(Luận án tiến sĩ) Nghiên Cứu Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Tới Chất Lượng Thông Tin Báo Cáo Tài Chính Của Các Doanh Nghiệp Nhỏ Và Vừa Việt Nam

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>---ứựứự---Tễ THị THU TRANG </b>

<b>NGHIấN CỵU CC NHN Tị ắNH HịNG ắN CHắT LỵNG THễNG TIN BO CO TI CHNH </b>

<b>CỵA CC DOANH NGHIịP NHị V VỵA VIịT NAM </b>

<b>LUắN N TIắN S) NGNH Kắ TON </b>

<b>H NịI - 2024</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>TRịNG ắI HịC KINH Tắ QUịC DN </b>

<b></b>

<b>---ứựứự---Tễ THị THU TRANG </b>

<b>NGHIấN CỵU CC NHN Tị ắNH HịNG ắN CHắT LỵNG THễNG TIN BO CO TI CHNH </b>

<b>CỵA CC DOANH NGHIịP NHị V VỵA </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>LịI CAM OAN </b>

Tụi ã ßc và hißu vß các hành vi vi ph¿m sÿ trung thÿc trong hßc thu¿t. Tơi

<b>cam k¿t b¿ng danh dÿ cá nhân r¿ng lu¿n án vßi ß tài “Nghiên cÿu các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam” này do tơi tÿ thÿc hißn và khơng vi ph¿m u c¿u vß sÿ trung thÿc </b>

trong hßc thu¿t.

<b>Nghiên cÿu sinh </b>

<b>Tơ Thß Thu Trang </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>CH¯¡NG 1: TÞNG QUAN Vị VắN ị NGHIấN CỵU ... 10</b>

<b>1.1 Tòng quan cỏc ph±¡ng pháp ti¿p c¿n và o l±ßng ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 10</b>

1.1.1 o l±ßng theo ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n ... 14

1.1.2 o l±ßng dÿa trên tính thích hÿp cÿa thơng tin ... 14

1.1.3 o l±ßng theo mßt sß y¿u tß cÿ thß cÿa báo cáo tài chính ... 15

1.1.4 o l±ßng dÿa trên ¿y ÿ các thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 17

<b>1.2 Quan ißm nghiên cÿu và nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 21</b>

1.2.1 Quan ißm nghiên cÿu vß ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 21

1.2.2 Nghiên cÿu các nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 26

1.2.3 Mßi liên hß cÿa các nhân tß ¿nh h±ßng vßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 27

<b>1.3 Tßng quan các nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa ... 32</b>

1.3.1 Các nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa doanh nghißp nhß và vÿa ... 32

1.3.2 Mßi liên hß cÿa các nhân tß ¿nh h±ßng vßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa ... 34

<b>1.4 Kho¿ng trßng nghiên cu v vn ò cn nghiờn cu ... 39</b>

<b>KắT LUắN CHĂNG 1 ... 42</b>

<b>CHĂNG 2: CĂ Sị Lí THUYắT V Mễ HèNH NGHIấN CỵU ... 43</b>

<b>2.1 Khung khỏi niòm cho báo cáo tài chính ... 43</b>

2.1.1 Ph¿m vi và mÿc tiêu cÿa báo cáo tài chính ... 43

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

2.1.2 Khung khái nißm cho báo cáo tài chính cÿa doanh nghißp nhß và vÿa ... 47

<b>2.2 Ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính và các thc tính ánh giá ch¿t l±ÿng50</b> 2.2.1 Ch¿t l±ÿng thông tin báo cáo tài chính ... 50

2.2.2 Các thc tính ánh giá ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 54

<b>2.3 Doanh nghißp nhß và vÿa ... 59</b>

2.3.1 óng góp kinh t¿ và xã hßi cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa... 59

2.3.2 Xác ßnh doanh nghißp nhß và vÿa cho mÿc ích báo cáo tài chính ... 60

2.3.3 ¿c ißm doanh nghißp nhß và vÿa ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính ... 63

<b>2.4 Các lý thuy¿t nßn và v¿n dÿng cho nghiên cÿu ... 77</b>

2.4.1 Lý thuy¿t thơng tin hÿu ích ... 77

2.4.2 Lý thuy¿t ¿i dißn/ÿy nhißm ... 78

<b>2.5 Xây dÿng mơ hình và gi¿ thuy¿t nghiên cÿu ... 80</b>

2.5.1 ß xu¿t mơ hình nghiên cÿu ... 80

2.5.2 Xây dÿng các gi¿ thuy¿t nghiên cÿu ... 81

<b>K¾T LU¾N CH¯¡NG 2 ... 85</b>

<b>CH¯¡NG 3: PHĂNG PHP NGHIấN CỵU ... 86</b>

<b>3.1 Xõy dng quy trỡnh nghiên cÿu ... 86</b>

<b>3.2 Nghiên cÿu ßnh tính ... 87</b>

3.2.1 ßi t±ÿng tham gia th¿o lu¿n ... 88

3.2.2 K¿t qu¿ th¿o lu¿n ... 89

<b>3.3. Nghiên cÿu ßnh l±ÿng ... 100</b>

3.3.1 Cơng cÿ thu th¿p dÿ lißu ... 101

3.3.2 Thi¿t k¿ m¿u nghiên cÿu và thu th¿p dÿ lißu ... 102

3.3.3 Ph±¡ng pháp phân tích ... 105

<b>K¾T LU¾N CH¯¡NG 3 ... 109</b>

<b>CHĂNG 4: KắT QUắ NGHIấN CỵU ... 110</b>

<b>4.1 Kt qu¿ nghiên cÿu ... 110</b>

4.1.1 K¿t qu¿ nghiên cÿu ßnh tính ... 110

4.1.2 K¿t qu¿ nghiên cÿu ßnh l±ÿng s¡ bß ... 111

4.1.3 K¿t qu¿ nghiên cÿu ßnh l±ÿng chính thÿc ... 112

<b>4.2 Phân tích các nhân tß ¿nh h±ßng tßi các thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam ... 115</b>

4.2.1 Phân tích ß tin c¿y cÿa thang o ... 115

4.2.2 Phân tích nhân tß khám phá EFA ... 118

4.2.3 Phân tích nhân tß kh¿ng ßnh (CFA) ... 121

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

4.2.4 Phân tích mơ hình c¿u trúc tuy¿n tính (SEM) ... 124

<b>K¾T LU¾N CH¯¡NG 4 ... 129</b>

<b>CHĂNG 5. THắO LUắN KắT QUắ NGHIấN CỵU V KHUYắN NGHÞ .. 130</b>

<b>5.1 Tóm t¿t k¿t qu¿ nghiên cÿu ... 130</b>

<b>5.2 Th¿o lu¿n k¿t qu¿ nghiên cÿu ... 131</b>

5.2.1 Th¿o lu¿n vß các thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính trong các doanh nghißp nhß và vÿa t¿i Vißt Nam ... 131

5.2.2 Th¿o lu¿n vß nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam... 137

<b>5.3 Mßt sß khuy¿n nghß ... 151</b>

5.3.1 Khuy¿n nghß ßi vßi doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam ... 151

5.3.2 Khuy¿n nghß ßi vßi Các c¡ quan giám sát ... 159

<b>5.4. Nhÿng h¿n ch¿ và h±ßng nghiên cÿu tĂng lai ... 160</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<b>DANH MỵC CC Tỵ VIắT TắT </b>

AAA : Hiòp hòi k toỏn Hoa kÿ (American Association of Accountants) AIA : Vißn k¿ tốn Hoa Kÿ (American Institute of Accountants)

AICPA : Vißn k¿ tốn cơng chÿng Hoa Kÿ (American Institute of Certified Public Accountants)

BCTC : Báo cáo tài chính

BCTHTC : Báo cáo tình hình tài chính

BCKQHKD: Báo cáo k¿t qu¿ ho¿t ßng kinh doanh BCLCTT : Báo cáo l±u chuyßn tißn tß

CL : Ch¿t l±ÿng CLTT : CLTT

CMKTQT : Chu¿n mÿc k¿ tốn qc t¿ DN : Doanh nghißp

DNNVV : Doanh nghißp nhß và vÿa

FASB : Hßi ßng chu¿n mÿc k¿ tốn tài chính Hoa Kÿ (The Financial Accounting Standards Board)

HT : Hß thßng

HTKSNB : Hß thßng kißm sốt nßi bß HTTT : Hß thßng thơng tin

HTTTKT : Hß thßng thơng tin k¿ tốn

IASB : Hßi ßng chu¿n mÿc k¿ tốn qc t¿ (The International Accounting Standard Board)

IASC : ỵy ban chun mc k tốn qc t¿ (The International Accounting Standards Committee)

IFAC : Liên ồn k¿ tốn qc t¿ (International Federation of Accountants) IFRS cho SMEs: Chu¿n mÿc báo cáo tài chính qc t¿ cho doanh nghißp nhß và vÿa IFRS : Chu¿n mÿc báo cáo tài chính qc t¿

CNTT : Cơng nghß thơng tin (Information technology) KSNB : Kißm sốt nßi bß

KT : K¿ toán

KTQT : K¿ toán qu¿n trò

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<b>DANH MỵC BắNG BIịU </b>

Bng 1.1. Tßng hÿp các ph±¡ng pháp o l±ßng CLTT BCTC ... 11

B¿ng 2.1: ßnh ngh)a và quan ißm vß CLTT BCTC ... 51

B¿ng 2.2. Tiêu chí phân lo¿i DNNVV theo quy mơ/khu vÿc cÿa Vißt Nam ... 62

B¿ng 2.3. Tßng hÿp các gi¿ thuy¿t nghiên cÿu và c¡ sß lý thuy¿t ... 84

B¿ng 3.1: Danh sách các ßi t±ÿng tham gia th¿o lu¿n ... 88

B¿ng 3.2: K¿t qu¿ th¿o lu¿n vß nhân tß cÿa mơ hình nghiên cÿu và các thc tính o l±ßng CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam ... 90

B¿ng 3.3: K¿t qu¿ ánh giá mÿc ß ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß trong mơ hình ß xu¿t theo ý ki¿n cÿa các chuyên gia ... 91

B¿ng 3.4: Thang o nháp ch¿t l±ÿng thông tin báo cáo tài chính trong các doanh nghißp nhß và vÿa t¿i Vißt Nam ... 92

B¿ng 3.5. Thang o nháp nhân tß Vai trị cÿa nhà qu¿n trß ... 96

B¿ng 3.6. K¿t qu¿ th¿o lu¿n thang o Vai trò cÿa nhà qu¿n trß ... 96

B¿ng 3.7. Thang o nháp nhân tß Nng lÿc cÿa k¿ tốn ... 98

B¿ng 3.8. K¿t qu¿ th¿o lu¿n thang o Nng lÿc cÿa k¿ tốn ... 98

B¿ng 3.9. Thang o chính thÿc ±ÿc mã hóa ... 99

B¿ng 4.1. K¿t qu¿ nghiên cÿu ßnh tính ... 110

B¿ng 4.2: K¿t qu¿ ch¿y Cronbach’s Alpha nghiên cÿu ßnh l±ÿng s¡ bß ... 111

B¿ng 4.3: K¿t qu¿ thßng kê phi¿u kh¿o sát hÿp lß ... 114

B¿ng 4.4: K¿t qu¿ thßng kê theo hình thÿc pháp lý, thßi gian ho¿t ßng và l)nh vÿc kinh doanh cÿa m¿u kh¿o sát hÿp lß ... 114

B¿ng 4.5: K¿t qu¿ ánh giá ß tin c¿y cÿa thang o ... 116

B¿ng 4.6: K¿t qu¿ kißm ßnh KMO và Bartlett’s Test ... 118

B¿ng 4.7: Ph±¡ng sai trích các nhân tß ... 119

B¿ng 4.8: Ma tr¿n xoay các nhân tß ... 120

B¿ng 4.9: Chß báo ß phù hÿp mơ hình cÿa t¿t c¿ các nhân tß (mơ hình ¿y ÿ) ... 122

B¿ng 4.10: Tßng ph±¡ng sai trích rút (AVE) cÿa các nhân tß và ma tr¿n t±¡ng quan giÿa các khái nißm ... 123

B¿ng 4.11. K¿t qu¿ kißm ßnh các bi¿n trong mơ hình nghiên cÿu ... 127

B¿ng 4.12: B¿ng tßng hÿp k¿t qu¿ kißm ßnh các gi¿ thuy¿t nghiên cÿu ... 128

B¿ng 5.1: ánh giá vß thc tính Thích hÿp cÿa BCTC ... 131

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

B¿ng 5.2: ánh giá vß thc tính Trình bày trung thÿc cÿa BCTC ... 133

B¿ng 5.3: ánh giá vß thc tính Dß hißu cÿa BCTC ... 134

B¿ng 5.4: ánh giá vß thc tính Có thß so sánh cÿa BCTC... 135

B¿ng 5.5: ánh giá vß thußc tính Kßp thßi cÿa BCTC ... 136

B¿ng 5.6: ánh giá vß Vai trị cÿa nhà qu¿n trß cÿa DNNVV Vißt Nam ... 137

B¿ng 5.7: ánh giá vß Nng lÿc cÿa k¿ tốn cÿa DNNVV Vißt Nam ... 144

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<b>DANH MỵC SĂ ị, HèNH </b>

SĂ ò 1.1: Mụ hình nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa Heidi Vander Bauwhede

(2001) ... 29

S¡ ß 1.2: Mơ hình nhân tß ¿nh h±ßng ¿n CL HTTTT k¿ tốn cÿa Jufri Darma (2018) ... 29

S¡ ß 1.3: Mơ hình nhân tß ¿nh h±ßng ¿n CLTT BCTC cÿa Hari Setiyawati (2013)32 S¡ ß 2.1: Mơ hình vai trị qu¿n lý cÿa BCTC /Trách nhißm gi¿i trình ... 46

S¡ ß 2.2: Mơ hình tính hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh cÿa BCTC ... 47

S¡ ß 2.3: Mơ hình nghiên cÿu ... 81

S¡ ß 3.1: Quy trình thÿc hißn các ph±¡ng pháp nghiên cÿu cÿ thß ... 87

S¡ ß 3.2. Trình tÿ thÿc hißn nghiên cÿu ßnh l±ÿng ... 101

S¡ ß 5.1: Chißu ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß trong mơ hình ... 130

Hình 4.1: Mơ hình phân tích nhân tß kh¿ng ßnh CFA ... 124

Hình 4.2. K¿t qu¿ phân tích mơ hình c¿u trúc tuy¿n tính SEM ... 126

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

<b>DANH MỵC PHỵ LỵC </b>

<b>PHỵ LỵC 01. TÞNG QUAN CÁC NHÂN TÞ V Mễ HèNH NGHấN CỵU </b>

<b>NHN Tị ắNH HịNG TịI CLTT BCTC ... 177</b>

<b>PHỵ LỵC 02. TịNG QUAN KắT QUắ NGHIấN CỵU CC NHN Tị ắNH HịNG TRỵC TIắP V GIN TIắP TịI CLTT BCTC TRONG CC DOANH NGHIịP NHị V VỵA... 184</b>

<b>PHỵ LỵC 03. DN BI THắO LUắN CHUYấN GIA ... 199</b>

<b>PHỵ LỵC 04: BắNG CU HịI KHắO ST ... 205</b>

<b>PHỵ LỵC 05: STANDARDIZED REGRESSION WEIGHTS ... 208</b>

<b>PHỵ LỵC 06: DANH SCH TịNG HỵP DOANH NGHIịP KHắO ST V NHắN PHIắU HỵP Lị ... 210</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b>PHắN Mị ắU 1. Lý do chßn ß tài </b>

CLTT BCTC là mßt khái nißm rßng, khơng chß ß c¿p ¿n thơng tin tài chính mà cịn ß c¿p ¿n các thơng tin thuy¿t minh và các thơng tin phi tài chính khác hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh (Ferdy van Beest và cßng sÿ, 2009). Ch¿t l±ÿng thơng tin BCTC chßu ¿nh h±ßng bßi nhißu y¿u tß, các nhân tß bên trong, nhân tß bên ngồi và ¿c ißm cÿa tÿng lo¿i hình DN s¿ ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC theo các cách khác nhau.Thơng tin là nhân tß chính y¿u t¿o ra sÿ thành cơng, gia tng kh¿ nng c¿nh tranh, t¿o ra giá trß gia tng và cung c¿p nhÿng s¿n ph¿m và dßch vÿ có ích cho khách hàng (Laudon và Laudon, 2007). Ruzevicius và Gedminaite (2007) ã chß ra hißu qu¿ cÿa ho¿t ßng kinh doanh phÿ thußc vào ch¿t l±ÿng cÿa thơng tin và các tß chÿc khơng chß xem xét thơng tin là mßt y¿u tß hß trÿ, mà cịn là mßt s¿n ph¿m hß trÿ cho q trình qu¿n lý. Ruzevicius và Gedminaite (2007) cho r¿ng qu¿n trß CLTT trß thành mßt trong nhÿng nhân tß chính cÿa qu¿n trß tß chÿc. Ngày càng nhißu ¡n vß tin t±ßng r¿ng, thơng tin có ch¿t l±ÿng là nhân tß quan trßng t¿o nên thành cơng cho ¡n vß hß (Wang và cßng sÿ., 1998), thơng tin k¿ tốn khơng ¿m b¿o ch¿t l±ÿng s¿ trß nên vơ dÿng ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng và có thß d¿n ¿n vißc ra quy¿t ßnh sai (Kieso và cßng sÿ., 2007). Nói cách khác, n¿u thơng tin trong tß chÿc có ch¿t l±ÿng tßt, tß chÿc s¿ ho¿t ßng tßt, và ng±ÿc l¿i n¿u thơng tin có ch¿t l±ÿng x¿u s¿ gây ra mßi e dßa cho sÿ tßn t¿i cÿa tß chÿc, do ó CLTT r¿t quan trßng cho sÿ phát trißn bßn vÿng cÿa mßt tß chÿc (Ismail, 2009).

