luận án tiến sĩ điện ảnh truyền hình kịch học điện ảnh trong sáng tạo tác phẩm đa phương tiện phim trực tuyến phim quảng cáo và chương trình trò chơi điện tử

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.37 MB, 182 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

TRịNG ắI HịC SồN KHắU - IịN ắNH Hậ NịI

ắNG THU Hậ

KịCH HịC IịN ắNH

TRONG SỗNG TắO TỗC PHắM A PH¯¡NG TIÞN

(Phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng co v chĂng trnh tr chĂi iòn t)

LUắN ỗN TIắN S)

Hậ NịI - 2023

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

Bị GIỗO DỵC Vậ ậO TắO - Bị VN HợA, THị THAO Vậ DU LịCH TRịNG ắI HịC SồN KHắU - IịN ắNH Hậ NịI

ắNG THU Hậ

KịCH HịC IịN ắNH

TRONG SỗNG TắO TỗC PHắM A PHĂNG TIịN

(Phim trc tuyn, phim qu¿ng c‡o vˆ ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ)

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LÞI CAM OAN

T™i xin cam oan lu¿n ‡n lˆ c™ng tr“nh nghi•n cÿu cÿa ri•ng t™i d±ßi sÿ h±ßng d¿n cÿa PGS. TS. Nguyßn Thß Hnh Lã v TS. Nguyòn Cao Thanh cãng s gip ÿ cÿa c‡c nhˆ khoa hßc, nhÿng ng±ßi ho¿t òng chuyãn mn trong l)nh vc iòn nh.

Cc t± lißu sÿ dÿng, tr’ch d¿n trong lu¿n ‡n ßu ±ÿc ghi r› ngußn gßc ch’nh x‡c, r› rˆng.

C‡c k¿t qu¿ nghi•n cÿu trong lu¿n ‡n do t™i t“m hißu, ph‰n t’ch mßt c‡ch trung thÿc, kh‡ch quan vˆ ch±a tÿng c cng bò trong nghiãn cu no khc.

Nghiãn cu sinh chòu trch nhiòm vò nhng lòi cam oan trãn lˆ œng sÿ thÿc.

Hˆ Nßi, ngˆy th‡ng nm 2023

T‡c gi¿ lu¿n ‡n

¿ng Thu Hˆ

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

MỵC LỵC

MỵC LỵC ... 4

PHắN Mị ắU ... 7

1. Lý do chòn ò ti ... 7

2. òi tng v phm vi nghiãn cu ... 11

3. Mc ch v nhiòm v nghiãn cu ... 12

4. Cu hòi nghiãn cu & Gi thuyt nghiãn cu ... 12

5. CĂ sò lý thuyt v phĂng php nghiãn cÿu ... 13

6. —ng g—p mßi cÿa lu¿n ‡n ... 15

7. Bß cÿc cÿa lu¿n ‡n ... 16

Ch±¡ng 2: Nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c ... 17

phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ chĂi iòn t ... 17

TịNG QUAN TậI LIịU NGHIổN CỵU ... 18

1.Nhng nghiãn cu vò Kòch hòc iòn nh ... 18

1.1.Nhm ti liòu nghiãn cu vò kh nng biòu t c trng ca iòn nh ... 19

1.2.Nhm ti liòu nghiãn cÿu vß s‡ng t¿o nßi dung t‡c ph¿m ißn ¿nh ... 23

1.3.Nhm ti liòu nghiãn cu vò nghò thut kò chuyòn iòn nh ... 28

2.Nhng nghiãn cu vò tc phm a ph±¡ng tißn ... 30

2.1.Nh—m tˆi lißu tßng quan vß truyßn th™ng a ph±¡ng tißn ... 30

2.2.Nh—m tˆi lißu vß s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn ... 32

2.2.1.Nh—m tˆi liòu nghiãn cu vò kò chuyòn a phĂng tiòn ... 33

2.2.2.Nhm ti liòu vò nguyãn tc sng to tc phm a ph±¡ng tißn ... 35

1.1.1.Kh‡i nißm kßch hßc ißn ¿nh ... 43

1.1.2.Nßi dung ch’nh cÿa kßch hßc ißn ¿nh ... 44

1.1.2.1. Nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t ¿c tr±ng ißn ¿nh ... 45

1.1.2.2. Nhÿng nguy•n t¿c c¡ b¿n trong s‡ng t¿o nßi dung phim ... 50

1.1.2.3. Nghß thu¿t kß chuyßn trong t‡c ph¿m ißn ¿nh (Tr¿n thu¿t hßc/ Tÿ sÿ hßc iòn nh) 62 1.2. Nguyãn tc sng to t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn ... 67

1.2.1.Kh‡i qu‡t vß thßi ¿i ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi ... 67

1.2.1.1. Thßi ¿i truyòn thng mòi ... 67

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

SỗNG TỗC PHIM TRỵC TUYắN, PHIM QUắNG CỗO Vậ TRủ CHĂI IịN Tỵ ... 88

2.1. Kòch hòc iòn nh trong phim trc tuyn ... 88

2.1.1.Mòt sò yãu cu ca phim trc tuyn ... 88

2.1.1.1. Phim nhiòu tp theo mãa ... 88

2.1.1.2. Chòu chi phßi bßi ph¿n hßi cÿa ng±ßi xem ... 90

2.1.2.Thÿc t¿ v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c phim trÿc tuy¿n ... 92

2.1.2.1. K¿t hÿp lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh vßi nghß thu¿t vi¿t kßch b¿n phim truyßn truyßn h“nh ... 92

2.1.2.2. Khai th‡c tßi a nhÿng nguy•n lý t¿o t’nh h¿p d¿n ... 100

2.1.2.3. Thÿ ph‡p ÿng t‡c ... 104

2.2. Kßch hßc ißn ¿nh trong sng tc phim qung co ... 106

2.2.1.Mòt sò yãu cu cÿa phim qu¿ng c‡o ... 106

2.2.1.1. Y¿u tß dung l±ÿng ... 106

2.2.1.2. Ch¿ t‡c theo ¡n ¿t hˆng ... 107

2.2.1.3. T’nh th±¡ng m¿i ... 108

2.2.1.4. T’nh nghß thu¿t ... 110

2.2.2.Thÿc t¿ v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c phim qu¿ng c‡o ... 111

2.2.2.1. V¿n dÿng h¿u h¿t nguy•n lý c¡ b¿n trong kßch hßc ißn ¿nh vˆo s‡ng t‡c phim qu¿ng c‡o ... 111

2.2.2.2. Bi¿n th™ng ißp cÿa nh‹n hˆng thˆnh th™ng ißp cÿa t‡c ph¿m ... 115

2.2.2.3. Vn dng nguyãn tc xy dng chi tit nghò thu¿t ß qu¿ng b‡ t’nh ... 117

nng s¿n ph¿m ... 117

2.3. Kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c tr˜ ch¡i iòn t ... 119

2.3.1.Mòt sò yãu cu ca chĂng trnh tr˜ ch¡i ißn tÿ ... 119

2.3.1.1. T’nh tr¿i nghißm, t±¡ng tc nhp vai ... 119

2.3.1.2. Kò chuyòn liãn phĂng tiòn v xuyãn phĂng tiòn ... 121

2.3.2.Thc t vn dng kòch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ hißn nay ... 123

2.3.2.1. L¿y ng±ßi ch¡i lˆm t‰m ißm cÿa s‡ng t‡c ... 123

2.3.2.2. Nng ßng trong x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn ... 130

2.3.2.3. T¿o h“nh b¿ng d¿ng ¿c bißt cÿa ißm nh“n ßng k’nh ... 134

Tiòu kt ... 137

ChĂng 3. BậN Vị KHắ NNG VắN DỵNG KịCH HịC IịN ắNH Vậ ... 138

MịI QUAN Hị VịI SỗNG TắO TỗC PHắM A PHĂNG TIịN ị ... 138

THịI Kỵ CùNG NGHị Sị ... 138

3.1. Kh nng v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong thßi kÿ c™ng nghò sò ... 138

3.1.1.Mò ròng biãn ò vn dng ca kßch hßc ißn ¿nh ... 138

3.1.2.Hißu qu¿ cÿa kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn ... 140

3.2.—ng g—p cÿa kßch hßc ißn ¿nh vˆo sÿ ph‡t trißn cÿa s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn 1443.2.1. Sÿ ph‡t trißn cÿa kß chuyßn a ph±¡ng tißn ... 144

3.2.2. Ph‡t trißn a d¿ng lo¿i h“nh ... 151

3.3.T‡c ßng trß l¿i cÿa t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn ßi vòi nghò thut iòn nh ... 155

3.3.1.Lm phong ph thãm kh¿ nng bißu ¿t cÿa ißn ¿nh ... 155

3.3.2.D˜ng phim c chuyòn thò t phiãn bn game ... 159

3.3.3.Tc òng ¿n tr¿i nghißm vˆ c¿m thÿ nghß thu¿t ißn ¿nh ... 162

Tiòu kt ... 166

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

KắT LUắN ... 168

DANH MỵC CỗC CùNG TRớNH è CùNG Bị ... 172

TậI LIịU THAM KHắO ... 173

Ti liòu ting Viòt ... 173

Tˆi lißu ti¿ng n±ßc ngoˆi ... 176

Tˆi lißu website ... 179

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

PHắN Mị ắU

1. Lý do chßn ß tˆi

Kßch hßc ißn ¿nh, trong ph¿m vi lu¿n ‡n xin ±ÿc hißu vˆ ph‰n t’ch d±ßi kh‡i

nißm: Ịlˆ khoa hßc vß nhÿng quy t¿c, ni•m lu¿t x‰y dÿng kßch b¿n vˆ phimĨ [68, tr.11]. Trong —, Ịni•m lu¿t lˆ k¿t tinh kinh nghißm thÿc t¿ cÿa c‡c c‡ nh‰n ri•ng l¿ vˆ cÿa c¿ nhÿng th¿ hß nghß sÿĨ [68, tr.13], ‹ ±ÿc œc k¿t qua hˆng trm nm theo chißu dˆi lßch sÿ lý lu¿n ißn ¿nh, trß thˆnh ngußn lý thuy¿t nßn t¿ng, hÿu dÿng trong x‰y dÿng kßch b¿n phim. Kßch b¿n ß ‰y cing c¿n thßng nh¿t lˆ Ịkßch b¿n cho bß phim t±¡ng lai chÿ kh™ng phi kòch bn chò nm trãn giy. Bòi v, tuy kòch bn trãn giy l cĂ sò cho kòch bn trãn phim, nhng cuòi cãng th, nh ta bit, kßch b¿n phim ±ÿc hoˆn thißn trong qu‡ tr“nh quay vˆ trong qu‡ tr“nh dÿng phimĨ [68, tr.14]. Vißc nm vng nguyãn lý kòch hòc trong xy dng kßch b¿n ißn ¿nh Ịcing quan trßng nh± hißu bit vò niãm lut trong kin trc. Tnh ton sai th“ c‰y c¿u s¿ sÿp ßĨ [68, tr.16]. Nh± v¿y, c— thß n—i r¿ng, kßch hßc ißn ¿nh lˆ ngußn lý thuy¿t c¡ b¿n vˆ quan trßng, ±ÿc œc k¿t tÿ kinh nghißm thÿc tißn nhißu nm, cÿa nhiòu nh biãn kòch, nh nghiãn cu, ò trò thˆnh mßt ngußn lý thuy¿t vß x‰y dÿng kßch (b¿n), ±ÿc v¿n dÿng trong thÿc hˆnh s‡ng t¿o t‡c ph¿m ißn ¿nh, kh™ng chß ßi vßi thß lo¿i ¿c s¿c nh¿t lˆ phim truyßn ißn ¿nh mˆ c˜n c¿ phim ho¿t h“nh vˆ phim truyßn truyßn hnhẫ Tuy nhiãn, y vn l nhng thò loi Ịtrun thßngĨ cÿa ißn ¿nh. C˜n thÿc tißn ngˆy nay, trong

bßi c¿nh truyßn th™ng a ph±¡ng tißn (multimedia), truyßn th™ng sß (digital media) vˆ ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi (new media), ißn ¿nh ang l¿n l±ÿt xu¿t hißn mßt sß lo¿i h“nh/ ßnh d¿ng mßi nh± ißn ¿nh trÿc tuy¿n (streaming-movie), ißn ¿nh thÿc t¿ ¿o (cinematic virtual reality) vˆ ißn ¿nh t±¡ng t‡c (interactive film). ßng thßi, mßt

sò sn phm tiãu biòu ca ngnh truyòn thng nh phim qu¿ng c‡o, video gamesÉ l¿i cing sÿ dÿng kßch hßc ißn ¿nh tÿ trong gi‡o dÿc - ˆo t¿o ¿n thÿc tißn s¿n xu¿t nh± lˆ mßt nguòn lý thuyt kt hp liãn ngnh. Do , biãn ß v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh ‹ ±ÿc mß rßng vˆo nhÿng lo¿i h“nh t‡c ph¿m mßi xu¿t hißn vˆ mß rßng sang c¿ l)nh vÿc truyßn th™ng. Thÿc tißn nˆy s¿ t‡c ßng trß l¿i lý thuy¿t, khi¿n cho vißc v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh vˆo qu‡ tr“nh t¿o dÿng c‡c lo¿i h“nh t‡c ph¿m nghe nh“n n—i chung bußc ph¿i c— nhÿng iòu chònh phã hp.

Bãn cnh , iòn nh - vßi vai tr˜ lˆ Ịmßt trong nhÿng ph±¡ng tißn th™ng tin c— ¿nh h±ßng lßn nh¿t trong h¡n 100 nm nayÓ [8, tr.13] - ang ti¿p tÿc ph‡t huy chÿc

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

nng truyßn th™ng ß thßi k“ chuyßn ßi sß. ¿u nm 2022, Hißp hßi c‡c

tr±ßng ißn ¿nh - truyßn h“nh qußc t¿ (International Association of Cinema and Television Schools) bao gßm 87 qußc gia thˆnh vi•n ±ÿc thˆnh l¿p tÿ 1954 ch’nh

thÿc ßi tãn thnh Hiòp hòi cc tr±ßng ißn ¿nh, nghe nh“n vˆ truyßn th™ng qußc t¿

(International Association of Cinema, Audiovisual and Media Schools). Viòc thãm ch

ềmediaể (trun th™ng) vˆo sau chÿ Ịcinem (ißn ¿nh) vˆ ỊtelevisionĨ (truyßn h“nh) kh™ng chß thß hißn th‡i ß ßng tnh vòi xu hòng thay òi tãn gòi ca rt nhiòu khoa, tròng i hòc thnh viãn c chuyãn ngnh iòn nh v truyòn hnh trãn th giòi m cn ni lãn vai tr, tc òng mnh m vˆ mßi quan hß m¿t thi¿t cÿa truyßn th™ng ßi vßi ißn ¿nh vˆ mßi s¿n ph¿m nghe nh“n kh‡c.

Cing trong th¿ kß XXI, cußc c‡ch m¿ng chuyßn ßi sß ‹ khi¿n nghß thu¿t ißn nh ni riãng v cc sn phm truyòn thng i chœng n—i chung c— nhÿng b±ßc ngo¿t quan trßng trong vißc chuyßn ßi c™ng nghß, ph±¡ng tißn vˆ ph±¡ng thÿc truyßn t¿i nßi dung. Thay v“ chß ±ÿc tr“nh chi¿u th™ng qua c‡c hß thòng rp chiu v trãn kãnh sng truyòn h“nh (t¿m gßi lˆ ph±¡ng tiòn truyòn thòng mc dã ch’nh nhÿng ph±¡ng tißn nˆy cing sß h—a vˆ c— nhißu thay ßi) th“ ngˆy nay, c‡c t‡c ph¿m ißn ¿nh ‹ ±ÿc tr“nh chi¿u kh‡ phß bi¿n tr•n m¿ng internet, th¿m ch’ c˜n ±ÿc s¿n xu¿t chò ò pht hnh trc tuyn trãn internet m th™i nh± phim ißn ¿nh trÿc tuy¿n, phim nhißu

t¿p trÿc tuy¿n (web-series) th™ng qua mßt sß ÿng dÿng trÿc tuy¿n nh±: Netflix, Amazon, Disney +ẫ trãn phĂng tiòn truyòn th™ng mßi (new media) nh± m‡y t’nh,

ißn tho¿i, c‡c thi¿t bß ißn tÿ th™ng minhÉ ho¿c sÿ t’ch hÿp, t±¡ng t‡c giÿa ph±¡ng tißn truyßn th™ng truyßn thßng vßi ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi. Tÿ ‰y, th—i quen ti¿p nh¿n th™ng tin, truyßn th™ng gi¿i tr’ cÿa nh‰n lo¿i ‹ c— sÿ thay ßi lßn, t‡c ßng ng±ÿc trß l¿i tßi ph±¡ng ph‡p, mÿc ’ch vˆ hißu ÿng cÿa s‡ng t¿o t‡c ph¿m ißn ¿nh trÿc tuy¿n n—i ri•ng vˆ t‡c ph¿m nghe nh“n n—i chung. ßi vßi phim truyßn trÿc tuy¿n cÿa nghß thut th 7, viòc trnh chiu trãn internet to ra mßt m™i tr±ßng truyßn th™ng hoˆn toˆn mßi, i cãng vòi n l òi tng, nhu cu v mc ’ch cÿa ng±ßi xem cing kh‡c so vßi ph±¡ng tißn ci. H¡n lœc nˆo h¿t, sÿ ph‡t trißn cÿa internet ang ±ÿc ‡nh gi‡ lˆ Ịcung c¿p mßt thß tr±ßng toˆn c¿u tÿc thßiĨ [77, tr.13] vˆ trang web ang Ịngˆy cˆng trß thˆnh ngn ph‰n phßi phim, video v m thanh a phĂng tiòn trãn quy m™ lßnĨ [77, tr.13]. Theo —, ng±ßi vi¿t c¿n c¿p nh¿t vˆ ‡p ÿng mßt ßi t±ÿng c™ng chœng rßng lßn, a vn h—a, a quan ißm. ißu nˆy ¿t ra nhÿng yãu cu khc nhau

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

vò nòi dung vˆ kÿ thu¿t so vßi thßi kÿ chß phÿc vÿ ßi t±ÿng kh‡n gi¿ h¿n h¿p trong n±ßc nh± tr±ßc. — lˆ lý do thÿ 3 khi¿n lý thuy¿t s‡ng t‡c ißn ¿nh buòc phi vn òng cãng thc tiòn.

