skkn tiếng việt tiểu học

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

I/ ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN………. 2

II/ GIẢI PHÁP ……… 5

1. Giải pháp trước khi có sáng kiến………. 5

2. Giải pháp trước khi sau sáng kiến……… 8

Giải pháp 1: Biện pháp phát triển kĩ năng phân tích đề bài của học sinh……... 9

Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh chọn điểm quan sát đối tượng phù hợp với đề bài……… ⁹

Giải pháp 3: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát khái quát đối tượng miêu tả thông qua quan sát trực tiếp và quan sát gián tiếp………. 11

Giải pháp 4: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát chi tiết đối tượng miêu tả, gợi những liên tưởng nghệ thuật……… 12

Giải pháp 5: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát theo trình tự... 13

Giải pháp 6: Lồng ghép dạy học tập làm văn thông qua các tiết đọc thư viện……. 14

Giải pháp 7: Dạy học tập làm văn kết hợp với vẽ tranh………... 15

Giải pháp 8: Gợi cảm xúc viết bài văn miêu tả cho học sinh bằng âm nhạc………. 17

3. Đề xuất các bước thiết kế tình huống dạy học hiệu quả môn Tập làm văn ở Tiểu học……….. 19

III/ HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN ĐEM LẠI……… 21

1. Hiệu quả kinh tế……….... 21

2. Hiệu quả về mặt xã hội……… 21

3. Khả năng áp dụng sáng kiến……… 22

IV. CAM KẾT KHÔNG SAO CHÉP BẢN QUYỀN………. 27

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

BÁO CÁO SÁNG KIẾN I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN

Tiểu học là cấp học đầu tiên, đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành tồn diện nhân cách con người, tạo điều kiện vững chắc cho giáo dục phổ thơng và cho tồn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Mục tiêu của giáo dục tiểu học được quy định tại luật Giáo dục Việt Nam năm 2010 là: “Trang bị cho học sinh hệ thống tri thức cơ bản ban đầu, hình thành ở học sinh những kĩ năng cơ bản nền tảng, phát triển hứng thú học tập ở học sinh, thực hiện các mục tiêu giáo dục toàn diện đối với học sinh tiểu học”. Vì vậy, giáo dục Tiểu học cần được chuẩn bị tốt về mọi mặt để học sinh tiếp tục học lên trên các cấp học cao hơn.

Mục tiêu đổi mới giáo dục cũng được nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “ Đổi mới chương trình giáo, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; Kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; Góp phần chuyển nền giáo dục năng truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực; hài hoà đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt năng lực tiềm tàng của mỗi học sinh.”

Trong Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể 2018 có ghi rõ: “Môn Ngữ văn (Tiếng Việt) giúp học sinh sử dụng tiếng Việt thành thạo để giao tiếp hiệu quả trong cuộc sống và học tập tốt các môn học và hoạt động giáo dục khác; hình thành và phát triển năng lực văn học, một biểu hiện của năng lực thẩm mĩ; đồng thời bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm để học sinh phát triển về tâm hồn, nhân cách.”

“Những năng lực đặc thù được hình thành và phát triển ở một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: Năng lực ngơn ngữ, năng lực tính tốn, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất.

Ngày nay, nền giáo dục nước nhà đang thay đổi và phát triển mạnh mẽ từng ngày, các em đã được học các bộ sách mới hướng tới phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh. Nếu như chương trình hiện hành theo

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

hướng tiếp cận nội dung dạy cho học sinh biết cái gì thì chương trình giáo dục phổ thơng 2018 sẽ hướng tới phát triển năng lực cho học sinh. Chính vì vậy, có thể nói năng lực sẽ là đích đến, đầu ra của giáo dục và năng lực thẩm mỹ là một trong những yêu cầu đầu ra của chương trình Tiểu học.

Trong giờ học Tiếng Việt, các em không chỉ học các kiến thức về ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp mà còn được học các kĩ năng tạo lập văn bản viết theo hướng nghệ thuật. Các kĩ năng này được lặp đi lặp lại dưới nhiều hình thức khác nhau tạo thành năng lực giao tiếp của trẻ. Ngày nay, nếu dạy kĩ năng viết của trẻ theo hướng phát triển ngơn ngữ thì các em sẽ có khả năng sử dụng ngơn ngữ linh hoạt trong môi trường hoạt động lứa tuổi, đảm bảo chuẩn đầu ra của cấp học Tiểu học. Tuy nhiên, giáo viên phải giúp học sinh biết: Năng lực viết là gì? Năng lực thẩm mỹ là gì? Thơng qua bài viết, các em cảm nhận được nét đẹp riêng có nào của sự vật, có liên tưởng nào thú vị, muốn gửi gắm điều gì? Các em sử dụng từ ngữ như thế nào để mơ tả được ý tưởng, tình cảm, cảm xúc của mình?

Ngồi ra, thơng qua việc dạy học văn tả cảnh, học sinh sẽ có kĩ năng quan sát, cảm nhận được cái đẹp của sự vật, nuôi dưỡng tình yêu nghệ thuật trong các em. Vì mỗi cảnh vật được sinh ra đều mang một vẻ đẹp riêng của chính nó, nếu cảm nhận được thì các em sẽ biết nâng niu, trân trọng các sự vật hiện tượng xung quanh mình.

Để viết được một bài văn tả cảnh hay và giàu tính nghệ thuật, học sinh cần cảm nhận được cái đẹp qua từng sự vật có trong cảnh, việc quan sát diễn ra lâu hơn. Như vậy, giáo viên cần phát triển năng lực thẩm mỹ bên trong các em. Năng lực thẩm mỹ sẽ như là một hạt giống giúp các em cảm nhận được nét đẹp riêng có của mỗi cảnh, thuận lợi nảy mầm khi các em làm bài văn tả cảnh.