ßnh ngh)a vß DNNVV dÿa trên các ¿c tính ßnh tính thì Doanh nghißp nhß và vÿa là doanh nghißp ßc l¿p vß m¿t pháp lý, có thß tr±ßng cß phi¿u h¿n ch¿ và ißu hành bßi mßt cá nhân hay mßt nhóm chÿ sß hÿu. DN chß n¿m giÿ mßt ph¿n nhß cß phi¿u trên thß tr±ßng, ±ÿc qu¿n lí bßi chính chÿ sß hÿu ho¿c ßng sß hÿu (Bolton, 1971). T¿i Vißt Nam, tiêu chí phân lo¿i DNNVV cing khác nhau theo tÿng giai o¿n phát trißn kinh t¿. Lu¿t Hß trÿ DNNVV (2017) xác ßnh tiêu chí cÿa DNNVV Vißt Nam bao gßm DN nhß, DN vÿa, DN siêu nhß, theo sß l±ÿng lao ßng tham gia b¿o hißm xã hßi bình qn nm, áp ÿng tiêu chí: Tßng ngn vßn khơng q 300 tÿ ßng ho¿c Tßng doanh thu nm tr±ßc lißn kß khơng q 300 tÿ ßng. DNNVV Vißt Nam ±ÿc chia theo l)nh vÿc gßm: nơng nghißp, lâm nghißp, thÿy s¿n; cơng nghißp và xây dÿng; th±¡ng m¿i và dßch vÿ (Nghß ßnh 80/2021/N-CP, 2021). Doanh nghißp nhß và vÿa (DNNVV) là thành ph¿n kinh t¿ nhißu tißm nng và ngày càng góp ph¿n quan trßng trong sÿ tng tr±ßng và phát trißn kinh t¿ cÿa các qußc gia trên th¿ gißi. Theo Ecorys (2012), Châu Âu có kho¿ng 20,7 trißu DNNVV, chi¿m 98% tßng sß DN và sÿ dÿng kho¿ng 67% tßng sß lao ßng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Vßi các qußc gia ASEAN, DNNVV là x±¡ng sßng cho sÿ phát trißn kinh t¿ bßn vÿng cÿa ASEAN, h¡n 96% tßng sß DN là DNNVV, chi¿m 50-85% sß vißc làm trong n±ßc, óng góp tÿ 30-53% GDP (ASEAN, 2020). T¿i Vißt Nam, DNNVV là thành ph¿n kinh t¿ quan trßng trong nßn kinh t¿, DNNVV t¿o vißc làm, tng thu nh¿p cho ng±ßi lao ßng và óng góp cho ngân sách nhà n±ßc. Theo báo cáo cÿa Cÿc ng ký kinh doanh (Bß K¿ ho¿ch và ¿u t±), hißn nay, c¿ n±ßc có kho¿ng 870 nghìn DN ang ho¿t ßng; h¡n 26.000 hÿp tác xã vßi tßng sß 6,8 trißu thành viên, 2,5 trißu lao ßng và h¡n 5,1 trißu hß kinh doanh. Quy mơ các c¡ sß s¿n xu¿t kinh doanh ß Vißt Nam chÿ y¿u là vÿa và nhß (chi¿m trên 94%), t¿o ra kho¿ng mßt trißu vißc làm (chi¿m 49%) lÿc l±ÿng lao ßng trên ph¿m vi c¿ n±ßc (VCCI, 2021). Vì th¿, theo Perera và Chand (2015) thơng tin k¿ tốn ±ÿc cung c¿p bßi các DN này là ¿c bißt quan trßng. Tuylßn m¿nh vß sß l±ÿng nh±ng ho¿t ßng s¿n xu¿t kinh doanh cÿa các DNNVV th±ßng nhß l¿,vßn phÿc vÿ cho ho¿t ßng s¿n xu¿t kinh doanh h¿n ch¿ và kh¿ nng ti¿p c¿n vßn tÿ các ngânhàng th±¡ng m¿i g¿p r¿t nhißu khó khn, mßt ph¿n do ch¿t l±ÿng thơng tin cÿa BCTC khơngÿ tin c¿y (Ph¿m Thành Trung, 2016).

Tồn c¿u hóa ã d¿n ¿n vißc mß rßng thß tr±ßng, tng c±ßng c¿nh tranh và gi¿m nhÿng c¿n trß cho các DN khi tham gia vào thß tr±ßng qußc t¿, do ó DNNVV cing ph¿i ßi m¿t vßi các v¿n ß phÿc t¿p nh± các cơng ty niêm y¿t lßn (Ricci và cßng sÿ., 2010). Vißc nâng cao mÿc ß minh b¿ch và ch¿t l±ÿng thơng tin BCTC s¿ giúp cho các DNNVV tng kh¿ nng thu hút vßn ¿u t± n±ßc ngồi, dß dàng tham gia vào thß tr±ßng vßn và tng c¡ hßi phát trißn cho DNNVV ß c¿ thß tr±ßng trong n±ßc v quòc t. ỵy ban Chun mc K toỏn qußc t¿ (IASB) cing ban hành hß thßng chu¿n mÿc BCTC qußc t¿ ßi vßi các DNNVV (IFRS cho SMEs), ißu này thß hißn vai trị quan trßng và c¿n thi¿t ßi vßi vißc cung c¿p thơng tin k¿ toán cÿa các DNNVV nh¿m áp ÿng nhu c¿u cÿa h¡n 95% các DNNVV trên tồn th¿ gißi.

T±¡ng tÿ nh± các nghiên cÿu ã ±ÿc công bß bßi Page (1984), Collis và Javis (2000), Sian và Roberts (2009), Maingot và Zeghal (2006), Mazars (2008), Ploybut (2012)… t¿i các n±ßc phát trißn và ang phát trißn Tr¿n Thß Thanh H¿i (2012), Tr¿n ình Khơi Ngun (2013), Hß Xn Thÿy (2016), L±u Ph¿m Anh Thi (2018), Nguyßn Thß Ánh Linh (2019)… ã chß ra r¿ng, ßi t±ÿng sÿ dÿng thơng tin BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam cịn th¿p, các ßi t±ÿng sÿ dÿng thơng tin ch±a hài lịng vßi CLTT do các DNNVV cơng bß (Tr¿n ình Khơi Ngun, 2013)… do ó ¿t ra nghi v¿n ph¿i chng CLTT BCTC nói chung và CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam nói riêng cịn ch±a thÿc sÿ hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin. Tính hÿu ích cÿa thơng tin BCTC có thß bß suy gi¿m do nhißu nguyên nhân khác nhau nh±: áp lÿc

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

vß cân ßi lÿi ích - chi phí, hß thßng BCTC ch¿m thích ÿng vßi sÿ thay ßi, rÿi ro vß sai sót, gian l¿n, ng±ÿng nh¿n thÿc cÿa các bên liên quan, và tác ßng khác tÿ mơi tr±ßng k¿ tốn (Tr¿n Thß Thanh H¿i, 2015). Trong ó áp lÿc vß cân ßi lÿi ích - chi phí cÿa DNNVV Vißt Nam d¿n tßi vißc cung c¿p thơng tin tài chính tiêu tßn nhißu chi phí ß thu th¿p, xÿ lý, so¿n th¿o các BCTC ho¿c cho kißm tốn; h¡n nÿa cịn ph¿i xem xét các chi phí phát sinh tÿ phía ng±ßi sÿ dÿng nh± thu th¿p, phân tích, hay lo¿i bß nhÿng thơng tin thÿa (L±u Ph¿m Anh Thi, 2018). Trong khi lÿi ích mang l¿i tÿ thơng tin ch¿ng h¿n sÿ áp ÿng mßt yêu c¿u pháp lý, th±¡ng m¿i, hay cÿng cß hình ¿nh tài chính cÿa DN, t¿o nißm tin cho khách hàng và nhà ¿u t± (ßi vßi ng±ßi so¿n th¿o), ho¿c có thß là nhÿng k¿t qu¿ phân tích, dÿ báo phù hÿp và áng tin c¿y cho vißc ra quy¿t ßnh (ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng thơng tin)… có thß khơng t±¡ng xÿng vßi chi phí ã bß ra (Hß Xn Thÿy, 2016). Nói khác i, tính hÿu ích cÿa thơng tin tài chính bß gi¿m sút n¿u chi phí v±ÿt quá lÿi ích mang l¿i tÿ vißc cung c¿p - sÿ dÿng thơng tin. ißu này gây ra áp lÿc r¿t lßn ¿n vißc cung c¿p thơng tin tài chính hÿu ích n¿u u c¿u q cao vß lÿi ích mang l¿i cÿa thơng tin tÿ phía nhà n±ßc, ng±ßi sÿ dÿng so vßi kh¿ nng áp ÿng cÿa DNNVV (Dang-Duc-Son, 2006).

Trong nhÿng th¿p kÿ qua, mßt sß nghiên cÿu ã nh¿n m¿nh t¿m quan trßng cÿa CLTT BCTC trong các DNNVV vß vißc gi¿m thơng tin b¿t ßi xÿng giÿa DNNVV vßi các chÿ nÿ (Hope và cßng sÿ, 2011; Collis, 2012; Luypaert và cßng sÿ., 2015); gi¿m thißu chi phí nÿ cÿa các DNNVV (Minnis, 2011; Hope và cßng sÿ 2013; Vander Bauwhede và cßng sÿ, 2015); CLTT BCTC là y¿u tß quan trßng trong vißc ra quy¿t ßnh ¿u t± (Financial Reporting Council, 2015). M¿c dù c¿ các nghiên cÿu và các c¡ quan chun mơn ßu ánh giá cao t¿m quan trßng cÿa CLTT BCTC cÿa các DNNVV, nh±ng các nghiên cÿu vß nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa các ßi t±ÿng này ít ±ÿc tìm th¿y (OECD, 2004), và sÿ chú ý chß ±ÿc tng lên khi IFRS cho SMEs (2009) ±ÿc ban hành (Evans và cßng sÿ, 2005). Trong khi các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC ã ±ÿc nghiên cÿu rßng rãi ß các cơng ty ¿i chúng lßn (Healy và Wahlen, 1999; Dechow và cßng sÿ, 2010) nh±ng cùng chÿ ß này trong các DNNVV ã bß bß quên tÿ lâu. Tuy nhiên, vai trị cÿa DNNVV trong nßn kinh t¿ ngày càng ±ÿc kh¿ng ßnh bßi tÿ lß óng góp vào GDP cÿa các qußc gia, hßi nh¿p kinh t¿ qußc t¿ d¿n tßi các ịi hßi ngày mßt kh¿t khe vß tính minh b¿ch cÿa thơng tin tài chính có kh¿ nng so sánh trong vißc tham gia vào thß tr±ßng vßn, thu hút ¿u t± (Hß Xuân Thÿy, 2016)…¿t ra yêu c¿u CLTT BCTC cÿa DNNVV c¿n ph¿i ±ÿc c¿i thißn, áp ÿng nhu c¿u sÿ dÿng thơng tin cÿa ng±ßi dùng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

BCTC là k¿t qu¿ c¿ q trình tß chÿc cơng tác k¿ tốn ß mßi DN, t¿o ra s¿n ph¿m là thơng tin k¿ tốn hÿu ích nh¿m cung c¿p cho các ßi t±ÿng có nhu c¿u phù hÿp ß ±a ra các quy¿t ßnh kinh t¿. T¿i Vißt Nam, khó khn hißn nay cÿa các DNNVV là thi¿u vßn cho ho¿t ßng s¿n xu¿t kinh doanh. Nh±ng vißc ti¿p c¿n ngußn vßn vay cÿa ngân hàng g¿p nhißu khó khn mà mßt trong nhÿng ngun nhân liên quan ¿n cơng tác k¿ tốn. Cÿ thß, BCTC ±ÿc cung c¿p bßi các DNNVV th±ßng khơng ¿m b¿o tính minh b¿ch trong BCTC, sß sách k¿ tốn ch±a ±ÿc thÿc hißn ¿y ÿ, chính xác, minh b¿ch, cơng khai. Vißc qu¿n lý ho¿t ßng kinh doanh cÿa doanh nghißp cing mang tính ch¿t gia ình, báo cáo chính thÿc th±ßng th¿p h¡n tình tr¿ng thÿc t¿. M¿t khác, DNNVV th±ßng bán hàng khơng có hÿp ßng, khơng tn thÿ ch¿ ß phát hành hóa ¡n bán hàng, khơng thanh tốn qua ngân hàng,… T¿t c¿ nhÿng ißu này ã làm cho vißc phân tích, ánh giá tình hình tài chính cÿa DNNVV khơng ÿ ß tin c¿y, ¿nh h±ßng ¿n quy¿t ßnh xem xét c¿p tín dÿng cÿa các tß chÿc tín dÿng ßi vßi doanh nghißp (Tr¿n Thß Ngßc C¿m và Nguyßn Thß Ngßc H±¡ng, 2015). Bên c¿nh ó, nhÿng nghiên cÿu vß t¿m quan trßng cÿa các BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam khơng nhißu, ¿c bißt là các nghiên cÿu vß nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa DNNVV l¿i càng ít (Ngun Bích Ngßc, 2018).

Theo cách ti¿p c¿n coi trßng quy trình s¿n xu¿t thơng tin cÿa McFie (2006), các nhân tß ngußn nhân lÿc ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC hßi tÿ ß các nhân tß vß ng±ßi s¿n xu¿t, l¿p trình bày và cơng bß thơng tin BCTC cÿa DN cÿ thß là Vai trị cÿa nhà qu¿n trß và Nng lÿc cÿa k¿ tốn. Các nghiên cÿu tißn nhißm ßu nh¿n th¿y CLTT BCTC cÿa các DNNVV là th¿p dÿa trên thang ißm trung bình cÿa các thc tính ch¿t l±ÿng, tuy nhiên, vißc thc tính nào ang ±ÿc ánh giá ß mÿc ß ra sao theo thang ißm o l±ßng ß thÿc hißn t¿p trung c¿i thißn thc tính ó trong ißu kißn ngn lÿc có h¿n cÿa DNNVV thì ch±a có nghiên cÿu nào chß rõ. Tÿng nhân tß trên s¿ ¿nh h±ßng theo cách khác nhau tßi tÿng thc tính CLTT BCTC cÿa DNNVV nh± tính Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Dß hißu, Có thß so sánh và Kßp thßi. Vißc xem xét tÿng thc tính CLTT BCTC ang ±ÿc ánh giá ß mÿc ß nào, thc tính nào ã áp ÿng u c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng, thc tính nào ch±a áp ÿng u c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin là c¿n thi¿t nh¿m chß rõ các thc tính c¿n thi¿t ph¿i c¿i thißn ß áp ÿng yêu c¿u cÿa ng±ßi dùng

<b>trong bßi c¿nh DNNVV là nhÿng ¡n vß h¿n ch¿ vß ngn lÿc. Bên c¿nh ó, vißc nghiên </b>

cÿu ánh giá mÿc ß ¿nh h±ßng cÿa tÿng nhân tß Vai trị cÿa nhà qu¿n trß và Nng lÿc cÿa k¿ tốn tßi tÿng thc tính CLTT BCTC ß chß ra nhÿng tßn t¿i tÿ bên trong doanh nghißp là ngn lÿc s¿n xu¿t thơng tin BCTC và ±a ra các ki¿n nghß c¿i thißn CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam giúp nâng cao ß minh b¿ch cÿa thơng tin BCTC áp ÿng yêu c¿u hßi nh¿p kinh t¿ qußc t¿ cÿa các DNNVV là yêu c¿u c¿p thi¿t c¿n thÿc hißn.