Thãm mòt lý do na, khi cng cuòc chuyòn ßi sß ang t¿o ra nhÿng th‡ch thÿc vˆ c¡ hßi to lßn, rßng kh¿p vˆ nhanh ch—ng h¡n bao giß h¿t. Mßi ‰y, sÿ ra ßi cÿa AI

(Artifical Intelligence - tr’ th™ng minh nh‰n t¿o) c˜n mß ra nhÿng kh¿ nng mßi m¿

¿n mÿc kh— kißm so‡t. Tr±ßc sÿ ph‡t trißn nh± vi b‹o cÿa c™ng nghß, ˆi truyßn h“nh Vißt Nam x‡c ßnh giai o¿n hißn t¿i lˆ mßt b±ßc dßch chuyßn lßch sÿ vß xu h±ßng th±ßng cÿa kh‡n gi¿. Xu h±ßng nˆy ¿t ra nhÿng th‡ch thÿc Ịb¿t bc ph¿i chun ßi t± duy, c— nhÿng c‡ch lˆm mßi, ph¿i ¿y nhanh h¡n qu‡ tr“nh s¿n xu¿t vˆ c•ng lœc ph‰n phßi nßi dung qua nhißu ph±¡ng thÿc, c— nhißu phiãn bn nòi dung phã hp vòi mòi nòn t¿ngĨ [84]. ißu — thß hißn ý thÿc vˆ mÿc tiãu xoay chuyòn kòp thòi ca nh i tròc dißn bi¿n chuyßn ßi c™ng nghß. Trong —, ˜i hßi phi to ra nhiòu phiãn bn nòi dung cho a nßn t¿ng ±ÿc x‡c ßnh lˆ nhißm vÿ hˆng ¿u. Tÿ —, hß ¿c bißt l±u t‰m tng c±ßng ˆo t¿o ki¿n thÿc mßi cho ßi ngi, ¿c bißt lˆ c‡c ph±¡ng thÿc ph‰n phßi nßi dung qua internet vˆ nßn t¿ng ph‡t hˆnh ß ngay tÿ khi lãn ý tòng vò sn xut hay ph¿i t’nh to‡n ß nßi dung ‡p ÿng œng ßi t±ÿng ng±ßi xem cÿa nßn t¿ng truyßn ph‡t —.

Ngoˆi ra, tÿ nm 2006, thu¿t ngÿ Ịkß chun a ph±¡ng tißnĨ (transmediastorytelling) ‹ ±ÿc ±a ra bßi Henry Jenkins c ngh)a l ềkò chuyòn trãn nhiòu nòn

t¿ng ph±¡ng tißn trun th™ngĨ [63, tr. 93]. Theo —, viòc kò mòt cu chuyòn trãn nhiòu nòn tng, phĂng tiòn cãng lc: phim truyßn, phim ho¿t h“nh, game, truyßn tranh... khi¿n cho nghißp vÿ s‡ng t¿o t‡c ph¿m (c¿ nßi dung l¿n bißu ¿t) trò nãn a dng hĂn bao giò h¿t. Vßi mßi lo¿i h“nh, ßnh d¿ng kh‡c nhau, nghß thu¿t kß chuyßn ph¿i c— nhÿng thay ßi bßi ¿c thã thò loi v òi t±ÿng ng±ßi xem cing nh± ph±¡ng tißn truyßn t¿i ßu kh‡c. V“ v¿y, ng±ßi kß chuyßn ß vai tr˜ t‡c gi¿ lœc nˆy tròc tiãn phi cn c trãn nòn tng truyòn pht mòi xy dng c tc phm phã hp cho ßnh d¿ng —. ßng thßi, kß chuyßn a ph±¡ng tiòn t ra mòt yãu cu òi vòi nòi dung t‡c ph¿m — lˆ sÿ nh¿t qu‡n ß mßt mÿc ß nh¿t ßnh giÿa t¿t c¿ c‡c nßn t¿ng ß ¿m b¿o v¿n lˆ nßi dung cÿa mßt tc phm, chò l nhiòu phiãn bn m thi. c ißm nˆy ¿t ra mßt ˜i hßi lßn cho sng to nòi dung. Thm ch ngay trong cãng mòt ph±¡ng tißn truyßn th™ng x‹ hßi, c‰u chuyßn l¿i ±ÿc kß theo nhÿng c‡ch kh‡c nhau tãy thuòc vo nòn

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

t¿ng truyßn th™ng x‹ hßi mˆ ng±ßi nh¿n sÿ dÿng lˆ g“ (Facebook, Instagram, tik-tok...). Þ d¿ng lý t±ßng cÿa kß chuyßn a ph±¡ng tißn, mßi mßt c‰u chuyßn s¿ ±ÿc khai th‡c tßt nh¿t theo tÿng nßn t¿ng: c‰u chuyßn c— thß ±ÿc kß qua phim truyßn ißn ¿nh, ±ÿc ph‡t trißn qua phim truyßn truyßn h“nh, tißu thuy¿t vˆ truyßn tranh... rßi c— thß ±ÿc kh‡m ph‡ vˆ tr¿i nghißm th™ng qua ch¡i game online, ho¿c phßi k¿t hÿp nhißu ph±¡ng tißn bißu ¿t thußc c‡c lo¿i h“nh nghß thu¿t kh‡c nhau vˆo mßt t‡c ph¿m.

Cuòi cãng, mòi y nht, ngy 2/12/2022, bò phim Phi v na ãm (Late Shift,

o diòn v biãn kòch Tobias Weber) - t‡c ph¿m ißn ¿nh c— chÿc nng t±¡ng t‡c - l¿n ¿u ti•n ±ÿc c™ng chi¿u ßng lo¿t t¿i hß thßng r¿p chi¿u ß n±ßc ta c— thß coi lˆ mßt d¿u mßc ghi nh¿n sÿ thay ßi trong th—i quen ti¿p nh¿n, th±ßng thÿc t‡c ph¿m nghß thu¿t, gi¿i tr’ cÿa kh‡n gi¿ Vißt. Xu¿t ph‡t ißm lˆ mßt ch±¡ng tr“nh game c— tÿ 2017,

ßnh d¿ng ißn ¿nh t±¡ng t‡c Phi vÿ na ãm trò thnh mòt trong sò tc phm him

hoi mang ¿n c¡ hßi tr¿i nghißm ißn ¿nh mßi l¿. Vÿa th±ßng thÿc t‡c ph¿m, kh‡n gi¿ trong phng chiu òng thòi cãng nhau la chòn sò phn cho nh‰n v¿t ch’nh, can thißp vˆo tÿng ng‹ r¿ trong dißn bi¿n phim ß i ¿n 1 trong 7 c‡i k¿t kh‡c nhau b¿ng c‡ch k¿t nßi vòi iòn thoi v a ra la chòn ca riãng m“nh. V“ v¿y mßi l¿n xem phim, c™ng chœng c— c¡ hßi ±ÿc ti¿p c¿n mßt c‡i k¿t kh‡c, kh— l˜ng o‡n ßnh.

V“ t¿t c¿ nhÿng bi¿n ßng trãn, trong yu tò tòc ò, s thun tiòn ß mßi n¡i, mßi lœc, mßi thi¿t bß vˆ t’nh t±¡ng t‡c trÿc ti¿p cßng vßi th—i quen ti¿p nh¿n cÿa ng±ßi xem ngˆy nay (nguòn nhn/ nguòn tiãu dãng/ kh‡n gi¿ ißn ¿nh) lˆ mßt hißn t±ÿng ang tßn t¿i, ang ¿t ra sÿ ˜i hßi chuyßn ßi th’ch ÿng trong x‰y dÿng t‡c ph¿m vˆ s‡ng t¿o nßi dung cho h¿u h¿t t‡c ph¿m nghe nh“n trong t±¡ng lai.

Nh± v¿y, h¡n lœc nˆo h¿t, thÿc tißn ph‡t sinh thãm mòt sò ònh dng tc phm iòn nh, truyßn th™ng tÿ k¿t qu¿ cÿa sÿ ra ßi ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi trong c™ng cußc chuyßn ßi sß ang ¿t ra cho lý lu¿n thÿc tißn s‡ng t‡c, cho c¿ vißc sÿ dÿng lý thuy¿t s‡ng t¿o trong gi‡o dÿc, ˆo t¿o, bßi d±ÿng ngußn nh‰n lÿc ch¿ t‡c ißn ¿nh, truyßn h“nh vˆ truyßn th™ng c¿n ph¿i c— nhÿng c¿p nh¿t, thay òi phã hp, hiòu qu v kòp thòi. M hß thßng lý lu¿n nßn t¿ng ang ±ÿc v¿n dÿng (chuyãn biòt hoc kt hp liãn ngnh) trong nghò thu¿t kß chuyßn cÿa h¿u h¿t c‡c lo¿i h“nh t‡c phm kò trãn chnh l kòch hòc iòn nh. Do , viòc tin hnh nghiãn cu kòch hòc iòn ¿nh trong sÿ v¿n dÿng vˆo qu‡ tr“nh t¿o dng nhng tc phm a phĂng tiòn tiãu biòu hiòn nay (cÿ thß

lˆ phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ) lˆ mßt ß tˆi thi¿t thÿc, hy vßng

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

‡p ÿng ph¿n no yãu cu ca thc tiòn v xu hòng pht trißn c™ng nghß truyßn th™ng - gi¿i tr’ trong t±¡ng lai. œng nh± L.N. Nekhoroshev ‹ nh¿n ßnh ỊKh¿ nng cÿa ißn ¿nh kh™ng ngÿng ngˆy mßt phong ph thãm: mu sc, m thanh nòi, cc loi phim nhÿa ¿c bißt nh¿y, kÿ thu¿t sß, ß hßa my tnhẫ c ngh)a l nhng niãm lut ca kòch b¿n ißn ¿nh cing ph¿i thay ßiĨ [68, tr. 17].

2. òi tng v phm vi nghiãn cu

2.1. òi tng nghiãn cu

òi tng nghiãn cu ca ß tˆi lˆ lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh vˆ nhÿng nguy•n lý s‡ng t¿o ‹ vˆ ang ±ÿc v¿n dÿng trong x‰y dÿng tÿng lo¿i h“nh t‡c ph¿m phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ video game (tr chĂi iòn t) cãng mòi quan hò tĂng t‡c giÿa kßch hßc ißn ¿nh vˆ s‡ng t¿o t‡c phm a phĂng tiòn.

2.2. Phm vi nghiãn cu

Vò quy m nghiãn cu, ò ti giòi hn kho st 3 loi hnh tc phm a phĂng

tiòn tiãu biòu: phim truyßn trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ (video game/ game 3D/ game online). ‰y lˆ 3 trong sß nhÿng thß lo¿i ±ÿc x‡c ßnh lˆ Òm¿u d¿ng

phß bi¿n trong ph±¡ng tißn nghe nh“n n—i chungĨ [4, tr. 27] ßng thßi cing lˆ nhÿng lo¿i h“nh ±ÿc Hißp hßi c‡c tr±ßng ißn ¿nh - truyßn h“nh qußc t¿ (CILECT) - trong c™ng vn gÿi c‡c tr±ßng ¿i hòc thnh viãn nm 2022 - coi l ềcĂ hòi vˆ th‡ch thÿc mˆ sÿ nghißp gi‡o dÿc ißn ¿nh, truyßn h“nh vˆ truyßn th™ng th¿ gißi c¿n l±u t‰m trong t±¡ng laiÓ. òng tnh vòi nhng quan iòm trãn nhng trong khu™n khß vˆ mÿc ’ch cÿa ß tˆi, ß lo¿i h“nh phim trÿc tuy¿n, lu¿n ‡n ti¿p tÿc khoanh v•ng kh¿o s‡t t¿p trung vˆo d¿ng phim series theo m•a; trong phim qu¿ng c‡o, chß kh¿o s‡t d¿ng phim ng¿n qu¿ng c‡o vˆ trong tr˜ ch¡i ißn tÿ th“ kh¿o s‡t video game c phiãn bn iòn nh. Sò lng kho st cho mòi loi hnh kò trãn l 3 tc phm tiãu biòu, t c nhng thnh tu, gi trß, hißu qu¿ cao xŽt vß c¿ y¿u tß th±¡ng m¿i (tÿ su¿t ng±ßi xem) vˆ gi‡ trß nghß thu¿t (hß thßng

gi¿i th±ßng). Vßi phim trÿc tuy¿n, ng±ßi vi¿t lÿa chßn c‡c t‡c ph¿m: Tr˜ ch¡i con mÿc

(Squid game), Th¿ gißi kh™ng lßi tho‡t (Alice in Borderland) vˆ Lupin. Vß phim

qu¿ng c‡o, ng±ßi vi¿t lÿa chßn kh¿o s‡t phim: Con g‡i (h‹ng Apple), Qu¿ng c‡o camera gi‡m s‡t cÿa h‹ng Panasonic vˆ Ngòi hãng v danh (Hng b¿o hißm Thai

life insurance). Vß video game, ng±ßi vi¿t lÿa chßn nhÿng tr˜ ch¡i ißn tÿ ±ÿc kò a

phĂng tiòn cãng lc c phiãn bn iòn ¿nh, truyßn tranh, ho¿t h“nh: Th¿n lÿc trßi d¿y

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

(B¿n ißn ¿nh lˆ Chi¿n tranh giÿa c‡c v“ sao), Ng±ßi nhßn: Thˆnh phß kh™ng bao giß ng (Bn iòn nh cãng tãn) v Cuòc sòng tht kÿ l¿ (Life is Strange).

3. Mÿc ’ch vˆ nhißm vÿ nghi•n cÿu

3.1. Mÿc ’ch nghi•n cÿu

X‡c ònh nhng th php vn dng nguyãn lý kòch hòc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c kßch b¿n phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ (video game), nh¿m lˆm r› ¿c ißm, c‡ch thÿc vˆ hißu qu¿ cÿa kßch hßc trong s‡ng t‡c a ph±¡ng tißn. Tÿ — chß ra kh¿ nng v¿n dÿng cÿa kßch hßc ißn ¿nh vˆ mßi quan hß cÿa n— vßi s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn trong thßi kÿ c™ng nghß sò hiòn nay.

3.2. Nhiòm v nghiãn cu

ò t c mc ch nghiãn cu, ò ti t ra mòt sß nhißm vÿ cÿ thß nh± sau: - Hß thßng h—a khung c¡ sß lý lu¿n cÿa ß tˆi, gßm nhÿng ngußn lý thuy¿t c¡ b¿n: kßch hòc iòn nh v nguyãn lý sng to tc phm a phĂng tiòn.

- Nhn diòn nhng nguyãn t¿c cÿa lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh ‹ vˆ ang c vn dng trong yãu cu thc tiòn cÿa kß chuyßn a ph±¡ng tißn. Tÿ — ph‰n t’ch, tßng hÿp thˆnh nhÿng c‡ch thÿc vˆ thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o tÿng lo¿i h“nh t‡c phm a phĂng tiòn tiãu biòu: phim truyòn trc tuyn, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ.

- Bˆn lu¿n mß rßng v¿n ß th™ng qua vißc chò ra kh nng mò ròng biãn ò vn dÿng cÿa kßch hßc ißn ¿nh vˆ —ng g—p cÿa kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn cho h¿u h¿t c‡c lo¿i h“nh t‡c ph¿m kÿ thu¿t sß ngˆy nay.

4. Cu hòi nghiãn cu & Gi thuyt nghiãn cu

4.1. Cu hòi nghiãn cu

- Tròc nhng s thay ßi cÿa thÿc tißn ph‡t trißn c™ng nghß sß, lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh ang ±ÿc v¿n dÿng nh± th¿ nˆo, c— nhÿng thÿ ph‡p g“ trong s‡ng t‡c phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ?

- Nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c 3 lo¿i h“nh t‡c phm a phĂng tiòn kò trãn tc òng ra sao tßi kh¿ nng v¿n dÿng cÿa kßch hßc ißn ¿nh vˆ mßi quan hß cÿa n— vßi s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn ß thßi kÿ c™ng nghß sß?

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

4.2. Gi¿ thuy¿t nghi•n cÿu

Trong thßi ¿i truyßn th™ng mßi, lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh tuy v¿n ±ÿc v¿n dÿng ß c¿ c‡c lo¿i h“nh t‡c ph¿m mßi xu¿t hißn nh± phim trÿc tuy¿n vˆ t‡c ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn nh± phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ, nh±ng c‡ch thÿc vˆ thÿ ph‡p ‹ c— sÿ thay ßi vßi nhÿng mÿc ß kh‡c nhau: Trong t‡c ph¿m phim trÿc tuy¿n c— sÿ v¿n dÿng k¿t hÿp giÿa lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh vßi nghß thu¿t vi¿t kßch b¿n phim truyßn truyßn h“nh vˆ ph‡t huy thÿ ph‡p ÿng t‡c, t’nh h¿p d¿n; Trong ch¿ t‡c phim qu¿ng c‡o c— sÿ v¿n dÿng nguy•n lý x‰y dÿng chi ti¿t nghß thu¿t ß qu¿ng b‡ t’nh nng s¿n ph¿m vˆ x‰y dÿng th™ng ißp cÿa t‡c phm trãng khòp vòi thng iòp ca nhn hˆng; C˜n s‡ng t¿o nßi dung cho ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ th±ßng t¿p trung vˆo t±¡ng t‡c nh¿p vai, nng ßng trong x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn vˆ t¿o h“nh b¿ng d¿ng ¿c bißt cÿa ißm nh“n ßng k’nh.

Nhÿng ¿c ißm trong v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh vˆo sng to a phĂng tiòn kò trãn l minh chng cho kh nng mò ròng biãn ò vn dng cÿa kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn. ßng thßi n— t‡c ßng ng±ÿc trß l¿i lˆm phong phœ h¡n c¿ lý thuy¿t s‡ng t¿o ißn ¿nh, l¿n thÿc tißn kß chuyßn a ph±¡ng tißn trong s‡ng t¿o nhÿng lo¿i h“nh t‡c ph¿m nghe nh“n mßi.

