(Luận án tiến sĩ) Đổi Mới Sử Dụng Tư Liệu Trong Dạy Học Lịch Sử Việt Nam Từ Thế Kỉ X Đến Giữa Thế Kỉ Xix Ở Trường Trung Học Phổ Thông (Qua Thực Nghiệm Sư Phạm Ở Thành Phố Hải Phòng)

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.92 MB, 202 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

Bà GIÁO DĀC VÀ ĐÀO T¾O

TRÊọNG ắI HẻC SÊ PHắM H NI

ĐổI MớI Sử DụNG TƯ LIệU TRONG dạy học

lịch sử VIệT NAM Từ THế Kỉ X ĐếN GIữA THế Kỉ XIX ở TRƯờNG trung học phổ thông

(QUA THựC NGHIệM SƯ PHạM ở THàNH PHố HảI PHòNG)

Chuyờn ngnh: Lớ luận v phÔÂng phỏp dy hẽc lch s

Mó s: 9.14.01.11

NGÊọI HÊõNG DẩN KHOA HẻC: 1. TS. NGUYặN VN NINH 2. TS. HOÀNG THANH TÚ

HÀ NàI, 2024

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

LäI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là cụng trỡnh nghiờn cu ca mỡnh, Ôc hon thnh vói s hÔóng dn, giỳp tn tỡnh ca nhiu nhà khoa học. Các kÁt quÁ nghiên cąu trình bày trong luÁn án là trung thực, chính xác. Tài liệu tham khÁo, trích d¿n có xt xą rõ ràng. Nhăng kt lun khoa hc ca lun ỏn chÔa tng Ôc ai cụng bỏ trong bt kỡ cụng trỡnh no khác.

Tác giÁ ln án

PH¾M THÌ ÚT

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LọI CM ĂN

Tụi xin Ôc chân thành cÁm ¢n sâu sắc đÁn q th¿y cơ trong Tổ Lý luÁn & PPDH bá môn lách s - Khoa Lỏch s trÔòng i hc SÔ phm Hà Nái đã tÁn tình góp ý trong st thßi gian tơi triÅn khai ln án căa mình.

Tơi xin bày tß lịng biÁt ¢n sâu sắc tãi TS. Nguyễn Vn Ninh – TS Hong Thanh Tỳ nhng ngÔòi thy, cụ ó tn tỡnh hÔóng dn v giỳp tụi hon thành ln án.

Tơi xin gāi lßi cÁm ¢n đÁn Ban Giám hiệu, Ban Chă nhiệm Khoa - Khoa lỏch s, TrÔòng i hc SÔ phm Hà Nái; các th¿y cơ á phịng Sau đ¿i hc - TrÔòng i hc SÔ phm H Nỏi; Ban Giám hiệu, Ban Chă nhiệm khoa Giáo dāc TiÅu học – M¿m non, Ban Chă nhiệm khoa Ngă Vn KHXH, trÔòng i hc HÁi Phòng đã t¿o mọi điÃu kiện tát nhÃt giúp tơi trong st q trình học tÁp và hồn thnh lun ỏn.

Xin gi lòi cm Ân tói Trung tõm lÔu tr Quỏc gia, trung tõm thÔ vin Quác gia, Ban QuÁn lý các khu di tích lách s, bo tng lỏch s, cỏc trÔòng THPT trờn đáa bàn thành phá HÁi Phịng,... đã nhiệt tình giúp đỡ tơi trong q trình tìm kiÁm tài liệu, khÁo sát thực tr¿ng và thực nghiệm luÁn án.

Cuái cựng, xin by tò lũng bit Ân tói gia ỡnh, ngÔòi thõn v bn bố ó giỳp , ỏng viên tơi trong q trình học tÁp và hồn thành luÁn án.

Hà Nội, tháng năm 2024

Tác giÁ ln án

PH¾M THÌ ÚT

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

MĀC LĀC

Mæ ĐÄU ... 1

1. Tính cÃp thiÁt căa đÃ tài ... 1

2. Đái tÔng, phm vi nghiờn cu ca ti ... 2

3. Māc đích và nhiệm vā nghiên cąu ... 3

4. C¢ sỏ phÔÂng phỏp lun v phÔÂng phỏp nghiờn cu ... 3

5. GiÁ thuyÁt khoa học ... 4

6. Ý ngh*a khoa học và thực tiễn căa đÃ tài ... 4

7. Đóng góp căa luÁn án ... 5

8. CÃu trúc căa LuÁn ỏn ... 5

ChÔÂng 1: TNG QUAN CC CễNG TRèNH NGHIấN CĄU LIÊN QUAN ĐÀN ĐÂ TÀI ... 6

1.1. Các công trỡnh nghiờn cu v TÔ liẫu trong dy hẽc ... 6

1.3. Những vấn đề luận án kế thừa từ những cơng trình đã cơng bố ... 23

1.4. Nhċng vÃn đÃ đặt ra luËn án tiÁp tāc giÁi quyÁt ... 24

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

2.1.3. Quan niệm vÃ "đổi mãi sā dng TÔ liu trong dy hc lỏch s ỏ trÔòng ph thụng" ... 30 2.1.4. c im ca TÔ liu trong dy hc lỏch s ỏ trÔòng Trung học phổ thông ... 31 2.1.5. Phân loi TÔ liu lỏch s ... 32 2.1.6. CÂ sỏ xut phỏt ca vic i mói s dng TÔ liu trong dy hc lỏch s

2.2.1. Mc ớch, ỏi tÔng, ỏa bn, phÔÂng phỏp kho sỏt ... 45 2.2.2. Kt quÁ điÃu tra, khÁo sát ... 46 2.2.3. Đánh giá chung v thc trng s dng TÔ liu trong dy hc lỏch s ỏ trÔòng Trung hc ph thụng ... 58

Tiu kt chÔÂng 2 ... 61

ChÔÂng 3: XC èNH Hẩ THềNG TÊ LIẩU TRONG DắY HẻC LèCH S VIÈT NAM TĆ THÀ KÊ X ĐÀN GIĊA THÀ KÊ XIX ỉ TR£äNG TRUNG HỴC PHà THƠNG ... 62

3.1. VÍ trí, māc tiêu, nái dung c¢ bÁn căa lÍch sĉ ViÉt Nam tć thÁ kË X đÁn giċa th kậ XIX ỗ trÔồng Trung hẽc phỏ thụng ... 62

3.1.1. Vá trí ... 62 3.1.2. Māc tiêu ... 63 3.1.3. Nái dung c¢ bÁn ph¿n lách sā Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX ... 65

3.2. Nhċng yêu cÅu khi khai thác, lča chÏn nguòn TÔ liẫu ... 673.3. Danh mc T liu cn khai thác, sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX ở trường Trung học phổ thông ... 68

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

3.3.1. Hệ tháng các chă đÃ, bài học có th s dng TÔ liu ... 68

3.3.2. Nỏi dung cỏc TÔ liu cú th s dng trong dy hc lỏch sā Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa th kò XIX ỏ trÔòng Trung hc ph thụng ... 72

Tiu kt chÔÂng 3 ... 105

ChÔÂng 4: CC BIÈN PHÁP ĐàI MâI SĈ DNG TÊ LIẩU TRONG DắY HẻC LÌCH SĈ VIÈT NAM TĆ THÀ KÊ X ĐÀN GIĊA THÀ KÊ XIX æ TR£äNG TRUNG HỴC PHà THƠNG. THČC NGHIÈM S£ PH¾M ... 106

4.1. Mát sĨ u cÅu khi lča chÏn biẫn phỏp ỏi mói s dng TÔ liẫu trong d¿y hÏc lÍch sĉ ViÉt Nam tć thÁ kË X n gia th kậ XIX ỗ trÔồng Trung hẽc phỏ thụng ... 106

4.2. ỏi mói s dng TÔ liÉu trong d¿y hÏc lÍch sĉ ViÉt Nam tć thÁ kË X đÁn giċa thÁ kË XIX đÅ tích cčc hóa ho¿t đáng nhËn thąc căa HS trong bài hÏc nỏi khúa ... 109

4.2.1. S dng TÔ liu to ỏng cÂ hc tp cho hc sinh ... 109

4.2.2. HÔóng dn hc sinh s dng TÔ liu khỏm phỏ, chim l*nh kin thc mói... 113

4.2.3. S dng TÔ liệu đÅ căng cá, luyện tÁp ... 122

4.2.4. Sā dāng TÔ liu trong giò hc thc hnh lỏch s. ... 125

4.3. Sử dụng Tư liệu để đổi mới Kiểm tra đánh giá trong dạy học lịch sử .. 128

4.4. Đái mói s dng TÔ liẫu trong dy hẽc lch s ViÉt Nam tć thÁ kË X đÁn giċa thÁ kË XIX thơng qua ho¿t đáng ngo¿i khóa ... 137

4.4.1. Tổ chąc cho học sinh trÁi nghiệm di tích lách sā thơng qua ho¿t đáng tham quan ngo¿i khóa ... 138

4.4.2. Đổi mãi sā dāng TL thông qua tổ chąc d¿ hái lách sā cho HS ... 150

4.5. Thčc nghiÉm sÔ phm ton phn ... 155

4.5.1. Mc ớch, ỏi tÔng v ỏa bn thc nghim sÔ phm ... 155

4.5.2. Nỏi dung v phÔÂng phỏp thc nghim sÔ phm ... 156

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

4.5.3. Kt qu Thc nghim sÔ phm đái vãi bài học nái khóa ... 158

4.5.4. KÁt quÁ Thc nghim sÔ phm ỏi vói hot ỏng ngoi khúa ... 163

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

DANH MĀC BÀNG BIÄU

Trang

BÁng 2.1. Quan niệm vÃ TLLS ... 47

BÁng 2.2. Tác dāng căa việc sā dāng TL trong DHLS ỏ trÔòng THPT... 47

Bng 2.3. Quan niệm vÃ đổi mãi sā dāng TL trong DHLS ... 49

BÁng 2.4. Hình thąc tổ chc v phÔÂng phỏp dy hc ... 50

Bng 2.5. Nhăng khó khn căa GV gặp phÁi khi sā dng TL trong DHLS ỏ trÔòng THPT ... 52

Bng 2.6. Cỏc phÔÂng phỏp học tÁp căa HS ... 55

BÁng 2.7. Thái đá căa HS và hiệu quÁ căa bài học khi học tÁp vãi TL ... 57

BÁng 2.8. Các biện pháp căa GV đÅ khuyÁn khích HS sā dāng TL trong học tÁp ... 58

BÁng 4.1. KÁt quÁ kiÅm tra vÃ mąc đá hąng thú căa HS ... 112

BÁng 4.2. KÁt quÁ TNSP tÿng ph¿n biện pháp: Sā dāng TL đÅ căng cá luyện tÁp ... 124