Năng lực thẩm mỹ của học sinh cũng được thể hiện qua ngôn ngữ diễn đạt trong bài văn tả cảnh. Chính vì vậy, ngơn ngữ có vai trị quan trọng đối với q trình quan sát và tưởng tượng của trẻ. Mặt khác, thông qua khả năng ngơn ngữ của học sinh ta có thể đánh giá được sự phát triển trí tuệ và năng lực thẩm mỹ của trẻ .

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

Nguyễn Quang Ninh viết trong cuốn Môn văn và Tiếng Việt 3 : “Bài làm của học sinh khơng chỉ được chúng ta nhìn nhận hoặc hướng dẫn các em dưới góc độ như một phương tiện giao tiếp, khơng chỉ biết xử lí những mối quan hệ giữa các yếu tố ngôn ngữ trong nội bộ bài văn mà còn được chúng ta xem xét, nhìn nhận, hướng dẫn như một đơn vị giao tiếp, xử lí mối quan hệ giữa bài viết với các nhân tố khác nằm ngồi hệ thống ngơn ngữ: Đối tượng giao tiếp, mục đích giao tiếp… Chỉ có vậy, chúng ta mới góp phần giúp học sinh nhanh chóng viết được những bài văn, đoạn văn đúng và hay, phù hợp với “kĩ thuật” hiện đại.” [ 1,tr 216]. Năng lực viết văn miêu tả của học sinh dựa vào quan điểm giao tiếp sẽ giúp các em làm văn tốt hơn.

Việc phát triển năng lực thẩm mỹ cho học sinh lớp 5 thông qua viết văn tả cảnh theo quan điểm giao tiếp đòi hỏi phải gộp nhiều năng lực khác nhau. Giao tiếp vừa là điểm đích, vừa là nội dung, vừa là con đường đi, vừa là môi trường để các em thực hiện các đơn vị tiếng Việt mà các em được học. Một bài văn của các em phải thể hiện thật rõ ràng các câu hỏi: Viết cho ai? Viết về cái gì? Trong hồn cảnh nào? Nhằm mục đích gì? Viết như thế nào? Cũng nhờ văn tả cảnh mà các em có cơ hội bộc lộ cảm xúc của mình đối với đối tượng được miêu tả, thể hiện được toàn bộ năng lực ngôn ngữ và năng lực thẩm mỹ mà các em đã được rèn luyện trong môn Tiếng Việt. Trong cuốn Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 4, tác giả Nguyễn Minh Thuyết nêu rõ: “Khi viết một đoạn văn, bài văn, học sinh có thời gian suy nghĩ, tìm cách diễn đạt (dùng từ, đặt câu, sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hóa,..) thuận lợi hơn là văn nói. Tuy nhiên, để đạt được những yêu cầu rèn luyện kĩ năng sản sinh văn bản ở mức cao hơn: lời văn viết vừa cần rõ ý vừa cần sinh động, bộc lộ được cảm xúc; bố cục bài văn cần chặt chẽ, hợp lí ở từng đoạn và toàn bài để tạo thành một “chỉnh thể””[2, tr 232].

Năng lực thẩm mỹ được thể hiện qua rất nhiều môn học đặc thù mang tính nghệ thuật như Âm nhạc, Mĩ Thuật. Trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu chương trình giáo dục phổ thông mới, tôi nhận thấy năng lực thẩm mỹ là một trong những năng lực đặc trưng trong q trình viết văn miêu tả nói chung và viết văn tả cảnh nói riêng. Thơng qua các từ ngữ, hình ảnh, liên tưởng mà các

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

em sử dụng trong bài, chúng ta có thể cảm nhận năng lực thẩm mỹ của các em rõ nhất. Ngoài ra, đây là những năm cuối cùng thực hiện chương trình lớp 5 hiện hành, để tạo tâm thế và khả năng bắt nhịp nhanh với chương trình lớp 6, hướng tới phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “ Phát triển năng lực thẩm mỹ cho học sinh lớp 5 thông qua viết bài văn tả cảnh.”

II/ GIẢI PHÁP

1. Giải pháp trước khi có sáng kiến  Về phía giáo viên

- Việc khơi gợi cảm xúc của giáo viên tới học sinh, giúp các em cảm nhận được cái hay, cái đẹp, cái độc đáo của đối tượng cần miêu tả đã bị bỏ qua.

- Một số giáo viên cịn gặp khó khăn trong q trình tổng hợp nhiều kiến thức cùng một lúc, vận dụng các hiểu biết cá nhân, sự rung cảm mình trước đối tượng miêu tả nên việc truyền cảm hứng viết văn cho học sinh ít được giáo viên chú trọng.

- Một số giáo viên còn để học sinh chép văn mẫu hoặc chỉ dạy theo kiểu khái quát, chung chung cho học sinh tự mò mẫm.

Với cách dạy trên đã tạo cho học sinh cảm giác học văn miêu tả thật khó hiểu, khó diễn đạt thành câu, ngại học văn, ngại viết văn, không biết bắt đầu từ đâu, trình tự viết như thế nào.

- Mặt khác, trong quá trình dạy học các phân môn khác của Tiếng Việt giáo viên dạy mà không tổng hợp các kiến thức tạo thành năng lực dùng từ, vốn sống cho trẻ, chưa tạo điều kiện nuôi dưỡng tinh thần văn học cho trẻ.