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

Trong bßi c¿nh hißn nay, nghiên cÿu h±ßng tßi o l±ßng CLTT BCTC cÿa các ßi t±ÿng DNNVV theo ¿y ÿ các thc tính ch¿t l±ÿng ±ÿc cơng bß bßi FASB và IASB (2008) nh¿m xem xét thÿc tr¿ng tÿng thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam cịn ch±a thÿc sÿ ±ÿc quan tâm úng mÿc. Các nghiên cÿu nh¿m ánh giá CLTT BCTC cÿa DNNVV Vißt Nam hißn ang ß mÿc ß nào, ã ÿ áp ÿng nhu c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin trong ißu kißn ngn lÿc cÿa các DNNVV này cịn vơ cùng h¿n ch¿ hay ch±a cịn hi¿m th¿y. Vßi quan ißm ti¿p c¿n coi trßng quy trình t¿o l¿p thơng tin h±ßng tßi xem xét tÿng thc tính CLTT BCTC, xác ßnh ¿nh h±ßng ßng thßi và trÿc ti¿p cÿa các nhân tß (Vai trị nhà qu¿n trß, Nng lÿc cÿa k¿ tốn) tßi tÿng thc tính CLTT BCTC ß ±a ra các khuy¿n nghß c¿i thißn CLTT BCTC c¿n ±ÿc l¿p ¿y ß thu¿n lÿi cho DNNVV tÿng b±ßc hồn thißn vißc minh b¿ch thơng tin áp ÿng nhu c¿u ngày càng cao cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin. V¿y câu hßi ¿t ra khi xem xét CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam là: Tÿng thc tính CLTT BCTC h±ßng ¿n sÿ hÿu ích ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng BCTC cÿa DNNVV Vißt Nam ang ±ÿc ánh giá ß mÿc ß nào? Thc tính nào ã áp ÿng ±ÿc nhu c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng, thc tính nào c¿n thi¿t ph¿i c¿i thißn nh¿m gia tng CLTT BCTC? Nhân tß Vai trị cÿa nhà qu¿n trß và Nng lÿc cÿa k¿ tốn có ¿nh h±ßng nh± th¿ nào ¿n tÿng thc tính CLTT BCTC và mÿc ß ¿nh h±ßng cÿa chúng tßi tÿng thc tính CLTT BCTC ±ÿc ánh giá nh± th¿ nào? Theo sÿ hißu bi¿t cÿa tác gi¿, t¿i Vißt Nam ch±a có nghiên cÿu nào i tìm hißu và tr¿ lßi các câu hßi nghiên cÿu trên, xu¿t phát tÿ kho¿ng trßng trong nghiên cÿu lý

<b>thuy¿t và nhu c¿u thÿc t¿, nên lu¿n án chßn ß tài: Nghiên cÿu các nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam. </b>

<b>2. Mÿc tiêu nghiên cÿu </b>

Mÿc tiêu tßng quát cÿa lu¿n án là t¿p trung vào nghiên cÿu các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa DNNVV Vißt Nam theo cách ti¿p c¿n coi trßng q trình s¿n xu¿t thơng tin ±ÿc ß xu¿t bßi McFie (2006), theo ó, các nhân tß thc vß ngn nhân lÿc bên cÿa DNNVV Vißt Nam ±ÿc xác ßnh là có ¿nh h±ßng m¿nh tßi CLTT BCTC ±ÿc cung c¿p bßi các DN này, tuy nhiên, mÿc ß ¿nh h±ßng nh± th¿ nào tßi CLTT BCTC thơng qua các thc tính ch¿t l±ÿng: Thích hÿp; Trình bày trung thÿc; Dß hißu; Có thß so sánh; Kßp thßi c¿n ±ÿc xem xét. Bên c¿nh ó, các thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam ang ±ÿc ng±ßi sÿ dÿng thông tin BCTC cÿa các DN này ánh giá ß mÿc ß nào c¿n nghiên cÿu bß sung, qua ó lu¿n án ±a ra nhÿng ki¿n nghß vß các nhân tß ¿nh h±ßng và mÿc ß ¿nh h±ßng tßi tÿng thc tính CLTT nh¿m nâng cao CLTT BCTC ß áp ÿng tßt nh¿t nhu c¿u thơng tin ngày càng cao cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin trong các DNNVV Vißt Nam. Cÿ thß, lu¿n án thÿc hißn nh¿m ¿t ¿n ba mÿc tiêu:

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

<i>Thÿ nh¿t: Xác ßnh cách thÿc o l±ßng ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </i>

thơng qua các thc tính CLTT BCTC phù hÿp vßi các DNNVV Vißt Nam.

<i>Thÿ hai: Xem xét ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß ¿n tÿng thc tính ch¿t l±ÿng </i>

thơng tin báo cáo tài chính trong các DNNVV Vißt Nam.

<i>Thÿ ba: ánh giá sÿ ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n tÿng thc </i>

tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính trong các DNNVV Vißt Nam ß tÿ ó ±a ra nhÿng ki¿n nghß nh¿m c¿i thißn CLTT BCTC theo tÿng thußc tính CLTT.

<b>3. Câu hßi nghiên cÿu </b>

Tÿ nhÿng v¿n ß ±ÿc trình bày trên, ß ¿t ±ÿc mÿc tiêu nghiên cÿu nh± ã gißi thißu, lu¿n án ¿t ra ba câu hßi nghiên cÿu nh± sau:

<i>Câu hßi 1: Các thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các DNNVV </i>

Vißt Nam ang ±ÿc ánh giá nh± th¿ nào?

<i>Câu hßi 2: Các nhân tß thc vß ngn nhân lÿc (Vai trị cÿa nhà qu¿n trß; Nng </i>

lÿc cÿa k¿ tốn) ¿nh h±ßng nh± th¿ nào ¿n tÿng thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các DNNVV Vißt Nam?

<i>Câu hßi 3: ßnh h±ßng c¿i thißn CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam nh± </i>

th¿ nào?

<b>4. ßi t±ÿng, ph¿m vi nghiên cÿu </b>

<b>ßi t±ÿng nghiên cÿu </b>

ßi t±ÿng nghiên cÿu trong lu¿n án là ch¿t l±ÿng thông tin báo cáo tài chính và ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß tßi CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam.

<b>Ph¿m vi nghiên cÿu </b>

+ Ph¿m vi không gian: Nghiên cÿu ±ÿc thÿc hißn t¿i các DNNVV Vißt Nam theo tiêu chí quy mơ ±ÿc xác ßnh theo quy ßnh cÿa Vißt Nam – Lu¿t doanh nghißp nhß và vÿa (2017) và Nghß ßnh sß 80/2021/N-CP). Lu¿n án khơng ß c¿p tßi các DN siêu nhß, các DNNVV có vßn ¿u t± trÿc ti¿p n±ßc ngồi (FDI), DNNVV có trách nhißm gi¿i trình cơng khai và phát hành BCTC theo mÿc ích chung cho ßi t±ÿng bên ngồi DN (IASB, 2009) t¿p trung t¿i 3 thành phß lßn: Hà Nßi, à N¿ng và thành phß Hß Chí Minh ¿i dißn cho ba trung tâm kinh t¿ cÿa Vißt Nam n¡i t¿p trung sß l±ÿng DNNVV lßn chi¿m 76,7% tßng sß DNNVV c¿ n±ßc (VCCI, 2021).

+ Ph¿m vi thßi gian: Lu¿n án sÿ dÿng danh sách DNNVV ±ÿc cung c¿p bßi Sß k¿ ho¿ch ¿u t± cÿa các thành phß Hà Nßi, à N¿ng và thành phß Hß Chí Minh có dÿ lißu t¿i thßi ißm 31/12/2021 vßi tình tr¿ng ang ho¿t ßng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

Thßi gian ti¿n hành kh¿o sát chính thÿc tÿ tháng 3/2022 ¿n h¿t tháng 5/2022. + Ph¿m vi nßi dung: Có nhißu nhóm nhân tß ¿nh h±ßng ¿n ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa các DNNVV, ¿nh h±ßng trÿc ti¿p ho¿c gián ti¿p, nhóm các nhân tß ±ÿc ti¿p c¿n theo Nhóm nhân tß bên trong và Nhóm nhân tß bên ngồi doanh nghißp. Trong ph¿m vi nghiên cÿu cÿa Lu¿n án theo cách ti¿p c¿n coi trßng quy trình s¿n xu¿t thơng tin cÿa McFie (2006), lu¿n án chßn ti¿p c¿n theo nhóm nhân tß ngn nhân lÿc bên trong cÿa DNNVV ¿nh h±ßng trÿc ti¿p tßi CLTT BCTC cÿa các ßi t±ÿng này. Tÿ tßng quan nghiên cÿu và nßn t¿ng lý thuy¿t k¿t thÿa tÿ các nghiên cÿu trong và ngồi n±ßc, hai nhân tß ±ÿc chß ra hßi tÿ trong h¿u h¿t các nghiên cÿu mà tác gi¿ lu¿n án ti¿p c¿n ±ÿc là: Vai trò cÿa nhà qu¿n trß và Nng lÿc cÿa k¿ tốn ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC thơng qua các thc tính CLTT trong các DNNVV Vißt Nam. ây là hai nhân tß ¿nh h±ßng có tính quy¿t ßnh tßi vißc l¿p, trình bày và cơng bß thơng tin BCTC cÿa DN, là các tác nhân ¿u tiên theo cách ti¿p c¿n vß chußi cung ÿng BCTC cÿa DN, do ó, vißc xem xét các nhân tß này ¿nh h±ßng nh± th¿ nào tßi tÿng thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam mang tính quan trßng. K¿ thÿa thang o cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) và chßnh sÿa cho phù hÿp vßi nßi dung nghiên cÿu trong bßi c¿nh DNNVV Vißt Nam, CLTT BCTC lÿa chßn nghiên cÿu theo quan ißm hßi tÿ cÿa FASB và IASB (2008), các thc tính ±a vào nghiên cÿu trong mơ hình nghiên cÿu gßm các thc tính c¡ b¿n là Thích hÿp, Trình bày trung thÿc và các thc tính bß sung Có thß so sánh, Dß hißu và Kßp thßi.

<b>5. Ph±¡ng pháp nghiên cÿu </b>

Ph±¡ng pháp nghiên cÿu cÿa lu¿n án là ph±¡ng pháp hßn hÿp g¿n k¿t và gi¿i thích, bao gßm ph±¡ng pháp ßnh tính và ßnh l±ÿng.

<i>Ph±¡ng pháp ßnh tính: ±ÿc thÿc hißn b¿ng ph±¡ng pháp th¿o lu¿n vßi chuyên </i>

gia là các gi¿ng viên, cán bß thußc vÿ ch¿ ß k¿ tốn – kißm tốn, K¿ tốn viên, K¿ tốn tr±ßng, Phÿ trách k¿ tốn, Tßng giám ßc/Giám ßc… có trình ß chun mơn tÿ cÿ nhân trß lên và thßi gian làm vißc tÿ 3 nm trß lên. Mÿc ích cÿa nghiên cÿu ßnh tính là ß kh¿ng ßnh nhân tß ±a vào mơ hình nghiên cÿu là phù hÿp vßi bßi c¿nh nghiên cÿu, lÿa chßn các thc tính o l±ßng CLTT BCTC cho nghiên cÿu, hißu chßnh và bß sung các thang o o l±ßng CLTT BCTC, các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam.

<i>Ph±¡ng pháp ßnh l±ÿng: Nghiên cÿu ßnh l±ÿng ±ÿc sÿ dÿng ß ánh giá các </i>

thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam, o l±ßng mÿc ß ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß ¿n tÿng thußc tính CLTT BCTC. Cÿ m¿u ß nghiên cÿu dÿa trên chßn m¿u thu¿n tißn, nghiên cÿu ti¿n hành kh¿o sát các ßi t±ÿng bên trong DN có ¿nh h±ßng tßi q trình l¿p, trình bày và cơng bß thơng tin BCTC (nhà qu¿n trß- Giám ßc, Tßng giám

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

ßc, chÿ tßch HQT). Tác gi¿ sÿ dÿng kÿ thu¿t xÿ lý và phân tích dÿ lißu b¿ng ph¿n mßm SPSS 20.0 và AMOS ti¿n hành kißm ßnh thơng qua các b±ßc: ánh giá ß tin c¿y các thang o b¿ng kißm ßnh Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tß khám phá EFA b¿ng kißm ßnh KMO, Phân tích nhân tß kh¿ng ßnh (CFA) và phân tích mơ hình c¿u trúc tuy¿n tính (SEM).

<b>6. Nhÿng óng góp mßi cÿa lu¿n án </b>

Xem xét và ßi chi¿u vßi các nghiên cÿu ±ÿc thÿc hißn bßi các nhà khoa hßc tr±ßc ây, lu¿n án ã óng góp mßi nhÿng v¿n ß sau:

- Tác gi¿ ã hß thßng hóa lý thuy¿t CLTT BCTC, ph±¡ng pháp o l±ßng CLTT BCTC và các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC trong các DN nói chung, DNNVV nói riêng tÿ nhÿng nghiên cÿu tr±ßc ây trên th¿ gißi và Vißt Nam. Nßi dung này bao gßm vißc hß thßng hóa nßn t¿ng lý thuy¿t CLTT BCTC, ¿c ißm cÿa DNNVV và ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß cing nh± ¿c ißm cÿa DNNVV tßi CLTT BCTC. Vißc tßng hÿp này giúp các nhà nghiên cÿu ti¿p theo ti¿p c¿n lý thuy¿t CLTT BCTC và các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC cÿa các DNNVV mßt cách có hß thßng và dß dàng h¡n.

- Nghiên cÿu này dÿa trên Lý thuy¿t ÿy nhißm và Lý thuy¿t thơng tin hÿu ích ß bißn gi¿i mßi quan hß giÿa các nhân tß ¿nh h±ßng tßi các thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam. Do h¿n ch¿ vß ngußn lÿc và ¿nh h±ßng bßi các ¿c ißm ¿c thù (sÿ chia tách giÿa quyßn qu¿n lý và qun kißm sốt, h¿n ch¿ vß ngn lÿc…) nên vißc áp ÿng thơng tin hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh trong q trình sÿ dÿng thơng tin báo cáo tài chính cịn nhißu b¿t c¿p. Theo quan ißm coi trßng quy trình t¿o l¿p thơng tin áp ÿng yêu c¿u ng±ßi sÿ dÿng, các nhân tß thc vß ngn nhân lÿc (Vai trị cÿa nhà qu¿n trß và Nng lÿc cÿa k¿ tốn) cÿa DNNVV là nhÿng nhân tß ±ÿc xem là có ¿nh h±ßng m¿nh tßi CLTT BCTC ±ÿc cung c¿p bßi các DN này. Theo ó, Lý thuy¿t ÿy nhißm, Lý thuy¿t thơng tin hÿu ích sÿ dÿng trong nghiên cÿu là c¡ sß nßn t¿ng bißn gi¿i mßi quan hß ÿy nhißm gây ra b¿t cân xÿng thơng tin, kém hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin BCTC cÿa DNNVV Vißt Nam

- Vß ph±¡ng dißn ph±¡ng pháp nghiên cÿu, nghiên cÿu ã ti¿n hành xây dÿng, hißu chßnh, bß sung thang o o l±ßng các nhân tß ¿nh h±ßng tßi tÿng thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính cÿa doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam. Khơng chß dÿng l¿i ß phân tích nhân tß khám phá nh± các nghiên cÿu tißn nhißm, nghiên cÿu ã phân tích nhân tß kh¿ng ßnh, phân tích mơ hình c¿u trúc tuy¿n tính ß chß rõ tính ¿nh h±ßng cÿa nhân tß Vai trị cÿa nhà qu¿n trß, Nng lÿc cÿa k¿ tốn cÿa các doanh nghißp nhß và vÿa Vißt Nam ¿nh h±ßng tßi tÿng thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính gßm: Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Có thß so sánh, Dß hißu và Kßp thßi.

