luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu tác động từ vốn fdi tới tăng trưởng kinh tế ở vùng kinh tế trọng điểm miền trung

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (385.21 KB, 15 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>THÁI SƠN </b>

<b>NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG TỪ VỐN FDI TỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ </b>

<b> Ở VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG</b>

<b>LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>THÁI SƠN </b>

<b>NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG TỪ VỐN FDI TỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ </b>

<b> Ở VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG</b>

<b>Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã Số: 62.31.01.05 </b>

<b> Người hướng dẫn khoa học: </b>

<b> PGS.TS. Bùi Quang Bình PGS.TS. Đào Hữu Hòa </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<i>Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được cơng bố trong bất cứ cơng trình nghiên cứu nào. </i>

<i><b>Đà Nẵng, ngày 2 tháng 6 năm 2017 Tác giả </b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ... 1

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU... 3

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ... 4

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 4

5. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN... 5

5.1. Những đóng góp về mặt thực tiễn, lý luận: ... 5

5.2. Những hàm ý, đề xuất mới rút ra từ kết quả nghiên cứu... 6

6. CÁC NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG FDI TỚI TĂNG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ... 7

6.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ... 7

6.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ... 10

7. NỘI DUNG ... 12

<b>Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÁC ĐỘNG TỪ VỐN FDI TỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ... 13 </b>

1.1. Cơ sở lý luận về FDI và tăng trưởng kinh tế... 13

1.1.1. Cơ sở lý luận về FDI ... 13

1.1.1.1. Khái niệm về FDI ... 13

1.1.1.2. Đặc điểm của FDI ... 14

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

1.1.1.3. Các hình thức của đầu tư trực tiếp nước ngồi ... 15

1.1.2. Lý luận về tăng trưởng kinh tế ... 15

1.1.2.1. Khái niệm về tăng trưởng kinh tế ... 15

1.1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu trong tăng trưởng kinh tế ... 16

1.1.2.3. Các nguồn lực với tăng trưởng kinh tế ... 17

1.2. Cơ sở lý luận về tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế ... 19

1.2.1. Các lý thuyết về tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế ... 19

1.2.2. Tổng hợp kết quả các nghiên cứu thực nghiệm về tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế qua kênh đầu tư ... 21

1.2.3. ... Tổng hợp kết quả các nghiên cứu thực nghiệm về tác động tràn từ FDI tới tăng trưởng kinh tế ... 30

1.2.3.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ... 30

1.2.3.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ... 33

1.2.4. Tổng kết các kênh tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế .... 37

<b>Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 42 </b>

2.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ở VKTTĐMT ... 42

2.2. Giả thuyết nghiên cứu ... 44

2.3. Thiết kế nghiên cứu ... 45

2.4. Phương pháp phân tích sử dụng trong nghiên cứu ... 45

2.4.1. Phương pháp phân tích định tính ... 46

2.4.2. Phương pháp phân tích định lượng ... 46

2.4.2.1. Phương pháp phân tích thống kê ... 46

2.4.2.2 Mơ hình kinh tế lượng ... 47

2.5. Phương pháp thu thập số liệu ... 54

2.5.1. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ... 54

2.5.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ... 57

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<b>Chương 3: TÌNH HÌNH ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM </b>

<b>MIỀN TRUNG... 60 </b>

3.1. Tình hình FDI ở Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ... 60

3.1.1. Tình hình chung về FDI ... 60

3.1.2. Tình hình hoạt động của doanh nghiệp FDI ... 62

3.1.3. Hoạt động thu hút FDI ở VKTTĐMT ... 64

3.2.1. Xu thế tăng trưởng kinh tế VKTTĐMT ... 66

3.2.2. Tình hình huy động và sử dụng nguồn lực cho tăng trưởng kinh tế ở VKTTĐMT ... 69

3.2.2.1. Huy động và sử dụng vốn ... 69

3.2.2.2. Huy động và sử dụng lao động... 71

3.2.3.3. Đóng góp của yếu tố cơng nghệ vào tăng trưởng kinh tế ... 73

<b>Chương 4: TÁC ĐỘNG TỪ VỐN FDI TỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ... 77 </b>