 Về phía học sinh

- Nhiều học sinh khơng có hứng thú với tiết Tập làm văn, đặc biệt là trong các tiết thực hành viết bài văn. Các em không biết viết từ đâu, viết cái gì, theo trình tự nào, sử dụng từ như thế nào. Việc phân tích đề bài, quan sát tìm hiểu đối tượng, tìm chi tiết, tìm ý, lập dàn ý, hướng dẫn học sinh viết bài văn bị bỏ qua.

- Các em thiếu vốn kiến thức về thế giới xung quanh, thiếu trải nghiệm thực tế, do thường xuyên tập trung sử dụng mạng xã hội, các trò chơi trên mạng.

- Các em chưa biết cách diễn đạt, thiếu năng lực dùng từ, dùng câu sao

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

cho phù hợp với ngữ cảnh. Điều này làm cho những bài viết trở nên ngô nghê, thiếu ấn tượng cho người đọc người nghe.

- Các em chưa có cảm xúc với đối tượng miêu tả, không biết sử dụng các biện pháp nghệ thuật như: điệp từ, điệp ngữ, nhân hóa, so sánh: làm cho việc miêu tả thiếu sinh động và sáng tạo, thiếu đi cả cái hồn của một bài văn tả cảnh. - Các em phụ thuộc quá nhiều vào “văn mẫu” trên mạng. Học sinh chưa biết cách biến văn mẫu trở thành văn của mình, dẫn với việc các em làm bài rập khuôn, các bài văn miêu tả hao hao giống nhau, thiếu cảm xúc và cách nhìn riêng biệt của người viết.

- Các em chưa tích cực đọc các tác phẩm văn học để ni dưỡng tình yêu văn, học hỏi những cách diễn đạt. Học sinh thường đọc những câu truyện tranh với câu văn ngắn, cụt lủn, giá trị nghệ thuật chưa cao. Ngoài giờ học, các em mải xem ti vi, máy tính mà quên mất một thế giới xung quanh thực sự hấp dẫn ngoài kia. Đó là thế giới của những cánh diều bay cao, của ruộng đồng, cây cỏ, mưa nắng… Thế giới đó làm các em phong phú hơn về tâm hồn và vốn sống.

Qua thực tế giảng dạy và chấm bài của các em, tơi có kết quả khảo sát khối lớp 5 trường Tiểu học Hải Phương như sau:

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

trường Tiểu học Hải Giang, trường Tiểu học Hải Phong với cùng một nội dung và thu được kết quả như sau:

Kết quả khảo sát đầu năm học 2022-2023 học sinh lớp 5 trường Tiểu học Hải An như sau:

(35HS) (36HS) (36HS) (35HS) (35HS) Bài văn đủ 3 đủ mở bài,

Kết quả khảo sát đầu năm học 2022-2023 học sinh lớp 5 trường Tiểu học Hải Giang như sau:

Kết quả khảo sát đầu năm học 2022-2023 học sinh lớp 5 trường Tiểu học Hải Phong như sau:

Lớp Nội dung

Lớp Nội dung

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

Thông qua bảng khảo sát, ta thấy hầu hết các trường học sinh đều biết các làm bài văn miêu tả, nắm được bố cục của một bài văn tả cảnh. Tuy nhiên, vì thiếu quan sát cảnh vật nên các em không biết trong cảnh định tả có những sự vật nào; trong những sự vật ấy thì sự vật nào là chính cần tả nhiều, sự vật nào là sự vật xung quanh của cảnh. Do năng lực thẩm mĩ của các em chưa được tạo điều kiện phát triển nhiều, nên học sinh ít khi sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong bài. Bài văn của học sinh thiếu đi dấu ấn cá nhân khi miêu tả cảnh điều này làm cho các bài văn của các em ang áng giống nhau.

Từ thực tế trên, để giúp học sinh biết quan sát, sắp xếp bố cục các sự vật trong cảnh, bài văn tả cảnh có dấu ấn cá nhân, giàu tính nghệ thuật góp phần phát triển năng lực thẩm mỹ cho các em thì tơi đề xuất các giải pháp sau.

2. Giải pháp sau khi có sáng kiến

 Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp

- Hướng dẫn học sinh quan sát các đối tượng miêu tả bằng nhiều hình thức khác nhau nhằm tạo điều kiện cho các em tìm hiểu thực tế từ đó tìm ra những chi tiết miêu tả mang tính nghệ thuật và giàu sáng tạo.

- Tôi mượn điểm tương đồng cách thức thực hiện các bước trong dạy học hai môn học Âm nhạc và Mĩ thuật để phát triển năng lực thẩm mỹ cho học sinh trong quá trình làm văn miêu tả. Ngồi ra, học sinh có cơ hội tiếp xúc với văn bản nghệ thuật ở tiết đọc thư viện ( sách mới là tiết đọc mở rộng) sẽ làm cho vốn từ ngữ thêm sinh động, cách sử dụng từ linh hoạt, đúng hoàn cảnh bài viết.

Lớp Nội dung

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

 Mô tả chi tiết các giải pháp

Để phát triển năng lực thẩm mỹ trong bài văn miêu tả cảnh, học sinh cần nắm chắc kĩ năng quan sát đối tượng miêu tả gồm: cách phân tích đề bài, quan sát khái, quan sát chi tiết, quan sát theo trình tự.

Giáo viên cần làm như sau:

Giải pháp 1: Biện pháp phát triển kĩ năng phân tích đề bài của học sinh

<small> </small> a. Mục tiêu: Giúp học sinh có kĩ năng phân tích đề bài, xác định đối tượng miêu tả tránh lạc đề.

b. Cách thực hiện:

Bước 1: Học sinh đọc đề bài, gạch chân vào từ quan trọng trong đề bài. Bước 2: Học sinh xác định đề bài yêu cầu gì.

