loại tài sản đó khơng phải có mức giá như vậy (được định giá thấp hoặc được định giá quá cao). Thao túng thị trường có thể có hoặc khơng đưa ra và công bố những tuyên bố sai sự thật, nhưng nó ln bao gồm hành động tác động đến giá cả để tạo ra ấn tượng sai lầm giữa những người tham gia thị trường khác. Do đó, người có hành vi thao túng kiếm được lợi nhuận bằng tạo ra việc định giá sai ngay từ đầu, việc thao túng thị trường, không giống như chiến lược kinh doanh chân chính hoặc đầu tư trung thực, không cải thiện hiệu quả thị trường hoặc mang lại lợi ích cho xã hội. Tóm lại, nếu hành vi thao túng thị trường trở nên đủ lớn hoặc đủ phổ biến, thì nó thực sự có thể gây hại cho xã hội và giảm hiệu quả kinh tế. Vì những lý do này, thao túng thị trường thường được coi là không trung thực, phi đạo đức và thường là bất hợp pháp.”16

Thơng qua các khái niệm đã tìm hiểu ở trên, tác giả nhận thấy có thể tạm rút ra được khái niệm về tội thao túng thị trường chứng khốn là hành vi của người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại vi phạm các quy định về quản lý thị trường chứng khoán (cụ thể là những hành vi được quy định trong Bộ luật Hình sự) để gây ra những biến động trên thị trường chứng khốn nhằm mục đích thu lợi bất chính. Hành vi thao túng thị trường chứng khốn có sự tính tốn, dùng những thủ đoạn đánh vào tâm lý nhà đầu tư trên thị trường để nhằm mục đích hướng nhà đầu tư đưa ra những quyết định theo ý muốn của người vi phạm để thị

16 Investopedia, [ truy cập ngày 21/10/2021.

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

trường chứng khoán biến động theo ý muốn của những kẻ này sau đó chúng sẽ thu lợi bất chính từ những biến đổi của thị trường chứng khoán.

Khi tiến hành nghiên cứu BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), tác giả nhận thấy tội thao túng thị trường chứng khoán được sửa đổi, bổ sung từ tội thao túng giá chứng khoán của BLHS 1999 (sửa đổi, bổ sung 2009), nhưng về cơ bản việc sửa đổi, bổ sung của quy định chưa hoàn toàn định nghĩa được tội thao túng thị trường chứng khoán mà chỉ mang tính liệt kê các hành vi khách quan gây ảnh hưởng tới cung cầu chứng khoán hoặc giá cả chứng khoán. Tuy vậy, việc đổi tên từ tội thao túng giá chứng khoán sang tội thao túng thị trường chứng khoán là chưa thực sự hợp lý. Từ “thị trường” có hàm nghĩ quá lớn, nếu một người hoặc một pháp nhân thao túng giá của một loại chứng khoán duy nhất và hành vi này đã gây ra thiệt hại cho nhà đầu tư nhưng về cơ bản toàn thị trường chứng khốn khơng có biến động lớn, khơng gây ảnh hưởng tới xã hội hoặc gây bất lợi cho nền kinh tế thì có được coi là vi phạm điều luật tội thao túng thị trường chứng khốn khi chính sách hình sự của Việt Nam là hiểu luật theo hướng có lợi cho người vi phạm. Như vậy có thể thấy việc đổi tên từ tội thao túng giá chứng khoán sang tội thao túng thị trường chứng khoán vơ hình chung khiến cho tâm lý của người áp dụng pháp luật hoặc chính người đọc pháp luật cảm thấy hành vi phải gây rối loạn cho thị trường chứng khoán, gây ảnh hưởng đến thị trường mới là tội phạm hình sự, còn chỉ gây ảnh hưởng tới một loại chứng khốn nhất định thì chưa phải là vi phạm pháp luật hình sự. Như vậy, bởi vì tên gọi có hàm nghĩ quá lớn mà có thể dẫn đến việc khó áp dụng pháp luật, tạo thành một lỗ hổng trong pháp luật.