BÁng 4.4. Tổng hÿp kÁt quÁ TNSP toàn ph¿n bài nái khóa ... 159

BÁng 4.5. Phân lo¿i mąc đá điÅm sá á lãp TN và ĐC trong bài học nái khóa ... 161

BÁng 4.6. BÁng giá trá t và tα căa lãp TN và ĐC trong bài nái khóa ... 161

BÁng 4.7. Mąc đá hąng thú căa HS trong giß học nái khóa ... 162

BÁng 4.8. KÁt q TNTP ho¿t đáng ngo¿i khóa t¿i di tích ... 164

BÁng 4.9. Đánh giá mąc đá căa HS vÃ ho¿t đáng tham quan và trÁi nghiệm t¿i di tích ... 165

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

DANH MĀC CÁC HÌNH

Trang

BiÅu đồ 2.1. Tác dāng căa việc sā dāng TL trong DHLS ... 48

BiÅu đồ 2.2. Hình thành và phát triÅn k* nng, nng lực cho HS ... 51

BiÅu đồ 2.3. Nhăng khó khn căa GV khi sā dāng TL trong DHLS ... 53

BiÅu đồ 2.4. Hąng thú căa HS trong học tp lỏch s ỏ trÔòng THPT ... 54

Biu 2.5. Mąc đá tìm hiÅu TL ngồi SGK ... 55

Biu 2.6. Cỏc phÔÂng phỏp học tÁp ... 56

BiÅu đồ 2.7. T¿n sá điÅm t¿i giá trá điÅm sá căa lãp TN và ĐC căa bài nái khóa ... 160

BiÅu đồ 2.8. T¿n sá điÅm t¿i giá trá điÅm sá căa lãp TN thông qua ho¿t đáng ngo¿i khóa t¿i di tích... 165

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

Mỉ ĐÄU 1. Tính cÃp thiÁt căa đÃ tài

1.1. Trong xu thÁ hÿp tác quác tÁ ngày càng sâu ráng nhÔ hin nay, th h tr va cú nhiu c¢ hái đÅ phát triÅn bÁn thân vÿa phÁi đái mặt vãi nhăng thách thąc đÅ đáp ąng các u c¿u căa xã hái địi hßi. ĐiÃu này đặt ra cho giáo dāc khơng chß đào to lóp ngÔòi cú kin thc chun mơn mà cịn phÁi phát huy Ôc nng lc lm vic, cú nhng hiu biÁt tồn diện vÃ nhiÃu l*nh vực, trong đó có lách sā và vn hóa.

Thực hiện quyÁt đánh sá 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 ca Th tÔóng Chớnh ph phờ duyt ỏn i mói chÔÂng trỡnh, sỏch giỏo khoa (SGK) giáo dāc phổ thông theo Nghá quyÁt 88/2014 căa Quác hái và Nghá quyÁt sá 29 - NQ/TW căa Hái nghá ln th 8 Ban Chp hnh Trung ÔÂng ng Cỏng sÁn Việt Nam khóa XI vÃ đổi mãi cn bÁn, toàn diện giáo dāc và đào t¿o, ngày 26 thỏng 12 nm 2018, ChÔÂng trỡnh giỏo dc ph thông (CTGDPT) Tổng thÅ và CTGDPT môn học đã chớnh thc Ôc thụng qua. CTGDPT 2018 xỏc ỏnh mc tiêu phát triÅn phÁm chÃt và nng lực căa ngÔòi hc, to mụi trÔòng hc tp v rốn luyn giúp học sinh (HS) phát triÅn hài hòa vÃ th cht v tinh thn; trỏ thnh ngÔòi hc tích cực, tự tin, có ý thąc lựa chọn nghÃ nghiệp và học tÁp suát đßi.

1.2. Lách sā là mát mơn học có vai trị quan trọng trong việc giáo dāc nhân cách học sinh (HS), d¿y cho cỏc em bit Ôc lỏch s th giói v lỏch s dõn tỏc ó din ra nhÔ th no nhm giỏo dc tinh thn yờu nÔóc, yờu lao ỏng, trân q nhăng gì tổ tiên, cha ơng đã dnh Ôc v xõy dng nờn t ú phn đÃu, rèn luyện bÁn thân trong hiện t¿i và xõy dng cho tÔÂng lai. Thc t hin nay trong cỏc nh trÔòng trung hc ph thụng (THPT) nhiu HS chÔa yờu thớch mụn hc lỏch s, hc lách sā mát cách đái phó& Có nhiÃu nguyên nhân, có thÅ là mơn học lách sā nhiÃu HS khơng lựa chọn đÅ phāc vā cho các kì thi; tÿ nái dung mơn học cịn nặng tính hàn lâm; đặc biệt là tÿ cách d¿y và học căa thy trũ cũn chÔa cú nhiu i mói. Tÿ thực tÁ đó đặt ra cho giáo viên (GV) nhiệm vā c¿n chú trọng đổi mãi việc d¿y học lách sā (DHLS) ỏ cỏc nh trÔòng phổ thơng nói chung, THPT nói riờng, c bit l s dng tÔ liu (TL), xem đây là nguồn kiÁn thąc đÅ tổ chąc đổi mãi việc d¿y học. ĐiÃu này là hoàn toàn phù hÿp và đáp ąng māc tiêu căa căa CTGDPT mụn lỏch s 2022 l tng cÔòng s dng cỏc lo¿i TL đÅ d¿y cho HS biÁt tự học, phỏt trin nng lc ca ngÔòi hc.

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

1.3. Quỏn trit mc tiờu, ỏnh hÔóng chung ca ng, Nh nÔóc v i mói giỏo dc trong ChÔÂng trỡnh 2018, i mói DHLS ỏ trÔòng THPT Ôc thc hin theo hÔóng coi trng s dng TL: TL vÁt chÃt, TL thành vn, TL hình Ánh – hình v¿, TL ghi âm, ghi hình& Việc sā dāng các lo¿i TL khơng chß trong d¿y học bài nái khóa trên lãp, trong chi các ho¿t đáng khái đáng, khám phá kiÁn thąc mãi, luyện tÁp, vÁn dāng mà cịn có thÅ sā dāng trong tự học á nhà và trong kiÅm tra, đánh giá (KTĐG) và ho¿t đáng ngo¿i khóa& Sā dāng TL trong DHLS ỏ trÔòng THPT cú ý ngh*a trờn tÃt cÁ các mặt: phát triÅn nng lực, phÁm chÃt cho HS, gúp phn giỳp HS nhn thc Ôc lách sā g¿n vãi hiện thực và đáp ąng yêu c¿u đổi mãi cn bÁn, toàn diện giáo dāc Việt Nam hiện nay.

1.4. Lách sā Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX là giai đo¿n lách sā quan trọng trong tiÁn trình phát triÅn căa lách sā dân tác. Đây là giai đo¿n hình thành và phát triÅn rồi khăng khoÁng suy vong căa các triÃu đ¿i phong kiÁn Việt Nam. Nguồn TL vÃ giai đo¿n lách sā này vơ cùng phong phú, phÁn ánh tình hình chính trá, kinh tÁ, xã hái, ngo¿i giao, các cuác kháng chiÁn cháng ngo¿i xâm oanh liệt đÅ bÁo vệ nÃn ỏc lp dõn tỏc. Cỏc ngun TL Ôc th hin dÔói nhiu hỡnh thc nhÔ TL thnh vn, TL hình Ánh, TL vÁt chÃt, TL trong các bÁo tàng, di tích lách sā&.. Thực tÁ DHLS á các trÔòng THPT hin nay vic s dng cỏc ngun TL cịn ít, các GV phā thc chă u vào kin thc Ôc cung cp trong SGK, iu ny làm h¿n chÁ nhÁn thąc căa HS vÃ lách sā.

Xt phát nhăng tÿ lí do trên, chúng tơi chọn vÃn đÃ <Đổi mới sử dụng tư

chuyên ngành Lớ lun v PhÔÂng phỏp dy hc bỏ mụn lỏch s.

2. ểi tÔng, phm vi nghiờn cu ca ti

2.1. i tng nghiờn cu

ỏi tÔng nghiờn cu căa luÁn án là quá trình sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa th kò XIX ỏ trÔòng THPT, trong ú tp trung vo cỏc bin phỏp sÔ phm i mói s dāng TL trong DHLS.

2.2. Ph¿m vi nghiên cứu

luÁn vÃ TL mà tÁp trung tìm hiÅu việc sā dāng TL trong DHLS đÅ xác đánh hệ tháng TL và đÃ xuÃt các biện pháp đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

- Về nội dung kiến thức áp dụng: LuÁn án nghiên cąu nái dung kiÁn thąc lách

sā Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX ca chÔÂng trỡnh hin hnh 2006 cng nhÔ chÔÂng trỡnh 2022 vn dng vo vic xut các hình thąc và biện pháp đổi mãi sā dng TL trong DHLS ỏ trÔòng THPT.

+ LuÁn án tiÁn hành điÃu tra, khÁo sát thực tr¿ng s dng TL trong DHLS trÔòng THPT trờn phm vi tồn qc theo vùng miÃn: Thành phá, nơng thơn, miÃn núi, miÃn biÅn.

+ TiÁn hành thực nghiệm sÔ phm (TNSP) tng phn v ton phn cỏc bin pháp đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX trong mát bài nái khóa và mát ho¿t đáng ngo¿i khóa á thành phá HÁi Phịng.

3. Māc đích và nhiÉm vā nghiên cąu

3.1. Mục đích nghiên cứu.

Trên c¢ sá khẳng đánh vai trị, ý ngh*a căa việc đổi mãi sā dāng TL trong d¿y học lách sā (DHLS), luÁn án xác đánh nái dung lách sā và hệ tháng TL c¿n sā dāng trong DHLS Việt Nam tÿ ThÁ kß X đÁn giăa thÁ kỷ XIX tÿ đó đÃ xuÃt mát sá biện phỏp sÔ phm i mói vic s dng TL trong DHLS Vit Nam ỏ trÔòng THPT.

3.2. Nhim v nghiờn cu

t Ôc mc ớch trờn, lun ỏn thực hiện các nhiệm vā cā thÅ sau: - Nghiên cąu lí luÁn vÃ vÃn đÃ sā dāng TL trong d¿y học nói chung trong d¿y học lách sā nói riêng.

- KhÁo sát, điÃu tra, đánh giá thc trng ti mỏt sỏ trÔòng THPT trờn c nÔóc vÃ việc đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

- Tỡm hiu chÔÂng trỡnh, SGK lỏch s 2006 v chÔÂng trỡnh, SGK lỏch s 2022 xác đánh các lo¿i TL c¿n khai thác, sā dāng trong trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

- ĐÃ xuÃt cỏc bin phỏp sÔ phm i mói vic s dng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX và tiÁn hành thực nghiệm sÔ phm rỳt ra cỏc kt lun cú liờn quan n ti.