Bước 3: Học sinh xác định đối tượng cần miêu tả. Ví dụ:

Với đề bài: “Tả cảnh đẹp q hương mà em u thích”, giáo viên có thể sử dụng các câu hỏi gợi ý sau:

+ Hãy gạch chân vào từ chỉ yêu cầu đề bài. + Đề bài yêu cầu ta làm gì?

+ Đề bài yêu cầu tả gì?

Bước 1: Các em sẽ xác định các từ ngữ có quan trọng có trong đề bài. Tả cảnh đẹp quê hương mà em yêu thích

Bước 2: Đề bài yêu cầu “tả”, giáo viên giúp học sinh nhớ lại khái niệm về văn Bước 3: Đối tượng miêu tả là cảnh đẹp quê hương em

Đây là bước tuy đơn giản nhưng rất cần thiết cho học sinh trong quá trình

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

tượng miêu tả được tốt hơn. Giáo viên hướng dẫn học sinh chọn điểm quan sát phù hợp với từng đối tượng cần quan sát.

Ví dụ: Chọn điểm khác nhau để quan sát cánh đồng và trả lời các câu hỏi sau:

a. Đứng từ trên sân thượng nhà mình, em thấy cánh đồng rộng thế nào? b. Cảm giác đứng trên sân thượng ngắm cánh đồng ra sao?

c. Đứng ở dưới cánh đồng, em cảm nhận cánh đồng thế nào? d. Trên cánh đồng có những sự vật nào em nhìn thấy?

e. Dưới cánh đồng có những sự vật nào mà trên sân thượng khơng thể nhìn thấy được?

Ngoài ra, việc chọn điểm quan sát rất cần thiết trong miêu tả dịng sơng q hương. Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh chọn điểm quan sát bằng cách trả lời các câu hỏi sau:

Ví dụ: Chọn điểm khác nhau để quan sát dịng sơng và trả lời các câu hỏi sau: a. Đứng từ trên cao nhìn xuống dịng sơng trơng như thế nào?

b. Em có liên tưởng gì về dịng sơng khi quan sát từ trên cao? c. Đứng bên cạnh dịng sơng, em cảm thấy dịng sơng thế nào?

d. Đứng bên cạnh dịng sơng em quan sát được những sự vật nào khơng thể nhìn thấy từ trên cao?

Khơng chỉ lựa chọn điểm nhìn mà giáo viên cũng có thể hướng dẫn học sinh quan sát đối tượng miêu tả qua sự thay đổi theo thời gian. Có hai kiểu quan sát: quan sát sự thay đổi của đối tượng miêu tả trong ngày và quan sát sự thay đổi đối tượng miêu tả theo mùa.

Việc quan sát sự thay đổi của đối tượng miêu tả trong ngày sẽ dễ dàng thực hiện hơn vì thời gian ngắn, dễ thực hiện nhưng khó nêu ra được sự khác biệt lớn của cảnh vật. Còn quan sát sự thay đổi của đối tượng miêu tả theo mùa giúp học sinh cảm nhận rõ nét nhất các sự vật có trong cảnh, nhưng thời gian thực hiện lại hơi dài.

(Phụ lục 1)

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

Kĩ năng quan sát là kĩ năng dùng các giác quan để xem xét, nhận biết một vật, một người, một hiện tượng nào đó, phát hiện ra nét khác biệt, nét đặc trưng mà chỉ có đối tượng ấy mới có. Chỉ có quan sát mới giúp học sinh hiểu, cảm nhận được cái đẹp của đối tượng miêu tả và có những liên tưởng thú vị trong khi viết bài. Giải pháp 3: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát khái quát đối tƣợng miêu tả thông qua quan sát trực tiếp và quan sát gián tiếp - Quan sát trực tiếp là nhìn trực tiếp các sự vật hiện tượng xung quanh các em bao gồm: đồ vật, cây cối, con vật, thiên nhiên, con người.

- Quan sát gián tiếp là các em cảm nhận đối tượng miêu tả thông qua tranh ảnh, người nào đó kể lại, các phương tiện truyền thơng, các loại hình nghệ thuật…

Việc quan sát khái qt đối tượng có thành cơng hay khơng phần lớn phụ thuộc vào điểm nhìn của các em mà tơi đã trình bày ở giải pháp 2. Sau đây là một số bài thiết kế để học sinh quan sát khái quát đối tượng.

Bài tập 1: Quan sát cảnh cánh đồng vào buổi sớm, em trả lời các câu hỏi sau: a. Sự vật em định quan sát là gì?

b. Theo em, ở cánh đồng thì sự vật nào là sự vật chính cần miêu tả?

c. Ngồi sự vật chính mà em nói trên thì hãy kể những sự vật xung quanh mà em quan sát được?

Bài tập 2: Quan sát cảnh trường em trước khi vào lớp, em hãy trả lời các câu hỏi sau:

a. Cảnh trường có những gì vào buổi sáng sớm? (quang cảnh, khơng khí, cây cối, con người, các dãy nhà…)

b. Cảnh trường có những gì vào buổi sáng sắp vào giờ học? (quang cảnh, khơng khí, con người, các lớp học…)

c. Cảnh trường có những gì sau tiếng trống vào lớp? (quang cảnh, khơng gian,..) Rèn kĩ năng quan sát khái quát đối tượng là rất cần thiết, nó giúp học sinh có những ấn tượng, tình cảm đầu tiên với đối tượng miêu tả. Từ những chi tiết mà học sinh quan sát được sẽ khơi gợi cảm xúc viết văn, khơi gợi tình yêu nghệ thuật của các em ngay từ cái nhìn đầu tiên.