BLHS Trung Quốc không đặt tên điều luật nhưng về bản chất nội dung quy

định tại Điều 182 BLHS Trung Quốc đang điều chỉnh hành vi tương ứng với tội thao

túng thị trường chứng khốn tại Việt Nam. Thơng qua q trình tìm hiểu thực tiễn xét xử, tác giả nhận thấy các bản án trước 01/7/2019 thì người có hành vi vi phạm Điều 182 của BLHS Trung Quốc bị kết án với tội thao túng giá giao dịch chứng khoán, sau ngày 01/7/2019 là ngày Văn bản hướng dẫn chi tiết các hành vi bị coi là thao túng chứng khốn chính thức có hiệu lực, Văn bản này sử dụng cụm từ “thao túng thị trường chứng khoán” thì các bản án sau này đều kết án người vi phạm Điều 182 BLHS Trung Quốc là tội thao túng thị trường chứng khoán, tuy nhiên vẫn chưa có sự lý giải cụ thể về việc điều chỉnh tên của tội phạm này và nhà lập pháp Trung Quốc vẫn chưa đưa ra được một định nghĩa cụ thể về tên tội danh. Đây là điểm hạn chế của pháp luật hình sự Trung Quốc. Theo quan điểm của giới luật sư Trung Quốc về hành

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

vi thao túng thị trường chứng khốn: “Nhìn vào thực tế bản án về thao túng chứng khoán, thao túng thị trường là hành vi nhằm mục đích quấy nhiễu việc hình thành giá cả một cách bình thường trên thị trường, thông thường thể hiện bằng các hành vi giao dịch khơng chính đáng để gây tới giá cả giao dịch trên thị trường. Sử dụng số lượng giao dịch để quấy nhiễu sự tăng giảm giá cả một cách bình thường trên thị trường, hoặc là dùng các phương thức cung cấp tin tức để gây ảnh hưởng tới quyết sách của nhà đầu tư, dẫn tới ảnh hưởng tới giả cả giao dịch trên thị trường”17. Như vậy, tác giả có thể tạm hiểu khái niệm tội thao túng thị trường chứng khoán theo BLHS Trung Quốc là những hành vi của người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại gây ảnh hưởng tới việc hình thành giá cả, tăng giảm giá cả trên thị trường chứng khoán, xâm phạm đến chế độ quản lý của Nhà nước và quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư trên thị trường.

Tại Liên Bang Hoa Kỳ có Đạo luật riêng quy định về các Giao dịch chứng khoán, trong Đạo luật này quy định chung cả các hành vi không được coi là tội phạm lẫn hành vi bị coi là tội phạm. Khi nhắc đến thao túng chứng khoán, người ta sẽ hiểu là người vi phạm đang có hành vi thuộc nhóm hành vi quy định tại Mục 9

Đạo luật Giao dịch chứng khốn 1934, Mục này có tên gọi là Cấm thao túng giá chứng khoán và đây là hành vi quy định dưới hình thức cấm và cho phép SEC truy

tố hành vi này là vi phạm chứng khốn hình sự và có hình phạt tối đa là 20 năm tù và phạt tiền, nên có thể coi đây là tội phạm. Quy định tại Mục 9 Đạo luật Giao dịch chứng khoán 1934 tương đồng với Điều 211 BLHS Việt Nam 2017.

Cho nên tác giả có thể tạm rút ra khái niệm về tội thao túng giá chứng khoán theo pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ là hành vi hành động hoặc khơng hành động của người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại gây ảnh hưởng tới giá chứng khoán bị Mục 9 Đạo luật Giao dịch chứng khoán 1934 ngăn cấm và xử phạt. Tuy nhiên, do Liên Bang Hoa Kỳ không sử dụng cụm từ “cấm thao túng thị trường chứng khoán” nên tác giả tham khảo thêm khái niệm thao túng thị trường

chứng khốn thơng qua học giả kinh tế khác ở Liên Bang Hoa Kỳ, cụ thể:“Định nghĩa về thao túng thị trường về bản chất là khá trừu tượng. Nó vẫn chưa được làm rõ trong cả tài liệu pháp lý hay kinh tế. Định nghĩa cổ điển về thao túng thị trường được tìm thấy trong Cargil Inc. v. Hardin, một định nghĩa khá nổi tiếng của Hoa Kỳ

17 Võ Lôi, Diệp Dương Thiên (2019), 证券犯罪系列之二：操纵市场十年观察 (Các vấn đề liên quan đến tội

phạm về chứng khoán: Mười năm quan sát tội thao túng thị trường chứng khốn), Tạp chí bình luận pháp luật

Thượng Hải, Quý 4/2019.