5. C¡ sß lý thuy¿t vˆ ph±¡ng ph‡p nghiãn cu

5.1. CĂ sò lý thuyt

ß tˆi ỊKßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn (phim trÿc

tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ ch±¡ng tr“nh tr˜ chĂi iòn t)ể c nghiãn cu da trãn cĂ

sò nhÿng lý thuy¿t sau:

a. Lý lu¿n kßch hßc ißn ¿nh

±ÿc x‡c ßnh lˆ Ịkhoa hßc vß nhÿng quy tc, niãm lut xy dng kòch bn v

phimể [68, tr.11], lý lu¿n kßch hßc ißn ¿nh lˆ lý thuy¿t s‡ng t¿o c¡ b¿n trong t¿o t‡c

kßch b¿n phim truyßn ißn ¿nh vˆ nghß thu¿t kß chuyßn ißn nh. Ton bò nhng niãm lut lý thuy¿t trong kßch hßc ißn ¿nh, thß hißn ß hai m¿ng nßi dung lßn: (1) nhng nguyãn tc sng tc kòch bn iòn nh - tÿ x‰y dÿng nh‰n v¿t, cßt truyßn, t“nh ti¿tÉ ¿n kh™ng gian, thßi gian, k¿t c¿uÉ vˆ (2) nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t ¿c tr±ng ißn ¿nh: h“nh ¿nh chuyßn ßng, ‰m thanh, dÿng phim, phong c‡ch, ti¿t t¿uÉ s¿ trß thˆnh c¡ sß lý thuy¿t quan trßng cÿa lu¿n ‡n, lˆ mßt trong nhÿng ßi t±ÿng nghi•n cÿu mang

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

t’nh nßn t¿ng (ch±¡ng I), tÿ — ‡nh gi‡ hißu qu¿ vˆ kh¿ nng v¿n dÿng cÿa n— vˆo s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn.

b. Tr¿n thu¿t hßc ißn ¿nh

Ngußn lý thuy¿t thÿ hai ±ÿc khai th‡c lˆm c¡ sß lý lu¿n, c™ng cÿ ti¿p c¿n trong qu‡ tr“nh ph‰n t’ch t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn nh¿m chß ra c‡ch thÿc vˆ thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh lˆ lý thuy¿t vß thu¿t kß/ nghß thu¿t kß chuyßn - lý thuy¿t tr¿n thu¿t hßc (ch±¡ng II). Bßi v“ tr¿n thu¿t hßc ißn ¿nh - n—i mßt c‡ch ng¿n gßn - l mòt phĂng php tip cn nghiãn cu iòn nh trãn c hai phĂng diòn chnh: nhng c tr±ng ng™n ngÿ, thÿ ph‡p bißu ¿t cÿa ißn ¿nh vˆ toˆn bß nhÿng v¿n ß c¿u trœc nßi dung cßt truyßn trong mßi t±¡ng quan vßi ph¿n ÿng cÿa ng±ßi xem. Trong ngˆnh ißn

¿nh, kh‡i nißm Narrative/ Narration/ Narratology (tr¿n thu¿t/tÿ sÿ) th±ßng ±ÿc dßch

ngh)a lˆ nghò thut kò chuyòn (bng hnh).

c. Nguyãn lý sng t¿o t‡c ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn

ß tˆi s¿ tßng hÿp nhÿng kh‡i nißm c¡ b¿n trong lý thuy¿t truyßn th™ng. Tÿ — sÿ dÿng nhÿng y¿u tß ¿c ißm, vai tr˜, ˜i hßiÉ cÿa truyßn th™ng sß ßi vßi s‡ng t‡c, cing nh± mßi quan hß t±¡ng t‡c vßi nhu c¿u th™ng tin gi¿i tr’ cÿa ng±ßi xem lˆm c¡ sß lý thuy¿t tßng quan vß truyòn thng a phĂng tiòn. Tip , nhng nguyãn tc s‡ng t¿o nßi dung cho truyßn th™ng sß, ¿c biòt l nhng nguyãn tc sng to riãng r cho tÿng lo¿i h“nh phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ s¿ ±ÿc tßng hÿp tÿ nhißu tˆi lißu ß trß thˆnh mßt ph¿n c¡ sß lý thuy¿t cho lu¿n ‡n nh±: nghß thu¿t vi¿t kßch b¿n phim chi¿u web, phim qu¿ng c‡o, lý thuy¿t x‰y dÿng nßi dung ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿÉ

C¡ sò lý thuyt trãn s ±ÿc khai th‡c trong c¿ 3 ch±¡ng, giœp ß tˆi x‡c ßnh nhÿng ˜i hßi trong s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn vˆ mßi quan hß t±¡ng t‡c cÿa s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn vßi iòn nh.

5.2. PhĂng php nghiãn cu

Tròc ht, cng trnh c tin hnh nghiãn cu theo hòng ònh tnh, tip cn chuyãn ngnh kt hp liãn ngnh ò va tm hiòu c chuyãn su vò l)nh vc sng t‡c ißn ¿nh ßng thßi kh¿o s‡t li•n ngˆnh sang l)nh vÿc truyßn th™ng, game vˆ c¿ c™ng nghß, kinh t¿ th±¡ng m¿i (phim qu¿ng c‡o), mÿ hßc ti¿p nh¿nÉ

Ti¿p theo, phĂng php lun s c s dng ò nghiãn cÿu hß thßng c¡ sß lý lu¿n cÿa ß tˆi nh± lý thuy¿t sng to iòn nh, nguyãn lý s‡ng t¿o nßi dung sß, lý

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

thuy¿t truyßn thngẫ cãng thc tiòn vn dng cc nguyãn lý kòch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o mßt sß lo¿i h“nh t‡c ph¿m a phĂng tiòn tiãu biòu, th™ng qua — thi¿t l¿p ±ÿc nhÿng lu¿n ißm, lu¿n cÿ cho c™ng tr“nh.

Ph±¡ng ph‡p ph‰n lo¿i vˆ hß thßng k¿t hÿp vßi ph±¡ng ph‡p ph‰n t’ch vˆ tßng hÿp cing s¿ ±ÿc sÿ dÿng trong sußt qu‡ tr“nh nghi•n cÿu. V’ dÿ trong nghi•n cÿu t‡c ph¿m, ß ph‰n t‡ch vˆ hß thßng h—a nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong tÿng lo¿i h“nh t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn theo mßt tr¿t tÿ nh¿t ßnh, tÿ kh‡i qu‡t ¿n cÿ thò, t cĂ bn n chuyãn su, t nòi dung ¿n h“nh thÿcÉ ß tˆi s¿ sÿ dÿng ph±¡ng ph‡p ph‰n lo¿i vˆ hß thßng. Nh±ng mußn ph‰n lo¿i vˆ hß thßng ±ÿc nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kòch hòc kò trãn, cng trnh phi kt hp vòi ph±¡ng ph‡p ph‰n t’ch vˆ tßng hÿp, cÿ thß lˆ ph‰n t’ch phim vˆ tßng k¿t kinh nghißm thÿc tiòn mòi c thò khoanh vãng phn loi nhng th php tiãu biòu trong v¿n dÿng s‡ng t¿o tÿng lo¿i h“nh ßng thßi tßng hÿp, hß thßng h—a thˆnh nhÿng lu¿n ißm nßi b¿t vß c‡ch thÿc v¿n dÿng cho mßi loi hnh .

Cuòi cãng, ò mò ròng bn lun, nghiãn cu vò s giòng v khc nhau ca kßch hßc ißn ¿nh khi ±ÿc v¿n dÿng vˆo tng loi hnh riãng biòt: phim trc tuyn, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ, cing nh± so s‡nh sÿ gißng vˆ kh‡c nhau trong v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh vˆo phim truyßn ißn ¿nh truyßn thßng vßi t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn, ph±¡ng ph‡p so s‡nh, cÿ thß lˆ so s‡nh lo¿i h“nh s¿ ±ÿc v¿n dÿng k¿t hÿp vßi ph±¡ng ph‡p duy v¿t bißn chÿng nh¿m so s‡nh hai ßi t±ÿng vˆ chß ra mßi quan hß t±¡ng t‡c hai chißu giÿa lý thuy¿t s‡ng t¿o ißn ¿nh truyßn thßng vßi thÿc tißn s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn hißn nay.

6. —ng g—p mßi cÿa lu¿n ‡n

- Vßi mÿc ’ch nh¿n dißn nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh trong thÿc tißn s‡ng t¿o 3 lo¿i h“nh t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn, lu¿n ‡n kÿ vßng s¿ —ng g—p thãm mòt phn cĂ sò lý thuy¿t vß kh¿ nng, c‡ch thÿc vˆ hißu qu¿ cÿa vißc v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh kh™ng chß cho t‡c ph¿m phim truyßn trÿc tuy¿n m c tnh liãn ngnh, mò ròng phm vi sang c™ng nghißp truyßn th™ng (phim qu¿ng c‡o, tr˜ ch¡i ißn tÿÉ). Vßi k¿t qu¿ —, trong chÿng mÿc nht ònh, lun n s lm phong ph thãm lý lu¿n kßch hßc ißn ¿nh trong ch¿ t‡c a phĂng tiòn v to thãm iòu kiòn thun li cho thÿc hˆnh s‡ng t‡c a ph±¡ng tißn (a lo¿i h“nh, a nßn t¿ng, a thÿ ph‡p bißu ¿t).

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

ng gp mòi ca lun n l viòc nghiãn cu thÿ ph‡p v¿n dÿng mßt hß thßng lý thuy¿t c¡ b¿n cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh trong ph‡t trißn t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn - mßt l)nh vÿc ±ÿc ‡nh gi‡ lˆ c˜n r¿t mßi hißn nay.

- Tÿ ý ngh)a khoa hòc kò trãn, nhng sinh viãn, nh biãn kòch, sng t¿o nßi dungÉ vßn ‹ c— nßn t¿ng ki¿n thÿc kßch hßc ißn ¿nh c— thß th¿u hißu h¡n ho¿c ‡p dÿng k¿t qu¿ nghi•n cÿu trong thÿc hˆnh s‡ng t¿o phim truyßn trÿc tuy¿n, mß ra kh¿ nng l¿n s‰n sang l)nh vÿc truyßn th™ng ß s‡ng t¿o nßi dung cho mßt sß lo¿i h“nh t‡c ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn mßt c‡ch dß dˆng, hißu qu¿ h¡n. Ng±ÿc l¿i, nhÿng nhˆ vn, nhˆ b‡o, ng±ßi s‡ng t¿o nßi dungÉ trong ngˆnh truyßn th™ng a ph±¡ng tißn c— thß tham kh¿o ß hißu h¡n vß kßch hßc ißn ¿nh vˆ Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh nh¿m n‰ng cao ch¿t l±ÿng nghß thu¿t cho c‡c s¿n ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn. — lˆ —ng g—p mßi ti¿p theo cÿa lu¿n ‡n, mang t’nh li•n ngˆnh.

- K¿t qu¿ cÿa lu¿n ‡n s¿ chß ra kh¿ nng v¿n dÿng linh ho¿t vˆ a d¿ng h¡n cÿa kßch hßc ißn ¿nh cãng mòi quan hò tĂng tc hai chiòu gia kòch hßc ißn ¿nh vßi s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn nh¿m kh¿ng ßnh vai tr˜, hißu qu¿ cÿa kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o a d¿ng lo¿i h“nh t‡c ph¿m sß hißn nay. Ng±ÿc l¿i, ch’nh c™ng nghß sß vˆ s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn cing t‡c ßng ng±ÿc trß l¿i khi¿n ißn ¿nh c— nhÿng b±ßc v¿n ßng uyßn chuyßn nh¿m ‡p ÿng tßt h¡n thß hi¿u cÿa kh‡n gi¿ internet.

- Ngoˆi ra, hò thòng cc lun iòm v kt qu nghiãn cÿu ±ÿc tr“nh bˆy trong lu¿n ‡n c— thß dãng lm ti liòu tham kho, nghiãn cu, ging dy cho sinh viãn a l)nh vc: iòn nh, truyòn h“nh vˆ truyßn th™ng, g—p ph¿n ki¿n t¿o ra ngußn nh‰n lÿc s‡ng t¿o c— kh¿ nng kß chuyßn a ph±¡ng tißn. Nhß — gi¿i quy¿t v¿n ß ¿u ra cho sinh viãn biãn kòch iòn nh, cung cp thãm òi ngi sng tc cho l)nh vc truyòn thng, òng thòi mò ròng biãn ò hot òng sng to cho ngòi vòn chuyãn vit iòn nh, truyòn h“nh. —ng g—p mßi nˆy c˜n mang t’nh c¿p thi¿t vˆ thÿc t¿.

7. Bß cÿc cÿa lu¿n n

Ngoi phn mò u, tm lc tòng quan nghiãn cÿu, ph¿n k¿t lu¿n, tˆi lißu tham kh¿o, danh mÿc c‡c c™ng tr“nh li•n quan ¿n lu¿n ‡n ‹ ±ÿc c™ng bß, nßi dung lu¿n ‡n cÿ thß ha nhiòm v nghiãn cu thnh 3 chĂng.

ChĂng 1: C¡ sß lý lu¿n vˆ kh‡i qu‡t vß kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

Ch±¡ng 2: Nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ

Ch±¡ng 3: Bˆn vß kh¿ nng v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh vˆ mßi quan hß vßi s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn ß thßi kÿ c™ng nghò sò

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

TịNG QUAN TậI LIịU NGHIổN CỵU

Vòi nhiòm v nghiãn cu viòc s dng lý thuy¿t kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t‡c a ph±¡ng tißn vˆ nhÿng kh¿ nng v¿n dÿng, —ng g—p cÿa n—, tßng quan t¿p hÿp ngußn tˆi lißu kh¿o s‡t ±ÿc theo 2 ch ò lòn: Nhng nghiãn cu vò lý lun kòch hòc iòn nh v nhng nghiãn cu vò tc phm a phĂng tiòn.

1. Nhng nghiãn cu vò Kòch hòc iòn nh

Trong l)nh vc nghiãn cu, lý lun phã bnh iòn nh, kòch hòc iòn nh th±ßng ±ÿc khai th‡c vˆ sÿ dÿng khi lu¿n bˆn vß nghß thu¿t kß chuyßn/ thu¿t kß/ tÿ sÿ hòc trong tc phm iòn nh. ị y, vòi mc tiãu ca ò ti, ngòi vit quan tm khai thc kòch hòc iòn nh dòi c phm trã ch tc sng to ch khng chò lý lun phã b“nh. Th¿m ch’, nhÿng tˆi lißu, c™ng tr“nh vß lý thuy¿t s‡ng t‡c c˜n chi¿m ±u th¿. Bßi tr±ßc h¿t, kßch hßc ißn ¿nh th±ßng ±ÿc ßng hißu lˆ ềkhoa hòc vò nhng niãm lu¿t x‰y

dÿng kßch b¿n vˆ phimĨ [68, tr.11]. ‰y ±ÿc coi lˆ ngußn lý thuy¿t ch¿ t‡c chÿ y¿u

trong s‡ng t¿o kßch b¿n ißn ¿nh - t nòn mng u tiãn cho qu trnh xy dng t‡c ph¿m ißn ¿nh.

Tho‡t thai tÿ lý lu¿n kßch s‰n kh¿u, kßch hßc ißn ¿nh cing c— c•ng mÿc ti•u lˆ g—p ph¿n vˆo x‰y dÿng vˆ kß chuyßn sao cho th¿t hißu qu¿ vß kßch t’nh nh¿m t¿o ra nhÿng c¿m xœc, ph¿n ÿng nh¿t ßnh ßi vßi ng±ßi xem. ß ¿t ±ÿc mÿc ti•u —, nhÿng nguy•n t¿c s‡ng t¿o cÿ thß ßi vßi c‡c v¿n ß trßng t‰m nh±: x‰y dÿng nh‰n v¿t, x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn vˆ ph‡t ng™n t± t±ßng, th™ng ißp... ±ÿc h“nh thˆnh. Th¿p kÿ 30 vˆ nhÿng nm ti¿p sau — cÿa th k XX xc lp nãn lý lun vò b¿n ch¿t kßch t’nh cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh. Tuy nhiãn, cing c ý kin tri chiòu: ềMòt thßi gian r¿t dˆi chœng ta ‹ ngh) r¿ng cßt truyßn cÿa b¿t cÿ kßch b¿n vˆ phim nˆo cing ßu phi c xy dng trãn s m t tnh huòng kßch t’nhÉ Nh±ng vß sau xu¿t hißn nhÿng phimÉ c— kßch b¿n ±ÿc x‰y dÿng tr•n nhÿng nguy•n t¿c t¿o dÿng cßt truyßn kh‡c, kh™ng c— kßch t’nhĨ. [68, tr.17]. Sÿ a d¿ng vß t¿o dÿng kßch t’nh trong kß chuyßn nh± trãn cho thy nghò thut iòn nh c sc biòu ¿t kh‡c bißt so vßi vn hßc vˆ s‰n kh¿u. Kh™ng dÿa ph¿n nhißu vˆo kßch t’nh hay nßi dung, phim ¿nh c— kh¿ nng bißu ¿t v™ cãng phong ph ò hnh thc: mu sc, m thanh, dˆn c¿nh, chuyßn ßng, dÿng phimÉ vˆ c¿ nhÿng yu tò thiãn vò k) thut nh k xo, k thu¿t sß, ß hßa vi t’nhÉ T¿t c¿ t‡c nh‰n nˆy thußc vß h“nh thÿc bißu ¿t h¿t sÿc ¿c th• vˆ a

</div>Trang 20<div class="page_container" data-page="20">

d¿ng cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh (tr¿n thu¿t dißn ng™n). Theo —, vißc kò chuyòn g trò

nãn khng quan tròng bng cch kß nh± th¿ nˆo. Cßng vßi t’nh a d¿ng cÿa ph±¡ng tißn bißu ¿t ch’nh lˆ h“nh ¿nh chuyßn ßng, s¿ c— ¿nh h±ßng trÿc ti¿p ¿n ý thÿc nghe chuyßn cÿa ng±ßi xem. Ng±ÿc l¿i, nhu c¿u vˆ kh¿ nng ti¿p nh¿n cÿa kh‡n gi¿ cing t‡c ßng trß l¿i ch¿ t‡c, trong — c— lý thuy¿t s‡ng t¿o.

Hai m¿ng nßi dung lßn trong lý thuy¿t s‡ng t¿o - kßch hßc ißn nh - kò trãn phong phœ vˆ ßc l¿p ¿n mÿc trß thˆnh 2 ß ti nghiãn cu riãng biòt trong lý lun iòn nh. Mòt l nhng nghiãn cu thiãn vò sng to nßi dung kßch b¿n, x‰y dÿng kßch b¿n vˆ phim. Hai l nhng nghiãn cu vò kh nng biòu ¿t cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh ßng thßi cing ch’nh lˆ c¡ sß nßn t¿ng cÿa kßch hßc ißn ¿nh. Do —, khi c¿n hß thßng l¿i tßng quan tˆi lißu vß kßch hßc ißn ¿nh, ßng thßi liãn hò, nh gi c hiòu qu ca kòch hßc ißn ¿nh ßi vßi kßch b¿n ißn ¿nh trong t‡c ph¿m ißn ¿nh, tßng quan s¿ chia ngußn tˆi lißu vß kßch hßc ißn ¿nh thˆnh hai chÿ ò: nguòn ti liòu nghiãn cu vò phĂng tißn bißu ¿t, hißu qu¿ s‡ng t¿o cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh vˆ nh—m tˆi liòu nghiãn cu vò sng to nòi dung tc phm iòn nh.