- K¿t qu¿ nghiên cÿu cho th¿y các thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam gßm: Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Dß hißu, Có thß so sánh, Kßp thßi ßu ±ÿc ánh giá ß mÿc ß trung bình, thc tính Trình bày trung thÿc ±ÿc ánh giá th¿p

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

h¡n các thc tính khác. Bi¿n ßc l¿p Nng lÿc cÿa k¿ tốn ¿nh h±ßng tßi t¿t c¿ các thc tính CLTT BCTC cÿa các DNNVV Vißt Nam theo thÿ tÿ nh± sau: Thích hÿp (0,649), Trình bày trung thÿc (0,623), Có thß so sánh (0,459), Dß hißu (0,376), Kßp thßi (0,287). Bi¿n ßc l¿p Vai trị cÿa nhà qu¿n trß ¿nh h±ßng tßi các thc tính CLTT BCTC l¿n l±ÿt là: Kßp thßi (0,211), Trình bày trung thÿc (0,170), Thích hÿp (0,113) và khơng t±¡ng ßng vßi k¿t qu¿ các nghiên cÿu tißn nhißm dÿa trên giá trß trung bình cÿa CLTT BCTC, k¿t qu¿ cÿa nghiên cÿu này nh¿n th¿y Vai trị cÿa nhà qu¿n trß khơng ¿nh h±ßng tßi thc tính Dß hißu và Có thß so sánh

- Trên c¡ sß k¿t qu¿ nghiên cÿu, lu¿n án khuy¿n nghß và ß xu¿t các gi¿i pháp nh¿m c¿i CLTT BCTC trong các DNNVV Vißt Nam. ßi vßi các DNNVV Vißt Nam vßi ngußn lÿc h¿n ch¿, cân nh¿c giÿa áp lÿc lÿi ích - chi phí trong q trình cung c¿p thơng tin BCTC, các DNNVV Vißt Nam có thß ánh giá, nhìn nh¿n tính ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß tßi tÿng thc tính CLTT BCTC mßt cách chi ti¿t ß t¿p trung vào các thc tính cịn h¿n ch¿, phát huy nhÿng thc tính ã ±ÿc ánh giá phù hÿp nh¿m gia tng CLTT BCTC áp ÿng nhu c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin BCTC, áp ÿng u c¿u hßi nh¿p qußc t¿ ngày càng sâu rßng, khuy¿n nghß vß l¿p, trình bày và cơng bß thơng tin báo cáo tài chính; khuy¿n nghß tng c±ßng vai trị cÿa nhà qu¿n trß; khuy¿n nghß c¿i thißn nng lÿc cÿa k¿ tốn; khuy¿n nghß vßi các c¡ quan giám sát…

<b>7. K¿t c¿u cÿa lu¿n án </b>

Ngồi ph¿n mß ¿u và k¿t lu¿n, lu¿n án bao gßm 5 ch±¡ng cÿ thß: Ch±¡ng 1: Tßng quan vß v¿n ß nghiên cÿu

Ch±¡ng 2: C¡ sß lý thuy¿t và mơ hình nghiên cÿu Ch±¡ng 3: Ph±¡ng pháp nghiên cÿu

Ch±¡ng 4: K¿t qu¿ nghiên cÿu

Ch±¡ng 5: Th¿o lu¿n k¿t qu¿ nghiên cÿu và khuy¿n nghß Tài lißu tham kh¿o

Phÿ lÿc

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

<b>CHĂNG 1: TịNG QUAN Vị VắN ị NGHIấN CỵU </b>

<b>1.1 Tòng quan cỏc phĂng phỏp tip cn v o l±ßng ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b>

Dÿa theo khn m¿u cÿa CMKT qc t¿ (IAS 01), CLTT BCTC là “cung c¿p thơng tin tài chính hÿu ích vß DN cho các ¿u t± hißn t¿i, tißm nng và ng±ßi cho vay, chÿ nÿ khác trong vißc ±a ra quy¿t ßnh”. ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng, CLTT BCTC ±ÿc ßnh ngh)a là sÿ phù hÿp ß sÿ dÿng bao gßm: Chính xác, ¿y ÿ, Phù hÿp, Kßp thßi và Nh¿t quán (Baltzan, 2012). IASB (2008) cho r¿ng, CLTT BCTC ±ÿc hißu nh± là nhÿng thc tính làm cho nhÿng thơng tin trình bày trên các BCTC trß nên hÿu ích ßi vßi nhÿng ng±ßi sÿ dÿng thơng tin bao gßm: Có thß hißu ±ÿc, Thích hÿp, áng tin c¿y, Có thß so sánh. Dù mßi quan ißm và ßnh ngh)a vß ch¿t l±ÿng thơng tin tuy có khác nhau nh±ng nhìn chung ßu có sÿ thßng nh¿t trong cách nhìn nh¿n CLTT BCTC ph¿i ¿m b¿o ±ÿc các ¿c tr±ng c¡ b¿n cÿa thơng tin và phÿ thc vào y¿u tß c¿m nh¿n, ánh giá cÿa ng±ßi có nhu c¿u sÿ dÿng.

Trong b¿t kÿ mßt nghiên cÿu nào có liên quan ¿n ch¿t l±ÿng BCTC, m¿c dù ch¿t l±ÿng BCTC óng vai trị là nhân tß ¿nh h±ßng hay nhân tß bß ¿nh h±ßng thì vißc o l±ßng ch¿t l±ÿng BCTC là r¿t quan trßng, vì nó quy¿t ßnh ¿n hißu qu¿ mßt cußc nghiên cÿu (Nguyßn Thß Ph±¡ng Hßng, 2016). Geert Braam và Ferdy van Beest (2013) cho r¿ng, v¿n ß chính y¿u trong nghiên cÿu vß CLTT BCTC là tìm hißu ph±¡ng thÿc xác ßnh, ánh giá CLTT BCTC. Tùy thußc vào mÿc tiêu nghiên cÿu, ¿c ißm mà nhà nghiên cÿu sÿ dÿng các cách thÿc khác nhau ß ánh giá CLTT BCTC (Andra Gajevszky, 2015). Do ó, ß ánh giá CLTT BCTC các nhà nghiên cÿu trong và ngoài n±ßc h¿u nh± ßu t¿p trung ánh giá theo giá trß thơng tin trên BCTC các DN mang l¿i. Tuy nhiên, CLTT BCTC khó có thß quan sát trÿc ti¿p ±ÿc, xu¿t phát tÿ ¿c ißm này, trong các nghiên cÿu tr±ßc ây cing ã sÿ dÿng nhißu ph±¡ng pháp o l±ßng khác nhau nh±: o l±ßng theo ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n; o l±ßng dÿa trên tính thích hÿp cÿa thơng tin; o l±ßng theo mßt sß thc tính cÿ thß cÿa CLTT BCTC và o l±ßng dÿa trên ¿y ÿ các thc tính CLTT và có thß ±ÿc tßng quan theo b¿ng 1.1 sau:

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

<b><small>(Specific items as proxies for FRQ) </small></b>

<b><small>o lòng da trờn y  cỏc thuòc </small></b>

ã Kiòm tra mßi quan hß giÿa sß lißu thu nh¿p (bi¿n k¿ tốn) trên lý, ch¿t l±ÿng cÿa kißm sốt nßi bß, báo cáo cÿa kißm tốn viên, tính dß ßc cÿa thơng tin, v.v.), ho¿c các

• ánh giá CLTT BCTC dÿa trên tính hÿu ích cÿa thơng tin trong vißc ra quy¿t ßnh ßi vßi các nhà ¿u t± và chÿ nÿ dÿa trên các thuòc

ã Cung cp cỏc ỏnh giỏ sõu sc vß giá trß kinh t¿ cÿa dÿ lißu thu bòi Khung khỏi niòm IASB. ã ng trên quan ißm cÿa ng±ßi dùng ch¿ng h¿n nh± ch¿t l±ÿng (hÿu ích) ß làm gì? và ch¿t l±ÿng (hÿu ích) cho ai?

• Thu th¿p c¿ thơng tin tài chính và phi tài chính ß hß trÿ vißc ra quy¿t ßnh cÿa ng±ßi dùng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

<b><small>(Specific items as proxies for FRQ) </small></b>

<b><small>o lòng da trờn y  cỏc thuòc </small></b>

ã o l±ßng dÿa trên gi¿ ßnh r¿ng lÿi nhu¿n cÿa DN là kho¿n mÿc quan trßng nht trong BCTC.

ã Cỏc vn ò vò phân bißt giÿa các kho¿n lÿi nhu¿n tích liy và khơng tích liy.

• Các cơng cÿ phát hißn qu¿n trß lÿi nhu¿n cho th¿y t¿m quan tròng ca cht lng li nhun

ã Chò xem xét các thơng tin ±ÿc cơng bß trong báo cáo tài chính ß ánh giá CLTT BCTC. • Khơng quan tâm ¿n c¿m nh¿n cÿa ng±ßi dựng.

ã o lòng da trờn gi¿ ßnh r¿ng thơng tin k¿ tốn t±¡ng ÿng trÿc ti¿p vßi giá trß thß tr±ßng. nhân và chÿ quan cÿa nhà nghiên cÿu trong vißc o l±ßng ¿y ÿ theo nh¿n thÿc và kinh nghißm cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin BCTC.

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

<b><small>(Specific items as proxies for FRQ) </small></b>

<b><small>o l±ßng dÿa trên ¿y ÿ các thußc </small></b>

<small>Giá trß hÿp lý - Koonce, Nelson, và Shakespeare (2011); báo cáo cÿa kißm tốn viên – Grey và cßng sÿ (2011); kh¿ nng dß ßc cÿa thông tin - Biddle </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

<i><b>1.1.1 o l±ßng theo ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n </b></i>

Qu¿n trß lÿi nhu¿n là “sÿ can thißp có mÿc ích vào quy trình BCTC vßi mÿc ích ¿t ±ÿc mßt sß lÿi ích cá nhân” (Schipper, 1989). Các mơ hình dßn tích sÿ dÿng các c¿p ß qu¿n trß lÿi nhu¿n ho¿c ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n làm ¿i dißn cho CLTT BCTC. Mßt mơ hình ±ÿc nhißu nhà nghiên cÿu sÿ dÿng là mơ hình Jones (1991) nh± Gul và cßng sÿ (2003), Dowdell và Krishnan (2004), Beneish (2001)…sÿ dÿng mơ hình này xem CLTT BCTC là th±ßc o nghßch ¿o cÿa ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n. Mơ hình ch¿t l±ÿng dßn tích cÿa Dechow và Dichev (2002) ±ÿc sÿ dÿng bßi Aboody và cßng sÿ (2005), Biddle và cßng sÿ (2009), Francis và cßng sÿ (2005), Nguyßn Thß Thanh Ph±¡ng và ¿ng Ngßc Hùng (2020)…o l±ßng mÿc ß hißu qu¿ cÿa các kho¿n dßn tích ph¿n ánh lên dịng tißn (Tasios và Bekiaris, 2012). Biddle và cßng sÿ (2009) sÿ dÿng mô hình Dechow và Dichev (2002) làm ¿i dißn cho CLTT BCTC trong vißc ánh giá hißu qu¿ ¿u t±. Các mơ hình ánh giá CLTT BCTC thông qua ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n dÿa trên gi¿ ßnh r¿ng ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n cÿa DN ±ÿc cho là mÿc quan trßng nh¿t trong BCTC là ißm cßt lõi cÿa BCTC. Hành vi qu¿n trß lÿi nhu¿n ±ÿc cho là có tác ßng tiêu cÿc ¿n CLTT BCTC b¿ng cách gi¿m tính hÿu ích cÿa thông tin BCTC (Van Tendeloo và Vanstraelen, 2005). ¯u ißm cÿa vißc sÿ dÿng th±ßc o lÿi nhu¿n là có c¡ hßi quan sát k¿t qu¿ cÿa các ¿c ißm cơng ty vß mÿc ß qu¿n trß lÿi nhu¿n và t±¡ng ßi dß dàng trong vißc thu th¿p dÿ lißu và o l±ßng (Dechow và cßng sÿ., 1995). Do ó, Mbobo và Ekpo (2016) l¿p lu¿n r¿ng h¿u h¿t các nhà phân tích có xu h±ßng sÿ dÿng ph±¡ng pháp này khi phân tích ho¿t ßng cÿa mßt DN. Tuy nhiên, mơ hình này chß cung c¿p th±ßc o gián ti¿p cho CLTT BCTC và ph±¡ng pháp o l±ßng này là khó phân bißt lÿi nhu¿n mà ban ißu hành có thß chi phßi và lÿi nhu¿n khơng thß chi phßi (Healy vàWahlen, 1999). Ngồi ra, các ph±¡ng pháp o l±ßng dÿa trên lÿi nhu¿n nh¿n m¿nh t¿m quan trßng cÿa ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n h¡n là CLTT BCTC và không t¿p trung vào thơng tin phi tài chính trong q trình ra quy¿t ßnh.

<i><b>1.1.2 o l±ßng dÿa trên tính thích hÿp cÿa thơng tin </b></i>

Các mơ hình liên quan ¿n tính thích hÿp cÿa thơng tin th±ßng kißm tra dÿa trên mßi quan hß giÿa giá cß phi¿u và dÿ lißu thu nh¿p ±ÿc báo cáo trên BCTC. ißu này nh¿m ánh giá lißu các sß lißu ±ÿc trình bày trên BCTC có hißn thß ±ÿc các thơng tin nhà ¿u t± sÿ dÿng ß ánh giá vßn chÿ sß hÿu cÿa DN hay khơng (Barth và cßng sÿ., 2001) và quan sát mßi liên hß giÿa giá cß phi¿u và các bi¿n sß k¿ tốn (Beaver, 2002). Các mơ hình ±ÿc sÿ dÿng th±ßng xun nh¿t trong nghiên cÿu vß tính thích hÿp cÿa thơng tin là các mơ hình Ohlson (1995, 1999) ±ÿc sÿ dÿng trong hàng trm bài báo thußc các l)nh vÿc khác nhau. Mßt sß sÿ dÿng mơ hình Ohlson ß ánh giá CLTT BCTC nh± Aboody và cßng sÿ (2002), Burgstahler và Dichev (1997), Yasas và Perera (2019)…Trong cách ti¿p c¿n dÿa trên tính phù hÿp cÿa thơng tin, giá cß phi¿u ±ÿc coi

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

là giá trß thß tr±ßng cÿa DN, trong khi thơng tin k¿ tốn trên BCTC ¿i dißn cho giá trß DN ±ÿc l¿p trên dÿ lißu k¿ tốn. Do ó, các mơ hình nh± v¿y o l±ßng CLTT BCTC b¿ng cách t¿p trung vào mßi liên hß giÿa sß lißu k¿ tốn và ph¿n ÿng cÿa thß tr±ßng chÿng khốn. Tuy nhiên trong tr±ßng hÿp khơng có thß tr±ßng vßn phát trißn và hißu qu¿, nhÿng thay ßi trong thơng tin k¿ tốn s¿ khơng hồn tồn t±¡ng ÿng vßi nhÿng thay ßi trong giá trß thß tr±ßng cÿa DN. Ngồi ra, mơ hình này t¿p trung vào quan ißm cÿa nhà ¿u t±. M¿c dù mơ hình này cung c¿p cái nhìn sâu s¿c vß giá trß kinh t¿ cÿa các sß lißu vß thu nh¿p, Mbobo và Ekpo (2016) l¿p lu¿n r¿ng nó khơng giúp phân bißt mÿc ß Thích hÿp và Trình bày trung thÿc cÿa thơng tin BCTC và nó chß cung c¿p mßt th±ßc o gián ti¿p vß CLTT BCTC.

Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) cho r¿ng, các bi¿n sÿ dÿng theo ph±¡ng pháp này chß o l±ßng các thơng ßnh l±ÿng ±ÿc cung c¿p trên BCTC, và cing l±u ý r¿ng CLTT BCTC là mßt khái nißm rßng h¡n và khơng chß bao gßm thơng tin tài chính mà cịn bao gßm c¿ thơng tin phi tài chính, các thơng tin phi tài chính này nên ±ÿc ±a vào trong mơ hình o l±ßng CLTT BCTC ß o l±ßng mßt cách tồn dißn h¡n n¿u khơng k¿t qu¿ mơ hình s¿ t¿o ra k¿t qu¿ sai lßch. T±¡ng tÿ, Abdullahi và Abubakar (2017) tuyên bß r¿ng, ph±¡ng pháp ti¿p c¿n theo tính phù hÿp cÿa thơng tin và ghi nh¿n tßn th¿t kßp thßi t¿p trung vào các ¿c tính tài chính cÿa CLTT BCTC vß tính Thích hÿp và Trình bày trung thÿc cÿa thơng tin BCTC, chúng khơng t¿p trung vào các thc tính phi tài chính ch¿ng h¿n nh± tính Dß hißu và tính Có thß so sánh.

Nhißu nghiên cÿu tr±ßc ây vß CLTT BCTC là nghiên cÿu ßnh l±ÿng nh± nghiên cÿu cÿa Barth và cßng sÿ (2008); Chen và cßng sÿ (2010); Dechow và cßng sÿ (2010); Fox và cßng sÿ (2013)… Brüggemann và cßng sÿ (2013) tuyên bß r¿ng, h¿u h¿t các nghiên cÿu vß BCTC trong các tài lißu tr±ßc ây sÿ dÿng các bißn pháp o l±ßng CLTT BCTC ßu dÿa trên c¡ sß dÿ lißu thÿ c¿p, có tính th±¡ng m¿i và vißc xem xét tác ßng ngồi các con sß tßng hÿp v¿n thi¿u. Mßt h¿n ch¿ áng kß cÿa các mơ hình ßnh l±ÿng là khó xác ßnh lißu k¿t qu¿ cÿa các nghiên cÿu ßnh l±ÿng có bß ¿nh h±ßng bßi nhÿng thay ßi trong trong mơi tr±ßng kinh t¿ ho¿c c¡ c¿u khuy¿n khích cÿa doanh nghißp.