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

từ năm 1971, cụ thể là bất kỳ hoạt động, kế hoạch hoặc kỹ xảo nào có chủ ý ảnh hưởng đến giá của tài sản tài chính, dẫn đến giá cả của tài sản tài chính đó sẽ khác với giá trong trường hợp khơng có sự can thiệp như vậy.”18

Thơng qua những gì đã phân tích ở trên, ta nhận thấy Liên Bang Hoa Kỳ sử dụng cụm từ cấm thao túng giá chứng khoán thay vì cấm thao túng thị trường chứng khốn để làm tên điều mục và điều mục này chỉ được trình bày dưới dạng liệt kê các hành vi. Việc đặt tên điều mục là cấm thao túng giá chứng khoán và liệt kê các hành vi khiến cho người đọc và người thực hiện pháp luật dễ hiểu hơn, tức là khi có hành vi dẫn đến sự biến động của giá chứng khoán bất kì theo mục này là đã vi phạm pháp luật hình sự chứ khơng cần phải có sự ảnh hưởng tới thị trường. Các nhà lập pháp Liên Bang Hoa Kỳ nhận thấy tính trừu tượng của hành vi thao túng thị trường chứng khoán nên đã đặt tên điều luật là cấm thao túng giá để cho người có hành vi phạm tội lẫn người thi hành pháp luật ngầm hiểu thông qua điều luật.

Tóm lại, khái niệm “tội thao túng thị trường chứng khoán” hiện nay vẫn chưa được định nghĩa một cách rõ ràng, hiện nay ngay cả pháp luật Việt Nam vẫn chưa có định nghĩa về khái niệm này tại luật mà chỉ quy định dưới dạng liệt kê hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm, khi so sánh với Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ, tác giả nhận thấy cả hai quốc gia nói trên cũng chưa có được một định nghĩa toàn vẹn về “ tội thao túng thị trường chứng khoán” cho nên Hoa Kỳ đã sử dụng cụm từ “thao túng giá chứng khoán” thay vì “thao túng thị trường chứng khoán”. Đặt tên điều luật như Liên Bang Hoa Kỳ hợp lý hơn và không gây khó hiểu cho người đọc lẫn người thực hiện pháp luật.

2.3. Dấu hiệu định tội của tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam, Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ

2.3.1. Khách thể của tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại. Sở dĩ tội phạm là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội là vì nó ln đe dọa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội nhất định được Luật Hình sự bảo vệ.

18 Rebecca Söderström (2011), Regulating Market Manipulation: An Approach to designing Regulatory Principles, Uppsala Faculty of Law, Uppsala Universitet, tr.9.

</div>Trang 34<div class="page_container" data-page="34">

Tại Việt Nam chứng khoán và thị trường chứng khốn có vai trò rất quan trọng ở một số khía cạnh của nền kinh tế thị trường như:

- Tạo vốn cho nền kinh tế quốc dân do chứng khoán và thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho việc đầu tư các nguồn vốn nhàn rỗi dễ dàng hơn, các doanh nghiệp có vốn sản xuất và mở rộng kinh doanh. Nhờ đó nền kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ, công ăn việc làm được giải quyết, thất nghiệp giảm. Chứng khoán và thị trường chứng khốn cịn là nguồn thu hút vốn từ nước ngoài đầu tư vào Việt Nam để kinh tế Việt Nam mau chóng phát triển.

- Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp sử dụng vốn linh hoạt và có hiệu quả hơn. Khi doanh nghiệp cần vốn để mở rộng qui mô sản xuất họ có thể phát hành chứng khoán để huy động vốn. Đây là phương thức tài trợ vốn qua phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu và lúc đó nguồn vốn của doanh nghiệp tăng lên. Lúc này rủi ro đối với doanh nghiệp là rất nhỏ vì những cổ đơng của họ đã gánh đỡ thay. Một điều thuận lợi nữa, khi doanh nghiệp chưa có cơ hội sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp có thể dự trữ chứng khoán như là một tài sản kinh doanh và các chứng khốn đó sẽ được chuyển nhượng thành tiền khi cần thiết thông qua thị trường chứng khoán.

- Chứng khoán và thị trường chứng khoán là cơng cụ đánh giá doanh nghiệp, dự đốn khả năng phát triển và mở rộng của doanh nghiệp trong tương lai. Khi giá cổ phiếu của một doanh nghiệp tăng hay giảm, cao hay thấp đều biểu hiện trạng thái kinh tế của doanh nghiệp đó.