1.1. Nhm ti liòu nghiãn cÿu vß kh¿ nng bißu ¿t ¿c tr±ng cÿa ißn nh

Nh thòng nht ò trãn, Kòch hòc iòn ¿nh ±ÿc k¿ thÿa tÿ kßch hßc s‰n kh¿u cßng vßi sÿ chi phßi m¿nh m¿ cÿa nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t ¿c tr±ng cÿa lo¿i h“nh

- th±ßng ±ÿc gßi lˆ Ịng™n ngÿ ißn ¿nhĨ (language of cinema). V“ v¿y, ng™n ngÿ

ißn ¿nh vßi ph±¡ng tißn bißu ¿t ch’nh lˆ h“nh ¿nh chuyßn ßng, ‰m thanh vˆ dÿng phim (theo M‡c-xen Mac-tanh) vÿa ±ÿc coi lˆ c¡ sß nßn t¿ng hnh thnh nãn kòch hòc ißn ¿nh, cing lˆ mÿc tiãu sng to ca kòch b¿n ißn ¿nh ßng thßi l tiãu ch nh gi hiòu qu ca kòch hòc iòn nh. Nghiãn cu, bn lun vˆ ph‰n t’ch, ‡nh gi‡ chuy•n s‰u vò nhng nòi dung trãn c— kh‡ nhißu c™ng tr“nh tiãu biòu song hnh vòi lòch s iòn nh th giòi.

u tiãn, cuòn The photoplay (Kßch h“nh ¿nh) cÿa Hugo Munsterberg ra ßi nm

1916 ò M c thò coi l mòt viãn gch u tiãn t nòn mng cho lý lun iòn nh th¿ gißi. Vßi lu¿n ißm ch’nh lˆ kh¿ng ßnh kh¿ nng tßn t¿i ßc ‡o cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh th™ng qua mßt lo¿t ph±¡ng tißn bißu ¿t c thã, chò 21 nm sau ngy khai sinh ra nghß thu¿t thÿ 7, nhˆ t‰m lý hßc Munsterberg ‹ tßng k¿t kh‡ ¿y ÿ vß ngußn gßc, chÿc nng, mÿc ’ch, nhu c¿u, hißu qu¿ bißu ¿t cÿa h“nh ¿nh chuyßn ßngÉ th™ng

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

qua 11 ch±¡ng cÿa cußn s‡ch. Ti¿p c¿n v¿n ß tÿ ißm nh“n t‰m lý hßc, t‡c gi¿ ‹ chß ra mßt c‡ch thuy¿t phÿc nhÿng hißu qu¿ v) ¿i cÿa h“nh ¿nh chuyßn ßng ßi vßi t‰m lý ti¿p nh¿n vˆ c¿m xœc cÿa kh‡n gi¿. ‰y l mòt cch tip cn v cãng hiòn i, bòi

kh‡i nißm Ịnh¿n thÿc lu¿nĨ (cognitive theory) - coi trßng c‡ch thÿc kß chuyßn t‡c

ßng nh± th¿ nˆo tßi ng±ßi xem h¡n lˆ b¿n th‰n c‰u chuyßn ho¿c t‡c gi¿ - c— gi‡ trß tßi t¿n ngˆy nay. Ch’nh tÿ t‰m lý ti¿p nh¿n hay kh¿ nng ti¿p nh¿n cÿa ng±ßi xem mˆ ph±¡ng tißn bißu ¿t ±ÿc khai th‡c vˆ nghß thu¿t kß chuyßn h“nh thˆnh. Mßt thˆnh c™ng nÿa cÿa c™ng tr“nh — lˆ kh™ng chß ±a ra nhÿng ¿c ißm, chÿc nng, hißu qu¿É ‡ng kinh ng¿c cÿa h“nh ¿nh chuyßn ßng, t‡c gi¿ c˜n ß c¿p tßi nhÿng kh‡i nißm h¿t sÿc cÿ thß vß ¿c th• cÿa t¿o h“nh nh± g—c m‡y, tißn c¿nh h¿u c¿nh, dißn xu¿t, thßi gian - kh™ng gian, dißn xu¿tÉ ß nh¿n m¿nh hißu ÿng cÿa c‡ch kß chuyßn b¿ng ph±¡ng tißn bißu ¿t ¿c tr±ng cÿa ißn ¿nh so vßi ph±¡ng tißn bißu ¿t cÿa mßt sß lo¿i h“nh nghß thu¿t kh‡c nh± ‰m nh¿c, hßi hßaÉ

Ti¿p theo, ¿t ra c‰u hßi mang ¿y t’nh b¿n thß lu¿n - ißn ¿nh lˆ g“?, t‡c gi¿

Andre Bazin ‹ cho ra ßi 2 c™ng tr“nh ß sß What is cinema? (Volume I vˆ II) vˆo c‡c

nm 1967 vˆ 1971 bao gßm t¿p hÿp nhÿng bˆi lu¿n xu¿t s¿c d±ßi g—c nh“n cÿa mßt nhˆ phã bnh iòn nh m trong lòi ta, o diòn Jean Renoir ‹ vi¿t Ịng±ßi ta c— thß

gßi Bazin lˆ Aristotle cÿa ißn ¿nh vˆ t‡c ph¿m cÿa ™ng lˆ thi ph‡pĨ. V“ v¿y, What is cinema c— thß coi l i diòn tiãu biòu cho mòt cng trnh khoa hßc tßng quan vˆ b¿n

ch¿t nh¿t vß ißn ¿nh. Th™ng qua chußi bˆi lu¿n theo c‡c ch ò riãng biòt, tc gi¿ cung c¿p ki¿n thÿc vß nhÿng ¿c ißm kh‡c bißt cÿa ißn ¿nh (sÿ k¿ thÿa tÿ nhi¿p ¿nh, hßi hßa vˆ s‰n khu) cãng cch kò chuyòn b¿ng h“nh vˆ t’nh th¿m mÿ cÿa h“nh ¿nh ißn ¿nh. Sau —, t‡c gi¿ i s‰u ph‰n t’ch sÿc m¿nh bißu ¿t cÿa Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh, cÿ thß lˆ nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t nh± h“nh ¿nh ßng, trong — dˆn dÿng, dißn xu¿t vˆ ßng k’nh my quay l cc i diòn tiãu biòu. òi vòi t‡c gi¿, ßng k’nh m‡y quay c—

kh¿ nng Ịt‡i c¿u trœc thÿc t¿Ĩ - Ịc˜n h¡n c¿ mßt sÿ t‡i t¿o thÿc t¿Ĩ [52, tr.17]. Tÿc lˆ

kh™ng chß dÿng ß t‡i hißn thÿc t¿, h“nh ¿nh ißn ¿nh vt ra ngoi phm trã nghò thut ò chm tòi kha cnh lòch s x hòi. Bãn cnh , sÿc m¿nh cÿa ‰m thanh vˆ montage cing ±ÿc tc gi khai thc trong mòi liãn hò vòi sn kh¿u vˆ hßi hßa. M¿ng nßi dung lßn ti¿p theo trong tˆi lißu nˆy — lˆ mßt sß tr±ßng phi iòn nh trãn th giòi v d chÿ ngh)a hißn thÿc, t‰n hißn thÿc Ý, ißn ¿nh Hollywood, phim khi•u d‰mÉ Trong —, t‡c gi¿ ¿t ißn ¿nh trong mßi t±¡ng quan vßi c‡c l)nh vÿc lßch sÿ, tri¿t hßc, vn

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

hßc, t‰m lý hßc, mÿ hßc, x‹ hßi hßcÉ nh¿m g—p phn tr lòi cho cu hòi tiãu ò: iòn ¿nh lˆ g“? ißn ¿nh lˆ Ịnghß thu¿t ±ÿc t¿o ra ß ßi m¿t vßi mßi gißi h¿n ‡p ¿t cho nghß thu¿tĨ [52, tr.13]. ïng nh¿n m¿nh kh¿ nng bißu ¿t kh‡c th±ßng cÿa c‡c thÿ ph‡p trong ißn ¿nh.

¿n nm 1997, hai t¿p cÿa c™ng tr“nh Cinema 1: The movement - Image (ißn ¿nh - H“nh ¿nh chuyßn ßng), vˆ Cinema 2: The Time - Image (ißn ¿nh - H“nh ¿nh thßi gian) cÿa Gilles Deleuze ti¿p tÿc cung c¿p cho chng ta nhng thnh tu nghiãn

cu vò c tr±ng ng™n ngÿ ißn ¿nh, cÿ thß lˆ Ịti¿ng n—iĨ cÿa h“nh ¿nh chuyßn ßng vˆ h“nh ¿nh thßi gian. Trong —, h“nh ¿nh chuyßn ßng vßi chÿc nng t‡i hißn kh™ng gian hißn thÿc b¿ng khu™n h“nh, cœ m‡yÉ ‹ t¿o ra sÿ chuyßn ßng tÿ g—c m‡y, hˆnh ßng nh‰n v¿t ¿n dÿng phimÉ kh™ng chß t‡c ßng ¿n nh¿n thÿc, c¿m xœc mˆ c˜n c¿ hˆnh vi cÿa kh‡n gi¿. Tÿ — t¿o ra mßi quan hß giÿa t‡c gi¿ - bß phim vˆ kh‡n gi¿. ‰y kh™ng chß lˆ chußi nh‰n qu¿ c— t‡c ßng lßn tßi mÿc ’ch bißu ¿t cÿa t‡c ph¿m mˆ c˜n t‡c ßng ng±ÿc trß l¿i ßng c¡ s‡ng t¿o cÿa t‡c gi¿. Nh± v¿y, Deleuze chò ra mòi liãn hß hÿu c¡ giÿa ng±ßi s‡ng t‡c vßi chi¿c c¿u nßi lˆ sÿc bißu ¿t cÿa t‡c ph¿m tßi nh¿n thÿc cÿa ng±ßi xem. Qu‡ tr“nh t±¡ng t‡c r¿t quan trßng vßi ß tˆi nˆy s¿ c˜n ±ÿc ti¿p tÿc lˆm r› ß nhÿng quan ißm cÿa Iu.M. Lotman vß ký hißu hßc. C˜n

ß H“nh ¿nh thßi gian, Deleuze kh¿ng ßnh vai tr˜ quan trßng cÿa h“nh ¿nh kh™ng chß

trong vißc t‡i hißn kh™ng gian mˆ c¿ thßi gian. Th™ng qua chÿ y¿u lˆ t± duy dˆn dÿng cÿa ¿o dißn, vißc sÿ dÿng nhÿng kho¿ng l¿ng, ß dˆi cÿa cœ m‡y, sÿ chuyßn ßng cÿa nh‰n v¿t, nhßp ißu cÿa chußi h“nh ¿nhÉ lˆ nhÿng y¿u tß t¿o ra sÿc bißu ¿t vß thßi gian trong iòn nh. Cuòi cãng, mòi quan hò gia hnh nh v nòi dung c tc gi dnh nguyãn mòt ch±¡ng 8 ß i s‰u ph‰n t’ch mßi quan hß hÿu c¡ nh¿t qu‡n cÿa n—. Minh hßa cho lun iòm ny, tc gi v cp phm trã hnh ¿nh - nßi dung nh± c¡ thß vˆ bß n‹o con ng±ßi. Thi¿u mßt trong hai s¿ i ¿n tÿ hÿy dißt. ßng thßi, h“nh ¿nh chßu sÿ chi phßi m¿nh m¿ cÿa nßi dung. H“nh ¿nh lˆ ph±¡ng tißn bißu ¿t nßi dung nh±ng khi ti¿p cn nòi dung, ngòi xem phi quãn i s hiòn hÿu cÿa h“nh ¿nh ß h˜a nh¿p vˆo kh™ng gian ca phim mòi l mc tiãu m ngòi sng t¿o c¿n h±ßng ¿n. Ng±ÿc l¿i, khi nßi dung Ịch¿t n‹ - kh™ng ÿ kh¿ nng bißu ¿t th“ ch’nh h“nh ¿nh l¿i lˆ cÿu c‡nh, c— thß lˆm hßi sinh nßi dung bßi sÿc m¿nh th¿m mÿ cÿa m“nh. Hß qu¿ cÿa mßi quan hß nˆy t¿o ra t’nh ch’nh trß cho ißn ¿nh. Sÿ k¿t hÿp giÿa Ò2 m¿t cÿa tß gi¿ t±¡ng ÿng vßi h“nh ¿nh vˆ nßi dung, th™ng ißp lˆ c¡ sß ß ißn ¿nh ph¿n ‡nh mßi m¿t

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

ßi sßng, tÿ sÿ kißn x‹ hßi ¿n t± t±ßng nh‰n sinh cÿa con ng±ßi. Do — ißn ¿nh c kh nng truyòn thng i chng v cãng hu hiòu, xt c trãn phĂng diòn thò hiòn c‡c v¿n ß ch’nh trß, trß thˆnh ph±¡ng tißn cÿa ch’nh trß vˆ thÿc hißn mÿc ’ch ch’nh trßÉ Lun iòm ny v cãng hu ch cho ò ti bßi n— kh™ng chß chÿng minh vai tr˜ cÿa s‡ng t¿o nßi dung, cÿa kßch b¿n ßi vßi t‡c phm iòn nh ni riãng v nghò thut iòn ¿nh n—i chung mˆ c˜n chß ra b¿n ch¿t Ịtrun tinĨ - mßt bißu hißn cÿa sÿ g¿n gii giÿa ißn ¿nh vßi truyßn th™ng.

Cing cung c¿p nhÿng kt qu nghiãn cu vò hiòu qu sng to, kh nng bißu ¿t

cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh nh±ng tÿ g—c nh“n ký hißu hßc, Iu.M. Lotman vßi hai cußn Ký hißu hßc vn h—a vˆ Ký hißu hßc ißn nh tròc tiãn lm chao o khi niòm ềngn

ngÿ ißn ¿nhĨ khi chß ra t’nh Ịphi lßiĨ cÿa nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t trong ißn ¿nh. Theo , mòi s vt hiòn tng trãn òi òu c dßch gi¿i th™ng qua k’ hißu hßc vˆ b¿ng k’ hißu. Ti¿p —, t‡c gi¿ ±a ra m™ h“nh giao ti¿p cÿa Roman Jakobson ß chß ra mßi quan hß vˆ qu‡ tr“nh giao ti¿p cÿa con ng±ßi, tÿ ng±ßi ph‡t tin ¿n ng±ßi nh¿n tin c— chi¿c c¿u nßi lˆ vn b¿n (±ÿc m‹ h—a) cßng vßi m™i tr±ßng ti¿p nh¿n. Nh± v¿y, n¿u coi t‡c ph¿m ißn ¿nh lˆ vn b¿n n¿m trong s¡ ß giao ti¿p nˆy th“ nghß thu¿t ißn ¿nh ‹ m‹ h—a c‡c ph±¡ng tißn bißu ¿t cÿa m“nh b¿ng nhÿng k’ hißu g“? Tr±ßc khi tr¿ lßi cho cu hòi ny, tc gi a ra nguyãn lý ho¿t ßng cÿa k’ hißu hßc trong ßi sßng n—i chung, trong l)nh vÿc vn hßc nghß thu¿t, vn h—a, rßi mßi ¿n ißn ¿nh. Do —, ng±ßi ßc ±ÿc cung c¿p c‡i nh“n tßng quan vß ngußn gßc, ¿c t’nh, vai tr˜ vˆ quy lu¿t ho¿t ßng cÿa k’ hißu hßc. C¡ sß nßn t¿ng nˆy giœp chœng ta i ¿n sÿ ßng nh¿t: Nghß thu¿t ißn ¿nh kh™ng c— mßt bß m‹ k’ hißu cß ßnh nh± t iòn trong ngn ng t nhiãn. Mòi mòt t‡c ph¿m ißn ¿nh c— mßt hß thßng k’ hißu riãng - phi lòi - khng lò thuòc vˆo ng™n ngÿ tÿ nhi•n mˆ m‹ h—a a t¿ng vˆ phÿ thußc r¿t lßn vˆo kh¿ nng dßch gi¿i k’ hißu cÿa ng±ßi ti¿p nh¿n. Do —, n¿u nh“n nh¿n nghß thu¿t ißn ¿nh nh± lˆ mßt ph±¡ng tißn truyßn th™ng th“ qu‡ tr“nh s‡ng t¿o t‡c ph¿m lˆ qu‡ tr“nh m‹ h—a nßi dung thˆnh c‡c ph±¡ng tißn biòu t c thã (k hiòu phi lòi) ò tip c¿n vˆo nh¿n thÿc (dßch gi¿i) cÿa ng±ßi xem. N—i ng¿n gßn h¡n nÿa, k’ hißu hßc trong ißn ¿nh quan t‰m tßi mßi quan hß giÿa c‡i bißu ¿t vˆ c‡i ±ÿc bißu ¿t, tÿc ph±¡ng tißn bißu ¿t vˆ nßi dung. Trong — c‡i bißu t vn l nhng k hiòu c thã iòn nh: cœ m‡y, montage, dˆn c¿nhÉ vˆ c‡i ±ÿc bißu ¿t lˆ nßi dung, t± t±ßng, th¿m mÿ c¿n chuyßn t¿i tßi ng±ßi xem nh±ng trong mßi quan hß nh¿t qu‡n cÿa qu‡ tr“nh t¿o ngh)a.

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

Trß l¿i vßi b¿n ch¿t Ịtrun th™ngĨ cÿa ißn ¿nh nh± b¿t k“ mßt hß thßng k’ hißu nˆo, lý thuy¿t k’ hißu hßc cÿa Lotman s¿ trß thˆnh mßt ngußn c¡ sß lý lu¿n cÿa ß tˆi khi nghiãn cu, phn tch vò mòi liãn hò gia t duy s‡ng t¿o nßi dung, th™ng ißp vßi c™ng chœng th™ng qua t‡c ph¿m.

Ngoˆi ra, mßt sß c™ng tr“nh ti¿ng Vißt xu¿t b¿n trong n±ßc cing ß c¿p trÿc dißn

¿n Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh nh± Ng™n ngÿ ißn ¿nh cÿa M‡c - Xen M‡c -Tanh nm 2006 vˆ Ng™n ngÿ ißn ¿nh vˆ truyßn h“nh cÿa Bruno Toussaint nm 2007. Trong —

c‡c t‡c gi¿ t¿p trung ph‰n t’ch kh¿ nng bißu ¿t cÿa h“nh ¿nh, nhÿng thÿ ph‡p ¿c tr±ng thußc th¿ m¿nh cÿa nghß thu¿t ißn ¿nh, vai tr˜ s‡ng t¿o cÿa quay phim, nhÿng y¿u tß vß ‡nh s‡ng, phÿc trang vˆ bßi c¿nh, t’nh ¿n dÿ vˆ t±ÿng tr±ng trong ißn ¿nh, ph±¡ng ph‡p bißu hißn b¿ng ‰m thanh, m™ng-ta-gi¡, k¿t c¿u chißu s‰u cÿa khu™n h“nh, ßi tho¿i trong ißn ¿nh, hay nhÿng ph±¡ng ph‡p bß sung d¿n truyßn trong ißn ¿nh, vß thßi gian, kh™ng gian ißn ¿nhÉ nh± lˆ nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t cßt y¿u trong vißc hß trÿ bßc lò nòi dung, lm nãn th mnh riãng c ca iòn nh.