<i><b>1.1.3 o l±ßng theo mßt sß y¿u tß cÿ thß cÿa báo cáo tài chính </b></i>

Các nghiên cÿu theo ph±¡ng pháp này dÿa theo mßt sß y¿u tß cÿ thß trên BCTC nh± báo cáo cÿa kißm tốn viên, kh¿ nng dß hißu cÿa thơng tin, ch¿t l±ÿng cÿa kißm sốt nßi bß, mßt sß thc tính riêng l¿ nh± Tính kßp thßi, Trình bày trung thÿc, tính Thích hÿp ho¿c ch¿t l±ÿng cÿa các báo cáo ánh giá khác nhau (nh± báo cáo kißm tốn) trong các thông tin BCTC ±ÿc sÿ dÿng là các chß báo ¿i dißn chung cho CLTT BCTC. Các ph±¡ng pháp này ánh giá tÿng m¿t cÿ thß cÿa BCTC và kißm tra tác ßng cÿa vißc trình bày thơng tin cÿ thß trong BCTC ßi vßi quy¿t ßnh cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin ó. Mßt sß nghiên cÿu ã sÿ dÿng giá trß hÿp lý (Koonce và cßng sÿ., 2011), ch¿t l±ÿng kißm sốt nßi bß (Lajili và cßng sÿ., 2012), báo cáo cÿa kißm tốn viên (Gray và cßng

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

sÿ., 2011) ho¿c kh¿ nng dß hißu cÿa thơng tin (Biddle và cßng sÿ 2009) nh± là th±ßc o CLTT BCTC. H¡n nÿa, trong danh mÿc này, các thc tính CLTT BCTC riêng l¿ ±ÿc mßt sß nhà nghiên cÿu sÿ dÿng làm ¿i dißn ß o CLTT BCTC nh± Armstrong và cßng sÿ (2010), Daske và Gebhardt (2006), Davies và Whittred (1980), Jonas và Blanchet (2000), Kythreotis (2014), McDaniel và cßng sÿ (2002), Parry và Groves (1990), Schipper và Vincent (2003), Wolk và cßng sÿ (1992).

Parry và Groves (1990) ã sÿ dÿng tính Kßp thßi nh± mßt ¿i dißn ß o l±ßng CLTT BCTC ß Bangladesh b¿ng cách sÿ dÿng chß sß Singhvi (1968) trong các BCTC cÿa 94 cơng ty, nghiên cÿu chß ra r¿ng khơng có mßi liên hß áng kß nào giÿa CLTT BCTC và BCTC ±ÿc l¿p bßi các k¿ tốn viên có trình ß chun mơn. Jonas và Blanchet (2000) ã phát trißn các câu hßi vß thc tính CLTT BCTC riêng bißt ß ánh giá CLTT dÿa trên các khn khß khái nißm ±ÿc cơng bß bßi FASB (1980) và IASC (1989). Các nghiên cÿu tißn nhißm khác dÿa trên các thc tính CLTT BCTC là McDaniel và cßng sÿ (2002), ã sÿ dÿng các tuyên bß cÿa FASB ß xác ßnh mßt sß thc tính CLTT BCTC. Woods và Marginson (2004) ã làm theo cách ti¿p c¿n và phát trißn t±¡ng tÿ dÿa trên thc tính CLTT BCTC trên nßn t¿ng các tuyên bß cÿa IASB ß ánh giá CLTT BCTC. ¯u ißm chính cÿa cách ti¿p c¿n này là hình thành mßi liên hß trÿc ti¿p giÿa nh¿n thÿc vß ch¿t l±ÿng cÿa các nhóm ng±ßi dùng cÿ thß và sÿ phát trißn cÿa các phép o ch¿t l±ÿng. Ngoài ra, Jones và Smith (2014), ã nghiên cÿu vißc sÿ dÿng các th±ßc o thay th¿ vß mÿc ß dß hißu ßi vßi các báo cáo k¿ tốn b¿ng cách sÿ dÿng Bài kißm tra nh¿n d¿ng ý ngh)a (MIT) và Kÿ thu¿t xác minh câu (SVT). Kythreotis (2014) cing o l±ßng CLTT BCTC b¿ng cách sÿ dÿng mơ hình hßi quy giÿa mÿc ß phù hÿp và ß tin c¿y cÿa thơng tin BCTC.

Maines (2003), nghiên cÿu i sâu vào phân tích thc tính “áng tin c¿y” cÿa thơng tin trên BCTC, ph±¡ng pháp mà nhóm tác gi¿ sÿ dÿng ß ánh giá vß thc tính áng tin c¿y này là bao gßm: so sánh các sß lißu k¿ tốn vßi CMKT, xem xét v¿n ß cơng bß l¿i các thơng tin k¿ tốn, so sánh các ±ßc tính k¿ tốn và nh¿n bi¿t dịng tißn t±¡ng lai, nh¿n bi¿t sÿ áng tin c¿y cÿa nhÿng thông tin k¿ tốn thơng qua vißc sÿ dÿng các thơng tin này. Mÿc ích cÿa cÿu này nh¿m giúp cho các nhà ho¿ch ßnh chính sách xây dÿng chu¿n mÿc, ng±ßi sÿ dÿng thơng tin có thß xác ßnh nhÿng y¿u tß góp ph¿n tng ß tin c¿y cÿa thông tin BCTC.

Nghiên cÿu cÿa Davood Khodadady (2012) l¿i xem xét thc tính “Sÿ thích hÿp” (relevance) thơng tin BCTC cÿa 49 ngân hàng t¿i ¾n ß, bao gßm 27 ngân hàng thußc sß hÿu nhà n±ßc và 22 ngân hàng t± nhân. Tác gi¿ sÿ dÿng thang o Likert 5 ißm ß o l±ßng danh mÿc gßm 14 thc tính có ¿nh h±ßng ¿n sÿ thích hÿp cÿa thơng tin BCTC, trong ó 10 thc tính liên quan giá trß dÿ báo và 4 thc tính liên quan ¿n giá trß xác nh¿n. K¿t lu¿n cÿa tác gi¿ là thông tin BCTC cÿa các ngân hàng t± nhân thích hÿp h¡n thơng tin BCTC cÿa ngân hàng thc sß hÿu nhà n±ßc.

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

M¿c dù ph±¡ng pháp sÿ dÿng các thc tính riêng l¿ cÿa CLTT BCTC cung c¿p th±ßc o trÿc ti¿p vß CLTT BCTC, Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) gi¿i thích r¿ng nó khơng cung c¿p mßt th±ßc o hồn chßnh vß CLTT BCTC. Ngồi ra, vißc sÿ dÿng các thc tính CLTT BCTC riêng l¿ khơng tn thÿ ph±¡ng pháp Khung khái nißm o l±ßng vß CLTT BCTC vß mÿc ß hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh và nó chß o l±ßng mßt ph¿n khía c¿nh cÿa CLTT BCTC. Schipper và Vincent (2003) tuyên bß r¿ng vißc xác ßnh CLTT BCTC theo tính Thích hÿp, Trình bày trung thÿc và Có thß so sánh là mßt thách thÿc vß m¿t thÿc nghißm n¿u mÿc tiêu o l±ßng riêng l¿ các thành ph¿n ó, vì chúng khơng ßc l¿p vßi nhau nh±ng cing khơng ph¿i là hồn tồn t±¡ng thích vßi nhau và ¿c tr±ng cÿa các thc tính khơng thß o l±ßng mßt cách ßc l¿p.

Tóm l¿i, các ph±¡ng pháp o l±ßng trình bày ß trên chß xem xét thơng tin ±ÿc cơng bß trong BCTC ß ánh giá CLTT BCTC vßi nh¿n thÿc t±¡ng ßi h¿p và bß qua khía c¿nh ng±ßi dùng nh± ch¿t l±ÿng (hÿu ích) cho mÿc ích gì và hÿu ích cho ai? Khung khái nißm cÿa IASB giúp kh¿c phÿc các thi¿u sót trong các ph±¡ng pháp o l±ßng CLTT BCTC ã ±ÿc nghiên cÿu và trình bày ß ph¿n trên.

<i><b>1.1.4 o l±ßng dÿa trên ¿y ÿ các thc tính ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b></i>

Khác vßi nhÿng nghiên cÿu các thc tính ch¿t l±ÿng riêng l¿ cÿa thơng tin BCTC nêu trên, nhóm tác gi¿ khác nghiên cÿu CLTT BCTC thơng qua vißc o l±ßng các thc tính dÿa trên quan ißm cÿa FASB và IASB. Ph±¡ng pháp chÿ y¿u cÿa xu h±ßng này là o l±ßng trên c¡ sß các khái nißm (conceptually- based).

<b>Nghiên cÿu ¿u tiên có thß kß ¿n là cÿa Jonas và Blanchet (2000), m¿c dù mßi </b>

chß dÿng l¿i ß ph¿n nghiên cÿu ßnh tính, hai tác gi¿ ch±a ti¿n hành kißm ßnh thang o và ti¿n hành ph¿n nghiên cÿu ßnh l±ÿng giúp o l±ßng CLTT BCTC b¿ng con sß cÿ thß, tuy nhiên ây là nghiên cÿu ¿t nßn móng cho các nghiên cÿu vß o l±ßng CLTT BCTC trên c¡ sß các khái nißm. B¿ng vißc nghiên cÿu, ánh giá nhÿng ±u ißm, h¿n ch¿ cÿa các khn m¿u và các quy ßnh vß CLTT BCTC ±ÿc ban hnh bòi cỏc tò chc (FASB; ỵy ban chng khốn Hoa kÿ) k¿t hÿp vßi nghiên cÿu ßnh tính thơng qua vißc th¿o lu¿n vßi các các chun gia l cỏc thnh viờn ca ỵy ban kiòm toỏn, kißm tốn viên và nhà qu¿n lý DN, nhóm tác gi¿ ã ti¿n hành xây dÿng thang o o l±ßng CLTT BCTC. Theo nghiên cÿu này, CLTT BCTC ±ÿc o l±ßng bßi nm thành ph¿n là: Thích hÿp, áng tin c¿y, Có kh¿ nng so sánh, Nh¿t quán và Rõ ràng.

Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) ã sÿ dÿng ph±¡ng pháp o l±ßng dÿa trên ¿y ÿ các thc tính CLTT (QCs – based approach) ß o l±ßng ch¿t l±ÿng BCTC cÿa Anh và Mÿ b¿ng ph±¡ng pháp “ho¿t ßng hóa” (operationalize) các thc tính ch¿t l±ÿng ß ánh giá nhÿng thơng tin tài chính và phi tài chính nh¿m xác ßnh tính hÿu ích cÿa thơng tin BCTC dÿa trên nghiên cÿu cÿa Jonas và Blanchet (2000). Nghiên cÿu sÿ dÿng 231 báo cáo th±ßng niên cÿa 3 qußc gia là Mÿ, Anh và Hà Lan trong kho¿ng thßi gian nm

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

2005 và 2007, các tác gi¿ xây dÿng thang o CLTT BCTC cho các thc tính ch¿t l±ÿng theo quan ißm cÿa FASB và IASB (2008). Thang o này gßm các thành ph¿n: Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Có thß hißu ±ÿc, Có kh¿ nng so sánh, Kßp thßi. K¿t qu¿ cho th¿y CLTT BCTC trong các DN Hoa Kÿ (k¿ tốn theo US GAAP) có ißm trung bình là 3,47 và 3,58 t±¡ng ÿng vßi nm 2005 và 2007. CLTT BCTC t±¡ng ÿng trong các DN t¿i Anh và Hà Lan (k¿ toán theo IFRS) là 3,46 và 3,57.

Trong nghiên cÿu nm 2013, Geert Braam và Ferdy van Beest sÿ dÿng thang o Likert 5 b¿c ß o l±ßng tÿng thc tính cÿa các thc tính CLTT BCTC trong các DN niêm y¿t t¿i Hoa Kÿ, Anh. Ph±¡ng pháp nghiên cÿu ±ÿc sÿ dÿng là thÿc nghißm, dÿ lißu thu th¿p là thơng tin trên BCTC cÿa nm 2010. Dÿa trên các tiêu chí vß CLTT BCTC ±ÿc cơng bß bßi FASB và IASB (2010), nhóm tác gi¿ ã ti¿n hành xây dÿng thang o o l±ßng CLTT BCTC. Thang o này là mßt thang o b¿c 2, bao gßm nm thành ph¿n b¿c 1 là: Thích hÿp (13 bi¿n quan sát), Trình bày trung thÿc (7 bi¿n quan sát), Có thß hißu ±ÿc (6 bi¿n quan sát), Có kh¿ nng so sánh (6 bi¿n quan sát), Kßp thßi (1 bi¿n quan sát). K¿t qu¿ cho th¿y CLTT BCTC trong các DN Hoa Kÿ (k¿ toán theo US GAAP) và các DN Anh (k¿ tốn theo IFRS) có ißm trung bình là 2,94 và 3,18.

<b>T¿i Vißt Nam, nghiên cÿu cÿa Nguyßn Ph±¡ng Hßng và D±¡ng Thß Khánh Linh </b>

(2014) h±ßng ¿n mÿc tiêu o l±ßng CLTT BCTC trong các DN t¿i Vißt Nam dÿa trên c¡ sß tßng quát các ¿c ißm vß CLTT BCTC ±ÿc ban hành bßi IASB và FASB. Thang o CLTT BCTC cÿa nghiên cÿu là thang o b¿c 2, bao gßm sáu thành ph¿n: Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Có kh¿ nng so sánh, Có thß kißm chÿng, Kßp thßi, Có thß hißu ±ÿc. ß o l±ßng CLTT BCTC, nhóm tác gi¿ ã ti¿n hành thÿc hißn 137 m¿u kh¿o sát vßi ba nhóm ßi t±ÿng là k¿ tốn viên, kißm tốn viên và nhà ¿u t±. K¿t qu¿ cho th¿y các thành ph¿n CLTT BCTC trong các DN Vißt Nam có giá trß trung bình tÿ 2,79 ¿n 3,45. Trong ó, thc tính Có kh¿ nng so sánh và Có thß hißu ±ÿc có giá trß trung bình cao nh¿t. Các ßi t±ÿng h¿u nh± ßu nh¿n th¿y r¿ng BCTC có sÿ nh¿t qn vß chính sách k¿ tốn và mÿc ß trình bày thơng tin trên BCTC khá rõ ràng, trong khi ó các thc tính cịn l¿i ±ÿc ánh giá ß mÿc ß trung bình. K¿t qu¿ nghiên cÿu cÿa Ngun Trßng Ngun (2016) t¿i 195 cơng ty niêm y¿t trên TTCK Vißt Nam, sÿ dÿng thang o cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) ß o l±ßng, k¿t qu¿ kh¿o sát CLTT BCTC cho th¿y 18 DN ¿t mÿc khá, 19 DN ¿t mÿc trung bình, cịn l¿i 158 DN ¿t mÿc y¿u, kém. Nghiên cÿu cÿa Ph¿m Qußc Thu¿n (2016) vßi nghiên cÿu vß CLTT BCTC và các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n CLTT BCTC trong các DN t¿i Vißt Nam, tác gi¿ xây dÿng thang o và o l±ßng CLTT BCTC trong các DN Vißt Nam theo h±ßng ti¿p c¿n tồn dißn quan ißm vß thành ph¿n và c¿p b¿c cÿa khái nißm CLTT BCTC ±ÿc ban hành bßi FASB và IASB (2010). Tác gi¿ tính tốn giá trß cÿa CLTT BCTC trên c¡ sß l¿y giá trß trung bình cÿa các bi¿n quan sát (ß xác ßnh giá trß các thc tính CLTT BCTC) và trung bình cÿa các thc tính CLTT BCTC (ß xác ßnh giá trß CLTT BCTC) trong các DN t¿i Vißt Nam, k¿t qu¿ ánh giá vßi sß ißm bình qn là 3,76/5. ào Thß Nhung (2020)

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

lÿa chßn quan ißm o l±ßng CLTT thơng tin k¿ tốn theo hai thc tính c¡ b¿n (Thích hÿp và Trình bày trung thÿc) và các thc tính bß sung (Có thß so sánh, Có thß kißm chÿng, Kßp thßi, Dß hißu), k¿t qu¿ nghiên cÿu cho th¿y các thc tính bß sung có vai trị lßn h¡n thc tính c¡ b¿n trong vißc t¿o lên CLTT BCTC cÿa các doanh nghißp xây l¿p niêm y¿t trên TTCK Vißt Nam vßi hß sß hßi quy chu¿n hóa là 0,627. H¿n ch¿ cÿa nghiên cÿu là sÿ dÿng m¿u nghiên cÿu nhß vßi ¿c thù là DNXL nên ch±a ¿i dißn cho tồn bß các doanh nghißp niêm y¿t trên TTCK nói riêng và các doanh nghißp nói chung.