4.1. Tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế qua đầu tư ở VKTTĐMT ... 77

4.1.1. Phân tích định tính ... 77

4.1.2. Phân tích định lượng ... 82

4.1.3. Bàn luận kết quả tác động từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế qua kênh đầu tư ... 92

4.2. Tác động tràn từ vốn FDI tới tăng trưởng kinh tế ở VKTTĐMT ... 93

4.2.1. Tác động từ vốn FDI tới giảm nghèo ở VKTTĐMT ... 93

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

4.2.2. Tác động từ vốn FDI lên môi trường kinh doanh, cơ sở hạ tầng,

thương mại và hội nhập ở VKTTĐMT ... 112

4.2.2.1. Tác động tới môi trường kinh doanh ... 112

4.2.2.2. Tác động tới cơ sở hạ tầng ... 117

4.2.2.3. Tác động tới thương mại và hội nhập ... 119

4.2.2.4. Bàn luận về tác động từ vốn FDI lên môi trường kinh doanh, cơ sở hạ tầng, thương mại và hội nhập ở VKTTĐMT ... 122

4.2.3. Tác động FDI tới việc làm, kỹ năng lao động và hiệu quả sản xuất ở VKTTĐMT ... 123

4.2.3.1.Tác động tới việc làm và kỹ năng lao động ... 123

4.2.3.2. Tác động lan tỏa tới hiệu quả ... 129

5.1.3.1. Tác động tới giảm nghèo ... 135

5.1.3.2. Tác động tới môi trường kinh doanh, cơ sở hạ tầng, thương mại và hội nhập ở VKTTĐMT ... 136

5.1.3.3. Tác động tới việc làm, kỹ năng lao động và hiệu quả sản xuất ở VKTTĐMT ... 137

5.1.4. Về tăng trưởng kinh tế ... 138

5.2. Gợi ý chính sách ... 140

5.2.1 Tạo điều kiện thuận lợi để FDI phát huy vai trò tích cực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ... 140

5.2.2. Phát huy vai trò của doanh nghiệp FDI nhằm đổi mới mơ hình tăng trưởng kinh tế ... 143

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

5.3. Những hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ... 145

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

CDCCKT Chuyển dịch cơ cấu kinh tế

CDCCNKT Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế CN-XD Công nghiệp – Xây dựng

CNH, HĐH Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa

DN FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài DN TN Doanh nghiệp trong nước

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FEM Fixed Effects models (mơ hình tác động cố định) GDP Tổng sản phẩm nội địa (Gross Domestic Product) GNI Thu nhập quốc dân (Gross national income)

GNP Tổng sản lượng quốc gia (Gross National Product)

KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình

R&D Nghiên cứu và Phát triển (Research and Development)

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

REM Random Effects models ( Mơ hình tác động ngẫu nhiên) ODA Hỗ trợ phát triển chính thức

(Offical Development Assistance) OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế

(Organization for Economic Co-operation and Development) TTKT Tăng trưởng kinh tế

TFP Tăng năng suất tổng hợp (Total Factor Productivity)

UNCTAD Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (United Nations Conference on Trade and Development) VECM Mô hình vector hiệu chỉnh sai số

VKTTĐMT Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

Bảng 2.1. Các biến trong mơ hình thực nghiệm và kỳ vọng dấu ... 50

Bảng 2.2. Các biến trong mơ hình thực nghiệm và kỳ vọng dấu ... 54

Bảng 2.3. Thống kê mẫu phát ra theo địa phương ... 56

Bảng 2.4. Thống kê mẫu theo đơn vị công tác thuộc bộ máy quản lý nhà nước liên quan tới FDI ... 57