Hay cuòn Nghiãn cu phim ca Warren Buckland nm 2011 ti¿p c¿n d±ßi g—c ß

h±ßng d¿n phã bnh phim nhng ton bò nhng vn ò th ph‡p vˆ kh¿ nng bißu ¿t, c‡ch kß chuyßn cÿa ißn ¿nh ±ÿc t‡c gi¿ ß c¿p vˆ ph‰n t’ch kh‡ k) l±ÿng trong tÿng v’ dÿ cÿ thß ß mßi phim. — lˆ kh¿ nng bißu ¿t cÿa mßt h“nh ¿nh (cœ m‡y) ¡n l¿, sÿ r‡p nßi trong dˆn dÿng cÿa chußi h“nh, hißu qu¿ cÿa ‰m thanh, lßi tho¿i, ‰m nh¿cÉ hay nhßp ißu, ti¿t t¿u, phong c‡ch, dißn xu¿t, ý ng¿m, ý ngoˆi h“nh, kß c¿ t‰m lý ng±ßi xemÉ ßu lˆ nhÿng y¿u tò cu thnh nãn tc phm iòn nh v trò thˆnh c™ng cÿ quan trßng trong c¿m thÿ vˆ nh gi vò phim khi muòn nghiãn cu vò n.

Nh± v¿y c— thß th¿y, h¿u h¿t nhÿng c™ng tr“nh nghiãn cu vò cĂ sò lý lun iòn nh ni chung hay ềngn ngể iòn nh ni riãng òu nhm mc tiãu tr lòi cu hòi mang tnh b¿n thß lu¿n: ißn ¿nh lˆ g“? S‡ng t¿o ißn ¿nh vˆ ¿c tr±ng ißn ¿nh ra sao? ß tr¿ lßi c‰u hßi —, nghß thu¿t ißn ¿nh ‹ ±ÿc lý gi¿i vßi ¿y ÿ nhÿng ¿c ißm, t’nh ch¿t, chÿc nng, mÿc ti•uÉ vˆ h¡n h¿t lˆ ph™ bˆy kh¿ nng s‡ng t¿o v™ h¿n th™ng qua sÿc m¿nh bißu ¿t ßc ‡o vˆ ±ÿc coi lˆ hißu qu¿ h¡n b¿t k“ lo¿i h“nh nghß thu¿t nˆo.

1.2. Nhm ti liòu nghiãn cu vò sng to nòi dung tc phm iòn nh

Mc dã ò hu ht nhng cng trnh nghiãn cu vò ngn ng iòn nh kò tr•n ‹ c— nhÿng ch±¡ng mÿc vˆ trang vi¿t ßng ch¿m ¿n c‡c v¿n ß lý thuy¿t quan trßng

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

trong s‡ng t¿o kßch b¿n ißn ¿nh nh±ng vßi vai tr˜ chÿ y¿u lˆ d¿n chÿng cho mßi quan hß t±¡ng t‡c giÿa s‡ng t¿o nßi dung vßi ph±¡ng thÿc bißu ¿t ho¿c ph‰n t’ch hißu qu¿ cÿa kßch hßc ißn ¿nh ßi vßi ch¿t l±ÿng cÿa t‡c ph¿m vˆ c™ng chœng. C˜n t¿p trung chuy•n s‰u vˆo nhÿng nguy•n t¿c, lý thuy¿t c¡ b¿n nh¿t trong ph±¡ng ph‡p t± duy s‡ng t¿o nßi dung kßch b¿n th“ ch±a c—. Mˆ ‰y mßi lˆ nßi dung ch’nh cÿa kßch hßc iòn nh, hò tr ch yu cho ngòi biãn kòch hoˆn thˆnh c™ng o¿n ¿u ti•n cÿa quy tr“nh s‡ng t¿o t‡c ph¿m ißn ¿nh. ¿n ‰y c¿n thßng nh¿t r¿ng, kßch b¿n ißn ¿nh, ngay tÿ khi chß lˆ con chÿ ‹ t’ch hÿp ¿y ÿ nßi dung chÿ y¿u (nh‰n v¿t, cßt truyßn, t± t±ßngÉ) vˆ gÿi d¿n vß h“nh thÿc bißu ¿t (ph±¡ng ‡n h“nh, ‰m thanh, dˆn dÿngÉ) cho bß phim t±¡ng lai, ¿t tißn ß quan trßng cho toˆn bß c‡c thˆnh ph¿n s‡ng t‡c kh‡c bßi ¿p, ph‡t trißn hoˆn thißn sau nˆy. Tuy nhiãn, khi nghiãn cu vò vißc v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o t‡c ph¿m ißn ¿nh vˆ truyßn th™ng trong lu¿n ‡n nˆy, ng±ßi vi¿t lÿa chßn kh‡ch thò nghiãn cu l phim ch khng phi kòch bn. Bßi chß kh¿o s‡t qua phim mßi c— thß ‡nh gi‡ ±ÿc hißu qu¿ cÿa s‡ng t¿o nßi dung (kßch b¿n) ßi vßi ch¿t l±ÿng nghß thu¿t vˆ hißu qu¿ kinh t¿ cÿa t‡c ph¿m. Do —, khi bˆn vß hißu qu¿ cÿa nhÿng nguy•n t¿c lý thuy¿t trong s‡ng t¿o kßch b¿n ißn ¿nh ±ÿc thß hißn qua thu¿t kß trong phim, ng±ßi vi¿t s¿ b—c t‡ch nhÿng y¿u tß c¡ b¿n nh¿t nh± lˆ x‰y dÿng nh‰n v¿t, cßt truyßn vˆ ý t±ßng chÿ ¿oÉ - nhÿng tißn ß ‹ c— trong kßch b¿n, ch±a c¿n ¿n ph±¡ng tißn bißu ¿t lˆ h“nh ¿nh chuyßn ßng mßi th¿y - ß ph‰n t’ch, ‡nh gi‡. ßng thßi, s¿ chß ra hißu qu¿ cÿa vißc v¿n dÿng lý thuy¿t s‡ng t¿o trong nghß thu¿t kß chuyßn lˆ ch’nh chÿ kh™ng c¿n thi¿t ph¿i ph‰n ßnh ai lˆ ng±ßi s‡ng t¿o ra chng (biãn kòch hay o diòn, hoc coi t¿t c¿ lˆ n¿m trong mßt t¿p thß kß chuyßn vßi nhÿng chÿc nng kh‡c nhau vˆ mÿc ’ch nh± nhau).

i s‰u vˆo lý thuy¿t s‡ng t¿o kòch bn, nhng vn ò vò th php, nguyãn tc x‰y dÿng truyßn phim tÿ t± duy nßi dung: h“nh thˆnh ý t±ßng - t± t±ßng, x‰y dÿng nh‰n v¿t, x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn, t“nh hußng, chi ti¿t, c‡ch kß chuyßn... ¿n ph±¡ng ph‡p lm viòc, cch sa cha biãn tp, hnh thc son th¿o kßch b¿n... ±ÿc tr“nh bˆy

vˆ ph‰n t’ch trong mßt sß cußn sch hòc thut tiãu biòu: K thu¿t vi¿t kßch b¿n ißn ¿nh & truyßn h“nh cÿa t‡c gi¿ Richard Walter, xu¿t b¿n nm 1995; Nghß thu¿t vi¿t kßch b¿n ißn ¿nh cÿa c‡c t‡c gi¿ - gi‡o s± John W. Bloch - William Fadiman - Lois Peyser, xu¿t b¿n nm 1996; Lˆm th¿ nˆo s‡ng t‡c mßt kßch b¿n hay? cÿa Linda Seger; Save the cat (Cu mão) ca Blake Snyder nm 2005ẫ Trong cc cuòn s‡ch, mßi t‡c

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

gi¿ ßu chia s¿ quan ißm, kinh nghißm quan trßng vˆ ±a ra nhng nguyãn tc c thò cho viòc s‡ng t‡c kßch b¿n ißn ¿nh theo chu¿n mÿc Hollywood mßt c‡ch hißu qu¿ nh¿t. V’ dÿ: c‡ch h“nh thˆnh ý t±ßng, c‡ch vi¿t logline, c‡ch x‰y dÿng nh‰n v¿t, thi¿t l¿p xung ßt, c¿u trœcÉ vˆ c¿ nhÿng kinh nghißm chˆo b‡n kßch b¿n. c biòt cuòn

Save the cat c nhiòu nh biãn kòch trong nòc v trãn th giòi coi l ềsch gòi u

giòngể ca dn biãn kòch bòi nhng phn t’ch, c™ng thÿc, v’ dÿ r¿t ¿y ÿ, chi ti¿t vò mòi nguyãn tc trong sng to truyòn phim.

Ngoˆi ra, nm 2005, cußn Kim chß nam gi¿i quy¿t nhÿng v¿n ß kh— cho Biãn kòch iòn nh ca Syd Field tuy t mc tiãu chnh l cng tc biãn tp kòch bn nhng

ß sÿa chÿa n‰ng cao ch¿t l±ÿng ±ÿc, c‡c v¿n ß c¡ b¿n cÿa kßch hßc (vß x‰y dÿng nh‰n v¿t, c¿u trœc - cßt truyßn vˆ chÿ ß t± t±ßng) l¿i ±ÿc ß c¿p tßi vßi vai tr˜ khng chò l nguyãn tc sng to m trò thnh cc nhn tò tròng yu ò cng tc biãn t¿p xem xŽt, ißu chßnhÉ ßng thßi, c‡c hißu ÿng cÿa Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh - ph±¡ng tißn bißu ¿t cing ±ÿc ß c¿p tßi nh± lˆ mßt gi¿i ph‡p th‡o gÿ nhÿng b¿ t¿c trong s‡ng t¿o ca ngòi biãn kòch. Do —, t‡c gi¿ cing thß hißn ±ÿc mßi quan hß hÿu c¡ giÿa nhÿng nguy•n t¿c s‡ng t¿o kßch b¿n, c‡c ph±¡ng tißn bißu ¿t cÿa Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh ßi vßi vißc th¿m ßnh vˆ bi•n t¿p phim.

Nm 2010, Robert McKee c— cußn Story: Substance, structure, style, and the principles of screenwriting (Cu chuyòn: phong cch, cu trc, cht liòu v nguyãn t¿c vi¿t kßch b¿n) trong — ti¿p c¿n lý thuy¿t s‡ng t¿o truyßn phim theo ph±¡ng ph‡p dißn

dßch, i tÿ tßng thß c‰u chuyßn vˆ c‡ch kß chuyßn, nhng vn ò liãn quan ¿n c‰u chuyßn vˆ x‰y dÿng c¿u trœc ròi mòi i vo chi tit, bao gòm nhng nguyãn t¿c trong thi¿t k¿ c¿u trœc cßt truyßn nh± hˆnh ßng, xung ßt, ph‰n o¿n, c‡c b±ßc ngo¿tÉ

Cãng nm 2010, cuòn T hòc vit kòch bn Phim cÿa Ray Frensham cing tr“nh

bˆy lý thuy¿t s‡ng t¿o truyßn phim nh±ng ±ÿc k¿t c¿u theo quy tr“nh s‡ng t‡c, tÿ kh‰u u tiãn l tm kim, hnh thnh ý tòng, xc ßnh kißu chuyßn, thß lo¿i, ß tˆiÉ rßi vi¿t mßt c‰u, vi¿t logline, x‰y dÿng, ph‡t trißn nh‰n v¿t, t¿o l¿p c¿u trœc 3 hßi vßi m‰u thu¿n, tr±ßng o¿n, tho¿i, ý ng¿m, gia tng c¿m xœcÉ ¿n c™ng o¿n 2 lˆ hoˆn thˆnh outline (ß c±¡ng ph‰n o¿n) vˆ c™ng o¿n 3 lˆ tÿ bn nhp u tiãn tòi kòch bn hon thiòn. Cuòi cãng, c vn ò l¿p hß s¡ chˆo b‡n, b¿n quyßn cing nh± mßt sß d¿ng thß kh‡c nh± truyßn h“nh nhißu t¿p, sitcomÉ cing ±ÿc ß c¿p tßi. Nh± v¿y lˆ d• cung c¿p nguy•n t¿c x‰y dÿng kßch b¿n theo quy tr“nh s‡ng t‡c, t‡c gi¿ cing sÿ

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

dÿng vˆ ph‰n t’ch 3 cÿm ki¿n thÿc: c‡c v¿n ß vß x‰y dÿng nh‰n v¿t, x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn vˆ chÿ ß t± t±ßng.

Nm 2017, Dean Movshoviz vßi Nghß thu¿t kß chuyßn cÿa Pixar kh™ng dÿng ß

vißc cung c¿p ki¿n thÿc kßch hßc theo quy tr“nh s‡ng t‡c mˆ c˜n chß ra nhÿng thÿ ph‡p kh‡c bißt vˆ hißu qu¿ mˆ h‹ng Pixar ‹ sÿ dÿng trong nghß thu¿t kß chuyßn ßi vßi h¿u h¿t nhÿng bß phim bom t¿n cÿa h‹ng. Theo —, y¿u tß c¿m xœc mßi lˆ thnh phn c c biòt ch tròng. ị mòi c™ng o¿n vˆ c‡ch thÿc t± duy s‡ng t¿o, y¿u tß c¿m xœc bao gßm c¿ c¿m xœc cÿa nh‰n v¿t, c¿m xœc cÿa t‡c gi¿ l¿n c¿m xœc khn gi òu c ly ra lm tiãu ch s‡ng t¿o, mÿc ’ch s‡ng t¿o vˆ hißu qu¿ cÿa s‡ng t¿o. ‰y ch’nh lˆ ißm kh‡c bißt nßi bt ca cc nguyãn tc sng tc kòch bn c tr“nh bˆy trong c™ng tr“nh.

N—i t—m l¿i, d• c— ti¿p c¿n b¿ng c‡ch nˆo, h¿u h¿t c‡c cng trnh nghiãn cu vò nguyãn tc sng to kßch b¿n phim truyßn ißn ¿nh cing ßu b¿t ¿u tÿ sÿ v¿n dÿng, khai th‡c gi‡ trß cÿa nhÿng ph±¡ng tißn bißu ¿t trong ißn ¿nh vˆo kß chuyßn - truyßn phim. Sau — t¿p trung cung cp hò thòng nguyãn lý vò sng to kòch bn phim truyßn vßi sÿ ßng nh¿t quan ißm r¿t cao vß c‡ch x‰y dÿng 3 thˆnh tß ch’nh trong kßch b¿n bao gßm: c‡c v¿n ß vß x‰y dÿng nh‰n v¿t, c‡c v¿n ß vß x‰y dÿng c¿u trœc - cßt truyßn vˆ c‡c v¿n ß vß t± t±ßng chÿ ß cÿa t‡c ph¿m.

K¿ thÿa nhÿng nßi dung c¡ b¿n trong kßch hßc ißn ¿nh trãn th giòi, t nm 1982, lý lu¿n kßch hßc ißn ¿nh ±ÿc Bˆnh B¿o vˆ Bˆnh Ch‰u, sau nˆy lˆ Nguyßn H¿u biãn son, dãng lm ò c±¡ng gi‡o tr“nh trong gi¿ng dy chuyãn ngnh iòn nh t¿i tr±ßng ¿i hßc s‰n kh¿u - ißn ¿nh Hˆ Nßi cing ß c¿p ¿n 2 m¿ng nßi dung lßn: ¿c tr±ng cÿa Ịng™n ngÿĨ ißn ¿nh vˆ nhÿng v¿n ß lý thuy¿t trong x‰y dÿng kßch b¿n phim truyßn. Trong —, lý thuy¿t x‰y dÿng kßch b¿n cing bao gßm c‡c y¿u tß c¡ b¿n vˆ cßt l›i: x‰y dÿng nh‰n v¿t, c¿u trœc cßt truyßn vˆ chÿ ß t tòng.

Bãn cnh , nm 2006, cußn Vi¿t kßch b¿n phim truyòn ca Lã Ngòc Minh ra

ßi ±ÿc coi nh± ¿n ph¿m ch’nh thc u tiãn ca tc gi trong nòc vit vò kßch hßc ißn ¿nh. Trong —, t‡c gi¿ dˆnh chĂng u tiãn ò ni vò ềmòt sò nt chnh cÿa ng™n ngÿ ißn ¿nhĨ sau — mßi gißi thißu lo¿i h“nh kßch b¿n ißn ¿nh vˆ i vˆo nhÿng nguy•n tc sng to kòch bn nh: chn nguyãn tc ò vit nãn mòt kòch bn hay, cch lm ò c±¡ng, vi¿t o¿n, tr±ßng o¿n, vi¿t kßch b¿n chi ti¿tÉ Nh vy, ò phn trnh by nhng nguyãn tc s‡ng t¿o, t‡c gi¿ d•ng 3 lo¿i vn b¿n mˆ ngòi biãn kòch phi s

</div>Trang 28<div class="page_container" data-page="28">

dng ß thß hißn t± duy lˆ ß c±¡ng, ß c±¡ng dÿng o¿n vˆ kßch b¿n chi ti¿t lˆm ’ch n ca sng tc. Cuòn sch thiãn vò k nng thÿc hˆnh nˆy vÿa dÿa tr•n nhÿng ni•m lu¿t cĂ bn, va c nhng c rt kinh nghiòm riãng cÿa t‡c gi¿.

T±¡ng tÿ, vˆo c‡c nm 2009 vˆ 2013, oˆn Minh Tu¿n c— c‡c c™ng tr“nh Nhÿng v¿n ß vß lý lu¿n kßch b¿n phim vˆ H±ßng d¿n vi¿t kßch b¿n phim. Trong —, ß cußn Nhÿng v¿n ß lý lu¿n kßch b¿n phim, t‡c gi¿ chia nßi dung thˆnh 3 ch±¡ng rˆnh m¿ch:

Nhÿng v¿n ß vß nh‰n v¿t, nhÿng v¿n ß vß c¿u trœc vˆ nhÿng vn ò vò còt truyòn. ị chĂng cuòi khi bˆn vß cßt truyßn, tc gi liãn hò còt truyßn vßi t± t±ßng cing nh±

c‡ch kß chuyßn ß ±a ra mßt sß v¿n ß vß chÿ ß t± t±ßng. C˜n cußn H±ßng d¿n vi¿t kßch b¿n phim l¿i ti¿p c¿n kßch hßc trãn cĂ sò gio trnh ging dy chuyãn ngnh biãn

kßch trong 4 nm. Nm thÿ nh¿t, d¿y quan s‡t vˆ vi¿t tißu ph¿m ng¿n. Nm thÿ hai, vi¿t kßch b¿n phim ng¿n vˆ phim tˆi lißu. Nm thÿ ba lˆ d¿y kßch b¿n chuyßn thß, kßch b¿n phim truyßn h“nh vˆ c¿u trœc kßch b¿n phim truyßn ißn ¿nh. Nm thÿ t±, vi¿t logline, b¿n t—m t¿t vˆ b¿n thuy¿t tr“nh. Nh± vy, dã chia nhò nòi dung cÿa lý lu¿n kßch hßc ißn ¿nh ra ß h±ßng d¿n thÿc hˆnh nghißp v biãn kòch (ch yu cho sinh viãn i hßc) th“ c™ng tr“nh cing v¿n c— nhÿng ch±¡ng mÿc bn vò nguyãn tc sng to. Do , s —ng g—p cÿa c‡c t‡c gi¿ trong n±ßc lˆ g—c nhn thc tiòn, thiãn vò vn dng lý thuyt vˆo thÿc hˆnh s‡ng t‡c.