<i>Tóm l¿i,</i>các nghiên cÿu tr±ßc ây xem xét CLTT BCTC ß nhißu góc ß khác nhau nh±: ch¿t l±ÿng lÿi nhu¿n (Reported Earnings), b¿ng cách thông qua ánh giá ch¿t l±ÿng cÿa lÿi nhu¿n trên BCTC ß suy ra k¿t lu¿n vß CLTT BCTC (Ali và cßng sÿ., 2009; Ebraheem Saleem Salem Alzoubi, 2012; Leila và cßng sÿ., 2012; M. Awais Gulzar, 2011…), ánh giá mßi quan hß giÿa sß lißu lÿi nhu¿n trên BCTC vßi ph¿n ÿng cÿa thß tr±ßng chÿng khốn, qua ó xem xét tính Thích hÿp cÿa thơng tin BCTC là tiêu chí ¿i dißn cho CLTT BCTC (Barth và cßng sÿ 2001; Holthausen và Watts, 2001; Nichols và Wahlen, 2004; Schipper và Vincent, 2003…), ch¿t l±ÿng cÿa các cơng bß trên BCTC (Roudaki 2011; Billings 2011; Caramanolis-Cotelli và Birgul, 1999; Daske và Gebhardt, 2006; Beretta và Bozzolan, 2006), tính Kßp thßi cÿa vißc ghi nh¿n các kho¿n lß (Leuz và cßng sÿ., 2003; Barth và cßng sÿ., 2008; Ball và cßng sÿ., 2005…), sß l¿n BCTC ph¿i trình bày l¿i hay tßn th¿t giá trß thß tr±ßng do BCTC ph¿i trình bày l¿i (Wu, 2001; Hirschey, Smith và Wilson, 2012), cơng bß l¿i BCTC và gian l¿n BCTC (Schipper và Vicent, 2003; Abbott và cßng sÿ., 2004; Anup và cßng sÿ., 2004; Huang và cßng sÿ., 2011; Sandeep và cßng sÿ., 2007; Srinivasan, 2004; David, 2004; Rezaee, 2003), gian l¿n thơng tin phi tài chính (Persons, 2006), tính thi¿t thÿc cÿa giá trß hÿp lý (Hirst và cßng sÿ., 2004), ch¿t l±ÿng cÿa kißm sốt nßi bß và rÿi ro cơng bß thơng tin trên BCTC (Beretta và Bozzolan, 2004), cơng bß thơng tin b¿t bc và thơng tin tÿ ngun (Watson và cßng sÿ., 2002; Naser và cßng sÿ., 2003; Bader và cßng sÿ., 2010; Eugene và cßng sÿ., 2006;…) mßi quan hß giÿa báo cáo kißm tốn và tính hÿu ích cÿa thông tin trên BCTC (Gaeremynck và Willekens, 2003). Các ph±¡ng pháp xem xét CLTT BCTC này m¿c dù r¿t a d¿ng nh±ng ßu bßc lß h¿n ch¿ là dùng mßt y¿u tß cÿa BCTC ß tßng qt hóa cho tồn bß BCTC, bß qua nhißu thc tính CLTT c¡ b¿n khác nên tính ¿y ÿ và thuy¿t phÿc ch±a cao. Bên c¿nh ó, ßi t±ÿng nghiên cÿu ßu là các doanh nghißp niêm y¿t nên tính ¿i dißn cho tồn bß các doanh nghißp trong m¿u nghiên cÿu cịn bßc lß h¿n ch¿ do ¿c ißm cÿa DN niêm y¿t khơng ßng nh¿t vßi các DN ch±a niêm y¿t ho¿c các DN có quy mơ nhß h¡n, DNNVV…

Trong nghiên cÿu này, tác gi¿ lÿa chßn ph±¡ng pháp nghiên cÿu dÿa trên ¿y ÿ các thc tính CLTT BCTC và k¿ thÿa thang o o l±ßng CLTT BCTC cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) bßi ph±¡ng pháp o l±ßng CLTT BCTC này s¿ giúp xem xét t¿t c¿ các thc tính CLTT BCTC cùng nhau. Ng±ßi dùng ¿t nißm tin cao vào thơng tin tài chính cing nh± phi tài chính khi ±a ra quy¿t ßnh phân bß ngußn lÿc (Clarke và

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

cßng sÿ., 2009). M¿t khác, nhÿng ng±ßi dùng (ho¿c nhóm ng±ßi dùng) khác nhau dÿa vào các ph¿n khác nhau cÿa BCTC ß áp ÿng nhu c¿u thơng tin cÿa hß (Hirshleifer và Teoh, 2003) và mßi ng±ßi dùng (ho¿c nhóm ng±ßi dùng) có thß có kÿ vßng vß ch¿t l±ÿng khác nhau (Ball và cßng sÿ., 2003). Trong bßi c¿nh cÿa nghiên cÿu này, cách ánh giá dÿa trên ¿y ÿ các thc tính CLTT BCTC là ph±¡ng pháp duy nh¿t tuân thÿ Khung khái nißm cÿa IASB vì nó thÿa nh¿n t¿t c¿ các thc tính CLTT BCTC là y¿u tß quy¿t ßnh tính hÿu ích cÿa thơng tin. o l±ßng CLTT BCTC dÿa trên ¿y ÿ các thc tính CLTT BCTC gi¿i quy¿t các mßi quan tâm sau:

<i>Thÿ nh¿t: M¿c dù khơng có ßnh ngh)a rõ ràng vß CLTT BCTC (Rathnayake, </i>

2020), khung IASB cung c¿p nhÿng h±ßng d¿n ng¿n gßn nh¿t vß CLTT BCTC và mßi liên hß rõ ràng giÿa các thc tính CLTT BCTC ±ÿc thß hißn thơng qua các BCTC mà ng±ßi dùng yêu c¿u ßi vßi nhu c¿u khác nhau ß ra quy¿t ßnh. IASB cơng nh¿n r¿ng “n¿u thơng tin tài chính là hÿu ích thì nó ph¿i phù hÿp và thß hißn trung thÿc nhÿng gì mà nó dÿ ki¿n ¿i dißn” và “tính hÿu ích cÿa thông tin tài chính ±ÿc nâng cao n¿u nó có thß so sánh ±ÿc, có thß kißm chÿng, kßp thßi và dß hißu” (IASB, 2008), do ó Khung khái nißm k¿t nßi các thc tính CLTT vßi nhau.

<i>Thÿ hai: o l±ßng CLTT BCTC dÿa trên các thc tính ch¿t l±ÿng BCTC là ánh </i>

giá c¿ thơng tin tài chính và thơng tin phi tài chính nh¿m hß trÿ ng±ßi dùng ra quy¿t ßnh, các nghiên cÿu ißn hình cÿa Abdullahi và Abubakar (2017), Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009), Braam và Beest (2013). Các c¡ quan chun mơn vß k¿ tốn nh± CPA, IASB và các nhà nghiên cÿu nh± Beattie và cßng sÿ (2004), Beretta và Bozzolan (2008) ã chß ra t¿m quan trßng cÿa ph¿n thuy¿t minh trong BCTC. IFRS 01 - Báo cáo cÿa Ban giám ßc cÿa IASB thÿa nh¿n r¿ng “Báo cáo cÿa Ban giám ßc cung c¿p cho ng±ßi sÿ dÿng BCTC thơng tin tích hÿp cÿa các thơng tin BCTC có liên quan…” Các báo cáo này th¿o lu¿n vß thơng tin phi tài chính, giúp c¿i thißn sß l±ÿng và ch¿t l±ÿng thông tin cung c¿p cho các nhà ¿u t± và cho vay (Garefalakis và cßng sÿ., 2016). Ball và cßng sÿ (2003) cing nh¿n m¿nh t¿m quan trßng cÿa vißc ánh giá CLTT BCTC mßt cách ¿y ÿ, do ó, các nhà nghiên cÿu cho r¿ng mơ hình ánh giá CLTT BCTC mßt cách hißu qu¿ nên k¿t hÿp các khía c¿nh tài chính cing nh± phi tài chính cÿa vißc tn thÿ các thc tính thơng tin BCTC. Tuy nhiên, r¿t ít nghiên cÿu sÿ dÿng mơ hình ánh giá CLTT BCTC tồn dißn t¿p trung vào thơng tin tài chính và thơng tin phi tài chính cÿa BCTC theo các thc tính CLTT cÿa IASB (Ferdy van Beest và cßng sÿ., 2009; McDaniel và cßng sÿ., 2002; Woods và Marginson, 2004).

<i>Thÿ ba: K¿ thÿa các nghiên cÿu cÿa Jonas và Blanchet (2000), Ferdy van Beest và </i>

cßng sÿ (2009) trong h¡n hai th¿p kÿ qua ã có nhißu nghiên cÿu ti¿p c¿n dÿa trên các thc tính CLTT trong vißc ánh giá, o l±ßng CLTT BCTC và tham chi¿u thang o o l±ßng cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ.,(2009) ß làm c¡ sß cho các nghiên cÿu cÿa mình. P_can (2015) nh¿n th¿y, Khung khái nißm cÿa IASB ã c¿i thißn b¿ng cách h±ßng tßi mÿc tiêu cÿa BCTC là cho mÿc ích chung (b¿ng cách tham chi¿u ¿n ng±ßi

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

dùng chính), tÿ ó xu¿t hißn mßt sß thc tính nh¿t ßnh vß thụng tin ti chớnh hu ớch. ỵng hò lp lu¿n này, Achim và Chi_ (2014) xác ßnh r¿ng, CLTT BCTC ±ÿc tng c±ßng nhß các ¿c tính ±ÿc k¿t hÿp trong quan ißm hịa hÿp trong Khung khái nißm cÿa FASB và IASB ban hành. Cheung và cßng sÿ (2010) nh¿n th¿y, m¿c dù ý ngh)a cÿa tÿ ch¿t l±ÿng hi¿m khi ±ÿc ß c¿p trÿc ti¿p, tuy nhiên các thc tính CLTT BCTC v¿n óng góp ßnh ngh)a vß khái nißm ch¿t l±ÿng. Botosan và cßng sÿ (2004) cing ÿng hß quan ißm sÿ dÿng Khung khái nißm theo quan ißm hịa hÿp cÿa FASB và IASB ß xem xét vß CLTT BCTC s¿ cho k¿t qu¿ CLTT mßt cách tồn dißn và ¿y ÿ h¡n. Theo Francis và cßng sÿ (2004), ngo¿i trÿ cách ti¿p c¿n dÿa trên các thußc tính CLTT BCTC, các mơ hình khác ±ÿc sÿ dÿng ß ánh giá CLTT BCTC là các dÿ lißu k¿ tốn trong ó các dÿ lißu này tính ¿n ch¿t l±ÿng nßi t¿i cÿa BCTC tÿ quan ißm cÿa ng±ßi l¿p BCTC. Ng±ÿc l¿i, các ph±¡ng pháp o l±ßng dÿa trên thc tính ch¿t l±ÿng là ph±¡ng pháp ti¿p c¿n ch¿t l±ÿng bên ngoài cÿa BCTC tÿ quan ißm cÿa ng±ßi dùng b¿ng cách ánh giá CLTT BCTC tÿ nhu c¿u và mong ÿi cÿa ng±ßi dùng cÿ thß. Tóm l¿i, các nghiên cÿu cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009), Braam và Beest (2013), Cheung và cßng sÿ (2010), Jonas và Blanchet (2000), Mbobo và Ekpo (2016), Nguyßn Thß Ph±¡ng Hßng và D±¡ng Thß Khánh Linh (2014), Nguyßn Trßng Nguyên (2016), Ph¿m Qußc Thu¿n (2016), ào Thß Nhung (2020)… cho th¿y cách o l±ßng dÿa trên các thc tính CLTT ßi vßi CLTT BCTC là mßt ph±¡ng pháp ±ÿc nhißu nhà nghiên cÿu ±a chußng. M¿c dù vißc o l±ßng CLTT BCTC mßt cách ¿y ÿ và tồn dißn ±ÿc ±a chng nh±ng r¿t ít nghiên cÿu thÿc hißn ph±¡ng pháp này mßt cách ¿y ÿ do h¿n ch¿ là dÿ lißu th±ßng ph¿i ±ÿc thu th¿p mßt cách trÿc ti¿p, nên vißc o l±ßng và ánh giá g¿p nhißu khó khn ßi vßi các nhà nghiên cÿu, Nobes và Stadler (2015) cho r¿ng o l±ßng CLTT BCTC thơng qua các thc tính ch¿t l±ÿng là trÿu t±ÿng và khó o l±ßng thơng qua các nghiên cÿu thÿc nghißm.

<b>1.2 Quan ißm nghiên cÿu và nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b>

<i><b>1.2.1 Quan ißm nghiên cÿu vß ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b></i>

Các nghiên cÿu k¿ thÿa ph±¡ng pháp o l±ßng CLTT BCTC ¿y ÿ dÿa trên các thc tính ch¿t l±ÿng cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009) ±ÿc k¿ thÿa tồn bß ho¿c chßnh sÿa thang o cho phù hÿp vßi mÿc ích nghiên cÿu trong các bßi c¿nh khác nhau, tuy nhiên, có thß nhóm thành ba lo¿i sau: i) phân tích nßi dung cÿa các BCTC hàng nm, ii) CLTT BCTC ¿nh h±ßng bßi IFRS, iii) nghiên cÿu vß nh¿n thÿc cÿa ng±ßi dùng BCTC. Vißc tßng quan này giúp lÿa chßn quan ißm ti¿p c¿n phù hÿp vßi mÿc tiêu nghiên cÿu cÿa lu¿n án này.

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

<i>1.2.1.1 Nghiên cÿu phân tích nßi dung cÿa báo cáo tài chính </i>

Các nghiên cÿu phân tích nßi dung BCTC nh± nghiên cÿu cÿa Chakroun và Hussainey (2014) dÿa trên nghiên cÿu cÿa Ferdy van Beest và cßng sÿ (2009), t¿p trung vào 56 BCTC cÿa các cơng ty phi tài chính niêm y¿t trên thß tr±ßng chÿng khốn Tunisia. Dÿa trên dÿ lißu thu th¿p ±ÿc, nghiên cÿu cho th¿y sÿ ßc l¿p cÿa HQT ¿nh h±ßng tiêu cÿc (tích cÿc) ¿n CLTT. Dimi và cßng sÿ (2014) ã kißm tra tính hÿu ích cÿa thơng tin trong vißc ra quy¿t ßnh, nh¿n m¿nh vào mÿc ß tn thÿ cÿa các thc tính CLTT ±a ra ánh giá quy chu¿n vß CLTT BCTC t¿i Nam Phi trong bßi c¿nh chuyßn sang Báo cáo tích hÿp. Dÿa trên ý ki¿n cÿa các chuyên gia quan ißm vß báo cáo cÿa DN, hß nh¿n th¿y r¿ng nhÿng thay ßi trong chính sách k¿ tốn; trình bày l¿i k¿t qu¿, vißc sÿ dÿng thuy¿t minh BCTC và thơng tin bß sung trong BCTC cÿa các công ty Nam Phi cung c¿p thơng tin hÿu ích cho ng±ßi dùng. Ngồi ra, nhÿng ng±ßi ±ÿc kh¿o sát nh¿n th¿y, BCTC c¿n c¿i thißn vißc cơng bß thơng tin và tích hÿp thơng tin phi tài chính vßi hißu qu¿ tài chính và t¿m nhìn cÿa DN. Mßt nghiên cÿu ±ÿc thÿc hißn bßi Jerry và Saidu (2018) ã xem xét tác ßng cÿa quy mơ cơng ty kißm tốn ßi vßi CLTT BCTC cÿa các cơng ty b¿o hißm niêm y¿t t¿i Nigeria, nghiên cÿu cho th¿y quy mơ cÿa cơng ty kißm tốn có tác ßng tích cÿc và áng kß tßi CLTT BCTC. Rashid (2020) ã phân tích 296 báo cáo th±ßng niên cÿa các tß chÿc niêm y¿t trên sàn giao dßch chÿng khốn Dhaka (Bangladesh) trong các nm 2015 và 2016 ß xem xét tác ßng cÿa CLTT BCTC ßi vßi bi¿n ßng giá cß phi¿u. Rashid ã tìm th¿y mßi liên hß tích cÿc giÿa CLTT BCTC và bi¿n ßng giá cß phi¿u. H¡n nÿa, tác ßng cÿa các thc tính gia tng CLTT (Dß hißu, Có thß so sánh, Kßp thßi) ßi vßi bi¿n ßng giá cß phi¿u m¿nh h¡n các thußc tính c¡ b¿n (Thích hÿp, Trình bày trung thÿc).