- Ngồi ra, với phương pháp chỉ số hóa thị giá của các loại chứng khốn và thơng qua việc nghiên cứu phân tích một cách khoa học chỉ chứng khoán trên thị trường ở từng nước có thể dự đốn được trước sự biến động kinh tế của một hoặc hàng loạt các nước trên thế giới. Như vậy, chứng khốn, thị trường chứng khóa có vai trị, tầm quan trọng rất lớn đối với nền kinh tế, nó cần phải được bảo vệ khỏi sự xâm hại bằng những cơng cụ pháp lý trong đó có luật hình sự.

BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) đã quy định 04 tội danh trong lĩnh vực chứng khoán cho thấy quan hệ xã hội trong lĩnh vực chứng khốn là nhóm quan hệ xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ và có thể trở thành khách thể của tội phạm. Đây là quan hệ giữa các chủ thể - Nhà nước, các tổ chức chứng khoán, người tham gia chứng khoán. Khách thể của tội phạm về chứng khoán là quan hệ chứng khoán trong trường hợp bị xâm phạm ở mức độ đáng kể.

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

Khách thể tội thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam là xâm phạm các quy định của Nhà nước về quản lý thị trường chứng khoán, cụ thể là xâm phạm đến hoạt động quản lý giá chứng khoán.

Quan điểm về khách thể của tội phạm theo pháp luật hình sự Trung Quốc

như sau: “Khách thể của tội phạm là người hoặc vật mà hành vi xâm phạm nhằm vào. Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ bị tội phạm xâm hại. Khách thể của tội phạm bao giờ cũng bị thiệt hại hoặc có thể bị thiệt hại do tội phạm gây ra. Khách thể của tội phạm là một trong những yếu tố không thể thiếu của cấu thành tội phạm.” 19

Tội thao túng thị trường chứng khoán tại Trung Quốc (tên gọi cũ là tội thao túng giá cả giao dịch chứng khoán) được quy định trong Mục 4 về Tội câm phạm trật tự quản lý tiền tệ. Khách thể tội thao túng thị trường chứng khoán tại Trung Quốc là xâm phạm chế độ quản lý, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán, với mỗi bản án kết án người phạm tội thao túng thị trường chứng khốn, Tịa án luôn nhấn mạnh khách thể mà người phạm tội này đã xâm phạm trong bản án. Điểm khác biệt là Việt Nam coi hành vi thao túng thị trường chứng khoán xâm phạm đến chế độ quản lý của Nhà nước cịn Trung Quốc khơng chỉ coi hành vi thao túng chứng khoán xâm phạm chế độ quản lý của Nhà nước mà còn xâm phạm đến quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư trên thị trường. Qua đó đánh giá góc nhìn của nhà lập pháp Trung Quốc mở rộng hơn góc nhìn của nhà lập pháp Việt Nam.

Pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ không đề cập đến vấn đề khách thể. Nguyên nhân Liên Bang Hoa Kỳ không đề cập đến vấn đề khách thể là do pháp luật hình sự của Liên Bang Hoa Kỳ được xây dựng từ Bộ luật Hình sự mẫu (Modal Penal Code - MPC) và Quyển 18 của Bộ tổng luật Mỹ (Tittle 18 United States Code - T18USC), các nhà lập pháp rất coi trọng yếu tố hình thức và hậu quả pháp lý của tội phạm. Dấu hiệu về tính chất được quy định trong pháp luật hình sự và phải bị xử phạt về hình sự đối với người thực hiện nó là các dấu hiệu pháp lý chủ yếu của tội phạm. Trong khoa học luật hình sự Mỹ, yếu tố hình thức của tội phạm là hành vi có chủ định (hành động hoặc không hành động) vi phạm các quy định của luật hình sự (đạo luật hoặc phán quyết của Tịa án) mà khơng có lý do để biện hộ hay tha thứ và bị pháp luật của bang trừng phạt như một tội nặng hoặc tội thường. Nguyên nhân để

19 Quách Tương (1989), Từ điển Tội phạm học, NXB. Nhân dân Thượng Hải, Thượng Hải, tr.

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

các nhà lập pháp Mỹ nhấn mạnh tính trái pháp luật hình sự của tội phạm được cho là xuất phát từ phía người dân cần biết về pháp luật và biết một cách thuận lợi nhất, dễ dàng nhất, rõ ràng nhất. Nhận diện những điều cấm trong luật và hình phạt đã quy định được xem là cách thức dễ dàng và rõ ràng nhất để qua đó nhận biết về tội phạm. Mặt khác, nhiều ý kiến cho rằng vấn đề bản chất của tội phạm thuộc về lý luận pháp luật và mang tính học thuật, nên chỉ dành cho giới nghiên cứu luật. Trong nhiều trường hợp, cái gọi là “chống lại bang” hay “đi ngược lại lợi ích chung” rất khó tìm được sự đồng thuận, chỉ được đề cập một cách hình thức và chung chung. Bản chất thực sự, cụ thể của tội phạm vẫn chưa được định rõ hồn tồn.20