Ngoˆi ra, mßt lo¿t bi vit chuyãn su vò nhng nòi dung nht ònh trong nguyãn tc sng to kòch bn iòn nh ca Trònh Thanh Nh c ng trãn Tp ch Nghiãn

cÿu S‰n Kh¿u ißn ¿nh c‡c sß 23/2012: List montage hay kÿ thu¿t ph‡t trißn cßt truyßn thˆnh c‡c ph‰n o¿n - tr±ßng o¿n, Sß 1/2013: Nhng nguyãn tc sp t hnh nh, Sò 4/2013: Mß ¿u vˆ k¿t thœc mßt bß phim, ißu g“ kh— h¡n?, Sß 9/2016: Vi¿t kßch b¿n chi ti¿t: h¿nh phœc vˆ thÿ th‡ch nng lÿc ng™n ngÿ cÿa ng±ßi biãn kòch. Sò 12/2007: Vò vn ò kòch bn phim truyßn truyßn h“nh nhißu t¿pÉ Trong mßi bˆi vi¿t,

t‡c gi¿ tuy chß lÿa chßn mßt kÿ thu¿t s‡ng t‡c cÿ thß tÿ quy tr“nh s‡ng t‡c kßch b¿n phim truyßn ß bˆn lu¿n, ph‰n t’ch vˆ h±ßng d¿n ng±ßi vi¿t song v¿n n¿m trong khu™n khß nßi dung cÿa kßch hßc ißn ¿nh.

Tÿu chung l¿i, ißn ¿nh lˆ mßt bß m™n nghß thu¿t tßng hÿp vˆ ±ÿc s‡ng t¿o bßi t¿p thß nghß s). Do —, lý thuy¿t s‡ng t¿o t‡c ph¿m ißn ¿nh lˆ sÿ tßng h˜a c‡c thÿ ph‡p kß chuyßn cÿa nhÿng phĂng tiòn biòu t c thã (ngn ng iòn nh), trong —

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

lý thuy¿t s‡ng t¿o kßch b¿n ißn ¿nh lˆ tißn ß quan trßng nh¿t bßi n— ¿t nßn m—ng cho mßt chußi qu‡ tr“nh tham gia t¿o ngh)a cho t‡c ph¿m ißn ¿nh sau ny.

1.3. Nhm ti liòu nghiãn cu vò nghß thu¿t kß chuyßn ißn ¿nh

Ti¿p c¿n tÿ g—c nhn lý lun, mòt sò cng trnh nghiãn cu bn lun chuyãn

su vò thut kò trong tc phm iòn nh. Tiãu biòu c Narration in the Fiction film (Kß chuyßn trong phim truyßn) nm 1930 cÿa David Bordwell. Ly thut kò lm òi tng

nghiãn cu, tc gi i tÿ nhÿng kh‡i nißm c¡ b¿n vß phim truyßn ißn ¿nh vˆ mßt sß thˆnh ph¿n s‡ng t¿o ch’nh trong phim nh± dˆn dÿng, ghi h“nh, dÿng phimÉ rßi mßi i s‰u vˆo nghß thu¿t kß chuyßn ca thnh phn sng to u tiãn l biãn kòch. Ngay ò khu u tiãn ny, ngòi biãn kòch la chßn, s¿p x¿p ch¿t lißu c‰u chuyßn ß bß cÿc, x‰y dÿng c¿u trœcÉ vˆ ph‡c th¿o ra mßt ph±¡ng ‡n chß d¿n vß bißu ¿t. ¿n c‡c c™ng o¿n sau, ng±ßi ¿o dißn ti¿p tÿc kß chuyßn b¿ng h“nh th™ng qua dˆn dÿng nh‰n v¿t, sÿ dÿng g—c m‡y, ißm nh“nÉ vˆ ng±ßi dÿng phim mßt l¿n nÿa g—p ph¿n kß chuyßn b¿ng c‡c thÿ ph‡p dÿng nßi, tßng h˜a, k¿t c¿u h¿u k“. Tuy nhi•n, t¿t c¿ c‡c c™ng o¿n sau òu khai thc sc mnh biòu t ca mnh trãn c¡ sß ph‡t huy nhÿng tißn ß ‹ c— tÿ kßch b¿n ß hoˆn thißn tßng thß ph±¡ng tißn bißu ¿t h“nh ¿nh ßng + ‰m thanh ß tr“nh hißn ±ÿc hoˆn chßnh truyßn phim. i s‰u h¡n na vo nghò thut kò chuyòn ca ngòi biãn kßch, t‡c gi¿ cing cung c¿p lý thuy¿t x‰y dÿng c¿u trœc cßt truyßn tÿ c‰u chuyßn trong — cc yu tò nh s kiòn cãng vòi trt t thßi gian, ißm nh“n ng±ßi kß chuyßn, ý t±ßng chÿ ¿oÉ ßu ±ÿc ph‰n t’ch vˆ d¿n chÿng ß lˆm r› chÿc nng vˆ hißu qu¿ cÿa tÿng thnh phn òi vòi mc ch cuòi cãng l tc ßng ¿n c¿m xœc vˆ nh¿n thÿc cÿa ng±ßi xem. Ngoˆi ra, cc nguyãn tc tòng thu¿t ch’nh: t±ßng thu¿t logic - nh‰n qu¿ tuy¿n t’nh, t±ßng thu¿t thßi gian vˆ t±ßng thu¿t kh™ng gian cing ±ÿc t‡c gi¿ ±a ra ph‰n t’ch qua mßt sß d¿ng phim, cãng ò hòng tòi viòc lm r hiòu qu¿, chÿc nng cÿa c‡c ph±¡ng tißn kß chuyßn trong ißn ¿nh.

Cing l¿y nghß thu¿t kß chuyßn - tr¿n thu¿t hßc lˆm trung t‰m trong ti¿p c¿n

nghi•n cÿu phim, nm 2005, Manfred Jahn c— cußn A guide Narratological Film analysis (H±ßng dn nghiãn cu phim theo trn thut hòc). Theo Manfred Jahn, trn

thut hòc nghiãn cu 2 chißu h±ßng: Tr¿n thu¿t dißn ng™n (thÿ ph‡p bißu ¿t, h“nh thÿc thß hißnÉ) vˆ tr¿n thu¿t c‰u chuyßn (c¿u trœc vˆ tÿ sÿ). Trong —, lý thuy¿t vß c¿u trœc truyßn kß ±ÿc t‡c gi¿ ph‰n chia thˆnh 8 thˆnh ph¿n c¡ b¿n: Bßi c¿nh; Chÿ

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

ß; ißm nh“n vˆ ng±ßi kß chuyßn; Cßt truyßn; Xung ßt; Nh‰n v¿t; Gißng ißu vˆ phong c‡ch. Nh± v¿y c— thß th¿y, tr¿n thut hòc iòn nh kh tĂng òng vòi nguyãn t¿c s‡ng t‡c kßch b¿n ß lý thuy¿t kßch hßc iòn nh, trong nhn mnh nhng nguyãn tc c¿u trœc nßi dung cßt truyßn vˆ kh™ng n¿m ngoˆi 3 y¿u tß ch’nh: c‡c v¿n ß vß nh‰n v¿t, c¿u trœc cßt truyßn vˆ t± t±ßng t‡c gi¿.

Ti¿p theo, c™ng tr“nh C‡ch kß chuyßn, c¿u trœc, nßi dung t± t±ßng cÿa Philip

Rosen cing l¿y thu¿t kß lˆm nßn t¿ng nh±ng t¿p trung h¡n vˆo c¿u trœc (nßi dung) vˆ t± t±ßng cÿa truyßn phim. Bßi theo quan ißm cÿa t‡c gi¿ ỊMßt c‡ch kò chuyòn c thò c nghiãn cu nh l sÿ bißu tr±ngÉ ho¿c mßt c¿u trœcÉ mßt qu‡ tr“nh s‡ng t¿o

nh¿m chun t¿i c‰u chun tßi kh‡n gi¿Ĩ [27, tr.2]. Theo —, x‰y dÿng c¿u trœc cßt

truyßn ±ÿc coi lˆ qu‡ tr“nh s‡ng t¿o nßi dung - thˆnh ph¿n c¡ b¿n nh¿t cÿa truyßn phim vˆ cing lˆ nhißm vÿ cÿa kß chuyßn. ßng thßi, m™ h“nh truyßn phim mang t’nh lý t±ßng cing ±ÿc t‡c gi¿ x‡c ßnh Ịnh‰n v¿t t¿o ra sÿ cß vˆ thÿc hißn hnh trnh nò lc theo uòi mc tiãuể [27, tr.5], hay Ịcßt trun bao gßm m‰u thu¿n, ¿u tranh vˆ

gi¿i quy¿t m‰u thu¿n [27, tr.5]. ‰y lˆ nhÿng nguyãn tc sng to mang tnh khi qut ha bòi iòm nhn nghiãn cu vò thut kò.

Bãn c¿nh —, C¿u trœc thßi gian cing lˆ mßt kh‡i nißm ±ÿc t‡c gi¿ ß c¿p nh± lˆ

mßt ph±¡ng tißn ßng thßi thÿc hißn 2 mÿc ’ch: c‡ch kß chuyòn v xy dng cu trc. Cuòi cãng, tc gi¿ v¿n kh¿ng ßnh: vißc t¿o ra mßt c‡ch kß chuyòn liãn quan n rt nhiòu yu tò thuòc ph±¡ng tißn bißu ¿t ¿c tr±ng cÿa ißn ¿nh nh±ng ß s‡ng t¿o mßt truyßn phim th“ c¿u trœc cßt truyßn vˆ t± t±ßng lˆ nhÿng thˆnh ph¿n quan trßng hˆng ¿u.

Tÿ vißc k¿ thÿa vˆ ßng nh¿t quan ißm vßi lý lu¿n kßch hßc cÿa c‡c nh nghiãn cu i tròc, lun ‡n s¿ khai th‡c kßch hßc ißn ¿nh vˆo mßt ph¿n c¡ sß lý lu¿n vˆ nhÿng bˆn lu¿n, ph‰n t’ch, so s‡nh kßch hßc ißn ¿nh khi ±ÿc v¿n dÿng s‡ng t¿o trong 3 lo¿i h“nh t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn. Trong , nhng nguyãn tc sng to kòch bn v phim l nòi dung c tp trung nghiãn cu. Bßi ‰y lˆ y¿u tß c— sÿ bi¿n ßng lßn khi v¿n dÿng vˆo s‡ng t¿o cho mßt lo¿i hnh tc phm khc (truyòn thng), dã c chung ph±¡ng tißn bißu ¿t lˆ h“nh ¿nh chuyßn ßng. ‰y lˆ c¡ sß tißn ß giœp lu¿n ‡n hoˆn thnh mc tiãu xc ònh nhÿng thÿ ph‡p v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o c‡c lo¿i h“nh t‡c ph¿m a phĂng tiòn khc. T , mò ròng liãn hò, bn lu¿n vß kh¿ nng v¿n dÿng kßch hßc ißn ¿nh trong s‡ng t¿o a ph±¡ng tißn vˆ nhÿng —ng g—p cÿa n— ßi vßi lý thuy¿t vˆ thÿc hˆnh kß chuyßn a phĂng tiòn.

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

2. Nhng nghiãn cu vß t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn

2.1. Nh—m tˆi lißu tßng quan vß truyßn th™ng a ph±¡ng tißn

Nm 1964, l¿n ¿u ti•n tri¿t gia vß truyßn th™ng Marshall McLuhan xu¿t b¿n

cußn Understanding media: The extensions of man (Hißu bi¿t vß ph±¡ng tißn truyßn th™ng: Ph¿n mß rßng cÿa con ng±ßi), ±a ra nhÿng kh‡i nißm c¡ b¿n vˆ mßi m¿ vß c™ng nghß truyßn th™ng. Theo —, Ịph±¡ng tißn trun th™ngĨ (media) ±ÿc hißu lˆ

vißc v¿n dÿng c‡c kh¿ nng cÿa c¡ thß, sÿ dÿng nhÿng ph±¡ng tißn c— s¿n trong thi•n nhi•n, nhÿng c™ng cÿ nh‰n t¿o (nh± in ¿n, ph‡t thanh, truyßn h“nh, m¿ng ißn tÿÉ) ß dißn t¿ vˆ chuyßn t¿i nhÿng th™ng tin, th™ng ißp tÿ b¿n th‰n ¿n ng±ßi kh‡c hay tÿ n¡i nˆy sang n¡i kh‡c. ßng thßi, ph±¡ng tißn truyßn th™ng cing lˆ nhÿng c™ng cÿ ß chuyßn t¿i c‡c nßi dung truyßn th™ng nh± tß b‡o, t¿p ch’, ißn tho¿i, ti viÉ C¿ hai g—c ò ny cãng gp phn quan tròng lm nãn khi nißm ph±¡ng tißn truyßn th™ng. Ti¿p theo, kh‡i nißm Ịlˆng toˆn c¿ ±ÿc coi lˆ mßt dÿ b‡o vß sÿc m¿nh lan tßa cÿa internet, bi¿n th¿ gißi nm ch‰u trß nãn thu nhò v dò dng kt nòi nh mòt ng™i lˆng

mˆ th™i. Cing l¿n u tiãn, khi niòm ềphĂng tißn lˆ th™ng ißpĨ (media is the message) cÿa ™ng nh¿n m¿nh vß kh¿ nng bißu ¿t m¿nh m¿ cÿa ph±¡ng tißn truyßn

th™ng (tÿ ph±¡ng tißn truyßn d¿n ¿n t‡c ph¿m). Th¿m ch’, h“nh thÿc truyßn th™ng c˜n quy¿t ßnh nßi dung cÿa th™ng ¿t, bßi nßi dung cÿa th™ng ißp nh± th¿ nˆo phÿ thußc vˆo ph±¡ng thÿc vˆ h“nh thÿc n— ±ÿc chuyßn i. ßng thßi, kh‡i nißm nˆy cing kh¿ng ßnh vai tr˜ cÿa ph±¡ng tißn truyßn th™ng trong mßi quan hß kh™ng thß t‡ch rßi vßi nßi dung, th™ng ißp. ‰y cing lˆ mßt ý t±ßng chÿ ¿o cÿa Ký hißu hßc: Kh™ng c— data, dÿ lißu, ý ngh)a, nòi dãng bn thò, m n l g, n c ngh)a g“, lu™n g¿n ch¿t vßi ti¿n tr“nh chuyßn t¿i, tr“nh bˆy, gi¿i tr“nh, dßch gi¿i n— - th™ng qua ký hiòu.

Cuòi cãng l ềmi tr±ßng trun th™ngĨ - bßi c¿nh, t‰m th¿ cÿa ng±ßi ti¿p nh¿n cing ±ÿc ™ng tr“nh bˆy nh± mßt m¿t x’ch quan trßng, hoˆn thißn qu‡ tr“nh truyòn thng. Nh vy, dã cng trnh nghiãn cu t¿p trung vˆo lßch sÿ ph±¡ng tißn truyßn th™ng vˆ t‡c ßng cÿa n— ¿n ßi sßng x‹ hßi nh±ng nhÿng kh‡i nißm c¡ b¿n trong — ¿c bißt hÿu ’ch cho ph¿n c¡ sß lý thuy¿t vß s‡ng t¿o t‡c ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn.

Ti¿p theo, thu¿t ngÿ Òa ph±¡ng tißnĨ (multimedia) xu¿t hißn vˆo nm 1965

±ÿc tÿ ißn Oxford x‡c ßnh lˆ vißc sÿ dÿng nhißu h¡n mßt lo¿i ph±¡ng tißn (¿c bißt lˆ audio, video vˆ c‡c ch±¡ng tr“nh t±¡ng t‡c) ß bißu ¿tĨ. Vßi ngh)a nˆy th“ a ph±¡ng tißn bao gßm t¿t c¿ c‡c lo¿i h“nh s¿n ph¿m nghe nh“n, kh‡c vßi s¿n ph¿m

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

truyßn th™ng (truyßn thßng) gßm nhÿng bˆi vi¿t, nhÿng m¿u qu¿ng c‡o ¡n gi¿n ±ÿc ng trãn cc tò bo giy hay pa-n, p-phch. S ra ßi cÿa truyßn th™ng a ph±¡ng tißn vßi bß ÿ lˆ m¿ng internet ‹ t¿o ra b±ßc ßt ph‡ lßn cho c™ng nghß truyßn th™ng, ¿y nhu c¿u truyßn th™ng b¿ng c‡c s¿n ph¿m a ph±¡ng tißn (¿c bißt lˆ video,

phimÉ) tng cao v trò nãn phò bin hĂn bao giò h¿t. Nm 2005, cußn Copyright and Multimedia products (B¿n quyßn vˆ s¿n xu¿t truyßn th™ng a ph±¡ng tißn cÿa Irini A.

Stamatoudi tr“nh bˆy h¿u h¿t c‡c thß lo¿i sÿ dÿng ÿng dÿng a ph±¡ng tißn nh± s¿n ph¿m nghe nh“n, gi¿i tr’, vn hßc, ch±¡ng tr“nh m‡y t’nh, video gameÉ nh±ng d±ßi g—c ß b¿n quyßn t‡c gi nãn chò c c trng thò loi v vn ß b¿n quyßn. Lo¿i bß y¿u tß b¿n quyßn ò gn lòc, ti liòu cung cp cho nghiãn cu sinh mßt sß ¿c ißm c¿n l±u ý trong qu‡ tr“nh s¿n xu¿t t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn, v’ nh± ph‡t hˆnh c‡c s¿n ph¿m nghe nh“n tr•n kh™ng gian m¿ng, ßi t±ÿng ng±ßi ch¡i trong games hay y¿u tß t‡c gi¿ trong phim qu¿ng c‡oÉ

Sang ¿n th¿ kß 21, vßi sÿ xu¿t hißn cÿa mßt sß Ịph±¡ng tißn trun th™ng mßiĨ

(new media), th—i quen ti¿p nh¿n th™ng tin vˆ truyßn th™ng gi¿i tr’ cÿa nh‰n lo¿i ‹ c—

sÿ thay ßi lßn. Nh¿m cÿ thß h—a Ịph±¡ng tißn trun th™ng mßiĨ ß tÿ — ‡nh gi‡ t‡c ßng cÿa n— ßi vßi mßi m¿t ßi sòng x hòi, Bãi Hoi S¡n trong c™ng tr“nh

Ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi vˆ nhÿng thay ßi vn h—a x‹ hßi ß Vißt Nam (2008) ‹

x‡c ßnh ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi ß ‰y lˆ thi¿t bß ißn tÿ th™ng minh vˆ internet nh± hai v’ dÿ ißn h“nh nh¿t. C™ng tr“nh tuy kh™ng t¿p trung vˆo ph±¡ng tißn truyßn th™ng vßi kh‡i nißm s¿n ph¿m, nßi dung, th™ng ißp hay s‡ng t¿o nh±ng nhÿng lu¿n ißm ±ÿc rœt ra tÿ mßi quan hß t±¡ng t‡c giÿa ph±¡ng tißn truyßn th™ng vßi ng±ßi xem, v’ dÿ Ịsÿ thay ßi trong giao ti¿p, sÿ thay ßi cÿa gi¿i tr’, kho¿ng c‡ch sß trong x‹ hßi, nhÿng thay ßi trong t‰m lý c‡ nh‰n, nhÿng h“nh thÿc ph¿m tßi mßi n¿y sinhÉĨ s¿ trß thˆnh c‡c m¿nh ghŽp quan trßng trong c¿p 3 ch‰n kißng ph±¡ng tißn - t‡c ph¿m vˆ kh‡n gi¿. Mßi quan hß khng kh’t nˆy kh™ng chß ¿nh h±ßng l¿n nhau mˆ c˜n t‡c ßng ng±ÿc trß l¿i t± duy s‡ng t¿o cÿa ngòi biãn kòch. Do , lun iòm ca tc gi¿ vß sÿ t‡c ßng cÿa ph±¡ng tißn truyßn th™ng mòi òi vòi ngòi xem ni riãng v x hßi n—i chung s¿ hÿu ’ch cho lu¿n ‡n trong ph¿n ph‰n t’ch, ‡nh gi‡ vß ph±¡ng ph‡p, mÿc ’ch vˆ hißu ÿng cÿa s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn cho c‡c ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi.