4. CÂ sỗ phÔÂng phỏp luận v phÔÂng phỏp nghiờn cu

CÂ sỏ phÔÂng pháp luÁn căa luÁn án dựa trên nhăng quan điÅm ca ch ngh*a Mỏc - Lờnin, tÔ tÔỏng H Chớ Minh, ch trÔÂng, Ôòng lỏi ca ng, Nh nÔóc v lỏch s v giỏo dc lỏch s.

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

4.2. Phương pháp nghiên cứu

ĐÃ tài thuác l*nh vực khoa học giáo dāc nên chúng tôi tp trung vo bỏn nhúm phÔÂng phỏp nghiờn cu chă yÁu sau:

+ Nghiên cąu, tổng hÿp, phân tích cỏc vn bn ca ng, Nh nÔóc; cỏc cụng trỡnh nghiờn cu trong v ngoi nÔóc ỏ cỏc l*nh vực Tâm lí, Giáo dāc học, Lí luÁn và phÔÂng phỏp dy hc (PPDH) bỏ mụn, TL lỏch s có liên quan đÁn đÃ tài đÅ xây dựng c¢ sá lí ln cho ln án.

+ Nghiên cąu chÔÂng trỡnh, SGK 2006 v 2022 xỏc ỏnh nỏi dung lách sā và lựa chọn hệ tháng TL c¿n khai thác sā dāng trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX á trÔòng THPT.

+ PhÔÂng phỏp quan sỏt: Qua d giò, quan sát QTDH căa GV, HS đÅ tìm hiÅu thực tiễn d¿y học lách sā nói chung, sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX nói riêng hiện nay.

+ PhÔÂng phỏp iu tra xó hỏi hc: Phòng vn, iu tra GV và HS bằng bÁng hßi đÅ tìm hiÅu thực tr¿ng đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

khÁ thi, hiệu quÁ các biện pháp đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX á thành phá HÁi Phịng.

kê tốn học đÅ xā lý kÁt quÁ điÃu tra xã hái học và kÁt quÁ TNSP, rút ra kÁt luÁn khái quát đồng thßi chąng minh tính khÁ thi căa vÃn đÃ luÁn án nghiên cąu.

5. GiÁ thuyÁt khoa hÏc

Hiện nay, việc sā dng TL trong DHLS Vit Nam ỏ trÔòng THPT cũn nhiu bt cp. Nu xỏc ỏnh Ôc nỏi dung lách sā c¿n sā dāng TL, hệ tháng TL cn khai thỏc s dng v xut Ôc cỏc biện pháp đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX phù hÿp thì s¿ góp ph¿n nõng cao cht lÔng dy hc bỏ mụn.

6. í ngh*a khoa hÏc và thčc tiÇn căa đÃ tài

6.1. Ý nghĩa khoa học

KÁt quÁ nghiên cąu căa luÁn án s¿ góp ph¿n làm phong phú thêm lí ln

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

và PPDH bá môn lách sā vÃ sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng phổ thông.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

- KÁt quÁ nghiờn cu ca lun ỏn giỳp GV cỏc trÔòng THPT biÁt vÁn dāng vào thực tiễn đÅ nâng cao cht lÔng DHLS.

- Lun ỏn l ti liu tham khÁo cho sinh viên, học viên, nghiên cąu sinh chun ngành Lí ln và PPDH mơn lách sā các trÔòng SÔ phm trong hc tp Vit Nam t thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

- Xác ỏnh Ôc yờu cu khi đổi mãi sā dāng TL trong DHLS ỏ trÔòng ph thụng.

- xut Ôc cỏc bin phỏp i mói s dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X n th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

8. Cu trúc căa LuËn án

Ngoài ph¿n Má đ¿u, KÁt luÁn, Tài liệu tham khÁo, Phā lāc, LuÁn án chia thnh 4 chÔÂng:

ChÔÂng 1: Tng quan cỏc cụng trỡnh nghiờn cu liờn quan n ti lun ỏn ChÔÂng 2: Vn i mói s dng tÔ liu trong dy hc lỏch s Vit Nam ỏ trÔòng Trung học phổ thơng – Lí ln và thực tiễn

ChÔÂng 3: Xỏc ỏnh h thỏng tÔ liu trong dy hc lỏch s Vit Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX ỏ trÔòng Trung hc ph thụng

ChÔÂng 4: i mói s dng tÔ liu trong dy hc lỏch s Vit Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX ỏ trÔòng Trung hc ph thụng. Thc nghim sÔ phm.

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

ChÔÂng 1

TNG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CĄU LIÊN QUAN ĐÀN ĐÂ TI

Trong ging dy cng nhÔ nghiờn cu lỏch sā, TL có vai trị quan trọng giúp tìm hiu, phõn tớch Ôc bn cht ca s kin, hin tÔng. Vn s dng TL ó Ôc nhiu hc gi trong nÔóc cng nhÔ quỏc t quan tõm nghiên cąu. Trong ph¿m vi căa luÁn án, chúng tụi tip cn nghiờn cu TL theo hai hÔóng sau:

1.1. Cỏc cụng trỡnh nghiờn cu v TÔ liẫu trong d¿y hÏc

1.1.1. Trên thế giới

Tÿ cuái thÁ kß XVIII – đ¿u thÁ kß XIX, nhà giáo dāc học J.H.Pextalôzi (1746 – 1827) trong cuán <Những cơ sở của lí luận d¿y học, tập 1= (NXB Giáo dāc, Hà

Nái, 1970) đã nhÁn thąc rõ chß dựa cho q trình nhÁn thąc căa HS chính là trực

quan <Nếu anh càng dùng nhiều giác quan để nhận thức bÁn chÃt của một hiện

tượng hay một sự vật nào đó, thì những hiểu biết của anh về nó l¿i càng đúng đắn=[83, tr.40]. Cùng vãi mỏt s kin, nu HS Ôc tip cn vói nhiu nguồn TL,

sā dāng nhiÃu giác quan đÅ nhÁn thąc s¿ giúp HS khắc sâu kiÁn thąc h¢n.

J.J. Rút Xơ trong cn <Những cơ sở của lí luận d¿y học, tập I= (NXB

Giáo dāc, Hà Nái, 1970) cho rằng GV c¿n sā dāng đồ dùng trực quan, tài liệu tham khÁo, nhằm giúp HS tự giỏc, tớch cc, tÔ duy v sau ú HS s l*nh hái kiÁn thąc thông qua các ho¿t đáng học tÁp cā thÅ.

Sā dāng TL trong d¿y học rt Ôc coi trng ỏ Liờn Xụ trÔóc õy. Tỏc giÁ B.P.Exipôp trong cuán <Những cơ sở của lý luận d¿y học=, (NXB Giáo dāc,

1971) đã khẳng đánh ý ngh*a căa việc đọc sách ngồi giß lên lãp, nhăng yêu c¿u đÅ làm việc vãi SGK đồng thßi tác giÁ nhÃn m¿nh vai trị căa việc sā dāng các tài liệu trong d¿y học coi ú nhÔ l mỏt ngun kin thc. õy l cÂ sá đÅ chúng tơi khẳng đánh rõ h¢n vai trũ ca vic s dng TL trong DHLS ỏ trÔòng phổ thơng.

Tác giÁ T.A.Ilinna trong Giáo trình <Giáo dục học=, tÁp 2, (NXB Giáo dāc

Hà Nái, 1973) đã khẳng đánh vai trò căa việc sā dāng SGK, các quy tắc làm việc chă yÁu căa HS khi sā dāng SGK, đồng thßi tác giÁ cho rằng c¿n phi kt hp vói cỏc phÔÂng phỏp lm vic ngoi SGK nhÔ s dng phong phỳ cỏc ngun TL thì s¿ giúp HS hiÅu sâu kiÁn thąc bài hc. õy l mỏt gi ý giỳp chỳng tụi Ôa ra các biện pháp đÅ sā dāng TL trong DHLS.

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

Trong cuán Tâm lý học cá nhân, tÁp 2 (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1974) căa tác giÁ A.G.Côvaliáp đã đÃ cÁp đÁn rÃt nhiÃu vÃn đÃ đó là làm thÁ nào đÅ sā dāng tát các lo¿i hình học tÁp nhằm kích thớch tÔ duy, s hng thỳ trong hc tp. Trong đó tác giÁ nhÃn m¿nh việc sā dāng các TL vÁt chÃt có tác đáng m¿nh m¿ đÁn tâm lý căa HS. NhÁn đánh này căa tác giÁ giúp chúng tơi làm rõ h¢n trong ph¿n phân lo¿i TL, đặc biệt là sā dāng các TL vÁt chÃt thông qua các PPDH hiện đ¿i nhằm phát huy tính tích cực học tÁp lách sā căa HS.

Tác giÁ M.Alecxêep, V.Onhisuc trong cuán <Phát triển tư duy học sinh= (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1976) đã cho rằng việc gÿi l¿i nhăng tri thąc đã có đÅ đái chiÁu vãi tài liệu đang tìm hiÅu có ý ngh*a lãn lao đái vãi sự phát triÅn tÔ duy ỏc lp ca HS khi tip xỳc tri thąc mãi. Tác giÁ đã rÃt chú trọng đÁn việc sā dāng tài liệu trong d¿y học. Ngoài vai trò cung cÃp kiÁn thąc mãi, khi làm việc vãi các tài liệu bên ngoài s¿ làm rõ hÂn cỏc kin thc Ôc quy ỏnh sn trong SGK. ĐiÃu này có ý ngh*a rÃt lãn đái vãi chúng tôi khi vÁn dāng vào việc đổi mãi các biện pháp sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

Tác giÁ I.Ia Lecne trong cuán <D¿y học nêu vấn đề= (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1977) đã cho rằng c¿n tích cực sā dāng các d¿ng bài tÁp có tính chÃt nghiên cąu, HS tự lực giÁi qut vÃn đÃ và tự tìm tịi, sáng t¿o tÿ các nguồn TL đÅ vÿa học trên lãp và quan trọng nhÃt là phÁi có thßi gian làm việc á nhà vãi nhăng bài tÁp lãn mang tính chun đÃ, chă đÃ. Trong ln án chúng tơi tiÁp thu nghiên cąu quan điÅm căa tác giÁ đÅ đÃ xuÃt biện pháp sā dāng TL, giúp HS phát triÅn nng lực tự học, tự nghiên cąu các kiÁn thąc lách sā thông qua các nguồn TL.