Tuy nhiên, dù có đề cập đến vấn đề khách thể hay khơng thì hành vi thao túng thị trường chứng khoán hoặc thao túng giá chứng khoán vẫn gây nguy hiểm cho xã hội.

2.3.2. Chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khốn trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

Theo quy định của BLHS Việt Nam thì chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khoán là người từ đủ 16 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 12 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) và pháp nhân thương mại quy định tại Điều 76 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).

Tại Trung Quốc chủ thể của tội này là người từ đủ 16 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 17 BLHS Trung Quốc và pháp nhân thương mại quy định tại Điều 30 BLHS Trung Quốc.

Tại Hoa Kỳ chủ thể của tội thao túng giá chứng khoán là người từ đủ tuổi chịu trách nhiệm hình và có năng lực trách nhiệm hình sự, quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự sẽ phụ thuộc theo quy định của từng Bang. Ngoài ra pháp nhân thương mại cũng là đối tượng có thể bị xử phạt khi có hành vi thao túng thị trường

chứng khoán quy định tại Mục 10 Đạo luật 1934. “Tại Hoa Kỳ, độ tuổi của TNHS được thiết lập theo quy định của pháp luật nhà nước. Chỉ có 13 tiểu bang đã thiết lập độ tuổi tối thiểu, khoảng từ 6 đến 12 tuổi. Hầu hết các bang dựa vào pháp luật chung, khoảng từ 7 tuổi đến 14 tuổi”21.

Điểm tương đồng về chủ thể của tội thao túng giá chứng khoán hoặc tên gọi khác là tội thao túng thị trường chứng khốn là người có năng lực trách nhiệm hình sự và có quy định về pháp nhân thương mại phạm tội. Điểm khác biệt là độ tuổi

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

chịu trách nhiệm hình sự, tuy nhiên tác giả đánh giá sự khác biệt này chưa cần thiết đi sâu vào nghiên cứu để học hỏi do thực trạng thực tế tại Việt Nam người chưa đủ 18 tuổi thì các cơng ty chứng khốn khơng cho đăng ký tài khoản giao dịch.

2.3.3. Mặt khách quan của tội thao túng thị trường chứng khoán trong pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự Trung Quốc và pháp luật Liên Bang Hoa Kỳ

Mặt khách quan của tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán gồm hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội và quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả cũng như biểu hiện bên ngồi khác (cơng cụ, phương tiện, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh phạm tội...). Mỗi dấu hiệu trong mặt khách quan đều có vị trí và ý nghĩa nhất định trong các cấu thành tội phạm, trong đó hành vi là dấu hiệu bắt buộc của mọi cấu thành tội phạm, các dấu hiệu khác chỉ được quy định trong những cấu thành tội phạm nhất định.

Việc quy định về mặt khách quan giữa Việt Nam với Trung Quốc và Liên Bang Hoa Kỳ có điểm tương đồng và khác biệt:

*

BLHS Việt Nam 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)

Khoản 1 Điều 211 BLHS Việt Nam 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định các hành vi khách quan sau:

a) Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng với nhau liên tục mua, bán chứng khốn nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo;

b) Thơng đồng với người khác đặt lệnh mua và bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua bán chứng khốn mà khơng dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo;

c) Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khốn đó trên thị trường;

d) Giao dịch chứng khốn bằng hình thức cấu kết, lơi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán;

đ) Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thơng tin đại chúng về một loại chứng khốn, về tổ chức phát hành chứng khoán

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khốn đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khốn đó;

e) Sử dụng các phương thức hoặc thực hiện các hành vi giao dịch khác để tạo cung cầu giả tạo, thao túng giá chứng khoán.