( Phụ lục 1)

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Giải pháp 4: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát chi tiết đối tượng miêu tả, gợi những liên tưởng nghệ thuật

Quan sát cũng là một cơ hội để người quan sát bộc lộ tình cảm, chia sẻ thơng tin, có nhu cầu muốn nói ra, muốn giao tiếp, giao lưu, trao đổi với người khác. Nếu quan sát chỉ để nhận thức cho riêng mình thì quan sát chẳng có nghĩa lí gì nên quan sát phải gắn với các liên tưởng nghệ thuật thì học sinh mới có một bài văn miêu tả hay và phát triển được năng lực thẩm mỹ cho mình. Do vậy, giáo viên nên cho các em quan sát theo nhóm, tạo điều kiện để các em trao đổi thông tin với nhau, học hỏi cách dùng từ và các liên tưởng nghệ thuật từ nhau.

Ví dụ: Quan sát chi tiết dịng sơng q hương và điền vào bảng sau: Giáo viên có thể dùng phiếu học tập để thuận tiện cho quá trình quan sát. Sự thay đổi Dịng sơng ^{Sự vật, con người}

quanh dịng sơng Những liên tưởng thú vị Buổi sáng

Buổi trưa Buổi chiều Buổi tối

Để quan sát chi tiết được hiệu quả, giáo viên có thể sử dụng kĩ thuật khăn trải bàn nhằm giúp học sinh gợi mở các liên tưởng của mình dựa vào các liên tưởng của bạn.

Bước tiến hành như sau:

Bước 1: Học sinh quan sát dòng sông

Bước 2: Học sinh viết các ý đã đã quan sát được dựa vào bảng trên. Bước 3: Tổng hợp ý kiến cá nhân để thành các ý trong bài văn

( Phụ lục 2)

Các em có thể tìm, chia sẻ cho nhau nghe những sự vật mà em cho là ấn tượng sâu sắc trong cảnh. Điểm ấn tượng này chỉ có dịng sơng nơi các em sống mới có.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Giải pháp 5: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng quan sát theo trình tự

Bài tập 1: Trả lời các câu hỏi sau để tìm hiểu về trình tự miêu tả cơn Mưa rào. a. Những dấu hiệu nào báo hiệu cơn mưa sắp đến?

b. Tìm những từ ngữ miêu tả tiếng mưa và hạt mưa từ lúc bắt đầu đến lúc kết thúc cơn mưa.

c. Tìm những từ ngữ miêu tả cây cối, con vật, bầu trời trong và sau cơn mưa d. Tác giả đã quan sát cơn mưa bằng những giác quan nào? [4, tr33]

e. Dựa vào những gì đã quan sát được, hãy lập sơ đồ tư duy theo liên tưởng của em. Lúc mặt trời lên cao

Dựa vào những chi tiết em đã ghi ở bảng, hãy vẽ sơ đồ tư duy.

Một tác phẩm nghệ thuật cần mang tính cá nhân khơng theo một khn đúc nào cả, nếu các em có thể cảm nhận mỗi sự vật đề có những nét riêng biệt mà chỉ sự vật ấy mới có thì bài văn mới trở nên hay và độc đáo. Học sinh được thể hiện quan điểm, suy nghĩ, liên tưởng của mình thơng qua bài tập làm văn sẽ tạo điều kiện ni dưỡng tình u nghệ thuật và cảm nhận cái đẹp của các sự vật xung quanh. Chỉ có tình u nghệ thuật mới tạo nên cái hồn cho bài văn tả cảnh. Có như vậy, học sinh mới biết giữ gìn, nâng niu những sự vật hiện tượng xung

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

quanh các em, góp phần phát triển năng lực thẩm mĩ của riêng mình.

Giải pháp 6: Lồng ghép dạy học tập làm văn thông qua các tiết đọc thƣ viện Qua tiết đọc thư viện, các em có cơ hội tiếp xúc với các tác phẩm nghệ thuật một cách trực tiếp, ni dưỡng tình u nghệ thuật của các em ngay từ khi còn bé. Từ đó, các em có thêm vốn từ vựng giàu hình ảnh, biết cách sử dụng biện pháp nghệ thuật, cách triển khai ý một cách linh hoạt, uyển chuyển.

Bài tập: Tả một cảnh đẹp quê hương em.

Tiết đọc thư viện: “ Cánh diều tuổi thơ” của Tạ Duy Anh Bước tiến hành:

Trước khi đọc

Cho học sinh xem trang bìa của quyển sách - Đặt một vài câu hỏi liên quan tới trang bìa - Trang bìa này vẽ những gì?

- Theo em, tác phẩm này viết về cái gì?

- Hãy dự đốn xem, cánh diều trong tác phẩm sẽ như thế nào?

- Cho học sinh xem một vài cánh diều đã chuẩn bị, để đốn xem hình dáng của cánh diều trong bài thế nào?

Trong khi đọc Các yêu cầu cùng đọc:

- Bài văn này là bài văn tả cảnh hay tả đồ vật?

- Tìm những chi tiết tả về quang cảnh xung quanh cánh diều?

- Tác giả đã có những liên trưởng nào siêu thực mà em cảm thấy thú vị? Vì sao?

Sau khi đọc

Chia sẻ cảm nhận bản thân

- Tác giả đã sử dụng những giác quan nào để tả cánh diều?

- Em có cảm nhận gì về cánh diều và thế giới tâm hồn của tác giả gửi vào cánh diều?

