luận án tiến sĩ kinh tế phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt tại tỉnh hòa bình
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (564.18 KB, 15 trang )
<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">
<b>HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM </b>
<b>NGUYỄN ANH MINH </b>
THEO ƯỚ G ỰC À Ô G G Ệ Ố
<b>LUẬN ÁN TIẾN SĨ </b>
</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
NGUYỄN ANH MINH
<b>Người hướng dẫn khoa học: </b>
<b>1. G . . Nguyễn uấn ơn 2. . Lê Văn ầm </b>
<b> </b>
<b>HÀ NỘI, NĂM 2018</b>
</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3"><b>LỜI CAM ĐOAN </b>
Tôi xin cam đoan rằng, luận án là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là hoàn toàn trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án này đã được
<i><b>cám ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc. </b></i>
<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2018 </i>
<i><b> Tác giả luận án </b></i>
<b> Nguyễn Anh Minh </b>
</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4"><b>LỜI CẢM ƠN </b>
Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban Quản lý đào tạo, Khoa Kinh tế và PTNT, Bộ môn Kế hoạch và Đầu tư, Bộ mơn Phân tích định lượng đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tơi học tập, nghiên cứu và hồn thành luận án này.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Tuấn Sơn và TS. Lê Văn Bầm người thầy đã trực tiếp tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tơi hồn thành luận án này.
Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và cán bộ Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và PTNT), UBND tỉnh Hịa Bình, Sở Nơng nghiệp và PTNT Hịa Bình, Sở Tài ngun và Mơi trường Hịa Bình, Sở Kế hoạch và Đầu tư Hịa Bình, Sở Khoa học và Cơng nghệ Hịa Bình, Cục Thống kê Hịa Bình, UBND và các trạm BVTV các huyện/thành phố thuộc tỉnh Hịa Bình, Chi cục Trồng trọt và BVTV Hịa Bình; Trung tâm Khuyến nơng - Khuyến ngư Hịa Bình; Trung tâm giống cây trồng, vật ni, thủy sản Hịa Bình; các tổ chức, cá nhân và hộ nơng dân sản xuất, kinh doanh rau trên địa bàn tỉnh Hịa Bình đã giúp đỡ tạo điều kiện cung cấp những thơng tin cần thiết để tơi hồn thành luận án này.
Qua đây, tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, khích lệ, giúp đỡ tơi hồn thành luận án này.
<b>Xin trân trọng cảm ơn ! </b>
<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2018 </i>
<b>Tác giả luận án </b>
<b> Nguyễn Anh Minh </b>
</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">Trích yếu luận án ... xii
Thesis abstract ... xiv
<b>Phần 1. Mở đầu ... 1 </b>
1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ... 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu ... 3
1.2.1. Mục tiêu tổng quát ... 3
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ... 3
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ... 3
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ... 3
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ... 4
1.4. Những đóng góp mới của đề tài ... 4
1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ... 5
<b>Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt ... 6 </b>
2.1. Cơ sở lý luận về phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt ... 6
2.1.1. Các khái niệm cơ bản ... 6
2.1.2. Ý nghĩa của phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt ... 9
2.1.3. Đặc điểm phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt ... 10
2.1.4. Nội dung nghiên cứu phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt ... 14
2.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ... 20
</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp
2.2.5. Bài học kinh nghiệm rút ra cho tỉnh Hịa Bình trong phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ... 43
2.2.6. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài... 44
<b>Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ... 48 </b>
3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ... 48
3.1.1. Điều kiện tự nhiên... 48
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ... 52
3.2. Phương pháp nghiên cứu ... 56
3.2.1. Phương pháp tiếp cận... 56
3.2.2. Khung phân tích ... 58
3.2.3. Phương pháp nghiên cứu ... 58