Dựa trên quy định trên của BLHS Việt Nam có thể hiểu rằng hành vi được coi là phạm tội thao túng thị trường chứng khoán quy định tại điểm a bao gồm sử dụng một hoặc nhiều tài khoản chứng khốn của mình hoặc của người khác bằng cách mở nhiều tài khoản tại nhiều cơng ty chứng khốn bằng thơng tin của mình hoặc mở nhiều tài khoản chứng khốn bằng thơng tin của người khác nhưng người có mục đích thao túng mới là người nằm quyền kiểm soát các tài khoản này để đặt lệnh mua, bán chứng khoán một cách liên tục trên sàn giao dịch chứng khoán, và việc người này thực hiện hành vi trên nhằm mục đích tạo một khối lượng cung cầu giả trên thị trường. Ngoài ra, hành vi được quy định tại điểm a còn bao gồm việc một nhóm người đã thỏa thuận trước với nhau sẽ đặt lệnh mua, lệnh bán chứng khoán liên tục trên sàn để tạo lượng cung cầu giả nhưng thực tế khối lượng chứng khốn giao dịch khơng chuyển giao quyền sở hữu cho những người khác mà vẫn thuộc quyền sở hữu của nhóm người này.

Hành vi được miêu tả tại điểm b của Điều luật về cơ bản cũng chỉ được hiểu rằng một nhóm người có sự thơng đồng mua bán cùng loại chứng khoán dẫn đến tạo lượng cung cầu giả hoặc tạo giá nhưng thực tế khối lượng chứng khốn giao dịch khơng chuyển giao quyền sở hữu cho những người khác mà vẫn thuộc quyền sở hữu của nhóm người này. Việc quy định thêm một điểm b để mô tả cùng một hành vi khách quan tương tự điểm a và lược bỏ từ “liên tục” trước hành vi mua bán và thêm cụm từ “cùng ngày giao dịch” là quy định mang tính chất khơng cần thiết vì tạo cung cầu giả tạo hoặc tạo giá chứng khoán là mục đích của hành vi mua bán chứng khốn mà không dẫn tới sự chuyển quyền sở hữu chứng khoán mới là vấn đề cốt lõi để xem hành vi khách quan này có phải hành vi phạm tội hay khơng, cịn có thuộc cùng một ngày hay khơng thì khơng có bất kì sự liên kết nào với mối liên hệ nhân quả giữa hành vi mua bán chứng khoán và kết quả là tạo cung cầu giả tạo hoặc tạo giá chứng khoán. Quy định tại điểm b khác với điểm a tại phần hậu quả của hành vi khách quan là có thêm hậu quả là tạo giá chứng khoán và hành vi khách quan tại điểm a thì cần có sự liên tục cịn hành vi khách quan tại điểm b khơng cần sự liên tục miễn có hành vi và hậu quả là vi phạm.

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

Điểm c mô tả hành vi liên tục đặt lệnh mua hoặc đặt bán chứng khoán tại phiên giao dịch mở cửa hoặc đặt lệnh mua hoặc bán trong đợt khớp lệnh cuối cùng của phiên giao dịch gây hậu quả tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khốn đó trên thị trường. Lệnh mua, bán chứng khốn giá mở cửa hoặc đóng cửa là lệnh mua bán chứng khoán được ưu tiên trước các lệnh mua bán chứng khốn bình thường, do ưu điểm được ưu tiên mua bán trước nên rất nhiều nhà đầu tư sẽ sử dụng 2 loại lệnh này để mua hoặc bán được chứng khoán trước các nhà đầu tư khác. Việc liên tục đặt một khối lượng lệnh mua hoặc bán vào thời điểm gần hết phiên giao dịch hoặc lúc vừa mở cửa giao dịch có thể dẫn đến sự thay đổi có chủ ý về mức giá mà có khối lượng khớp lệnh nhiều nhất, điều này gây ảnh hưởng tới những nhà đầu tư đã đặt loại lệnh ưu tiên trên. Cho nên hành vi liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường đã làm thay đổi mức giá so với để cung cầu thực tế trên thị trường điều tiết, dẫn đến gây thiệt hại cho những nhà đầu tư giao dịch bằng lệnh ưu tiên.

Điểm d đưa ra hành vi khách quan là cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khốn, hoặc có hành vi khách quan là thao túng giá chứng khoán. Quy định này chưa là hợp lý vì quy định như vậy thì coi thao túng giá chứng khoán tương đương thao túng thị trường chứng khoán, mà khi đề cập đến thị trường thì phải hiểu theo hàm nghĩa rất rộng, quy định như vậy sẽ gây lầm lẫn trong việc hiểu các khái niệm, còn hành vi liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khốn thì đã được đề cập và hiểu tại điểm a và điểm b, quy định thêm gây thừa.