Tác giÁ A.P.Primacôpxki trong cuán <Phương pháp đọc sách=, (NXB

Giáo dāc, 1978) khi viÁt vÃ māc tra cąu tài liệu tác giÁ đã chß ra mát sá kinh nghiệm đọc sách, tự nghiên cąu sách căa nhiÃu nhà khoa học, có sự phân tích, tổng hÿp l¿i thành <văn hóa đọc sách=. Đồng thßi, tác giÁ cũng cho rằng việc sā dāng các nguồn tài liệu bổ sung, các bÁng tra, các bÁng kê, bÁng sá, các tÿ in, sỏch hÔóng dn&l iu kin quan trng nghiên cąu sách đ¿t kÁt quÁ tát. Kinh nghiệm này là nhăng gÿi ý giúp chúng tơi có c¢ sá đÅ phân lo¿i các nguồn TL, lựa chọn TL và đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Trong cuỏn <Phỏt huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào=

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

căa tác giÁ I.F.Kharlamáp (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1978) khi đÃ cÁp vÃ vÃn đÃ học tÁp là mát quá trình nhÁn thąc tích cực tác giÁ nhÃn m¿nh việc c¿n phÁi cú TL, biu tÔng, quan sỏt hin vt& nhm phỏt trin tÔ duy cho HS. Tỏc gi cho rng

<Học sinh không bao giờ nắm vững thật sự những kiến thức nếu người ta đem đến

cho em dưới d¿ng đã <chuẩn bị sẵn=. Không thể đơn thuần, học thuc, hc theo

hin nay ỏ nÔóc ta, giỳp chỳng tụi khng ỏnh Ôc vai trũ, ý ngh*a ca vic sā dāng TL trong việc phát triÅn các nng lực cho HS trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Tác giÁ N.A.Runakin trong cuán <Tự học như thế nào= (NXB Thanh niên, Hà Nái, 1982) cho rằng ho¿t đáng học khơng chß là xem sách mà phÁi biÁt so sỏnh kin thc Ôc vit trong sỏch vói thực tÁ cuác sáng, biÁt so sánh cái khoa học vãi cái không khoa học, biÁt liên hệ kiÁn thąc giăa các mơn học vãi nhau. Nói mát cách khác đó là ho¿t đáng học s¿ trá nên có hiệu quÁ khi kÁt hÿp nhăng kiÁn thąc trong SGK vãi các nguồn TL bên ngoài sách. Đây là quan điÅm phù hÿp vãi việc sā dāng TL trong d¿y học chă đÃ mà luÁn án đang nghiờn cu.

Trong cuỏn <Giỏo dc hc=, tp 1 (ngÔòi dách Nguyễn Đình Chßnh, NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1983) căa tác giÁ Savin đã cho rằng đÅ rèn luyện cho HS k* nng tự học thì nhÃt đánh phÁi phát triÅn k* nng tự học, tự nghiên cąu tài liệu, nghiên cąu SGK, HS c¿n xác ỏnh Ôc ch hc tp (tc l nhim v học tÁp c¿n triÅn khai), HS phÁi đọc tài liệu, phân chia tài liệu thành các vÃn đÃ sau đó lÁp dàn ý và rút ra kÁt luÁn phāc vā cho nhiệm vā học tÁp căa mình. Quan điÅm này căa tác giÁ Savin giúp chúng tôi xỏc ỏnh hÔóng tip cn khi la chn cỏc bin pháp sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ th kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Tác giÁ N.M.Iakovlev trong cuán <Phương pháp và kĩ thuật lên lớp

căa việc sā dāng SGK trong d¿y hc, phÔÂng phỏp khai thỏc SGK hiu qu trong d¿y học. Tác giÁ cho rằng khi sā dāng SGK thì việc kÁt hÿp khai thác kiÁn thąc trong SGK và ngồi SGK (trong đó có TL) cũng là mỏt vn m GV phi thÔòng xuyờn vn dāng trong các bài d¿y căa mình đÅ tiÁt học trá nên có hiệu q.

Tác giÁ Heb¢c Sruitman trong cuán <Nghiên cứu, học tập như thế nào= (NgÔòi dỏch Minh Hựng, NXB Thanh niờn, H Nái, 1984) đÃ cao giá trá căa việc

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

tự học, tự nghiên cąu các TL học tp tỡm hiu kin thc qua ú ngÔòi hc s¿ tìm cách diễn đ¿t mát cách chính xác nhng gỡ thu nhn Ôc, iu ny khin vic lÔu tră kiÁn thąc mát cách dễ dàng h¢n nhăng gỡ chò tip nhn ca ngÔòi khỏc (vic chò tiÁp thu mát cách thā đáng kiÁn thąc mát chiÃu tÿ GV). Việc tự học, tự nghiên cąu thông qua nhăng nguồn TL bao giß cũng cho kÁt quÁ cao h¢n so vãi các biện pháp học tÁp khác. Quan điÅm này phù hÿp vãi c¢ sá lí lun m ti chỳng tụi ang hÔóng n.

Nhà giáo dāc học J.A.Komenxki khi nói vÃ <Nguyên tắc về sự bền vững

PPDH trực quan và vai trò căa các lo¿i tài liệu, tác giÁ cho rằng các tài liệu học tÁp phÁi có logic chặt ch¿ theo bÁn chÃt căa nó bái vì <Khơng có trong tri thức

đúng đắn giúp chúng tơi có thÅ lựa chn cỏc loi hỡnh TL lỏch s Ôa vo bài giÁng mát cách hÿp lý, đặc biệt là các TL vÁt chÃt, TL hình Ánh.

Hai tác giÁ là Tsune SaBuro Makiguchi trong cuán <Giáo dục vì cuộc

sống sáng t¿o= (1994) và tác giÁ B.P.ExExipo trong cn <Những cơ sở của lí

chung đó l vic trÔóc khi lờn lóp ngÔòi GV phi chun bá cho mình nhăng nguồn TL vÃ các l*nh vực khác nhau nhằm māc đích cung cÃp kiÁn thąc mát cách phong phú cho HS đồng thßi phÁi biÁt phân lo¿i các nguồn TL sao cho phự hp vói tng ỏi tÔng dy học. Nhăng gÿi ý vÃ mặt lý luÁn căa các tỏc gi giỳp chỳng tụi khng ỏnh Ôc vai trò, ý ngh*a căa GV khi sā dāng các nguồn TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

Nhóm tác giÁ Jean Piaget, Barbel, Inheldel trong cuán <Tâm lí học trẻ em

và ứng dụng Tâm lý học Piaget vào trường học= (NXB Giáo dāc, Hà Nái,

2000) khi viÁt v vic hò tr cỏc phÔÂng tin, dựng, thit bá, TL trong d¿y học các tác giÁ quan tõm n vic GV s dng nhÔ th no v vãi māc đích gì. NhÁn đánh căa tác giÁ giúp chúng tơi đi sâu và tìm hiÅu các lý do khi sā dāng TL vào mát biện pháp cā thÅ.

Tác giÁ Shelley O’Hara trong tác phÁm <Improving your study skills:

Study smart, Study less= (Nâng cao k* nng học tÁp, học thơng minh, học ít)

(Wiley Publishing, Canada, 2005), ó dnh ba chÔÂng hÔóng dn cách thąc

</div>Trang 20<div class="page_container" data-page="20">

rèn luyện mát trong nhăng k* nng quan trọng căa việc học – k* nng đọc; cách đọc, cách lÃy thông tin quan trọng tÿ các nguồn TL nhÃt là ghi chép l¿i theo tÿng vÃn đÃ, tÿng chă đÃ nghiên cąu s¿ mang l¿i hiệu quÁ cao cho bÃt cą mát môn học nào.

Trong cuán <Những phẩm chất của người giáo viên hiệu quÁ= căa tác giÁ James H.Stronge (ngÔòi dỏch Lờ Vn Canh) (NXB Giỏo dc, Hà Nái, 2013) trong khi khẳng đánh vai trò ca ngÔòi GV hiu qu cú c bit nhn mnh n vic ngÔòi GV la chn ti liu tham khÁo đÅ sā dāng trong QTDH, nhÃt là lÃy Ôc nhng thụng tin hay kin thc t cỏc ngun TL đó đÅ mang l¿i lÿi ích vÃ mặt học tÁp khi d¿y học cho HS. NhÁn đánh đó căa tác giÁ phù hÿp vãi đÃ tài chúng tôi đang nghiên cąu.

Bài viÁt <The Scope and Definitions of Heritage: From Tangible to

Intangible= - Ph¿m vi và đánh ngh*a vÃ Di sÁn: tÿ Hău hình (vÁt thÅ) đÁn Vơ

hình (phi vÁt thÅ) căa Yahaya Ahmad Ôc ng trờn International Journal of Heritage Studies 2006, tr.292300, LÔc dỏch: Nguyễn Huy Nhâm-BÁo tàng Nhân học đã tÁp trung vào ph¿m vi và đánh ngh*a vÃ di sn Ôc ban hnh bỏi cỏc hin chÔÂng khác nhau trên toàn c¿u, tác giÁ đã tÁp hÿp Ôc 27 vn bn mang tớnh cht quỏc t và 17 vn bÁn khác nhau mang tính chÃt khu vực và quác

gia, trong đó có mát vn bÁn Hướng dẫn về giáo dục và đào t¿o trong bÁo tồn

các di tích, di chß đÅ làm cơng tác giỏo dc.

NhÔ vy, cú th thy hu ht cỏc tỏc gi nÔóc ngoi u nhn mnh vic sā dāng TL trong d¿y học và vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng TL trong d¿y học đÅ nâng cao hiệu quÁ bài học. Bên c¿nh đó, nhăng biện pháp đÅ sā dāng TL trong d¿y hc cng ó Ôc nhiu tỏc gi cp n. Đây chính là c¢ sá đÅ ln án tiÁp thu và vÁn dāng nhằm đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong d¿y học bá môn Lách sā.

1.1.2. Trong nước

à Việt Nam, việc nghiên cu s dng TL trong dy hc Ôc cỏc nh Tâm lí học và Giáo dāc học quan tâm nghiên cąu tÿ lâu.

Tác giÁ Hà ThÁ Ngă và Đặng Vũ Ho¿t trong cuán <Giáo dục học, tập 1= (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1987) đã trình bày vÃ ý ngh*a căa việc sā dāng TL kÁt hÿp vãi SGK trong d¿y học. Các tác giÁ còn Ôa ra nhng yờu cu v vic s

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

dāng sách, sā dāng tài liệu tham khÁo trong cỏc hot ỏng hc trờn lóp cng nhÔ ỏ nh. Nhng quan im ny Ôc chỳng tụi tip thu trong việc đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong DHLS căa luÁn án.