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

- Chi tiết nào em cho là hay và đẹp trong tác phẩm?

- Tưởng tượng mình được thả diều và trò chuyện cùng tác giả, hãy nêu tưởng tượng riêng của mình qua cánh diều tuổi thơ?

Hoạt động mở rộng

Qua từ ngữ, chi tiết các em vừa được tìm hiểu trong quá trình đọc và những trải nghiệm trong buổi thả diều, hãy tả cánh diều theo cảm nhận của em.

Thông qua các tiết dạy tập làm văn lồng ghép trong tiết đọc thư viện, tơi nhận thấy các em có tiến bộ rất nhiều các cách làm văn. Mỗi em đều có những giọng điệu văn riêng, thỏa sức sáng tạo trên nền tảng văn chương mà các em được tiếp xúc trong quá trình đọc sách thư viện.

Về căn bản, các em đã được học vốn từ trong các tiết học luyện từ và câu, nhưng qua tiếp xúc với các văn bản nghệ thuật, các em sẽ biết các sắp xếp từ ngữ trong câu, triển khai ý trong đoạn văn linh hoạt, có tính gắn kết. Qua q trình chấm bài, tơi thấy bạn nào chăm chỉ đọc các tác phẩm nghệ thuật thì các em sẽ có cảm quan nghệ thuật tốt, cái nhìn phong phú, liên tưởng sáng tạo trong bài viết của mình hay nói cách khác năng lực thẩm mỹ của các em được bộc lộ qua ngôn từ sử dụng trong bài viết. Những văn bản nghệ thuật sẽ là nguồn ngữ liệu quý về mặt từ ngữ, hình ảnh của các em trong quá trình làm văn.

Giải pháp 7: Dạy học tập làm văn kết hợp với vẽ tranh

Việc dạy học tập làm văn kết hợp với vẽ tranh cũng là một cách để em cảm nhận được vẻ đẹp của đối tượng miêu tả. Thay vì yêu cầu trực tiếp các em viêt một bài văn miêu tả qua những gì mà các em quan sát được, thì tơi đã cho các em một bước trung gian là vẽ tranh nhằm cụ thể hóa những gì các em quan sát được. Bắt đầu từ bước quan sát khái quát, quan sát chi tiết, tìm ý và lập dàn ý cho bài và tiếp đến chuyển những hình ảnh từ trong suy nghĩ thành hình ảnh thực có bố cục, có màu sắc; cuối cùng mới viết thành một bài văn. Cùng một đối tượng miêu tả nhưng mỗi lúc học sinh lại vẽ khác nhau và viết bài với giọng văn khác nhau.

Để có một bức tranh đẹp thì cần phải có những yêu cầu sau:

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

Giáo viên nhận ra các bước vẽ tranh rất tương đồng với cách viết một bài văn hay, việc sắp xếp bố cục, mảng chính mảng phụ, tơ màu sao cho hợp lí sẽ mang màu sắc cá nhân của người vẽ. Các bước vẽ tranh trên tương ứng với các bước làm bài văn miêu tả:

<small>Miêu tả đối tượng từ xa lại gần, xác định đâu là sự vật chính cần miêu tả nổi bật, đâu là sự vật xung quanh tô điểm cho vẻ đẹp </small>

<small>Bước 1</small>

<small>Xác định những chi tiết cần miêu tả trong sự vật chính, sự vật phụ, sắp xếp các chi tiết theo một trình tự nhất định (từ xa lại gần, từ khái quát đến cụ thể hoặc theo một trình tự thời gian nào đó)</small>

<small>Bước 2</small>

<small>Sử dụng từ ngữ và các biện pháp nghệ thuật cộng với những liên tưởng và cảm nhận riêng của mình viết thành một bài văn </small>

<small>Tô màu cho các sự vật trong bức tranh làm sao cho các sự vật chính trở nên nổi bật, các sự vật xung quanh sẽ có màu sắc vừa phải tô điểm cho vẻ đẹp của sự vật chính. </small>

(Phụ lục 4)

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

Như vậy, thay vì ta cho học sinh viết ngay bài văn sau quá trình quan sát thì ta đã cụ thể hóa những gì các em quan sát được bằng hình ảnh, từ đó mới bắt đầu viết. Qua cách này, chúng tơi thấy các em đã hồn toàn cảm nhận được các đẹp trong mỗi đối tượng hoặc biết cách nghệ thuật hóa đối tượng mà các em cần miêu tả. Việc viết văn miêu tả trở nên dễ dàng hơn, có cảm xúc, các em không cảm thấy ngại khi phải viết một bài văn tả cảnh

Giải pháp 8: Gợi cảm xúc viết bài văn miêu tả cho học sinh bằng âm nhạc

Âm nhạc chính là con đường ngắn nhất dẫn tới tâm hồn của một con người. Đặc biệt trẻ em rất nhạy cảm với âm nhạc. Việc kết hợp âm nhạc với văn học xưa nay không hiếm, nhưng bằng cách nào để học sinh có thể cảm nhận vẻ đẹp của sự vật được miêu tả thông âm nhạc là điều mới đối với dạy học tập làm văn.

Có 2 giai đoạn trong khi dạy văn miêu tả sử dụng âm nhạc mà tôi thấy hiệu quả và tâm đắc nhất.

Giai đoạn quan sát tìm ý cho bài văn miêu tả: Các bước tiến hành

Bước 1: Cho học sinh quan sát đối tượng miêu tả. Bước 2: Bật bài nhạc phù hợp với đối tượng miêu tả

Bước 3: Học sinh quan sát các chi tiết có trong bài và liên tưởng các chi tiết ấy kết hợp cùng với âm nhạc.