Nhìn chung, điểm a, điểm b và điểm d đều có chung đặc điểm ở hành vi khách quan là mua hoặc bán và mục đích của hành vi là tạo cung cầu ảo hoặc tạo giá. Việc quy định theo cách liệt kê và chỉ điều chỉnh một vài sự khác biệt nhỏ khiến cho quy định pháp luật trở nên dài dòng, dư thừa. Khi quy định cần đánh giá đúng được yếu tố cốt lõi gây nguy hiểm cho xã hội là tạo cung cầu ảo hoặc tạo giá ảo, và một trong những cách thức gây ra hậu quả nói trên là có hành vi liên tục mua, bán chứng khoán.

Hành vi khách quan tại điểm đ là một người hoặc một nhóm người đã nắm giữ vị thế một loại chứng khoán, hiện tại người hoặc nhóm người này muốn gây ảnh hưởng đến giá của chứng khốn mà khơng cần phải thực hiện hành vi liên tục mua bán chứng khốn để tạo giá mà thay vào đó hành vi khách quan ở đây là đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng để các nhà đầu tư bị ảnh hưởng tâm lý mà mua hoặc bán các loại chứng khoán đang

</div>Trang 40<div class="page_container" data-page="40">

được truyền thông dẫn đến ảnh hưởng cung cầu và hệ lụy là ảnh hưởng tới giá chứng khoán. Tuy nhiên quy định này vẫn sẽ bị hạn chế bởi nếu trong trường hợp một người hoặc nhóm người đã nắm giữ khối lượng lớn chứng khốn nhưng thay vì tun truyền, đưa ý kiến trên các phương tiện thông tin đại chúng để tạo ảnh hưởng tới giá cả người hoặc nhóm người này lại sử dụng một phương pháp khác gây ảnh hưởng tới giá thì khơng thể quy kết tội danh được.

Để mở rộng cho những hành vi mà nhà làm luật chưa xác định được thì điểm e là một quy định mở rộng. Thế nhưng cho dù quy định này là một quy định mang tính mở thì vẫn bị giới hạn bởi mục đích tạo cung cầu giả tạo, nếu người thao túng có hành vi khác gây ảnh hưởng tới giá chứng khoán nhưng bằng một phương thức mà không tạo ra cung cầu giả tạo thì vẫn gây thiệt hại cho nhà đầu tư nhưng lại được coi là không vi phạm pháp luật.

Hậu quả của hành vi thao túng thị trường chứng khoán là thu lợi bất chính từ 500.000.000 dồng đến dưới 1.500.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng. Có nghĩa là cho dù người vi phạm có thực hiện những hành vi khách quan trên nhưng nếu chưa để lại hậu quả theo luật định thì vẫn chưa tính là vi phạm pháp luật hình sự mà chỉ là vi phạm hành chính.

Quy định như trên là chưa rõ ràng, thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng là thiệt hại cho một nhà đầu tư hay nhiều nhà đầu tư, nếu đây là quy định mức thiệt hại bao gồm nhiều nhà đầu tư gộp lại thì làm sao xác định được những nhà đầu tư nào được coi là đang chịu thiệt hại từ hành vi thao túng này. Không chỉ như vậy, quy định tại luật hình sự về tội danh này tuy được trình bày dưới dạng liệt kê hành vi nhưng chứng khoán là một lĩnh vực chuyên sâu về kinh tế và những người thực hành pháp luật không phải ai cũng có sự hiểu biết về lĩnh vực này, thế nhưng lại khơng có văn bản dưới luật để chỉ dẫn, giải thích rõ ràng các phương thức mà người thao túng có thể thực hiện tương ứng với từng hành vi được liệt kê dẫn đến có thể hiểu sai luật, khó áp dụng pháp luật.

Thêm vào đó, những quy định ở trên chỉ dùng được trong trường hợp người thao túng dùng để thao túng giá chứng khoán trên thị trường chứng khoán cơ bản. Hành vi thao túng thị trường chứng khoán ngày càng tinh vi và phát triển dưới nhiều hình thức hơn do đầu tư chứng khốn hiện tại đã phát triển thành nhiều hình thức hơn: Chứng khoán cổ phiếu, chứng khoán trái phiếu, chứng khoán phái sinh22.

22Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:

</div>