Trong tác phÁm <Những vấn đề cơ bÁn của giáo dục học hiện đ¿i= căa tác giÁ Thái Duy Tuyên (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 1999) đã nhÃn m¿nh việc làm thÁ nào đÅ phát huy tính tích cực trong học tÁp, tác giÁ cho rằng đÅ chuyÅn biÁn vá trí ca ngÔòi hc t th ỏng sang ch ỏng, t ỏi tÔng tip nhn tri thc sang ch th tìm kiÁm tri thąc nhằm nâng cao hiệu quÁ học tp thỡ phi thÔòng xuyờn s dng cỏc TL học tÁp. Đây là quan điÅm giúp chúng tôi làm sáng tß nhăng yêu c¿u khi sā dāng TL trong d¿y học lách sā Việt Nam tÿ thÁ kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Tỏc gi Phm Vit VÔng trong cuán <Giáo dục học= (NXB Đ¿i học Quác gia Hà Nái, 2000) đã chß ra cách thąc tiÁn hành mát bài học bao gồm: GV đÃ xuÃt nhiệm vā học tÁp; tổ chąc cho HS nhÁn thąc tài liệu mãi; hệ tháng hóa tài liệu đã học theo các chă đÃ, chuyên đÃ học; vÁn dāng kiÁn thąc vào giÁi quyÁt các bài tÁp thực hành; kiÅm tra l¿i các kÁt quÁ học tÁp. Quan điÅm này phù hÿp vãi đÃ xuÃt căa luÁn án vÃ đổi mói cỏc bin phỏp s dng tÔ liu trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX.

Tác giÁ Nguyễn Quang UÁn trong cuán <Tâm lý hc i cng= (NXB i hc SÔ phm Hà Nái, 2004) khi nói vÃ sự phát triÅn căa HS trong học tÁp tác giÁ đã đÃ cÁp đÁn nng lực nhÁn thąc căa các em đái vãi tài liệu học tÁp là có h¿n á tÿng ląa tuổi và làm thÁ nào có thÅ tổ chąc việc nắm văng kiÁn thąc cho HS. Mßi lo¿i tài liệu học tÁp khác nhau đÃu mang l¿i nhăng hiệu quÁ vÃ nhÁn thąc cho HS, điÃu này cho thy ngÔòi GV cn phi trang bỏ cho mỡnh nhiÃu h¢n năa các lo¿i tài liệu học tÁp đÅ không nhăng mang l¿i hiệu quÁ kiÁn thąc cho các em học sinh mà còn t¿o nên hąng thỳ, tõm lý Ôc khỏm phỏ nhng chõn tròi kiÁn thąc mãi.

Trong cuán <Những vấn đề cơ bÁn về chương trình và quá trình d¿y học= (NXB Giáo dāc, Hà Nái, 2005) căa tác giÁ Nguyễn Hău Châu đã cho rằng ho¿t đáng ôn tÁp t¿o nên sự liên hệ giăa các tài liệu đã học giỳp ngÔòi hc hiu rừ hÂn cỏc s kin. Quan im ca tỏc gi phự hp vói hÔóng nghiờn cąu căa luÁn án đó là đÃ xuÃt sā dāng TL trong ho¿t đáng ôn tÁp, căng cá kiÁn thąc lách sā.

Cuán giáo trình <Giáo dục học= (NXB i hc SÔ phm H Nỏi, 2006) ca

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

tác giÁ Tr¿n TuyÁt Oanh đã cho rằng ngoi SGK, ỏ nh trÔòng ph thụng cũn cú nhăng sách và các tài liệu khác dành cho GV v HS nhÔ: sỏch hÔóng dn ging dy, sỏch tra cąu, các lo¿i tÿ điÅn, sách bài tÁp, nhăng bÁn đồ lách sā, đáa lí, sách dùng cho các giß ngo¿i khóa& các tài liệu học tÁp này giúp HS má ráng, bổ sung, đào sâu kiÁn thąc phù hÿp vãi trình đá và hąng thú căa mình.

Tr¿n Bá Hồnh trong cn <Đổi mới phương pháp d¿y học, chương trình

và SGK= (NXB Đ¿i học SÔ phm H Nỏi, 2006), tỏc gi cho rng muỏn GV s

dng Ôc cỏc bin phỏp dy hc tớch cực thì phÁi thay đổi đó là chun tÿ cách trình bày trun tháng theo lái thơng báo – giÁi thích – minh họa sang cách tổ chąc ho¿t đáng tìm tịi khám phá bằng các nguồn TL qua đó HS tự chiÁm l*nh nái dung bài học. Quan điÅm này phù hÿp vãi yêu c¿u đổi mói m lun ỏn chỳng tụi ang hÔóng tói.

Trong cuán <Lí luận d¿y học Đ¿i học= ( NXB Giáo dāc, Hà Nái, 2008) căa tác giÁ Đặng V Hot v H Thỏ c ó Ôa ra 4 nhóm PPDH đó là <Các phương

cách phân lo¿i giúp chúng tôi triÅn khai trong ph¿n đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ th kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

1.2. Cỏc nghiờn cu v s dng TÔ liÉu trong D¿y hÏc lÍch sĉ

1.2.1. Trên thế giới

Nghiên cąu vÃ sā dāng TL trong DHLS trên thÁ giãi đã có nhiÃu tác giÁ đÃ cÁp trong các cơng trình căa mình. H¿u hÁt các tác giÁ đÃu nhÁn thÃy vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng TL trong DHLS. Có thÅ kÅ đÁn các cơng trình tiêu biÅu sau:

Trong giáo trình <Phương pháp d¿y học lịch sử trng ph thụng=,

(NXB MatxcÂva, Ti liu dỏch lÔu tr ti phũng TÔ liu ThÔ vin i hc sÔ phm H Nỏi, 1972) tỏc gi A.A.Vaghin ó khẳng đánh nguồn tài liệu lách sā chiÁm mát vỏ trớ quan trng trong QTDH ỏ trÔòng ph thụng nói chung, THPT nói riêng. Ơng cũng cho rằng việc học tÁp thông qua l*nh hái các tài liệu là điÃu kiện c¿n thiÁt làm cho HS có quan điÅm đúng đắn vÃ lách sā, gÿi ý này giúp chúng tôi khẳng đánh ý ngh*a thực tiễn ca lun ỏn ang hÔóng tói.

Tỏc gi N.G. airi trong cuán <Chuẩn bị giờ học như thế nào=, (NXB Giỏo dc, H Nỏi, 1973) ó Ôa ra mỏt mụ hỡnh v phÔÂng phỏp khai thỏc, s dng các tài liệu trong giß học lách sā, đồng thßi tác giÁ cũng phân tích nhăng c¢

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

sá lí luÁn trong việc sā dāng tài liệu đái vãi mát bài học lách sā. Tác giÁ chú trng n vai trũ ca ngÔòi GV trong tit học, ngoài việc sā dāng SGK là nguồn kiÁn thąc c¢ bÁn thì GV phÁi biÁt sā dāng mát cách có hệ tháng tÃt cÁ các nguồn TL lỏch s khỏc nhau nhÔ sỏch chuyờn kho, SGK, sỏch báo t¿p chí, tác phÁm hái họa& Nhăng quan im ca N.G. airi giỳp chỳng tụi chn lc Ôc nhăng lo¿i hình TL đÅ áp dāng vào các bài học cā thÅ mát cách phù hÿp.

Tác giÁ G.N.Matiusin trong cuán <Lịch sử địa phương=, (NXB Giáo dāc, 1980), ó giói thiu nhiu ngun TL v hÔóng dn cỏch sÔu tm, s dng cỏc ngun TL đó vào giÁng d¿y lách sā. Đây là gÿi ý giỳp chỳng tụi la chn Ôc cỏc ngun TL và đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong d¿y học lách sā Việt Nam tÿ thÁ kß X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Tỏc gi E.Bernheim ngÔòi c trong cuỏn <Lehrbỹcher zur Methode der

Geschichte= (Sỏch giỏo khoa v phÔÂng phỏp s hc), NXB Giỏo dc, H Nỏi,

1989) ó Ôa ra ỏnh ngh*a vÃ sā liệu trong công tác nghiên cąu lách sā đồng thßi cũng chß rõ c¿n phÁi trÁi qua nhăng bÔóc chn lc tỡm ra nguồn TL. Nhăng quan điÅm căa tác giÁ gÿi ý đÅ chúng tôi lựa chọn các nguồn TL mát cách phù hÿp đÅ nâng cao bài học lách sā.

Các tác giÁ Vicent Adoumie, Annette Bacrot trong tác phÁm <Enseigner

l’histoire en lycée= (Học Lách sā theo chă đÃ) (Edition l’Hachette Education,

Paris, 2000) ó hÔóng dn cho GV cỏch dy HS hc lỏch sā theo chă đÃ đó là vãi tÿng chă đÃ lách sā s¿ trình bày nái dung khoa học căa chă đÃ lách sā; sách, tài liệu tham khÁo liên quan đÁn chă đÃ đó; mát sá vÃn cn lÔu ý ỏi vói GV trong quỏ trình giÁng d¿y; nhăng gÿi ý, kÁ ho¿ch d¿y học chă đÃ lách sā, các bài tÁp lách sā và cách đánh giá kÁt quÁ học tÁp căa HS. Tác phÁm này mang l¿i rÃt nhiÃu hiÅu biÁt cho chúng tôi trong việc sā dāng TL đÅ thiÁt kÁ mát bài d¿y chă đÃ hồn chßnh.

Trong cuán <СB6D9@9AAы9 F9хAB?B7<< 6 CD9CB8а6аA<< <EFBD<< 6

ED98A9= ш>B?9= (Công nghệ hiện đ¿i trong d¿y hc lỏch s ỏ trÔòng phổ

thông), NXB Giáo dāc, 2007) căa tác giÁ M.T.Stuđennhikin đã cho rằng nhiệm vā quan trọng căa quá trỡnh DHLS khụng chò Ân thun l vic mỏ rỏng kiÁn thąc lách sā, mà quan trọng h¢n là việc hình thành các k* nng, phÁm chÃt, cá nhõn ca ngÔòi hc, cỏc k* nng y gn lin vãi việc phân tích và kiÁn giÁi các sự kin, hin tÔng lỏch s. lm Ôc iu ú cụng tỏc sÔu tm v x lý cỏc

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

nguồn TL phÁi đặc biệt coi trọng, tác giÁ chú ý đÁn việc sā dāng công nghệ thông tin đÅ thiÁt kÁ các bài học theo chă đÃ nghiên cąu. Nhăng quan điÅm căa tác giÁ đã mang l¿i nhiÃu gÿi ý giúp chúng tôi trong việc sā dāng TL lách sā kÁt hÿp vãi công nghệ thông tin trong DHLS ỏ trÔòng THPT.