3.2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ... 65
<b>Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ... 67 </b>
4.1. Thực trạng phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP của tỉnh Hịa Bình ... 67
4.1.1. Thực trạng triển khai sản xuất rau theo hướng VietGAP ở tỉnh Hòa Bình ... 67
4.1.2. Thực trạng tổ chức sản xuất và thực hiện quy trình VietGAP trong sản xuất rau ở tỉnh Hịa Bình ... 70
4.1.3. Kết quả và hiệu quả phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ... 102
4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ở tỉnh Hịa Bình ... 119
4.2.1. Điều kiện tự nhiên... 119
4.2.2. Thị trường ... 120
</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">4.2.3. Cơ sở hạ tầng ... 123
4.2.4. Tiến bộ khoa học kỹ thuật ... 124
4.2.5. Chính sách khuyến khích sản xuất rau an tồn/VietGAP ... 125
4.2.6. Công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát ... 128
4.2.7. Năng lực tiếp cận của chủ thể sản xuất và tiêu thụ rau ... 128
4.2.8. Điều kiện các nguồn lực của chủ thể sản xuất và tiêu thụ rau ... 131
4.3. Định hướng và giải pháp phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP tại tỉnh Hịa Bình ... 133
4.3.1. Căn cứ đề xuất định hướng và giải pháp phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP tại tỉnh Hịa Bình ... 133
4.3.2. Định hướng phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP tại tỉnh Hịa Bình .. 139
4.3.3. Giải pháp phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ở tỉnh Hịa Bình thời gian tới ... 142
<b>Phần 5. Kết luận và kiến nghị ... 148 </b>
5.1. Kết luận ... 148
5.2. Kiến nghị ... 150
Cơng trình khoa học đã cơng bố liên quan đến luận án tiến sĩ ... 151
Tài liệu tham khảo ... 152
Phụ lục ... 161
</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8"><b>DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT </b>
<b>Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt </b>
ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of South East Asian Nations)
AseanGAP Quy trình sản xuất nơng nghiệp tốt cho rau, quả tươi trong khu vực ASEAN (Asean Good Agricultural Practice)
ATVSTP An toàn vệ sinh thực phẩm
FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hiệp quốc (Food and Agriculture Organization of the United Nations)
FTA Hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement) GAP Thực hành nông nghiệp tốt (Good Agricultural Practices) GlobalGAP Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu (Global Good Agricultural
Practice)
HACCP <sup>Phân tích nguy cơ và xác định điểm kiểm sốt trọng yếu (Hazard </sup> Analysis and Critical Control Points)
MDGs Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (Millennium Development Goals) PTNT Phát triển nông thôn
TPP Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Partnership Agreement)
VietGAP <sup>Thực hành nông nghiệp tốt cho rau, quả tươi an toàn tại Việt Nam </sup> (Vietnamese Good Agricultural Practices)
WTO Tổ chức Thương mại thế giới (World Trade Organization)
</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9"><b>DANH MỤC CÁC BẢNG </b>
<b>STT Tên bảng Trang </b>
2.1. Diện tích, năng suất, sản lượng rau tồn quốc năm 2013 - 2014 ... 35
2.2. Giá trị xuất khẩu rau, quả của Việt Nam vào một số thị trường từ năm 2012 đến 2015 ... 37
3.1. Hiện trạng sử dụng đất tỉnh Hồ Bình năm 2016 ... 50
3.2. Thống kê dân số, lao động của tỉnh Hịa Bình giai đoạn 2013-2015 ... 56
3.2. Mẫu điều tra cơ sở sản xuất rau ... 60
3.3. Mẫu điều tra cán bộ quản lý/hỗ trợ/cung ứng dịch vụ đầu vào, đầu ra cho sản xuất rau ... 62
4.1. Quy hoạch diện tích, sản lượng rau an tồn tỉnh Hịa Bình đến năm 2020 ... 69
4.2. Diện tích gieo trồng rau an tồn/VietGAP giai đoạn 2013-2015 phân theo hình
4.6. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về quản lý đất trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 74
4.7. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về quản lý đất trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 74
4.8. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về phân bón trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 75
4.9. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về phân bón trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 76