Bảng 3.1. Tổng vốn FDI thực hiện tại các tỉnh VKTTĐMT ... 60

Bảng 3.2. Tỷ trọng FDI vào các tỉnh VKTTĐMT ... 61

Bảng 3.3. Số lượng doanh nghiệp FDI tại các tỉnh VKTTĐMT ... 62

Bảng 3.4. Quy mô lao động của các doanh nghiệp FDI ở VKTTĐMT

Bảng 3.7. Cơ cấu GDP của các tỉnh trong GDP ở VKTTĐMT ... 69

Bảng 3.8. Số lượng và tỷ trọng trong tổng lao động VKTTĐMT của các tỉnh ... 71

Bảng 3.9. Năng suất lao động của các tỉnh và VKTTĐMT ... 72

Bảng 3.10. Đóng góp của TFP và các yếu tố sản xuất khác vào tăng trưởng kinh tế VKTTĐMT giai đoạn 2000-2014 ... 73

Bảng 4.1. Tỷ trọng GDP của FDI trong sản lượng nền kinh tế ... 77

Bảng 4.2. Tỷ trọng GDP của FDI trong sản lượng chung của các tỉnh ... 78

Bảng 4.3. Đánh giá về ảnh hưởng FDI tới tăng trưởng ... 79

Bảng 4.4. Thống kê mô tả các biến trong mơ hình ... 83

Bảng 4.5. Diễn giải các biến sử dụng trong mơ hình và kỳ vọng dấu ... 86

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Bảng 4.6. Các hệ số ước lượng ... 90

Bảng 4.7. Tỷ lệ nghèo theo khu vực ở Việt Nam ... 93

Bảng 4.8. Tỷ lệ nghèo các tỉnh VKTTĐMT ... 95

Bảng 4.9. Phân phối thu nhập theo 5 nhóm hộ ở VKTTĐMT ... 95

Bảng 4.10. Đánh giá về ảnh hưởng của FDI tới giảm nghèo... 97

Bảng 4.11. Thống kê mơ tả các biến trong mơ hình ... 101

Bảng 4.12. Diễn giải các biến sử dụng trong mơ hình và kỳ vọng dấu ... 105

Bảng 4.13. Các hệ số ước lượng ... 109

Bảng 4.14. Đánh giá về ảnh hưởng của FDI tới sự cải thiện thể chế ... 115

Bảng 4.15. Đánh giá về ảnh hưởng FDI tới sự cải thiện cơ sở hạ tầng ... 118

Bảng 4.16. Đánh giá về ảnh hưởng của FDI tới thương mại và hội nhập .... 121

Bảng 4.17. Tình hình việc làm do các doanh nghiệp FDI và trong nước tạo ra. ... 124

Bảng 4.18. Năng suất lao động, thu nhập và cường độ vốn ... 126

Bảng 4.19. Đánh giá về ảnh hưởng FDI tới kỹ năng lao động ... 128

Bảng 4.20. TFP và hệ số hiệu quả ... 129

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Hình 1.1. Các kênh tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế ... 37

Hình 2.1. Quy trình nghiên cứu ... 45

Hình 2.2. Mơ hình kinh tế về tác động từ vốn FDI tới giảm nghèo ... 51

Hình 3.1. Quy mơ và tốc độ tăng trưởng GDP ở VKTTĐMT ... 67

Hình 3.2. Tỷ lệ tăng trưởng GDP và giá trị gia tăng các ngành ở VKTTĐMT ... 68

Hình 3.3. Tỷ lệ tăng trưởng GDP ở VKTTĐMT và Việt Nam ... 68

Hình 4.1. Mối quan hệ giữa tăng trưởng FDI và tăng trưởng kinh tế ở

Hình 4.4. Mối quan hệ giữa thay đổi trình độ chun mơn nghiệp vụ của lao động và tăng trưởng kinh tế ở VKTTĐMT ... 81