1.2.2. Trong nc

Vic s dng TL trong DHLS trÔóc ht Ôc cp n trong các giáo trình vÃ PPDH lách sā. Giáo trình <Phương pháp d¿y học lịch sử=, (NXB Giáo

dāc, H Nỏi, tp 1 nm1976; tp 2 nm 1981; Ôc tái bÁn nm 1992) căa tác giÁ Phan Ngọc Liên, Tr¿n Vn Trá đã đÃ cÁp đÁn vá trí, vai trũ v phÔÂng phỏp s dng TL trong dy hc, xem TL nhÔ l bin phỏp tng hiệu quÁ cho bài học lách sā. Nó là cn cą khoa học, bằng chąng vÃ tính chính xác, tính cā thÅ căa sự kiện lách sā mà HS c¿n thu nhÁn, nó giúp các em khắc phāc việc <hiện đ¿i

hóa= lách sā, hoặc <hư cÃu= sai sự thực.

Giáo trình <Phương pháp d¿y hc lch s=, tp 1,2, (NXB i hc sÔ

phm, 1998), do Phan Ngọc Liên (chă biên) – Nguyễn Thá Côi – Tránh Đình Tùng tái bÁn có sāa chăa, bổ sung (1998, 1999, 2000, 2001, 2009, 2010...) tiÁp tāc phân tích rõ các lo¿i TL tham khÁo cú th s dng trong DHLS nhÔ TL lỏch s, TL vn kin ng, Nh nÔóc, cỏc tỏc phm căa Hồ Chí Minh, TL vn học, phân biệt TL và TL gác... Đồng thßi, nêu vai trị, sự cn thit v phÔÂng phỏp s dng mòi loi TL nêu trên trong d¿y học bá môn. Quan điÅm ca cỏc tỏc gi ó ỏnh hÔóng cho chỳng tôi nghiên cąu đÃ tài.

Các tác giÁ Lê Vn Sỏu, TrÔÂng Hu Quýnh, Phan Ngc Liờn trong giỏo

trỡnh <Nhp mụn s hc= (NXB i hc sÔ phm H Nái, 1987) đã lý giÁi vÃ

các nguồn sā liệu và tiÁn hành phân lo¿i các nguồn sā liệu, đây là tài liệu quan trọng giúp chúng tôi phân chia ra Ôc cỏc ngun TL khỏc nhau phc vā cho quá trình DHLS.

Tác giÁ Nguyễn Thá Cơi (chă biên) trong giáo trình <Rèn luyện kỹ năng

nói vÃ māc đích, ý ngh*a căa hồ s¢ TL đái vãi việc DHLS đã khẳng đánh rằng mát trong nhăng biện pháp có tác dāng tích cực đái vãi việc nâng cao hiệu quÁ bài học là sā dāng các lo¿i TL trong DHLS. Mặt khác, nguồn ti liu m GV Ôa ra khụng nhng chò làm sâu sắc nái dung SGK mà còn má ráng hiÅu biÁt căa HS vÃ các l*nh vực, các chă đÃ học tÁp.

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

Tác giÁ Phan Ngọc Liên trong cuán <Phương pháp luận sử học= (NXB i hc sÔ phm, H Nỏi, 2003) ó nêu lên ý ngh*a, cách phân lo¿i các nguồn sā liệu và tác giÁ khẳng đánh bÃt cą mát vÃn đÃ nào đó mà khoa học lách sā đặt ra cú Ôc gii quyt hay khụng thỡ u dựa vào mát điÃu kiện tiên quyÁt đó là có TL lách sā căa vÃn đÃ đó hay không. NhÁn đánh căa tác giÁ đã khẳng đánh ý ngh*a thực tiễn căa vÃn đÃ luÁn án nghiên cąu.

Trong giáo trình <Lịch sử địa phương= căa tác giÁ Nguyễn CÁnh Minh

(chă biên), Đß Hồng Thái, Hồng Thanh Hi, Nguyn Vn ng (NXB i hc sÔ ph¿m, Hà Nái, 2006) khi đÃ cÁp đÁn vá trí, tm quan trng ca TL v cụng vic sÔu t¿m TL trong nghiên cąu, biên so¿n lách sā đáa phÔÂng cỏc tỏc gi ó khng ỏnh ti liu lách sā có t¿m quan trọng đặc biệt, là mát trong nhăng c¢ sá qut đánh thành cơng hay thÃt b¿i căa công tác nghiên cąu, biên so¿n, giÁng d¿y. Do đó, khơng có TL lách sā thì s khụng cú Ôc mỏt cụng trỡnh nghiờn cu, mát bài giÁng có giá trá khoa học. NhÁn thąc này giúp chúng tơi khẳng đánh rõ vai trị, ý ngh*a căa việc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX ỏ trÔòng THPT.

Nhng vn v TL Ôc đÃ cÁp trong giáo trình là gÿi ý quan trọng giỳp chỳng tụi cú ỏnh hÔóng khi xõy dng c¢ sá lí ln và xác đánh các biện pháp sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

đÃ cÁp khá toàn diện đÁn TL, tÿ khái niệm, cách phân lo¿i đÁn đặc điÅm căa TL. Cuán <Sử học Việt Nam trên đường phát triển= (NXB Khoa học xã hái, 1981) căa Viện Sā học đã công bá các nghiên cąu vÃ thành tựu căa nÃn s hc nÔóc ta trong ú nhÃn m¿nh giá trá căa các nguồn sā liệu. Nhăng giá trỏ ny Ôc lun ỏn chỳng tụi tip thu khng ỏnh Ôc vai trũ v ý ngh*a căa TL đái vãi quá trình DHLS.

Tác giÁ Nguyễn Thá Côi trong cuán <Sử dụng bÁo tàng lịch sử Cách

đÃ cÁp đÁn vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng TL, trong đó có ngun TL vt cht hin ti Ôc lÔu tr v trÔng by ti cỏc bo tng nhÔ: Bo tng lịch sử Việt

TL trong các bÁo tàng phù hÿp vãi biện pháp sā dāng TL khi thiÁt kÁ các bài học ngo¿i khóa trong ln án căa mình.

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

Nhóm các tác giÁ Phan Ngọc Liên, Tránh Đình Tùng, Nguyễn Thá Cơi, Trn V*nh TÔòng trong cuỏn <Một số chuyên đề phương pháp d¿y học lịch

trong DHLS, đặc biệt là nguồn TL chă viÁt vì sự phù hp ỏi vói QTDH lỏch s ỏ trÔòng ph thông. Đây là nguồn tài liệu quan trọng đÅ chúng tụi xỏc ỏnh cỏc bin phỏp sÔ phm khi sā dāng TL trong DHLS.

Cuán <Đổi mới phương pháp d¿y học lịch sử ở trường phổ thông= căa Hỏi Giỏo dc lỏch s trÔòng i hc sÔ phm H Nỏi, Phan Ngọc Liên (chă biên) (NXB Đ¿i học sÔ phm, H Nỏi, 2005) ó tng hp cỏc bi viÁt vÃ việc sā dāng TL trong DHLS á trÔòng THPT nhÔ: s dng vn kin ng, s dng kiÁn thąc thÁ giãi vào lách sā Việt Nam &.. trong đó khẳng đánh vai trị và sự c¿n thiÁt phÁi sā dāng tài liệu tham khÁo, TL lách sā trong d¿y học bá môn. Nhăng bài vit Ôc tp hp ca a sỏ cỏc nh nghiờn cąu lách sā có ý ngh*a rÃt lãn đái vói vic giỳp chỳng tụi ỏnh hÔóng cỏc bin phỏp sā dāng nguồn TL trong khi triÅn khai luÁn án.

Tác giÁ Nghiêm Đình Vỳ trong cn <Ơn luyện và kiểm tra lịch sử 10= (NXB Đ¿i hc sÔ phm H Nỏi, 2006) tỏc gi nhn mnh việc sā dāng các TL ngồi SGK, trong đó phÁi chú trọng đÁn các TL thành vn trên nhiÃu l*nh vực đÅ giúp HS ôn luyện nhằm căng cá và khắc sâu kiÁn thąc. Đây là quan điÅm giúp chúng tôi vÁn dāng khi đÃ xuÃt các biện pháp sā dāng TL trong DHLS.

Trong cuán <Một số di tích lịch sử văn hóa Việt Nam. Dùng trong nh

trng= (NXB i hc sÔ phm H Nỏi, 2012) ca tỏc gi inh Ngc Bo ó

sÔu tm mát hệ tháng các di tích lách sā vn hóa ỏ nhiu tònh thnh trong c nÔóc. mòi di tích tác giÁ đã kÅ đÁn nhăng đặc điÅm vÃ giá trá lách sā và giá trá vn hóa nổi bÁt, đi kèm theo đó là nhăng hiện vt Ôc trÔng by rt hiu qu trong vic giỏo dc tÔ tÔỏng, tỡnh cm cho HS.

Tỏc giÁ Nguyễn Thá ThÁ Bình trong cuán <Phát triển kĩ năng tự học lịch

lách sā thì nguồn kiÁn thąc tÿ tài liệu tham khÁo có ý ngh*a vơ cùng quan trọng nhằm bổ sung, má ráng kiÁn thąc trong SGK và đÅ sā dāng có hiệu quÁ. Tác phÁm giúp chúng tôi má ráng các biện pháp sā dāng TL trong DHLS.

Trong cuán sách <Biện pháp sử dụng tư liệu gốc trong d¿y học lịch sử ở

trường phổ thông=, tác giÁ Nguyễn Vn Ninh, (NXB Đ¿i học Quác gia Hà Nái,

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

2018) đã cung cÃp đ¿y đă c¢ sá lí ln v thc tin cng nhÔ xỏc ỏnh Ôc h tháng kiÁn thąc c¢ bÁn trong SGK lách sā phổ thông c¿n sā dāng các nguồn sā liệu, TLG. Đây là tài liệu rÃt quan trọng giúp chúng tôi cú nhng ỏnh hÔóng ỳng n trong vic xuÃt mát sá biện pháp sā dāng TL trong DHLS ỏ trÔòng ph thụng.

Trong cuỏn <H thng t liu lịch sử gốc trong d¿y học lịch sử ở trường

phổ thông=, (NXB Đ¿i học Quác gia Hà Nái, 2018), ca tỏc gi Nguyn Vn Ninh

ó chn lc Ôc nhiÃu lo¿i TLG tÿ các nguồn khác nhau đÅ biên tÁp l¿i mát cách hệ tháng nhằm cung cÃp cho GV phổ thông mát nguồn TL dễ dàng đÅ khai thác và sā dāng trong DHLS. Cuán sách đã cung cÃp rÃt nhiÃu nhăng TL đÅ chúng tôi có thÅ vÁn dāng vào các ví dā chąng minh khi đÃ xuÃt các biện pháp d¿y học, đặc biệt là nguồn TL chă viÁt.