Lưu ý: 3 bước này được làm đồng thời, thao tác vừa phải để học sinh vừa có thể quan sát đối tượng miêu tả qua hình ảnh, mà học sinh vừa có thể cảm nhận được âm thanh.

Ví dụ: Tả cánh đồng vào buổi sáng sớm.

Bước 1: Cho học sinh quan sát cánh đồng buổi sớm - Quan sát khái quát

(Phụ lục 5) - Quan sát chi tiết

(Phụ lục 6)

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

- Quan sát sự vật xung quanh cánh đồng (Phụ lục 7)

Bước 2: Bật nhạc Quê tôi, sáng tác: Anh Minh, ca sĩ thể hiện: Thùy Chi Bước 3: Viết các chi tiết đã quan sát được vào phiếu học tập sau:

Giai đoạn trước khi làm bài văn miêu tả

Việc khơi gợi cảm xúc nghệ thuật cho học sinh trước khi làm bài là vô cùng quan trọng. Đây được ví như một bước tìm cảm hứng trước khi sáng tác của các nghệ sĩ. Dựa vào các ý đã có trong q trình quan sát, giáo viên sẽ bật nhạc để các em cảm nhận được vẻ đẹp, cái hồn của đối tượng. Sau đó, giáo viên sẽ có những gợi ý cho học sinh trước khi làm bài văn. Rồi tắt nhạc để dành không gian yên tĩnh cho các em làm bài.

Ví dụ: Đề bài: Tả cánh đồng vào buổi sáng sớm. Các bước tiến hành:

Bước 1: Học sinh đọc lại những chi tiết mình đã quan sát được và ghi lại PHIẾU HỌC TẬP

Họ và tên: ……….

Các em hãy viết những gì các em đã quan sát được vào bảng sau: Sự vật quan sát được Liên tưởng hoặc cảm nhận

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

trong phiếu học tập.

Bước 2: Giáo viên mở nhạc khơng lời bài Q tơi – hịa tấu sáo trúc. Bước 3: Giáo viên gợi ý: cánh đồng lúa cũng giống như âm hưởng của bài hát, chúng ta hãy cùng tưởng tượng ta đang đúng giữa một biển lúa xao động. Chỉ cần một cơn gió thoảng qua cũng đủ để làm cho những con sóng lúa dập dềnh đến tít tận chân trời. Quang cảnh cánh đồng buổi sớm, tĩnh mịch, vẫn còn đọng lại những màn sương mỏng mờ như chiếc khăn voan chùm đầu của em bé…

Bước 4: Từ âm nhạc hòa quyện cùng với lời gợi ý của cô giáo, các em tiến hành viết văn theo dàn ý bằng cảm nhận riêng của các em.

(Phụ lục 8)

Sau khi đưa âm nhạc vào trong q trình viết văn, tơi nhận thấy giọng văn của các em rất tự nhiên, có nhiều liên tưởng thú vị. Ngồi ra, tơi cũng nhận thấy tiết tấu của âm nhạc như thế nào thì giọng văn của các em thế đó. Cụ thể: bài hát có tiết tấu nhanh thì giọng văn nhí nhảnh, dễ thương; bài hát có tiết tấu chậm thì giọng văn nhẹ nhàng, thanh thốt.

Như vậy, việc kết hợp giữa âm nhạc và viết văn miêu tả sẽ giúp học sinh cảm nhận được nét đẹp của sự vật được miêu tả. Chính âm nhạc sẽ giúp cho học sinh có cảm quan nghệ thuật, ni dưỡng tâm hồn nghệ thuật, tìm được cái đẹp ẩn trong mỗi sự vật xung quanh các em.

3. Đề xuất các bước thiết kế tình huống dạy học hiệu quả môn Tập làm văn ở Tiểu học

Trên cơ sở nghiên cứu thiết kế vận dụng các hình thức dạy học, tôi đề xuất các bước thiết kế một hình thức dạy học như sau:

Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học

Xác định đúng mục tiêu thì các tình huống dạy học mới đạt hiệu quả cao. Với mơn tập làm văn thì xác định mục tiêu không chỉ giúp học sinh dễ dàng làm bài mà còn giúp học sinh khơi gợi cảm hứng sáng tác nghệ thuật, góp phần phát triển năng lực thẩm mĩ cho các em.

Để xác định được đúng mục tiêu bài học, giáo viên cần xác định được

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

những vấn đề sau:

- Đề bài này yêu cầu học sinh làm gì? Đề bài thuộc thể loại văn miêu tả nào?

Bài học này góp phần hình thành và bồi dưỡng những năng lực phẩm chất nào của học sinh?

- Với nội dung này mình có thẻ tích hợp những kiến thức nào? Có cần học sinh phải quan sát vật thật không?

- Động cơ học hứng thú học tập cho học sinh thơng qua việc giáo viên tìm hiểu rõ những nội dung học tập và ý nghĩa của mỗi đề bài muốn truyền tải tới

Em sẽ thể hiện những gì em biết như thế nào?”

Bước 2: Lựa chọn nội dung để thiết kế hình thức dạy học hiệu quả Việc tạo ra một hình thức dạy học hiệu quả, giáo viên cần phải xác định được nội dung trong mỗi đề văn tả cảnh. Nghệ thuật dạy học nằm ở chỗ đưa học sinh vào những tình huống mình đã làm nhưng cần vẫn cần phải tìm hiểu thêm để giải quyết được yêu cầu đề bài.