<i>Nghiên cÿu dÿa trên ¿nh h±ßng cÿa IFRS </i>

Nghiên cÿu vß CLTT ¿nh h±ßng bßi IFRS, Agyei-Mensah (2013) xem xét CLTT BCTC do các công ty niêm y¿t t¿i Ghana tr±ßc và sau khi áp dÿng IFRS. K¿t qu¿ chß ra r¿ng, CLTT BCTC ±ÿc c¿i thißn áng kß sau khi áp dÿng IFRS và các DN tuân thÿ tuyßt ßi các CMKT cÿa IASB. K¿t qu¿ ti¿p tÿc cho th¿y r¿ng quy mơ cơng ty vß tài s¿n rịng và kißm tốn viên có ý ngh)a thßng kê vßi CLTT BCTC. Yurisandi và Puspitasari (2015) ánh giá tác ßng cÿa vißc áp dÿng IFRS ßi vßi CLTT BCTC b¿ng cách ti¿n hành mßt nghiên cÿu tißn kißm t¿i Indonesia. Nghiên cÿu nh¿n th¿y r¿ng các thc tính Thích hÿp, Dß hißu và Có thß so sánh ã tng lên sau khi áp dÿng IFRS. Abedana và cßng sÿ (2016) xem xét lißu vißc áp dÿng IFRS có d¿n ¿n ch¿t l±ÿng cơng bß thơng tin BCTC cao h¡n hay khơng. Nghiên cÿu cÿa hß ã kißm tra BCTC cÿa 22 cơng ty niêm y¿t trên Sß giao dßch chÿng khốn Ghana ß xác ßnh ch¿t l±ÿng cơng bß thơng tin BCTC trong giai o¿n tr±ßc và sau khi áp dÿng IFRS b¿ng cách sÿ dÿng thang o có sÿa ßi cÿa Ferdy van Beest cßng sÿ (2009) chß sß o l±ßng ch¿t l±ÿng. Nghiên cÿu cho th¿y r¿ng có mßt mßi t±¡ng quan tích cÿc áng kß giÿa ch¿t l±ÿng cơng bß thơng tin (dÿa trên các thc tính ch¿t l±ÿng nh± tính Thích hÿp, Trình bày trung thÿc,

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

Dß hißu và Có thß so sánh) và vißc áp dÿng IFRS. K¿t qu¿ t±¡ng tÿ cing ±ÿc tìm th¿y trong nghiên cÿu cÿa Agienohuwa và Ilaboya (2018), sau khi áp dÿng IFRS, CLTT BCTC ã ±ÿc c¿i thißn áng kß, ánh giá dÿa trên các thc tính Thích hÿp, Trình bày trung thÿc, Có thß so sánh, Dß hißu và Kßp thßi.

<i>1.2.1.2 Nghiên cÿu vß nh¿n thÿc cÿa ng±ßi dùng báo cáo tài chính </i>

<i>Quan ißm nghiên cÿu coi trßng tính phù hÿp cÿa thơng tin ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng thơng tin:</i> Quan ißm này dÿa trên tri¿t lý, s¿n ph¿m ¿t ch¿t l±ÿng ph¿i phù hÿp vßi ng±ßi sÿ dÿng, theo ó, ng±ßi sÿ dÿng là ßi t±ÿng ±a ra các u c¿u vß hình thÿc và ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m, n¿u ng±ßi sÿ dÿng càng ±a ra các yêu c¿u cÿ thß, tß mß, chi ti¿t thì s¿n ph¿m s¿ càng ±ÿc cÿ thß hóa vß m¿t ch¿t l±ÿng (Juran, 1988). Theo quan ißm này mßt sß nghiên cÿu ã xây dÿng mơ hình gi¿i thích ch¿t l±ÿng hß thßng thơng tin ±ÿc o l±ßng b¿ng thành cơng vß m¿t kÿ thu¿t thơng tin và sÿ hài lịng cÿa ng±ßi sÿ dÿng, ißn hình là mơ hình hß thßng thơng tin thành công cÿa DeLone và McLean (1992, 2003). Nghiên cÿu cho r¿ng hß thßng thơng tin là hß thßng sÿ dÿng các kÿ thu¿t cơng nghß ß thu th¿p, truyßn ¿t, xÿ lý, l±u trÿ và bißu dißn thơng tin trong mßt hay nhißu chu trình kinh doanh. Nó có ¿nh h±ßng ¿n cá nhân ng±ßi sÿ dÿng sau ó lan tßa ¿n tß chÿc. Trong ó, thơng tin có ch¿t l±ÿng ±ÿc xác ßnh bßi nißm tin, kÿ vßng cÿa ng±ßi dùng vß tính chính xác, kßp thßi và hÿu ích cÿa hß, cịn ch¿t l±ÿng hß thßng (dßch vÿ) là sÿ thßa mãn cÿa ng±ßi dùng vßi dßch vÿ mà hß ang sÿ dÿng. Tÿ ó, nghiên cÿu này ã chß ra các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n sÿ thành cơng trong hß thßng TTKT bao gßm: Ch¿t l±ÿng hß thßng, Ch¿t l±ÿng thơng tin, Q trình sÿ dÿng hß thßng thơng tin, Sÿ hài lịng cÿa ng±ßi s dng, ắnh hòng cỏ nhõn v ắnh hòng ca tß chÿc. ¯u ißm cÿa quan ißm này là ß cao giá trß cßt lõi vß lý thuy¿t ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m vì coi trßng ánh giá cÿa ng±ßi sÿ dÿng, tÿ ây thc tính c¡ b¿n cÿa thơng tin ±ÿc mơ t¿ là tính hÿu ích trên ph±¡ng dißn cân b¿ng vßi nhu c¿u ng±ßi dùng. Tuy nhiên, h¿n ch¿ cÿa quan ißm này là h±ßng tßi xây dÿng ch¿t l±ÿng cho các s¿n ph¿m hÿu hình nh±ng thơng tin l¿i là s¿n ph¿m vơ hình nên n¿u sÿ dÿng quan ißm này ß tìm hißu các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC s¿ mang tính ch¿t phi¿n dißn. M¿t khác, quan ißm này cing khơng ß c¿p ±ÿc ¿y ÿ và tồn v¿n các thc tính c¡ b¿n cÿa thơng tin nên ch±a thÿc sÿ ¿t ±ÿc giá trß vßi quy¿t ßnh cÿa ng±ßi sÿ dÿng (ào Thß Nhung, 2020).

<i>Quan ißm nghiên cÿu qu¿n lý ch¿t l±ÿng tồn dißn: Dÿa trên tri¿t lý qu¿n lý là </i>

trách nhißm gia tng ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m và xÿ lý kinh doanh thc vß nhóm ng±ßi liên quan tßi vißc t¿o ra và sÿ dÿng s¿n ph¿m do DN cung c¿p nh¿m ¿m b¿o ±ÿc sÿ hài lòng cÿa khách hàng mßt cách ßn ßnh, lâu dài. Nhóm ng±ßi này bao gßm ng±ßi qu¿n lý, t¿t c¿ các nhân viên trong DN, nhà cung c¿p nguyên lißu, dßch vÿ cho khách hàng và b¿n thân khách hàng (Ph¿m Qc Thu¿n, 2016). ã có nhißu nghiên cÿu dÿa trên tri¿t lý và qu¿n ißm qu¿n lý ch¿t l±ÿng tồn dißn ß xác ßnh các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT. Saraph và cßng sÿ (1989) ã chß ra tám nhân tß ¿nh h±ßng ¿n qu¿n

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

trß ch¿t l±ÿng gßm: Vai trị cÿa nhà qu¿n trß c¿p cao và chi¿n l±ÿc ch¿t l±ÿng, Vai trị cÿa bß ph¿n ch¿t l±ÿng, ào t¿o, Thi¿t k¿ s¿n ph¿m dßch vÿ, Qu¿n trß ch¿t l±ÿng nhà cung c¿p, Qu¿n trß quy trình, Dÿ lißu ch¿t l±ÿng và báo cáo, Quan hß nhân viên. K¿t qu¿ nghiên cÿu cÿa Wang (1998) cing cho th¿y các nhân tß góp ph¿n gia tng CLTT cÿ thß: Xác ßnh rõ s¿n ph¿m thơng tin, Sÿ tham gia cÿa nhà qu¿n trß c¿p cao, Vai trị cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin, Vai trị cÿa ào t¿o kÿ nng ánh giá ch¿t l±ÿng và qu¿n lý ch¿t l±ÿng, Thß ch¿ hóa q trình c¿i ti¿n ch¿t l±ÿng mßt cách liên tÿc. ¯u ißm cÿa quan ißm này ã mơ t¿ ¿y ÿ ±ÿc thành ph¿n c¿u t¿o CLTT, ß cao vß trí và vai trò qu¿n lý, nhân lÿc tham gia trong quy trình xây dÿng, phát trißn hß thßng ß t¿o và cung c¿p s¿n ph¿m thơng tin. Nh±ÿc ißm là các thành ph¿n c¿u trúc chi ti¿t cÿa hß thßng ch±a ±ÿc ß c¿p cÿ thß, vì coi trßng ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m nên mßi quan hß giÿa hß thßng xÿ lý và con ng±ßi, các cam k¿t và trun thơng ơi khi bß mß nh¿t.

<i>Quan ißm coi trßng quy trình t¿o l¿p thơng tin áp ÿng yêu c¿u ng±ßi sÿ dÿng: </i>

±ÿc xây dÿng bßi Wang và cßng sÿ (1998) khi ánh giá vß ch¿t l±ÿng dÿ lißu dÿa trên quan ißm coi thơng tin nh± s¿n ph¿m v¿t lý, theo ó thơng tin BCTC là k¿t qu¿ cÿa quá trình l¿p, trình bày và cơng bß áp ÿng nhu c¿u thơng tin cÿa ng±ßi sÿ dÿng. Vßi tiêu chí ó nên hß thßng t¿o ra thơng tin và quy trình t¿o s¿n ph¿m hay qu¿n lý hß thßng s¿ ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m. Q trình t¿o l¿p thơng tin BCTC có thß tóm t¿t tÿ vißc ghi nh¿n các nghißp vÿ kinh t¿ phát sinh thơng qua hß thßng xÿ lý nghißp vÿ cÿa k¿ tốn, ¿m b¿o các nghißp vÿ ghi nh¿n phù hÿp vßi các CMKT hißn hành g¿n vßi trách nhißm cÿa nhà qu¿n lý trong vißc cung c¿p ngußn lÿc ß thÿc hißn các quy trình ß cho ra s¿n ph¿m thơng tin BCTC áp ÿng nhu c¿u ng±ßi sÿ dÿng (Neely và Cook, 2008). McFie (2006) cho r¿ng, thơng tin BCTC là k¿t qu¿ cÿa q trình bao gßm 3 ho¿t ßng: l¿p, trình bày và cơng bß và ßu g¿n vßi ngußn nhân lÿc bên trong doanh nghißp, trong ó:(i) Ho¿t ßng l¿p: bao gßm các thơng tin tài chính ±ÿc t¿o l¿p tÿ các sß lißu k¿ tốn thơng qua quy trình k¿ tốn tÿ vißc ghi nh¿n các nghißp vÿ kinh t¿ phát sinh tuân thÿ các CMKT. Sÿ hißu qu¿ cÿa ho¿t ßng này phÿ thußc r¿t nhißu vào ßi t±ÿng s¿n xu¿t thơng tin và q trình l¿p BCTC; (ii) Ho¿t ßng trình bày: bao gßm trình bày nhÿng gi¿i thích vß các ho¿t ßng kinh doanh, tình hình tài chính, các bißu ß, tÿ lß, hình thÿc báo cáo; (iii) Ho¿t ßng cơng bß: cơng bß các thơng tin tài chính và phi tài chính kß c¿ vißc cơng bß vß nhÿng gi¿i thích trong v¿n ß lÿa chßn các chính sách và ±ßc tính k¿ tốn. Nh± v¿y, ch¿t l±ÿng cÿa nhÿng thơng tin này khơng ¡n thu¿n chß là ánh giá thơng qua s¿n ph¿m ci cùng là các báo cáo, mà nó phÿ thc vào ch¿t l±ÿng tÿng b±ßc trong q trình t¿o ra chúng. ¯u ißm cÿa quan ißm này là CLTT phÿ thußc tÿ ch¿t l±ÿng ¿u vào - q trình hình thành và hß thßng qu¿n lý thơng tin, trun thơng tin. Nh±ÿc ißm là ch±a phân tích mßi quan hß giÿa các thành ph¿n trong c¿u trúc hß thßng có ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m, ißu này có thß gây khó khn khi xây dÿng mơ hình nghiên cÿu.

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

<i>Quan ißm thßa mãn nhu c¿u cÿa các nhóm ng±ßi dùng khác nhau: BCTC là mßt </i>

hß thßng thơng tin liên l¿c giÿa DN và các bên liên quan (Hasan và cßng sÿ., 2014). Các nghiên cÿu thÿc hißn bßi Al-Ajmi (2009), De Zoysa và Rudkin (2010), Naser và cßng sÿ (2003) l±u ý r¿ng ng±ßi dùng BCTC sÿ dÿng thơng tin trên BCTC ß ±a ra quy¿t ßnh, tuy nhiên, các v¿n ß xung quanh CLTT BCTC ßi vßi ng±ßi dùng v¿n cịn nhißu v¿n ß tranh lu¿n. Scott và Smith (1992) nh¿n th¿y BCTC cÿa các DN là thiên vß và thi¿u tính trung thÿc. McCartney (2004) nh¿n m¿nh kh¿ nng m¿t i tính Thích hÿp cÿa thơng tin BCTC do ngày càng có nhißu ngn thơng tin s¿n cho ng±ßi dùng. Do ó, CLTT BCTC ±ÿc xác ßnh ßc l¿p và khơng tham chi¿u ¿n nhu c¿u cÿa ng±ßi sÿ dÿng thơng tin ho¿c tính hÿu ích cÿa thơng tin ho¿c vißc sÿ dÿng thơng tin trong thÿc t¿ cÿa hß. Cohen và Karatzimas (2017) ã kißm tra nh¿n thÿc cÿa các nhóm ng±ßi dùng vß các ¿c tính ch¿t l±ÿng cÿa BCTC sau khi Hy L¿p áp dÿng c¡ sß dßn tích gßm nhóm ng±ßi dùng bên ngồi, nhà qu¿n trß, nhà ¿u t±, chÿ nÿ và các c¡ quan qu¿n lý giám sát. K¿t qu¿ cho th¿y các nhóm ng±ßi dùng khác nhau ±a ra nhÿng ánh giá khác nhau vß CLTT BCTC và sÿ hÿu ích cÿa các thơng tin k¿ tốn trình bày trên BCTC. Cÿ thß, nhóm ng±ßi dùng bên ngồi ánh giá cao tính có thß hißu ±ÿc nh±ng ánh giá th¿p giá trß ph¿n hßi và giá trß dÿ ốn cÿa thơng tin (tính thích hÿp); tÿc là theo hß BCTC khơng ph¿n ánh chính xác vß tình tr¿ng tài chính cÿa DN nên ít hÿu ích vßi hß khi sÿ dÿng ß ra quy¿t ßnh. Vß phía các nhà ¿u t±, k¿t qu¿ nghiên cÿu cho th¿y, CLTT BCTC và tính hÿu ích cÿa quy¿t ßnh mßi chß ¿t g¿n mÿc trung bình, ngh)a là hß thßng k¿ tốn mßi t¿o ra các báo cáo có ch¿t l±ÿng vÿa ph¿i chÿ ch±a áp ÿng ±ÿc kÿ vßng, các

<i>nhóm cịn l¿i cho k¿t qu¿ hài lịng vßi CLTT BCTC cÿa các ¡n vß ±ÿc kh¿o sát. </i>