4.10. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về nước tưới trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 77
4.11. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về nước tưới trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 77
</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">4.12. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về hóa chất trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 78 4.13. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về hóa chất trong sản xuất rau phân
theo nhóm dân tộc ... 79 4.14. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về thu hoạch và xử lý sau thu hoạch
trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 81 4.15. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về thu hoạch và xử lý sau thu hoạch
trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 82 4.16. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về quản lý và xử lý chất thải trong sản
xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 83 4.17. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về quản lý và xử lý chất thải trong sản
xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 84 4.18. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về người lao động trong sản xuất rau
phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 85 4.19. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về người lao động trong sản xuất rau
phân theo nhóm dân tộc ... 85 4.20. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về đảm bảo truy nguyên nguồn gốc
trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 86 4.21. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về đảm bảo truy nguyên nguồn gốc
trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 87 4.22. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về kiểm tra nội bộ trong sản xuất rau
phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 87 4.23. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về kiểm tra nội bộ trong sản xuất rau
phân theo nhóm dân tộc ... 88 4.24. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về khiếu nại và giải quyết khiếu nại
trong sản xuất rau phân theo loại hình tổ chức sản xuất ... 89 4.25. Tình hình thực hiện quy trình VietGAP về khiếu nại và giải quyết khiếu nại
trong sản xuất rau phân theo nhóm dân tộc ... 89 4.26. Danh sách các đơn vị sản xuất rau được cấp chứng nhận an tồn/VietGAP trên
địa bàn tỉnh Hịa Bình đến năm 2016 ... 90 4.27. Các cơ sở sản xuất rau đánh giá về số lượng các chỉ tiêu đánh giá và chi phí
cấp giấy chứng nhận VietGAP ... 90
</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">4.28. Doanh nghiệp/nhà khoa học/cán bộ quản lý các cấp đánh giá mức độ tham gia
của hộ nông dân trong liên kết sản xuất và tiêu thụ rau an toàn/VietGAP ... 92
4.29. Hộ nông dân/nhà khoa học/cán bộ quản lý các cấp đánh giá mức độ tham gia của doanh nghiệp trong liên kết sản xuất và tiêu thụ rau an toàn/VietGAP ... 94
4.30. Hộ nông dân/doanh nghiệp/cán bộ quản lý các cấp đánh giá về vai trò của Nhà khoa học trong liên kết sản xuất và tiêu thụ rau an toàn/VietGAP ... 96
4.31. Hộ nông dân/doanh nghiệp/nhà khoa học đánh giá về vai trò của Nhà nước trong liên kết sản xuất và tiêu thụ rau an toàn/VietGAP ... 97
4.32. Khối lượng và tỷ lệ rau VietGAP của các doanh nghiệp, tổ hợp tác/HTX và hộ điều tra phân theo kênh tiêu thụ năm 2015 ... 101
4.33. Diện tích, năng suất và sản lượng rau tỉnh Hịa Bình giai đoạn 2013 - 2015 ... 103
4.34. Diện tích, năng suất và sản lượng một số loại rau chính tỉnh Hịa Bình giai đoạn 2013-2015 ... 104
4.35. Diện tích, sản lượng một số loại rau chính của tỉnh Hịa Bình phân theo mùa vụ giai đoạn 2013-2015 ... 106
4.36. Diện tích và sản lượng rau an toàn theo hướng VietGAP giai đoạn 2013-2015 ... 107
4.37. Diện tích gieo trồng một số loại rau chủ yếu sản xuất an toàn theo hướng VietGAP của tỉnh Hịa Bình giai đoạn 2013-2015 ... 108
4.38. So sánh kết quả thực hiện năm 2015 với quy hoạch sản xuất rau an toàn ... 109
4.39. Chi phí sản xuất su hào của các hộ điều tra ... 110
4.40. Cơ cấu các loại chi phí đầu tư bình qn cho 1 sào su hào của các hộ điều tra ... 111
4.41. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất su hào của các hộ điều tra ... 112