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

Cãng ly ch iòm l tnh a ph±¡ng tißn trong l)nh vÿc b‡o ch’ vˆ truyßn th™ng,

nm 2016 D±¡ng Xu‰n S¡n c— cußn C‡c lo¿i h“nh b‡o ch’ truyßn th™ng vˆ nm 2017 Nguyßn Thß Tr±ßng Giang vßi B‡o ch’ vˆ truyßn th™ng a ph±¡ng tißn ‹ mßt l¿n nÿa

kh¿ng ßnh: b‡o ch’ a phĂng tiòn l mòt trong nhng kãnh truyòn thng i chœng hÿu ’ch nh¿t mßi thßi ¿i. C¿ hai t‡c t‡c gi¿ ßu giˆnh nhÿng ch±¡ng mÿc quan trßng ß tr“nh bˆy kh‡i nißm, lßch sÿ, xu th¿ ph‡t trißn, ¿c ißm, vai tr˜É cÿa c‡c lo¿i h“nh b‡o ch’ truyßn th™ng. Nhÿng th™ng tin khoa hßc ny tuy thiãn vò l)nh vc bo ch v t’nh a ph±¡ng tißn trong b‡o ch’ truyßn th™ng, nh±ng cing gp phn lm r thãm bc tranh tòng thß vß bßi c¿nh ho¿t ßng cÿa truyßn th™ng gi¿i tr’ - l)nh vÿc mˆ v¿n ß cÿa lu¿n ‡n cing n¿m trong —. Thãm na, tc gi Nguyòn Thß Tr±ßng Giang c— ±a ra kh‡i nißm Ịs¿n ph¿m a ph±¡ng tißnĨ. Theo —, s¿n ph¿m a ph±¡ng tißn trong l)nh vÿc trun th™ng c— thß hißu lˆ Ịsÿ k¿t hÿp cÿa nhißu lo¿i ph±¡ng tißn (ng™n ngÿ vn tÿ vˆ phi vn tÿ): Vn b¿n (text), h“nh ¿nh t)nh (still image), h“nh ¿nh ßng (animation), ß hßa (graphic), ‰m thanh tßng hÿp (audio), video vˆ ch±¡ng tr“nh t±¡ng t‡c (interactive program) nh¿m g‰y sÿ chœ ý, tng ß h¿p d¿n, ¿m b¿o ß tin c¿y, ch‰n thÿc, kh‡ch quan vˆ n‰ng cao t’nh thuy¿t phÿc trong chun t¿i th™ng ißpĨ [14,

tr. 20]. Nh± v¿y lˆ kh™ng chß dÿng l¿i ß vißc ßnh d¿ng kh‡i niòm, tc gi cn chò ra

tiãu ch, mc ch, hißu qu¿ mˆ mßt s¿n ph¿m a ph±¡ng tißn ˜i hòi. òng nht vòi quan niòm ny, nghiãn cu sinh s¿ ti¿p thu ß ±a vˆo ph¿n c¡ sß lý lu¿n cho nghi•n cÿu nh¿m ¿t ±ÿc mÿc ch nghiãn cu.

2.2. Nhm ti liòu vò sng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn

C— thß n—i r¿ng, ch±a bao giß c‡c s¿n ph¿m, t‡c ph¿m truyßn th™ng a ph±¡ng tißn trong l)nh vÿc ißn ¿nh, truyßn hnh v truyòn thng bãng nò vò sò lng n nh± th¿. Vißc s¿n xu¿t c‡c s¿n ph¿m truyßn th™ng gi¿i tr’ kh™ng c˜n chÿ y¿u lˆ vißc cÿa c‡c ˆi truyßn h“nh hay C™ng ty truyßn th™ng nÿa mˆ b¿t k“ c‡ nh‰n nˆo cing c— thß tÿ s¿n xu¿t vˆ ph‡t hˆnh th™ng qua internet, cÿ thß lˆ c‡c ph±¡ng tißn nßn t¿ng: youtube, tik tok, fanpage, website, trang m¿ng x‹ hßiÉ B¿t kßp thÿc tißn —, lý thuy¿t vß v¿n ß s‡ng t¿o t‡c ph¿m a phĂng tiòn ra òi trãn khp th giòi. Vòi nòi dung chnh l trnh by nhng nghiãn cu vß bßi c¿nh x‹ hßi sß, ¿c ißm cÿa ph±¡ng tiòn truyòn thng mòi v nguyãn tc sng to t‡c ph¿m a ph±¡ng tißnÉ ngußn tˆi lißu vß

</div>Trang 34<div class="page_container" data-page="34">

s‡ng t¿o t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn th±ßng ±ÿc nghiãn cu liãn ngnh: iòn ¿nh,

truyßn h“nh vˆ truyßn th™ng, cÿ thß nh± sau:

2.2.1. Nhm ti liòu nghiãn cu vò kò chuyßn a ph±¡ng tißn

L¿y t‰m ißm lˆ kß chuyßn a ph±¡ng tißn, cußn Multimedia storytelling for digital communicators in a multiplatform world (Kß chuyßn a ph±¡ng tißn dˆnh cho c‡c nhˆ giao ti¿p k) thu¿t sß trong mßt th¿ gißi a d¿ng) cÿa Seth Gitner xu¿t b¿n nm

2016 tr“nh bˆy nhÿng kt qu nghiãn cu vò c‡ch thÿc kß chuyßn trong t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn, cÿ thß lˆ c‡c c‡c lo¿i h“nh phim, b‡o ch’ a ph±¡ng tißn vˆ truyßn th™ng a ph±¡ng tißn mˆ t‡c gi¿ gßi chung lˆ s¿n ph¿m k) thu¿t sß. Kh‡c vßi kh‡i nißm kß chuyßn th™ng th±ßng, t‡c gi¿ x‡c ßnh: ềkò chuyòn a phĂng tiòn l kò cãng mòt nòi dung trãn nhiòu nòn tng khc nhau, hoc kt hÿp c‡c h“nh thÿc truyßn th™ng ß kß mßt

c‰u chun ¿y ÿĨ [80, tr.18]. ‰y lˆ mßt kh‡i nißm song hˆnh vßi sÿ ra ßi cÿa

ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi. Thay v“ kß chuyßn trong s‰n kh¿u kßch, kß chuyßn trong ißn ¿nh, kß chuyßn ph‡t thanh, truyßn h“nh (l)nh vÿc gi¿i tr’) vˆ kß chuyßn truyòn thng, bo chẫ riãng r, ngy nay chœng ta c— mßt kh‡i nißm chung cho c‡c lo¿i h“nh

sÿ dÿng ph±¡ng tißn nghe nh“n ß kß chuyßn, — ch’nh lˆ kß chuyßn a ph±¡ng tißn.

i tÿ th—i quen kß chuyßn b¿ng h“nh trong x‹ hßi hißn ¿i, t‡c gi¿ ±a ra c¿u trœc c¡ b¿n cÿa mßt c‰u chuyßn th±ßng ±ÿc kß b¿ng h“nh. ßng thßi cung c¿p mßt sß c™ng cÿ bißu ¿t cÿa ng±ßi kß chuyßn a ph±¡ng tißn. Sau — tr“nh bˆy ti¿p ¿n c‡i ±ÿc bißu ¿t, tÿc x‰y dÿng nßi dung a ph±¡ng tiòn. Cuòi cãng, tc gi rœt ra mßt sß ¿c ißm cÿa kß chuyßn cho internet vˆ c‡c ph±¡ng tißn truyßn th™ng x‹ hßi, t¿p trung vˆo 3 ph¿m vi cÿ thß: kß chuyßn a ph±¡ng tißn trong l)nh vÿc gi¿i tr’, kß chuyßn a ph±¡ng tißn trong l)nh vÿc b‡o ch’ vˆ kß chuyßn a ph±¡ng tißn trong truyßn th™ng.

T±¡ng tÿ nh± v¿y, cußn Digitales Erzahlen - Die dramaturgie der Neuen Medien (ti¿ng ÿc), (Kß chuyßn kÿ thu¿t sß - Lý thuy¿t kßch cho truyßn th™ng mßi) cÿa Dennis Eick c— thß coi lˆ mßt c™ng tr“nh c— h±ßng ti¿p c¿n g¿n nh¿t vßi ß tˆi. Trong —, t‡c

gi¿ dnh mòt phn u tiãn ß kh‡i qu‡t nhÿng ¿c ißm c¡ b¿n cÿa kß chuyßn kÿ thu¿t sß trong mßi quan hß t±¡ng t‡c vßi ng±ßi xem. Ph¿n ti¿p theo i vˆo nghiãn cu mòt sò loi hnh: (1) phim viral (lan tßa) bao gßm nhÿng ¿c tr±ng vß: mÿc ß t±¡ng t‡c cÿa ng±ßi xem, g—c nh“n, nghß thu¿t kß chuyßn, c¿u trœc, nh‰n v¿t, hißu ÿng c¿m xœcÉ; (2) phim series chi¿u web vßi c‡c y¿u tß: s¿n xu¿t, tˆi ch’nh, sÿc h¿p d¿n, dung l±ÿng, xung ßt kßch t’nh cÿa c‰u chuyßn vˆ c‡c v¿n ß kh‡c trong x‰y dÿng nßi dung;

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

Sau — lˆ ¿n lo¿i h“nh (3) tr˜ ch¡i ißn tÿ. T±¡ng tÿ nh± vßi phim series chi¿u web, tr˜ ch¡i ißn tÿ cing c nghiãn cu t thò tr±ßng, c‡ch kß chuyßn, kÿ thu¿t x‰y dÿng kßch trong tr˜ ch¡i, ph‡t trißn game vˆ vai tr˜ cÿa t‡c gi¿. Lo¿i h“nh ti¿p theo lˆ (4) s‡ch ißn tÿ (ebook) vßi nhÿng lu¿n ißm vß: c™ng nghß, thß tr±ßng, ÿng dng, ch ò, cch kò chuyòn. Cuòi cãng tc gi¿ dˆnh mßt ph¿n ß tßng k¿t vß kß chuyßn truyßn th™ng vßi c‡c y¿u tß: thß tr±ßng, t±¡ng t‡c kh‡n gi¿, ph‡t trißn nßn t¿ng, th¿ gißi cÿa nh‰n v¿t, b’ m¿t vˆ quyßn t‡c gi¿. Qua — c— thß th¿y, 3 trong sß 4 lo¿i h“nh t‡c ph¿m k) thu¿t sß mˆ c™ng tr“nh nˆy nghiãn cu cing chnh l 3 loi hnh tiãu biòu mˆ ß tˆi lÿa chßn lˆm ßi t±ÿng kh¿o st. Tuy nhiãn, lun n khng chò trnh by vò ¿c ißm vˆ c‡ch thÿc kß chuyßn cÿa tÿng lo¿i h“nh mˆ t¿p trung nghi•n cÿu thÿ ph‡p v¿n dÿng lý thuy¿t kßch hßc trong s‡ng t¿o c‡c loi hnh tc phm kò trãn v kh nng ng dÿng cing nh± —ng g—p cÿa n— ßi vßi kß chun a ph±¡ng tißn.

Vßi quan ißm: ỊNhÿng c‰u chuyßn ch¿c ch¿n lˆ trung t‰m cÿa dißn ng™n truyßn th™ng hißn ¿i, kh™ng chß trong c‡c ph±¡ng tißn gi¿i tr’ truyßn thßng nh± truyßn h“nh, ißn ¿nh v sn khu, m cn trãn cc phĂng tiòn truyòn th™ng m¿ng x‹ hßi (Twitter, Instagram, facebook, blogÉ) vˆ ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßiĨ [93, tr.11], cn

Stories (Nhÿng c‰u chuyßn) xu¿t b¿n nm 2018 nghi•n cÿu chÿ y¿u c‰u chuyßn vˆ

c‡ch kß chuyßn th™ng qua 4 ph¿n nßi dung. Ph¿n 1 ß c¿p tßi c‡c v¿n ß lý thuy¿t vß bßi cnh truyòn thng Ăng i, kò chuyòn trãn cc phĂng tißn truyßn th™ng vˆ h“nh thÿc kß chuyßn b¿ng h“nh, ßng thßi ph‰n t’ch s‰u vˆo thÿc tißn truyßn th™ng ±¡ng ¿i vˆ kh‡n gi¿ mßi, nhÿng ßi t±ÿng ±ÿc coi lˆ Ịng±ßi h‰m mßĨ vˆ c— mßi quan hß t±¡ng t‡c ßi vßi ph±¡ng tißn truyßn th™ng. Trong ph¿n 2, c‡c t‡c gi¿ i vˆo ph‰n t’ch cÿ thß mßt sß t‡c ph¿m ißn ¿nh, phim ho¿t h“nh ß x‡c ßnh ¿c th•, m™ h“nh c‰u chuyßn ßi vßi sÿc h¿p d¿n cÿa kh‡n gi¿ vˆ c˜n ¿t ra v¿n ß ¿o ÿc trong s‡ng t‡c. Ph¿n 3 lˆ cußc th¿o lu¿n vß c‡c h“nh thÿc kß chuyßn mßi ±ÿc ph‡t trißn bßi truyßn h“nh ch’nh thßng vˆ ißn tho¿i th™ng minh nh¿m chß ra mòi liãn hò vòi cu chuyòn v viòc kß chuyßn. Ph¿n 4 cÿa cußn s‡ch dˆnh cho nhÿng suy ngh) thÿc tißn bao gßm c‡c c‰u chuyßn c sng to bòi cc chuyãn gia trong l)nh vc ißn ¿nh, truyßn h“nh vˆ cußc ßi tho¿i giÿa ng±ßi s‡ng t‡c vßi ng±ßi hßc nh¿m khai th‡c kinh nghißm thÿc tißn cÿa hß trong ßnh h“nh c‡c c‰u chuyßn cho truyßn th™ng ±¡ng ¿i. Qua — c— thß th¿y, vißc l¿y nhÿng c‰u chuyßn lˆm trung t‰m nh± lˆ c¿u nßi gia mòt bãn l phĂng

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

tiòn truyòn thng mòi vòi bãn kia l khn gi mòi (ng±ßi xem t’ch cÿc t±¡ng t‡c) lˆ g—c nh“n kh‡ toˆn c¿nh vß nghß thu¿t kß chuyßn trong thßi ¿i sß.

Ti¿p c¿n v¿n ß s‡ng t¿o cho t‡c ph¿m truyßn th™ng theo mßt c‡ch kh‡c, nm

2012, cußn A creatorÕs guide to transmedia storytelling: How to captivate and engage audiences across multiple platforms (H±ßng d¿n cho ng±ßi s‡ng t¿o vß c‡ch kò chuyòn liãn truyòn thng: Cch thu ht v gi chn khn gi trãn nhiòu nòn tng), ca

Phillips Andrea khng chò trnh by kt qu nghiãn cu vò sng t¿o t‡c ph¿m truyßn th™ng n—i chung mˆ nh¿n m¿nh vˆo hißu qu¿ cÿa c‡ch kß chuyßn truyßn th™ng sao cho h¿p d¿n ng±ßi xem, nh¿t lˆ ng±ßi xem cÿa nhißu ph±¡ng tißn truyßn th™ng kh‡c nhau. Do —, t‡c gi¿ dˆnh ph¿n 1 ß gißi thißu kh‡i qu‡t vß truyßn th™ng vˆ mÿc ’ch cÿa kß chuyßn truyßn th™ng. Sau — i vˆo 2 ph¿n ch’nh cung c¿p ki¿n thÿc kß chuyßn truyßn th™ng sao cho ¿t hißu qu¿ cao ßi vßi kh‡n gi¿ vˆ mÿc ’ch th±¡ng m¿i cÿa nh‹n hˆng. Ngoˆi ra, t‡c gi¿ c˜n dˆnh 1 ph¿n ß n—i vß c‡ch qu¿n lý dÿ ‡n, ßi ngi trong qu‡ tr“nh s¿n xu¿t vˆ 1 ph¿n kh‡c ß n—i vß kinh ph’, lÿi nhu¿n, c‡ch duy tr“ sÿ nghißp truyßn th™ng. Vßi c‡ch ti¿p c¿n nˆy, c— thß th¿y r¿ng, c™ng tr“nh c— t’nh ±¡ng ¿i vˆ ÿng dÿng kh‡ cao.

Mc dã lý thuyt vò Ịkß chun a ph±¡ng tißnĨ mòi c nghiãn cu trong kho¿ng chÿc nm trß l¿i ‰y, nh±ng thÿc t¿ s‡ng t‡c vˆ ph‡t hˆnh t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn l¿i ph‡t trißn v™ c•ng phong phœ vˆ m¿nh m¿. Trong m™i tr±ßng sinh th‡i —, phim ¿nh trß thˆnh mßt thˆnh tß quan tròng bãn cnh bo ch, truyßn th™ng, game, qu¿ng c‡oÉ V“ v¿y, nghiãn cu vò sng tc phim trc tuyn, phim qung c‡o vˆ tr˜ ch¡i ißn tÿ, ch’nh lˆ g—p ph¿n vˆo bÿc tranh tßng thß cÿa kß chuyßn a ph±¡ng tißn vˆ ng±ÿc l¿i.