Hình 4.5. Phân phối xác suất của gdominve ... 84

Hình 4.6. Phân phối xác suất của gfdi ... 84

Hình 4.7. Phân phối xác suất của gL ... 85

Hình 4.8. Phân phối xác suất của tdcmnv ... 85

Hình 4.9. Mối quan hệ giữa FDI và tình hình nghèo ở VKTTĐMT ... 99

Hình 4.10. Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và tình hình nghèo ở VKTTĐMT ... 99

Hình 4.11. Mối quan hệ giữa vốn con người và tình hình nghèo ở VKTTĐMT ... 99

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Hình 4.12. Mối quan hệ giữa tăng trưởng dân số và tình hình nghèo ở

VKTTĐMT ... 99

Hình 4.13. Mối quan hệ giữa vốn đầu tư trong nước và tình hình nghèo ở VKTTĐMT ... 100

Hình 4.14. Phân phối xác suất của lnfdisogdp ... 102

Hình 4.15. Phân phối xác suất của lnttpergdp ... 102

Hình 4.16. Phân phối xác suất của lncmnv ... 103

Hình 4.17. Phân phối xác suất của lntylettds ... 103

Hình 4.18. Phân phối xác suất của lndominve ... 103

Hình 4.19. Xu hướng thay đổi môi trường kinh doanh của các tỉnh VKTTĐMT ... 113

Hình 4.20. Giá trị xuất khẩu của khu vực FDI và tỷ lệ XK của FDI so với GDP và GTXK chung của các tỉnh VKTTĐMT ... 120

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

<b>1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI </b>

Trong bối cảnh hội nhập, FDI đóng vai trị quan trọng với tăng trưởng kinh tế của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển, <small>nhất là sau những năm 1960. </small>

Có rất nhiều các nghiên cứu về tác động từ FDI tới tăng trưởng kinh tế ở nước ngoài và Việt Nam. Các nghiên cứu tựu trung lại có hai hướng tác động chính là tác động thông qua kênh đầu tư và tác động tràn. Tác động tích cực của FDI tới tăng trưởng qua kênh đầu tư, các nghiên cứu cho kết quả khẳng định điều này như Wang (1990), Balasubramanyam (1996), Zhang (2001), Soltani Hassen and Ochi Anis (2012), Hoa và Hemmer (2002), Vu, Noy và Gangnes (2006), Naveed Iqbal Chaudhry; Asidf Mehmood và Mian Saqib Mehmood (2013), Agrawal và đồng sự (2011), Vũ Hoàng Dương (2015), Nguyễn Minh Tiến (2015). FDI còn tác động tới tăng trưởng thông qua ảnh hưởng của nó lên đầu tư trong nước. Có hai hướng ảnh hưởng: (i) Khơng lấn át hay kích thích đầu tư trong nước và (ii) Lấn át hay hạn chế đầu tư trong nước. Đó là kết quả các nghiên cứu như: Hayami (2001), Braunstein và Epstein (2002), Hoa và Hemmer (2002), Blomstrom và Kokko (1996),

<i>Yilmaz Bayar (2014). </i>

FDI cịn có tác động tràn hay tác động gián tiếp tới tăng trưởng kinh tế. Tác động này bao gồm chuyển giao công nghệ và hiệu quả sản xuất; việc làm và kỹ năng lao động; giảm nghèo…. Có thể kể ra một số nghiên cứu sau: Roemer và Gugerty (1997), Chudnovsky và Lopez (1999), Dollar và Kraay (2000), Hayami (2001), Jalilian, Hossein; Weiss, John (2002), Nguyễn Thị Phương Hoa (2002), Trần Trọng Hùng (2002), Karim, Noor Al-Huda Abdul; Ahmad, Shabbir (2009), Ahmad Walid Afzali (2010), Đào Quang Thu (2013),

</div>