M¿c dù khung khái nißm cÿa IASB cơng nh¿n r¿ng nhóm ng±ßi dùng chính cÿa BCTC là các nhà ¿u t± ho¿c chÿ nÿ, ßng thßi, các nghiên cÿu tißn nhißm cÿa Barth và cßng sÿ (2008), Cascino và cßng sÿ (2014), Ehalaiye và cßng sÿ (2018), Kothari và cßng sÿ (2010)… cing nh¿n ra r¿ng các nhóm ng±ßi dùng khác nhau có thß u c¿u thông tin khác nhau và sÿ dÿng thông tin ó theo nhÿng cách khác nhau. N¿u nhu c¿u thơng tin cÿa các nhóm sÿ dÿng thơng tin BCTC này khác nhau rõ rßt, vißc cung c¿p cùng mßt bß thơng tin BCTC s¿ là mßt thách thÿc ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng thơng tin (Scott và Smith, 1992) và các DN cung c¿p thơng tin có thß mn phát trißn mßt bß thơng tin khác nhau cho các nhóm ng±ßi dùng quan trßng. N¿u nhu c¿u thơng tin cÿa các nhóm ng±ßi dùng r¿t gißng nhau thì ý t±ßng cung c¿p thơng tin cho mÿc ích chung là hÿp lý. Do ó vißc ¿t ±ÿc mÿc tiêu cÿa IASB vß BCTC cho mÿc ích chung ¿t ra mßt sß thách thÿc nh±: i) Nh¿n thÿc cÿa ng±ßi dùng vß vißc sÿ dÿng BCTC (t¿n su¿t sÿ dÿng, các y¿u tß c¿n trß vißc sÿ dÿng BCTC, t¿m quan trßng và ¿y ÿ cÿa BCTC ßi vßi vißc ra quy¿t ßnh); ii) Nh¿n thÿc cÿa ng±ßi dùng vß t¿m quan trßng cÿa tÿng thc tính CLTT BCTC; iii) Mÿc ß c¿i thißn CLTT BCTC theo mÿc tiêu ã ¿t ra. Theo ó, nh¿n thÿc cÿa nhóm ng±ßi dùng khác nhau ßi vßi tÿng thc tính CLTT khơng gißng nhau trong vißc ra quy¿t ßnh, Naser và cßng sÿ (2003) nh¿n th¿y Tính kßp thßi và Trình bày

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

trung thÿc là quan trßng nh¿t trong các thc tính CLTT BCTC, nghiên cÿu cÿa Abdelkarim và cßng sÿ (2009) t¿i Palestine cho k¿t qu¿ t±¡ng tÿ. Tuy nhiên, Tasios và Bekiaris (2012), Dawd và cßng sÿ (2018) l¿i nh¿n th¿y thc tính quan trßng nh¿t là Trình bày trung thÿc và ít quan trßng nh¿t là Kßp thßi. Mbobo và Ekpo (2016), vßi mÿc tiêu nghiên cÿu là chÿng minh cách các thc tính CLTT theo ßnh ngh)a cÿa IASB là phù hÿp ß kißm tra CLTT BCTC, nghiên cÿu k¿t lu¿n r¿ng, nhÿng ng±ßi ±ÿc hßi nh¿n th¿y thc tính Trình bày trung thÿc và Thích hÿp là có kh¿ nng nâng cao CLTT BCTC h¡n các thc tính khác. Stainbank và Peebles (2006) thÿc hißn nghiên cÿu t¿i Nam Phi nh¿n th¿y, vßi vai trị là ng±ßi sÿ dÿng BCTC các k¿ tốn viên nh¿n th¿y r¿ng thc tính Có thß so sánh là thc tính quan trßng nh¿t, vßi vai trị là ng±ßi l¿p BCTC xác ßnh thc tính Trình bày trung thÿc là thc tính CLTT BCTC quan trßng nh¿t. Nghiên cÿu cÿa Smith (1996), kh¿o sát vßi ßi t±ÿng sÿ dÿng thơng tin BCTC là các sinh viên MBA nh¿n th¿y, tính Dß hißu là thc tính quan trßng nh¿t trong khi nghiên cÿu cing chß ra nhÿng ng±ßi hành nghß k¿ tốn coi tính Kßp thßi là thc tính quan trßng nh¿t. K¿t qu¿ nghiên cÿu cÿa Ho và Wong (2001) t¿i Hßng Kong vßi ßi t±ÿng kh¿o sát ng±ßi sÿ dÿng thông tin là các CFO cing cho k¿t qu¿ t±¡ng tÿ.

Nhìn chung, có r¿t nhißu quan ißm ti¿p c¿n nghiên cÿu xem xét CLTT BCTC trong các DN, mßi quan ißm s¿ có nhÿng ±u ißm và nh±ÿc ißm riêng. ß phù hÿp vßi mÿc tiêu nghiên cÿu cÿa lu¿n án vßi ßi t±ÿng kh¿o sát là ng±ßi dùng thơng tin BCTC, tác gi¿ lÿa chßn quan ißm ti¿p c¿n theo cách thÿc nh¿n thÿc cÿa ng±ßi dùng BCTC ßi vßi các thußc tính CLTT. Do ó, ß thơng tin ¿m b¿o hÿu ích cho vißc ra quy¿t ßnh, thơng tin ph¿i phù hÿp và ¿m b¿o ch¿t l±ÿng tồn dißn ßi vßi ng±ßi sÿ dÿng thơng, bên c¿nh ó, quy trình t¿o s¿n ph¿m hay qu¿n lý hß thßng s¿ ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng s¿n ph¿m thơng tin BCTC, vì v¿y, ch¿t l±ÿng cÿa nhÿng thơng tin này khơng chß ¡n thu¿n ánh giá qua s¿n ph¿m ci cùng là báo cáo mà cịn phÿ thc vào ch¿t l±ÿng cÿa q trình t¿o ra chúng. Vßi vai trị khßi ißm cÿa quy trình t¿o s¿n ph¿m thơng tin BCTC, Nng lÿc cÿa k¿ tốn và Vai trị cÿa nhà qu¿n trß DN óng góp r¿t lßn cho sÿ thành cơng cÿa hß thßng thơng tin và ¿m b¿o CLTT BCTC bên c¿nh các nhân tß khác (Mardinan và cßng sÿ., 2018). Ph¿n ti¿p theo, tác gi¿ lu¿n án s¿ tßng hÿp các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC và ti¿p c¿n các nhân tß ¿nh h±ßng theo h±ßng ti¿p c¿n quy trình t¿o l¿p s¿n ph¿m thơng tin BCTC dÿa trên ßi t±ÿng s¿n xu¿t thơng tin.

<i><b>1.2.2 Nghiên cÿu các nhân tß ¿nh h±ßng tßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b></i>

Nghiên cÿu tìm hißu các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n CLTT trong l)nh vÿc k¿ tốn là mßt ß tài thu hút ±ÿc sÿ quan tâm cÿa các nhà nghiên cÿu và ang ti¿p tÿc phát trißn và hồn thißn (Hongjiang Xu và cßng sÿ., 2003). Thơng th±ßng, khi xác ßnh các nhân

<i>tß ¿nh h±ßng ¿n CLTT BCTC, các nhà nghiên cÿu ti¿p c¿n theo các ph±¡ng pháp: i) </i>

K¿ thÿa thành qu¿ nghiên cÿu trong l)nh vÿc thông tin qu¿n lý, các nhà nghiên cÿu lißt

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

kê các nhân tß ¿nh h±ßng ¿n CLTT tÿ các nghiên cÿu ßnh tính ß xác ßnh các nhân tß phù hÿp vßi ¿c ißm và ph¿m vi nghiên cÿu nh± Hongjiang Xu và cßng sÿ (2003, 2003b, 2009), Nader Rezaei (2013), Masood và cßng sÿ (2014)… ii) Nghiên cÿu ßc l¿p cÿa l)nh vÿc CLTT BCTC, các nhà nghiên cÿu tham kh¿o các c¡ sß lý thuy¿t Lý thuy¿t ¿i dißn, Lý thuy¿t thơng tin b¿t cân xÿng, Lý thuy¿t thß ch¿ hißn ¿i, Lý thuy¿t thơng tin hÿu ích…k¿t hÿp vßi nghiên cÿu ßnh tính ±a ra các nhân tß ¿nh h±ßng tßi mơ hình nghiên cÿu và kißm ßnh l¿i mơ hình b¿ng nghiên cÿu ßnh l±ÿng, mßt sß nhân tß trong mơ hình ±ÿc xem là nhÿng khám phá riêng bißt cÿa nghiên cÿu thußc l)nh vÿc CLTT BCTC. Các nghiên cÿu tiêu bißu gßm: Ismail (2009), Nunuy và cßng sÿ (2014)…iii) K¿ thÿa mơ hình nghiên cÿu vß CLTT BCTC và CLTT trong l)nh vÿc qu¿n lý, sau ó ti¿n hành lÿa chßn các nhân tß ±ÿc xem là phù hÿp vßi ph¿m vi và ¿c ißm nghiên cÿu thơng qua nghiên cÿu ßnh tính ß ±a ra mơ hình nghiên cÿu phù hÿp. Tiêu bißu có các nghiên cÿu cÿa Ahmad Al-Hiyari và cßng sÿ (2013), Rapina (2014)…

Ti¿p c¿n theo nhóm nhân tß mơi tr±ßng doanh nghißp tác ßng tßi CLTT BCTC các nghiên cÿu trong và ngồi n±ßc th±ßng phân lo¿i thành 2 nhóm nhân tß chính ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC là nhóm nhân tß bên trong và nhóm nhân tß bên ngồi DN. Nhóm nhân tß bên ngồi DN bao gßm: Kißm tốn ßc l¿p; Các thÿc thß trung gian (Th ngồi cơng tác k¿ tốn, ¡n vß cung c¿p ph¿n mßm k¿ toán); Áp lÿc cÿa các bên liên quan (Thu¿, ngân hàng); Mơi tr±ßng pháp lý; Hß thßng thu¿…vßi các nghiên cÿu ißn hình cÿa Doupnik và Salter (1992), Ball và cßng sÿ (2000), Leuz và cßng sÿ (2003), Bushman và Piotroski (2006), McFie (2006), Soderstrom và Sun (2007), AI- Hiyari và cßng sÿ (2013), Tr¿n Thß Kim Anh (2005), Ph¿m Qußc Thu¿n (2016), ào Thß Nhung (2020)…Nhóm nhân tß bên trong DN bao gßm: Vai trị cÿa nhà qu¿n trß; Qu¿n trß cơng ty; Cơng nghß thơng tin; Kißm sốt nßi bß; ào t¿o nhân viên; Vn hóa c¡ c¿u tß chÿc; Nng lÿc cÿa nhân viên k¿ tốn; ¿c ißm hß thßng thơng tin k¿ tốn. Các nhân tß thc thc tính cÿa doanh nghißp: Niêm y¿t; Quy mơ; Phân bß qun sß hÿu…

Tßng hÿp các nhân tß ¿nh h±ßng tßi CLTT BCTC trong các DN ±ÿc trình bày t¿i Phÿ lÿc 01.

<i><b>1.2.3 Mßi liên hß cÿa các nhân tß ¿nh h±ßng vßi ch¿t l±ÿng thơng tin báo cáo tài chính </b></i>

Ph¿n lßn các nghiên cÿu i tr±ßc ã cung c¿p b¿ng chÿng mang tính thÿc tißn vß ¿nh h±ßng cÿa các nhân tß b¿t ßnh ßi vßi CLTT BCTC (Dewi và cßng sÿ., 2019; Mardinan và cßng sÿ., 2018; Nirwana và Haliah, 2018). Nhóm nhân tß liên quan ¿n ngußn nhân lÿc ±ÿc r¿t nhißu nhà nghiên cÿu quan tâm bßi l¿ ngußn nhân lÿc là mßt ngn lÿc ¿c bißt và óng vai trị quy¿t ßnh ßi vßi sÿ thành b¿i cÿa tß chÿc (Brown, 2004). Cing theo Brown (2004), nhân lÿc gßm tồn bß các tißm nng vß con ng±ßi trong mßt tß chÿc, tÿ nhân viên tßi lãnh ¿o c¿p cao. Xét trong ph¿m vi các nhân tß

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

thußc vß ngußn nhân lÿc có ¿nh h±ßng trÿc ti¿p ¿n CLTT BCTC thì Nng lÿc cÿa k¿ tốn và Vai trị nhà qu¿n trß ±ÿc xem là nhÿng nhân tß chÿ ¿o và quan trßng nh¿t (Nakmahachalasint và Narktabtee, 2019). Vai trị cÿa nhà qu¿n trß th±ßng ±ÿc khái nißm thành: nh¿n thÿc, thái ß cÿa nhà qu¿n trß ßi vßi cơng tác k¿ tốn, hß trÿ cÿa nhà qu¿n trß, hành vi qu¿n trß lÿi nhu¿n cÿa nhà qu¿n trß; quy¿t ßnh cÿa nhà qu¿n trß…; Nng lÿc cÿa k¿ tốn ti¿p c¿n d±ßi góc ß: trình ß, kinh nghißm, ch¿t l±ÿng ngußn nhân lÿc k¿ tốn, sÿ am hißu DN và am hißu các quy ßnh vß k¿ tốn, ßc l¿p nghß nghißp, ào t¿o và ào t¿o liên tÿc, k¿ tốn th ngồi …). Do v¿y, vißc xem xét ßng thßi Nng lÿc cÿa k¿ tốn và Vai trị cÿa nhà qu¿n trß ¿n CLTT BCTC trong DN là c¿n thi¿t.

Nh± ã trình bày t¿i mÿc 1.2.2, vßi h±ßng ti¿p c¿n nghiên cÿu dÿa theo mơ hình quy trình t¿o l¿p s¿n ph¿m thơng tin BCTC dÿa trên ßi t±ÿng s¿n xu¿t thông tin cÿa McFie (2006), CLTT BCTC trong các qußc gia chßu ¿nh h±ßng cÿa tr±ßng phái k¿ tốn Châu Âu lÿc ßa, phÿ thc lßn và ¿u tiên vào ngußn nhân lÿc s¿n xu¿t, vai trị hß trÿ cÿa ngn lÿc t¿o ra thơng tin dÿa trên các quy ßnh ±ÿc ban hành và áp dÿng chung cho tồn bß các thÿc thß trong nßn kinh t¿ (Tr¿n Thß Y¿n, 2021). K¿t qu¿ nghiên cÿu cÿa Heidi Vander Bauwhede (2001), Hongjiang Xu và cßng sÿ (2003), Hari Setiyawati (2013), Jufri Darma (2018), Ph¿m Qußc Thu¿n (2016), ào Thß Nhung (2020), Tr¿n Thß Y¿n (2021)…ã minh chÿng cho nhÿng k¿t lu¿n vß tính hßi tÿ cÿa các nhân tß trên.

<i>1.2.3.1 Vai trị cÿa nhà qu¿n trß </i>

Trong doanh nghißp, nhà lãnh ¿o óng vai trị r¿t quan trßng ßi vßi q trình tß chÿc thÿc hißn k¿ tốn dißn ra bên trong DN ¿m b¿o các cam k¿t vß vißc t¿o l¿p thơng tin k¿ tốn có ch¿t l±ÿng (Mardinan và cßng sÿ., 2018). K¿t qu¿ cơng vißc cÿa tÿng nhân viên trong tß chÿc chßu tác ßng r¿t lßn bßi y¿u tß lãnh ¿o cÿa tß chÿc (Fernandez, 2008). ¿c bißt, d±ßi áp lÿc c±ÿng ch¿, nhà qu¿n trß cÿa DN ph¿i thß hißn úng vai trị lãnh ¿o cÿa mình theo h±ßng tn thÿ lu¿t và tn thÿ trách nhißm gi¿i trình khi chß ¿o nhân viên thÿc hißn cơng vißc cÿa mình (Tummers và Knies, 2016). Tr±ßc h¿t, lãnh ¿o theo lu¿t s¿ khuy¿n khích nhân viên k¿ tốn tn thÿ các ngun t¿c k¿ tốn và ch¿ ß k¿ tốn theo quy ßnh hißn hành; và ißu này r¿t quan trßng ß t¿o nên mßt BCTC ¿m b¿o ch¿t l±ÿng. Khi ó, k¿ tốn s¿ ph¿i t¿o ra các BCTC tuân thÿ ±ÿc các yêu c¿u ¿t ra theo các quy ßnh cÿa các c¡ quan nhà n±ßc. H¡n nÿa, nhà qu¿n trß DN s¿ có xu h±ßng khuy¿n khích nhân viên tng c±ßng bißn minh và gi¿i thích hành ßng cÿa hß cho các bên liên quan (Tummers và Knies, 2016). ß có thß bißn minh và gi¿i thích tßt hành ßng cÿa DN cho các bên liên quan nh± c¡ quan kißm tốn, thanh tra hay nhà tài trÿ, k¿ toán c¿n ph¿i cung c¿p các BCTC ¿m b¿o ch¿t l±ÿng.

Vai trị cÿa nhà qu¿n trß ±ÿc tìm th¿y trong r¿t nhißu nghiên cÿu tißn nhißm xem xét ¿nh h±ßng trÿc ti¿p ho¿c gián ti¿p tßi CLTT BCTC nh± mơ hình nghiên cÿu cÿa Heidi Vander Bauwhede (2001) t¿i Châu Âu, nghiên cÿu chß rõ vai trị cÿa nhà qu¿n trß trong quy¿t ßnh chính sách k¿ tốn áp dÿng, ßng thßi vai trị cÿa nhà qu¿n trß cịn thß

</div>