2.2.2. Nh—m ti liòu vò nguyãn tc sng to tc phm a phĂng tiòn

Tp trung nghiãn cu c‡ch thÿc s‡ng t¿o nßi dung cho l)nh vÿc truyßn th™ng,

nm 2006, cußn Writing for Multimedia and the Web (Vi¿t cho a ph±¡ng tißn vˆ trang m¿ng) cÿa Timothy Garrand t¿p hÿp nhÿng nguy•n t¿c lý thuy¿t vß s‡ng t¿o nßi

dung kh‡ a d¿ng, bao gßm c¿ tin tÿc, trang web, s¿n ph¿m a ph±¡ng tißn l¿n t±ßng thu¿t tuy¿n t’nh, tr˜ ch¡i m‡y t’nh, c‡c kh—a hßc ißn tÿ, c‡c ch±¡ng tr“nh ˆo t¿o, c‡c cußc trißn l‹mÉ h¿u h¿t c‡c d¿ng/ thß mˆ mßt c™ng ty truyßn th™ng s¿n xu¿t phÿc vÿ thß tr±ßng. Mßi d¿ng/ thß ±ÿc tr“nh by riãng r, cuòn sch cung cp nhng c iòm,

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

c‡ch thÿc, kÿ nng t± duy sng to ht sc c thò, da trãn kinh nghiòm c‡ nh‰n, lý thuy¿t b‡o ch’, truyßn th™ng, c™ng nghò thng tin v chĂng trnh tĂng tc.

Bãn cnh —, ¿t c‡c l)nh vÿc kh‡c nhau nh± ißn ¿nh, ph‡t thanh, truyßn h“nh vˆ ph±¡ng tißn truyßn th™ng mòi trong cãng mòt gc nhn l nguyãn tc sng t¿o, cußn thÿ

nh¿t - Scriptwriting for Film, Television, and new media (Vi¿t kßch b¿n cho phim, truyßn h“nh vˆ truyßn th™ng mßi) nm 2019 cÿa Alan C. Hueth c— thß coi lˆ mßt cng trnh

nghiãn cu cng phu v tò mò vß ¿c ißm vˆ ph±¡ng ph‡p s‡ng t¿o nßi dung cho c¿ ba lo¿i h“nh: phim ¿nh, c‡c ch±¡ng tr“nh truyßn h“nh vˆ c‡c s¿n ph¿m truyßn th™ng. Khi ß c¿p ¿n s‡ng t¿o cho phim truyßn, t‡c gi¿ cing tr“nh bˆy nhÿng lý thuy¿t c¡ b¿n cÿa kßch hßc ißn ¿nh nh± nh‰n v¿t, xung ßt kßch t’nh, cßt truyßn, ph¿n ÿng c¿m xœc cÿa kh‡n gi¿É vˆ c ngn ng vit kòch bn, cc nghiãn cu vò phim, vß t’nh h¿p d¿n, ngÿ ngh)a kßch b¿nÉ Cuòi cãng l nhng th php sng to loi kòch bn phim ò chiu trãn cc ònh d¿ng kh‡c nhau (ißn tho¿i, internet). Þ ph¿n ti¿p theo, t‡c gi¿ dˆnh mßt sß ch±¡ng mÿc ß so s‡nh phim ißn ¿nh vˆ phim truyßn h“nh, xŽt vß ¿c ißm, thß lo¿i vˆ phong cch khi cãng s dng phĂng tiòn truyòn thng mßi ß ph‡t hˆnh. Sau —, t‡c gi¿ i vˆo nßi dung s‡ng t¿o phim truyßn h“nh. Trong —, phim ng¿n, phim ng¿n chi¿u web, phim tˆi lißu, ch±¡ng tr“nh thÿc t¿, tin tÿc vˆ thß thaoÉ ßu ±ÿc t‡c gi¿ cung c¿p ki¿n thÿc vß ph±¡ng php sng tc, xy dng kòch bnẫ i kãm nhng ph‰n t’ch ‡nh gi‡ qua v’ dÿ cÿ thß. Cuòi cãng, ò l)nh vc sng to cho truyòn thng, t‡c gi¿ t¿p trung vˆo hai lo¿i h“nh lˆ phim qu¿ng c‡o vˆ truyßn th™ng doanh nghißp, gi‡o dÿc. Þ mßi lo¿i h“nh, nhÿng ¿c tr±ng thß lo¿i, ßnh d¿ng kßch b¿n vˆ x‰y dÿng nßi dung ßu ±ÿc tr“nh

bˆy h¿t sÿc cÿ thß vˆ chi ti¿t. Cußn thÿ 2 - Writing for Television, radio, and new media (Vi¿t cho truyßn h“nh, ph‡t thanh vˆ ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi) cÿa Robert L.

Hilliard nm 2011 i tÿ nhÿng kh‡i nißm c¡ b¿n vß ph±¡ng tißn truyßn th™ng ¿i chœng, c‡c v¿n ß th±¡ng m¿i, k) thu¿t cÿa ph±¡ng tißn truyßn th™ng mßi ¿n tÿng lo¿i h“nh cÿ thß: tin tÿc vˆ thß thao, phim tˆi lißu, phim ca nh¿c, ch±¡ng trnh chiu trãn truyòn hnh v trãn internet, kòch sn khu. Bãn cnh , nhng yu tò cĂ bn cÿa s¿n xu¿t phim, ch±¡ng tr“nh truyßn h“nh, ph‡t thanh, c thã vò thò loi cing nh nguyãn tc x‰y dÿng ch±¡ng tr“nh ßu ±ÿc t‡c gi¿ ph‰n t’ch k) l±ÿng, gi¿i quy¿t ±ÿc ph¿n nˆo v¿n ß lý thuy¿t vß s‡ng t¿o cho truyßn h“nh vˆ truyßn th™ng.

Nh± v¿y c— thß th¿y, ißm chung giÿa nhng cng trnh kò trãn l t nhiòu bn lu¿n vˆ cung c¿p lý thuy¿t s‡ng t¿o t‡c ph¿m a phĂng tiòn. Tuy nhiãn, do òi tng

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

kh¿o s‡t cÿa lu¿n ‡n lˆ 3 lo¿i h“nh t‡c ph¿m a ph±¡ng tißn cÿ thß: phim trÿc tuy¿n, phim qu¿ng c‡o, video game vˆ mÿc ’ch nghiãn cu l xc ònh th php vn dng kßch hßc ißn ¿nh vˆo s‡ng t¿o c‡c lo¿i h“nh kò trãn nhm chò ra nhng kh nng v —ng g—p cÿa n— n•n nghi•n cÿu sinh ti¿p tÿc tòng hp mòt sò ti liòu chuyãn su vò nguyãn tc sng tc tng loi hnh.

- Vò xy dÿng kßch b¿n phim trÿc tuy¿n c— cußn:

Scriptwriting for Web series (Vi¿t kßch b¿n cho phim web) cÿa Marie Drennan,

Yuri Baranovsky, Vlad Baranovsky nm 2018 cung c¿p cho ngòi òc kin thc chuyãn ngnh vò phim truyòn nhiòu tp chiu trãn internet trong k nguyãn k thut sò. Sau chĂng ¿u kh‡i qu‡t vß ¿c ißm cÿa web-series, t‡c gi¿ l¿n l±ÿt tr“nh bˆy nhÿng y¿u tß c¡ b¿n trong kß chuyßn nh± c¿u trœc, sÿ thi¿t l¿p, thi¿t k¿ nh‰n v¿t, lßi tho¿i vˆ c™ng t‡c bi•n t¿pÉ Vßi kinh nghißm cÿa mßt gio s biãn kòch giu kinh nghißm vˆ hai nhˆ s‡ng t¿o lo¿t phim tÿng o¿t gi¿i th±ßng, c™ng tr“nh ngoˆi cung c¿p nhng hiòu bit chuyãn mn cn phn tch mòt sß lo¿t phim thˆnh c™ng, kßch b¿n m¿u vˆ c‡c cußc phßng v¿n vßi nhÿng ng±ßi s‡ng t¿o lo¿t phim ch’nh, nhˆ vn, c‡c chuy•n gia trong ngˆnh. ‰y lˆ tˆi lißu c¡ b¿n vß s‡ng t¿o d¿ng phim chi¿u web.

Cing bˆn vß nhu c¿u vˆ thÿc t¿ ph‡t trißn cÿa phim chi¿u web, t‡c gi¿ Nguyßn

Cao Thanh c— bˆi vi¿t Netflix vˆ truyßn h“nh trÿc tuy¿n thßi 4.0 trong — nh¿n ßnh

nhu c¿u ßt bi¿n vˆ trißn vßng Ịthßng l)nhĨ c™ng nghß gi¿i tr’ cÿa truyßn h“nh trÿc tuy¿n. Tÿ — ph‰n t’ch sÿ thˆnh c™ng cÿa Netflix vßi mßt sß lo¿t phim nhißu t¿p trÿc chi¿u web. Cÿ thß h¡n, bˆi nghi•n cÿu cung c¿p nhÿng ¿c tr±ng c¡ b¿n vˆ kh‡c bißt khi¿n phim chi¿u web c— thß thu hœt ±ÿc ng±ßi xem internet. Ng±ÿc l¿i, nhÿng nhu c¿u d±ßng nh± lˆ t¿t y¿u cÿa ng±ßi xem trÿc tuy¿n trong bßi c¿nh m™i tr±ßng truyßn th™ng sß ˜i hßi kh‰u s¿n xu¿t vˆ s‡ng t¿o ph¿i c— nhÿng sÿ ißu chßnh t±¡ng th’ch. ‰y cing ch’nh lˆ mßt trong nhÿng ßng c¡ cÿa lu¿n ‡n - ißu chßnh c‡ch v¿n dÿng lý thuy¿t, ph±¡ng thÿc s‡ng t¿o t‡c phm cho phã hp vòi thÿc tißn s¿n xu¿t vˆ m™i tr±ßng ph‡t hˆnh ±¡ng ¿i. Do —, tˆi lißu vÿa cung c¿p nhÿng th™ng sß thuy¿t phÿc vß nhu c¿u cÿa thß tr±ßng trong l)nh vÿc phim chi¿u web, vÿa cÿng cß thãm cho nghiãn cu sinh hòng tip cn vn ò ò c thò i n cãng gi thuyt nghiãn cu.

+ Cãng mòt sò bi vit trãn web vˆ blog c‡ nh‰n: Vi¿t cho trang web: c‡ch thu hœt ng±ßi xem vˆ giÿ ch‰n hß ( Lˆm th¿ nˆo ß vi¿t cho mßt chußi

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

phim web ( C‡ch vi¿t chußi web b¿ng ph±¡ng ph‡p pcr ( how-to-write-a-web-series-script-using-the-pcr-method/); 5 bˆi hßc quan trßng u tiãn ò to chuòi web cÿa b¿n ( Qua c‡c bˆi vi¿t, c— thß thu nh¿n c‡i nh“n kh‡ phong

phœ vß nhu c¿u gi¿i tr’ trÿc tuy¿n n—i chung vˆ phim nhiòu tp chiu web ni riãng, vò thc t¿ s¿n xu¿t phim bß chi¿u web vˆ nhÿng nguy•n t¿c, kÿ thu¿t kß chuyßn phim web trong mßi quan hß vßi ¿c thã khn gi v phĂng tiòn truyòn thng mòi.

- Vß x‰y dÿng kßch b¿n phim qu¿ng c‡o:

X‡c ßnh phim qu¿ng c‡o lˆ mßt thß lo¿i quan trßng cÿa truyßn th™ng - b‡o ch’, 2

cußn Copywriter Khßi nghißp vˆ thˆnh ¿t cÿa Robert W. Bly (nm 2009) vˆ Nghß thu¿t vi¿t qu¿ng c‡o cÿa Victor O. Schwab (nm 2014) c•ng tr“nh bˆy k¿t qu nghiãn

cu vò sng to cho phim qung co. T vit tiãu ò n hnh thc trnh by; t vi¿t qu¿ng c‡o in, vi¿t brochure, catalog vˆ c‡c tˆi lißu b‡n hˆng kh‡c ¿n vi¿t qu¿ng c‡o tr•n web, thuy¿t tr“nh a ph±¡ng tißn ßu ±ÿc c‡c t‡c gi¿ ph‰n t’ch k) l±ÿng. B•n c¿nh —, c‡c c™ng tr“nh cing ph‰n t’ch t‰m lý kh‡ch hˆng ß lˆm tißn ß cho s‡ng t¿o nßi dung ß qu¿ng c‡o hißu qu¿É Tuy nhi•n, n¿m trong l)nh vÿc truyßn th™ng, k¿ thÿa vˆ chßu ¿nh hòng bòi nhng nguyãn tc vit cho truyòn thng v b‡o ch’, nhÿng ki¿n thÿc h±ßng d¿n vi¿t cho qung co kò trãn tuy kh chi tit v phong phœ nh±ng l¿i ‡p dÿng chung cho c™ng nghß qu¿ng c‡o, c¿ b‡o in, b‡o m¿ngÉ chÿ kh™ng ri•ng phim qu¿ng c‡o.

Vßi mßt c‡ch ti¿p c¿n kh‡c, lˆ t¿p trung vˆo gi‡ trß kinh t¿ cÿa c‡c s¿n ph¿m

truyßn th™ng, cußn X‰y dÿng chi¿n l±ÿc nßi dung theo ph±¡ng thÿc kŽo kh‡ch hˆng tßi s¿n ph¿m cÿa Justin Champion nm 2019 gßm nhÿng nßi dung c¡ b¿n: X‰y dÿng khung

s‡ng t¿o nßi dung vˆ ph‡t trißn truyßn thng, vai tr ca ngòi vitẫ Vòi mc tiãu xy dÿng mßt chi¿n l±ÿc nßi dung h¿p d¿n ß ph‡t trißn th±¡ng hißu, t¿o ra ngußn lÿi vß kinh t¿, cußn s‡ch tr±ßc h¿t ph‰n t’ch c¡ sß nßn t¿ng, gi¿i th’ch nguy•n nh‰n c¿n thi¿t ph¿i s‡ng t¿o khung nßi dung cho doanh nghißp rßi mßi i vˆo h±ßng d¿n c‡ch thÿc, ph±¡ng ph‡p thi¿t l¿p nßi dung, ¿c bißt lˆ ph‡t trißn ý t±ßng, ti¿p ¿n lˆ c¿u trœc c‰u chuyòn muòn kò. Cuòi cãng, t‡c gi¿ ±a ra nhÿng ph±¡ng ph‡p x‰y dÿng mßt chi¿n l±ÿc nßi dung dˆi h¿n, c‡ch thu hœt vˆ t±¡ng t‡c vßi mßi ng±ßi b¿ng nßi dung vˆ thÿc hˆnh vi¿t blog cho doanh nghißp. Nh± v¿y, t‡c gi¿ ‹ h±ßng d¿n kh‡ chi ti¿t vß c‡ch

</div>Trang 40<div class="page_container" data-page="40">

thÿc x‰y dÿng nßi dung cho truyßn th™ng nh±ng lˆ nßi dung chi¿n l±ÿc chung cho nhÿng chi¿n dßch truyßn th™ng cÿa c‡c nh‹n hˆng nh¿m t¿o ra lÿi nhu¿n vˆ qu¿ng c‡o trãn chnh nòi dung . y c thò coi l nhng kt qu nghiãn cu vò sng to nòi dung kh‡i qu‡t nh¿t, xŽt vß mÿc ’ch truyßn th™ng qu¿ng c‡o cÿa c™ng nghißp truyßn th™ng.

Ngoˆi ra, vi¿t ri•ng cho phim qu¿ng c‡o, s‡ch ißn tÿ Kindle c— Vi¿t kßch b¿n cho phim qu¿ng c‡o: Hßc c‡ch vi¿t phim qu¿ng c‡o trong 4 b±ßc ¡n gi¿n ( /dp/B07YK2V5C1) trong — c— 2 ch±¡ng cung c¿p nhÿng c‡ch thÿc, c™ng o¿n vi¿t kßch b¿n phim qu¿ng co. Hay mòt sò bi vit trãn web: 5 quy t¿c vi¿t kßch b¿n TVC qu¿ng c‡o cho ng±ßi mßi vˆo nghß ( C‡ch vi¿t kßch b¿n qu¿ng c‡o truyßn h“nh ( ßu t nhiòu cung

cp nguyãn tc sng to kòch bn phim qung co, t thit lp tiãu ò, x‰y dÿng nßi dung, h“nh thÿc tr“nh bˆyÉ Chß c iòu, hu ht ti liòu trãn l kin thc t’ch liy tÿ kinh nghißm c‡ nh‰n chÿ kh™ng da trãn nòn tng lý thuyt no.

- Vò xy dÿng nßi dung video game:

+ Cußn Video game storytelling(Kß chuyßn trong ch±¡ng tr“nh tr˜ ch¡i ißn tÿ)

cÿa Evan Skolnick nm 2014 lˆ c™ng tr“nh kh‡ ß sß, 658 trang vßi 15 ch±¡ng nßi dung vi¿t vß ch±¡ng tr“nh t±¡ng t‡c ang ph‡t trißn m¿nh m¿ hißn nay lˆ game. Trong nhÿng ch±¡ng ¿u ti•n, t‡c gi¿ gißi thißu lý thuy¿t x‰y dÿng kßch b¿n truyßn thßng (kßch hßc ißn ¿nh) bao gßm c‡c y¿u tß ch’nh: xung ßt, c¿u trœc 3 hßi, v˜ng cung chuyßn h—a, trnh by, òi thoiẫ sau mòi i vo nguyãn lý s‡ng t¿o nßi dung cho game tÿ vißc k¿ thÿa kßch hßc ißn ¿nh ß ti¿p thu vˆ iòu chònh cho phã hp vòi loi hnh tĂng t‡c. Trong —, c‡c y¿u tß: thi¿t k¿ tr˜ ch¡i, nh‰n v¿t tr˜ ch¡i, ph‡t trißn c¿p ß, kÿ thu¿t kß chuyßnÉ lˆ nßi dung thußc nhÿng ch±¡ng sau ca ti liòu. Nh vy, dã òi tng chnh lˆ s‡ng t¿o game, t‡c gi¿ v¿n ß c¿p ¿n nguyãn tc sng tc chung ca kòch bn phim truyßn nh± lˆ c¡ sß nßn t¿ng rßi mßi i vˆo ph‰n t’ch, h±ßng d¿n thi¿t k¿ game mßt c‡ch chi ti¿t. Mßt ißu ¿c bißt nÿa, lˆ vißc khi qut nhng nguyãn tc sng tc ca kòch hßc ißn ¿nh tr±ßc rßi mßi i vˆo s‡ng t¿o game t¿o ra mßi quan hß giÿa kßch hßc iòn nh v nguyãn tc sng to tr chĂi. Mòi quan hß — c— t’nh ch¿t k¿ thÿa, v¿n dÿng tÿ kßch hßc ißn ¿nh vˆo mßt lo¿i thß kh‡c lˆ game. — cing lˆ ph±¡ng ph‡p ti¿p c¿n nghi•n cÿu mˆ lu¿n ‡n ti¿n hˆnh.

</div>