Đối với bài văn tả cảnh thường người ta có thể sử dụng âm nhạc hoặc mĩ thuật hoặc kết hợp cả hai cùng một lúc.

Ngoài ra cũng cần sử dụng các hình thức khác để tăng hứng thú cho học sinh như vẽ sơ đồ tư duy, hoặc tham gia các tiết học trải nghiệm và các tiết học ngoài trời. Cần chú ý những hình thức dạy học mang tính tự nhiên khơng gò ép để học sinh được thỏa sức sáng tạo trong thế giới tưởng tương riêng của các em.

Bước 3: Xây dựng các hình thức dạy học hiểu quả

Giáo viên xây dựng các hình thức và các phương pháp dạy học tích cực bằng cách:

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

Dựa vào các mục tiêu đã xác định ban đầu, lựa chọn những nội dung của bước 1 và 2 sao cho phù hợp. Giáo viên phân tích và sắp xếp trình tự nội dung học tập sao cho logic, linh hoạt phù hợp với các hoàn cảnh dạy học khác nhau.

Đặt các hình thức dạy học và các tình huống giả lập để tính tốn độ hiệu quả của hình thức dạy học. Hướng cho học sinh tham gia các hình thức dạy học một cách tích cực và thoải mái.

Lưu ý: Giáo viên cần xem xét tính khả thi của hình thức dạy học vừa lựa chọn để đạt được hiệu quả ngồi thực tế (nếu có)

III/ HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN ĐEM LẠI 1. Hiệu quả kinh tế:

- Đồ dùng giáo viên chỉ cần chuẩn bị 1 lần có thể sử dụng trong nhiều tiết học, nhiều năm học, nhiều lớp.

- Do những giải pháp trên được lấy dựa trên những mơn học có sẵn trong chương trình nên cả giáo viên và nhà trường không mất nhiều kinh phí đầu tư cho q trình dạy và học.

- Các giải pháp trên học sinh có thể dễ dàng sử dụng tại nhà mà khơng mất phí nào cả.

- Các giải pháp đưa ra trong sáng kiến được thiết kế theo hướng phát triển năng lực nên vừa sử dụng được ở chương trình hiện hành, vừa sử dụng ở chương trình giáo dục phổ thơng 2018.

2. Hiệu quả về mặt xã hội:

Với những kinh nghiệm trên, áp dụng giảng dạy cho học sinh các lớp trong khối đã thu được những kết quả sau đây:

- So với những năm trước đây khi chưa triển khai sáng kiến thì mức độ tiếp thu bài của học sinh nhanh hơn, các em có khả năng viết văn tả cảnh tốt hơn, bài văn giàu tính nghệ thuật và sáng tạo hơn.

- Học sinh biết được quy trình viết một bài văn miêu tả, biết cách sử dụng ngôn từ linh hoạt, các ý được viết mạch lạc, logic; sử dụng các biện pháp nghệ thuật phù hợp. Không chỉ vậy, học sinh cũng biết cách sử dụng từ láy làm tăng tính hình tượng trong bài văn.

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

- Các em viết bài văn miêu tả với tinh thần thoải mái, khơng e ngại, như trước khi có sáng kiến.

- Nhiều học sinh có kĩ năng tìm ý tốt, không chỉ vậy các em cũng xây dựng được chất văn riêng cho mình. Sau khi viết một bài văn, các em cảm thấy u thích đối tượng mình miêu tả. Từ đó, học sinh biết nâng niu, trân trọng những sự vật hiện tượng xung quanh các em.

3. Khả năng áp dụng sáng kiến a. Điều kiện áp dụng sáng kiến

Sáng kiến này sẽ được áp dụng hiệu quả hơn khi:

- Khi tất cả các giáo viên áp dụng một cách bài bản, từng bước 1 trong giải pháp. Giáo viên dụng sáng kiến bằng chính tình u nghệ thuật của mình để làm nguồn cảm hứng nghệ thuật cho học sinh.

- Sự quan tâm, vào cuộc của các ban ngành, đồn thể chính trị xã hội, của gia đình - nhà trường - xã hội.

b. Khả năng áp dụng

Năm học 2022 - 2023, tôi báo cáo sáng kiến lên tổ chuyên môn và được nhà trường đồng ý áp dụng trong khối. Tôi mạnh dạn chia sẻ sáng kiến với một số đồng nghiệp trường bạn, được các đồng nghiệp trường bạn đánh giá cao và nhiệt tình tiếp nhận.

Được sự nhất trí của Ban giám hiệu trường: Tiểu học Hải Giang, Tiểu học Hải Phong, Tiểu học Hải An, Tiểu học Hải Ninh, tôi đã áp dụng sáng kiến này và thu được kết quả tốt. Học sinh khối 5 của trường Tiểu học Hải Phương và các trường bạn cùng áp dụng sáng kiến đã biết làm bài văn tả cảnh đúng, biết cách sử dụng những liên tưởng thú vị, sáng tạo với các đối tượng miêu tả; góp phần nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt trong các kì thi.

Khơng chỉ vậy, sau khi áp dụng sáng kiến tôi nhận thấy năng lực thẩm mĩ của các em được phát triển đáng kể. Học sinh khơng cịn ngại viết văn như trước mà cảm thấy hào hứng viết trước một nhiệm vụ. Các em có khả năng viết các đề văn chưa được cô giáo gợi ý và hướng dẫn được cải thiện đáng kể. Sau đây là kết quả khảo sát đầu và cuối năm học của các trường áp dụng sáng kiến.

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

So sánh kết quả khảo sát học sinh lớp 5 đầu và cuối năm học 2022-2023 của trường Tiểu học Hải Phương như sau:

</div>