4.42. Chi phí sản xuất cải bắp của các hộ điều tra ... 113
4.43. Cơ cấu các loại chi phí đầu tư bình quân cho 1 sào cải bắp của các hộ điều tra ... 114
4.44. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất cải bắp của các hộ điều tra ... 115
4.45. Chi phí sản xuất su su của các hộ điều tra ... 116
4.46. Cơ cấu các loại chi phí đầu tư bình qn cho 1 sào su su của các hộ điều tra ... 117
4.47. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất su su của các hộ điều tra ... 118
4.48. Dự báo nhu cầu tiêu thụ rau xanh cho dân cư Hịa Bình ... 121
4.49. Đánh giá của nông dân và cán bộ các cấp đối với các tổ chức, cá nhân cung ứng đầu vào cho sản xuất rau an toàn/VietGAP... 122
</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">4.50. Đánh giá của nông dân và cán bộ các cấp về cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi đối với sản xuất rau an toàn/VietGAP ... 124 4.51. Đánh giá của các bên liên quan về việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật
trong sản xuất rau an toàn/VietGAP ... 125 4.52. Đánh giá về thực hiện các chính sách phát triển sản xuất rau theo hướng 4.59. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của mơ hình doanh nghiệp sản
xuất rau an toàn theo hướng VietGAP ... 139
</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13"><b>DANH MỤC SƠ ĐỒ </b>
<b>STT Tên sơ đồ Trang </b>
3.1. Khung phân tích phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP ... 58 4.1. Các chủ thể tham gia và mơ hình liên kết trong sản xuất và tiêu thụ rau ở
Hịa Bình ... 91 4.2. Các kênh tiêu thụ và tỷ lệ khối lượng tiêu thụ sản phẩm rau VietGAP theo
từng kênh của tỉnh Hịa Bình ... 99
<b>DANH MỤC ĐỒ THỊ </b>
<b>STT Tên đồ thị Trang </b>
3.1. Tốc độ tăng trưởng và cơ cấu kinh tế ... 52 4.1. Kênh thông tin và mức độ hiểu biết của hộ về quy trình VietGAP... 129
<b>DANH MỤC HỘP </b>
<b>STT Tên hộp Trang </b>
4.1. Chậm quy hoạch vùng sản xuất rau an toàn/VietGAP ... 70 4.2. Quy hoạch chưa phù hợp với thực tiễn ... 70 4.3. Chính quyền địa phương cần làm tốt vai trị “trọng tài” trong thực hiện liên kết .... 98 4.4. Chính quyền địa phương chưa làm tốt vai trị “cầu nối” giữa doanh nghiệp với
người nông dân ... 98
</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14"><b>TRÍCH YẾU LUẬN ÁN </b>
<b>Tên tác giả: NGUYỄN ANH MINH </b>
<b>Tên luận án: Phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt tại tỉnh </b>
Hịa Bình
<b>Chun ngành: Kinh tế nơng nghiệp Mã số: 9 62 01 15 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nơng nghiệp Việt Nam </b>
<b>Mục đích nghiên cứu </b>
Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển sản xuất và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt (VietGAP) tại tỉnh Hịa Bình, từ đó đề xuất định hướng và các giải pháp thúc đẩy phát triển sản xuất rau theo hướng VietGAP của tỉnh trong thời gian tới.
<b>Phương pháp nghiên cứu </b>
- Nghiên cứu sử dụng các phương pháp tiếp cận: (i) Tiếp cận theo loại hình tổ chức sản xuất; (ii) Tiếp cận xã hội học; (iii) Tiếp cận có sự tham gia; (iv) Tiếp cận chuỗi giá trị và (v) Tiếp cận theo thực hiện quy trình kỹ thuật.
- Phương pháp thu thập thông tin: Các thông tin thứ cấp bao gồm các văn bản của Chính phủ, Bộ Nơng nghiệp và PTNT, tỉnh Hịa Bình về phát triển sản xuất VietGAP, các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất VietGAP nói chung, sản xuất rau VietGAP nói riêng và những văn bản có liên quan; Các bài nghiên cứu có liên quan đến đề tài. Số liệu sơ cấp được thu thập từ điều tra nhóm đối tượng sản xuất là 154 mẫu bao gồm các hộ sản xuất lẻ (90 mẫu), tổ nhóm/HTX (60 mẫu), và 4 đối tượng là doanh nghiệp; và nhóm đối tượng cán bộ quản lý/hỗ trợ/cung ứng dịch vụ đầu vào, đầu ra cho sản xuất rau với 178 mẫu ở các cấp tỉnh, huyện, xã.
- Phương pháp phân tích số liệu: Số liệu được tổng hợp và xử lý trên Excel với các phương pháp phân tích được áp dụng gồm: (i) Phương pháp thống kê mô tả; (ii) Phương pháp phân tổ thống kê; (iii) Phương pháp thống kê so sánh; (iv) Phương pháp cho điểm và xếp hạng ưu tiên và (v) Phân tích ma trận SWOT.
<b>Kết quả chính và kết luận </b>
1) Luận án đã luận giải, bổ sung và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất rau theo hướng thực hành nông nghiệp tốt (VietGAP) và
</div>