Cuán <Phương pháp sử học – những nguyên tắc căn bÁn= căa tác giÁ Nguyễn ThÁ Anh (NXB Tri thąc, 2018) đã nghiên cąu nhăng vÃn đÃ c¢ bÁn căa sā học vãi nhăng khái niệm, vai trò căa sā liệu đồng thßi cũng trình bày mát sá các chă đÃ lách sā mà có chąa các nguồn TL. Đây là mát tác phÁm quan trọng giúp chúng tôi ỏnh hÔóng Ôc cÂ sỏ lý lun ca ti.

Tác giÁ Nguyễn Vn Ninh (chă biên) trong cuán <Sử dụng tranh biếm

Nái, 2019) đã nêu lên vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng tranh biÁm họa trong dy hc lỏch s ỏ trÔòng ph thụng, xem ú nhÔ l mỏt ngun TL trc quan sinh

đáng <Tranh biếm họa với những chi tiết phóng đ¿i s gõy n tng vi ngi

giỏo dc tÔ tÔỏng và óc thÁm m* cho HS.

Trong cuán <Đ¿i cương sử liệu học và các nguồn sử liệu chữ viết lịch sử Việt

Nam=, (NXB Đ¿i học Quác gia Hà Nái, 2020), tác giÁ Ph¿m Xuân Hằng và Đinh Thá

Thùy Hiên đã giãi thiệu nhăng vÃn đÃ c¢ bÁn vÃ khái niệm sā liệu học là gì, cách thąc làm việc vãi sā liệu qua các khâu phân lo¿i, phát hiện, lựa chọn, giÁi mã và phê phán sā liệu. Đồng thßi, các tác giÁ cũng giãi thiệu khái quát nhăng nguồn sā liệu quen thuác đÅ sā dāng cho việc học tÁp lách sā vÿa mang tính lý thuyÁt, vÿa mang tính ąng dāng. Nhăng quan điÅm căa các tác giÁ cho chúng tôi nhăng cái nhìn mãi trong việc lựa chọn nhăng ngun TL Ôa vo DHLS ỏ trÔòng THPT.

Cỏc tỏc gi Nguyn Thỏ Minh PhÔng, Phm Thỏ Thỳy, Lờ Vit Chung trong cuán <Cẩm nang phương pháp sư ph¿m – Những phương pháp và kĩ năng sư

</div>Trang 28<div class="page_container" data-page="28">

ph¿m hiện đ¿i, hiệu quÁ từ các chuyên gia Đức và Việt Nam=, (NXB Tổng hÿp

thành phá H Chớ Minh, 2022) ó Ôa ra nhiu phÔÂng phỏp d¿y học tích cực nhằm khắc phāc tình tr¿ng hc th ỏng ca HS, nhn mnh vic Ôa HS phÁi chă đáng trong việc nhÁn thąc và phát huy tính tích cực đác lÁp trong học tÁp. à mỏt sỏ bin phỏp cỏc tỏc gi cng Ôa ra quan điÅm mn HS tích cực học tÁp thì phÁi cung cÃp cho HS nhăng TL học tÁp, hoặc HS phÁi tự tìm kiÁm nhăng TL đÅ phāc v cho quỏ trỡnh dy hc.

NhÔ vy, các tác giÁ cũng đã đÃ cÁp đÁn nhiÃu khía c¿nh căa việc sā dāng TL, tÿ quan niệm sā dāng TL, vai trò căa sā dāng TL cho đÁn các biện pháp sā dāng TL, tuy nhiên v¿n cịn rÃt ít cơng trình đÃ cÁp cā thÅ n vic s dng TL trong DHLS ỏ trÔòng phổ thông.

* Bài viết đăng trên các t¿p chí, hội thÁo khoa học

Trong t¿p chí nghiên cąu lách sā sá 1 nm 1986, tác giÁ Vichto Cumanep vãi bài viÁt <Khoa học lịch sử trong nền giáo dục ở trường học= đã đÃ cÁp đÁn vai trị căa giáo dāc lách sā đồng thßi cũng nêu lên quan điÅm vÃ việc phÁi tôn trọng sự thÁt lách sā, bái theo tác giÁ thì SGK v nhng phÔÂng tin nghiờn cu khỏc khụng phi là nhăng nguồn TL duy nhÃt cho phép HS chiÁm hău tri thąc lách sā. Trong quá trình học tÁp, HS không nhăng biÁt sā dāng các nguồn TL thành vn mà còn phÁi biÁt khai thác và sā dāng cÁ nguồn TL vÁt chÃt. Quan điÅm này phù hÿp vãi c¢ sá lí ln căa đÃ tài chúng tôi đang nghiên cąu.

Tác giÁ Ivan Koval Tchenko trong bài viÁt <Nguồn tư liệu lịch sử dưới

ánh sáng của lí luận thơng tin= (T¿p chí Nghiên cąu lách sā sá 5-1985) đã đÃ cÁp

đÁn sự xuÃt hiện căa ph¿n lãn nhăng nguồn TL lỏch s l biu tÔng cho mỏt quỏ trỡnh thụng tin trong ú cú ỏi tÔng, ngh*a l hin thc Ôc phn ỏnh, ch th ngh*a l ngÔòi sáng t¿o ra nguồn TL và thông tin cÃu thành kt qu ca s phn ỏnh ỏi tÔng ca chă thÅ. Tác giÁ cũng cho rằng nhăng nguồn TL chính là sự phÁn ánh hiện thực khách quan căa chă thÅ và nhăng ho¿t đáng thực tiễn. Quan điÅm này là đúng đắn, giúp chúng tôi khẳng đánh vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

Bi vit <Xó hội và thiên nhiên những vấn đề nghiên cứu các nguồn tư

liệu lịch sử= căa tác giÁ Sigurd Schmidt (đng trên t¿p chí Nghiên cąu lách sā sá

6 nm 1985) đã nêu rõ vai trò căa nguồn TL lách sā. Tác giÁ cho rằng mọi sự nghiên cąu lách sā và mọi hình thąc phổ biÁn trong nhân dân, nhăng nhÁn thąc

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

lách sā đÃu có c¢ sá là nhăng nguồn TL lách s, nhng phÔÂng tin vn chuyn ca s hc.

Trong bài viÁt <Learning by Researching Hisotrical Document and

Relics= (Học tÁp bằng cách nghiên cąu tài liệu và di tích) căa tác giÁ Mdlina

Tibrian Cuceanu (Procedia - Social and Behavioral Sciences, 2015) đã quan niệm rằng khi học tÁp lách sā c¿n thiÁt phÁi nghiên cąu các tài liệu chă viÁt hoặc các thơng tin t¿i các di tích lách sā, điÃu đó mang l¿i đá chính xác cao trong việc cung cÃp kiÁn thąc. Quan điÅm này phù hÿp vãi việc tổ chąc các ho¿t đáng trÁi nghiệm chúng tôi đÃ xuÃt trong luÁn án.

Hai tác giÁ Nguyễn Vn Thâm và Phan Đ¿i Doãn trong bài viÁt <Về vấn

đề phân lo¿i các nguồn sử liệu của lịch sử Việt Nam = (T¿p chí nghiên cąu lách

sā sá 6 nm 1985) đã đÃ cao các nguồn TL đÅ sā dāng trong học tÁp cũng nhÔ trong nghiờn cu. Cỏc tỏc gi cho rng việc sā dāng ráng rãi các nguồn sā liệu thực sự đã giúp chúng ta mô tÁ mát cách phong phú h¢n, sâu sắc h¢n và tồn diện h¢n bá mặt lách sā căa xã hái Việt Nam thòi xÔa.

Trong bi vit <nh – một nguồn sử liệu cần được khai thác trong

(đng trên T¿p chí Nghiên cąu lách sā sá 5/1999) đã chß ra rằng Ành cũng là mát nguồn sā liệu quý giá và tỏc gi xem nh nhÔ là mát TL quan trọng trong nghiờn cu cng nhÔ trong DHLS v truyn bá. Tác giÁ viÁt: <Nếu nói một cách

đơn giÁn, sử học là một khoa học để nhận thức l¿i quỏ kh thỡ nhip nh chớnh

thy Ôc mỏi quan hệ l¿n nhau giăa sā học và nhiÁp Ánh.

Trong bài viÁt <Lịch sử, sự thật và sử học= căa tác giÁ Hà Vn TÃn in

trong cuán <Một số vÃn đề lí luận sử học= (2007) tác giÁ đã đÃ cao việc tìm hiÅu lách sā phÁi tìm hiÅu mát cách khoa học và phÁi tơn trọng sự thÁt căa lách sā ván có. Tác giÁ lên án việc chép sā mát cách sai sự thÁt theo quan im ca ngÔòi chộp s, iu ú d¿n đÁn nhăng thÁ hệ sau hiÅu sai hoặc hiÅu chÔa rừ nhng gỡ ó xy ra trong quỏ khą. Bài viÁt rÃt có ý ngh*a đái vãi đÃ tài nghiên cąu, bái thông qua bài viÁt này ngÔòi nghiờn cu thy Ôc rừ hÂn tm quan trng căa TL và ý ngh*a căa các nguồn TL trong DHLS ỏ trÔòng ph thụng.

Trong bi vit <Vn bia thời phong kiến Việt Nam – những trang sử đá,

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

một nguồn sử liệu có giỏ tr= ca tỏc gi VÔÂng ỡnh Quyn (ng trờn t¿p chí

Nghiên cąu lách sā sá 7/2007) đã khẳng đánh vn bia là mát nguồn TL có nhiÃu giá trá và thông qua nhăng ghi chép căa vn bia mà các sự việc, sự kiện xÁy ra trong òi sỏng xó hỏi ÔÂng thòi, lai lỏch ca các di tích, lách sā danh nhân, lách sā dũng h, lỏch s tụn giỏo, tớn ngÔng, phong tc, tÁp quán.

Tác giÁ Đ¿i Thắng trong bài viÁt <D¿y học bằng tư liệu, hiện vật lịch sử= (đng trên Báo Giáo dāc và thßi đ¿i, 2013) cho rằng việc sā dāng nguồn TL, hiện vÁt á bÁo tng trong DHLS khụng chò l phÔÂng tin trc quan giÁng d¿y có giá trá, mà cịn là mát nguồn kiÁn thąc phong phú cung cÃp cho HS, đồng thßi tác giÁ cũng chß rõ vai trị căa ngÔòi GV trong vic phi khai thỏc cỏc ngun TL đÅ làm cho bài d¿y căa mình có hiệu quÁ.

Bài viÁt căa các tác giÁ Nguyễn Thá ThÁ Bình và Nguyễn Thá Trang có tựa đÃ <Sử dụng tư liệu gốc để phát triển năng lực giÁi quyết vấn đề cho HS

dāng TL gác trong DHLS trong đó có nhiÃu ví dā minh họa cā thÅ cho các bài học lách sā nhằm phát triÅn nng lực giÁi quyÁt vÃn đÃ cho HS trong DHLS ỏ trÔòng THPT. Bi vit ca cỏc tỏc giÁ góp ph¿n giúp chúng tơi thiÁt kÁ các bài hc phự hp vói chÔÂng trỡnh giỏo dc theo hÔóng phỏt trin phm cht v nng lc HS.

ViÁt vÃ TL gác tác giÁ Nguyễn Vn Ninh và Bùi Thá Oanh trong bài <Sử

đã đÃ cÁp đÁn vic Ôa ngun TL gỏc vo biờn son SGK lách sā đáp ąng việc đổi mãi cn bÁn, toàn diện giáo dāc. Trong bài viÁt tác giÁ đã Ôa ra cỏc yờu cu khi s dng TL gác đÅ biên so¿n SGK đồng thßi minh họa bằng nhiÃu TL gác cā thÅ ąng vãi bài học. Nhăng gÿi ý này giúp chúng tôi vÁn dāng khi đÃ ra các yêu c¿u khi sā dāng TL trong DHLS Vit Nam ỏ trÔòng THPT.

Hỏi tho khoa học quác tÁ <Utilization of historical source in learning= (Sā dāng nguồn sā liệu trong dy hc) ca trÔòng Đ¿i học Negeri Malang, Indonexia (2016) có nhiÃu bài viÁt quan trọng trong đó đÃu đÃ cÁp đÁn ý ngh*a và t¿m quan trọng căa việc sā dāng các nguồn sā liệu trong d¿y hc ng thòi xem s liu nhÔ l mỏt nguồn kiÁn thąc. NhÁn thąc này giúp chúng tôi khẳng ỏnh Ôc cỏc bin phỏp sÔ phm khi s dāng TL vào DHLS.

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

Hái thÁo quác tÁ <Kho tư liệu Ánh EFFO lưu trữ t¿i thư viện Khoa học

xã hội Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam= tổ chąc ngày 25/11/2021

diễn ra á hai điÅm c¿u Hà Nái (Việt Nam) và Paris (Pháp) đã giãi thiệu vÃ kho Ánh á nhiÃu khớa cnh: lÔu tr, bo qun, ỏnh giỏ giỏ trỏ TL đÅ chia sẻ và lan tßa tri thąc, di sn m th h trÔóc ó li, c biệt giáo dāc thÁ hệ trẻ thông qua kho nh Ôc cỏc nhip nh gia ngÔòi Phỏp ghi li trong lỏch s nÔóc ta. õy Ôc xem nhÔ là nguồn TL vÃ mặt hình Ánh đÅ chúng tơi sÔu tm trong khi t chc DHLS Vit Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX á trÔòng THPT.

Ti Hỏi tho khoa hc <Nghiờn cu, bo tồn, phát huy giá trị châu bÁn

đánh nhăng TL Ôc ghi chộp li dÔói triu i nh Nguyn l vô cùng quan trọng, phāc vā hiệu quÁ cho cụng tỏc nghiờn cu v lỏch s cng nhÔ trỏ thành mát nguồn TL học tÁp đÅ giáo dāc cho các thÁ hệ tiÁp theo. Nhăng bài viÁt trong Hỏi tho v chõu bn Ôc xem nhÔ l mát nguồn TL có ý ngh*a vơ cùng to lãn đái vãi chúng tôi trong việc sā dāng nguồn TL đó vào các bài giÁng cā thÅ.

Hái thÁo khoa học quác gia <Lê Văn Hưu và Đ¿i Việt sử ký= nhân kß niệm 700 nm ngày mÃt căa Lê Vn HÔu (1322-2022) Ôc t chc ngày 20/4/2022 đã khẳng đánh rằng nhăng nguồn TL Ôc khai thỏc trong cụng trỡnh

i Vit s ký là mát nguồn TL hÁt sąc quý báu căa lách sā dân tác và là tài liệu

quan trọng đÅ thực hiện tuyên truyÃn, giáo dāc cho các thÁ hệ trẻ vÃ sự cáng hiÁn căa các bÁc tiÃn nhân, kh¢i dÁy và nêu cao lịng tự hào dân tác, phát huy truyÃn tháng vn hóa.

* Luận án

Nghiên cąu vÃ TL lách sā cho đÁn nay đã có nhiÃu tác giÁ quan tâm đÁn và đặc biệt là các GV hiện đang giÁng dy bỏ mụn Lỏch s ỏ cỏc trÔòng THPT, Cao đẳng và Đ¿i học. ĐiÃu đó cho thÃy việc sā dāng TL trong DHLS thực sự đã mang l¿i hiệu quÁ. Tiêu biÅu có các đÃ tài luÁn án sau:

LuÁn án phó tiÁn s* căa tác giÁ Nguyễn Vn Hùng <Những di vật thời Tây

Sơn ở Hà Nội (tượng, bia đá, sắc phong)= (Đ¿i học khoa học xã hái và nhân

vn, Đ¿i học Quác gia Hà Nái, 1996) đã cung cÃp nhiÃu các nguồn TL gác gắn liÃn vãi triÃu đ¿i Tây S¢n thÁ kỷ XVIII, đây là nguồn TL vô cùng quý giá giúp chúng tơi có ngun liệu đÅ sā dāng trong quá trình làm luÁn án.

LuÁn án căa tác giÁ Nguyễn Thÿa Hỷ vãi đÃ tài <Thăng Long – Hà Nội

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

thế kỷ XVII – XVIII-XIX) (Đ¿i học khoa học xã hái và nhân vn, Đ¿i học Quác

gia Hà Nái, 1982) tác giÁ đã khai thác đa d¿ng các nguồn TL vÃ Thng Long – Hà Nái thÁ kỷ XVII, XVIII, XIX, đặc bit l cỏc ngun TL Ôc vit bng ting Anh, ting Phỏp Ôc tỏc gi dỏch ra ó cho ta thÃy rõ sự phát triÅn căa Thng Long – Hà Nái qua các thßi kỳ. LuÁn án giúp chúng tơi có nguồn TL phong phú vÃ các l*nh vc nhÔ kinh t, cu trỳc xó hỏi, s phát triÅn căa đô thá&.đÅ sā dāng trong luÁn án căa mình.

LuÁn án <Sử dụng văn kiện ĐÁng trong DHLS Việt Nam giai đo¿n

ĐHSP Hà Nái (2004) đã đi sâu khẳng đánh t¿m quan trọng căa việc sā dāng vn kiện ĐÁng trong DHLS ng thòi xut Ôc mỏt sỏ bin phỏp khai thác và sā dāng TL vn kiện ĐÁng trong DHLS Việt Nam giai đo¿n (1930-1945). Đây cũng là mát tài liệu tham khÁo q giúp chúng tơi tìm hiu cÂ sỏ lớ lun cng nhÔ xut cỏc bin phỏp sÔ phm trong lun ỏn ca mỡnh.

LuÁn án <Sử dụng tư liệu lịch sử địa phương trong DHLS Việt Nam giai

đo¿n (1919-1945) ở trường THPT Thừa Thiên Huế= căa Nguyễn Thành Nhân,

ĐHSP Hà Nái (2007) đÃ cÁp đÁn việc khai thác và sā dāng TL lách sā đáa phÔÂng trong dy hc. c bit, lun ỏn ó xây dựng c¢ sá lí ln và thực tiễn, Ôa ra cỏc bin phỏp s dng TL lỏch s ỏa phÔÂng trong DHLS Vit Nam giai on (1919-1945) ỏ trÔòng THPT Tha Thiờn Hu mỏt cỏch phong phỳ. Ln án đã gÿi ý giúp chúng tơi tìm hiÅu sâu sắc h¢n vÃn đÃ mình nghiên cąu.

Ln án <Sử dụng di tích lịch sử quốc gia đặc biệt t¿i Hà Nội trong d¿y

ĐHSP Hà Nái (2020). Trong luÁn án này tác giÁ đã đÃ xuÃt mát sá biện pháp đÅ sā dāng di tích lách sā quác gia đặc biệt t¿i Hà Nái trong DHLS ỏ trÔòng THPT, ỏng chỳ ý nht l ó sā dāng công nghệ Áo đÅ tổ chąc các ho¿t đáng học trên lãp. Di tích lách sā cũng l mỏt ngun TL, nhng kt qu t Ôc ca luÁn án, đặc biệt là biện pháp đổi mãi sā dāng di tích bằng cơng nghệ Áo đã gÿi ý chỳng tụi tham kho Ôa vo lun án nghiên cąu căa mình.

LuÁn án căa tác giÁ Tr¿n Thá HÁi Lê vãi đÃ tài <Đổi mới sử dụng di tích lịch

thąc và biện pháp đÅ đổi mãi việc sā dāng các di tích lách sā á ỏa phÔÂng trong

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

DHLS Vit Nam tÿ nm 1858 đÁn 1945 á tßnh Thÿa Thiên HuÁ. LuÁn án đã gÿi ý cho chúng tôi trong việc đÃ xuÃt các hình thąc, biện pháp khi sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

NhÔ vÁy, nhìn chung các bài viÁt, cơng trình nghiên cąu trên đÃu khẳng đánh rõ vai trò, ý ngh*a căa các nguồn TL trong d¿y học nói chung và trong DHLS nói riêng. Việc khai thác và sā dng mỏt cỏch ỳng n v cú bin phỏp sÔ ph¿m phù hÿp s¿ làm tng hiệu quÁ căa bi hc lỏch s. Tuy nhiờn, chÔa cú mỏt cụng trình nghiên cąu hay bÃt cą mát bài viÁt nào nói cā thÅ vÃ việc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX mát cách đ¿y đă và sâu sắc. Song các cơng trình, bài viÁt nêu trên là nhăng tài liệu tham khÁo quý báu đÅ chúng tơi có thÅ tham khÁo, vÁn dāng đÅ hồn thành tát h¢n năa đÃ tài nghiên cąu căa mình.

1.3. Những vấn đề luận án kế thừa từ những cơng trình đã cơng bố

Tÿ cơng trình nghiên cąu căa tác giÁ Tâm lí học, Giáo dāc học, Lí luÁn và PPDH lỏch s trong v ngoi nÔóc núi trờn, chỳng tụi nhÁn thÃy TL lách sā rÃt đa d¿ng, nhÔng cng phc tp. TL lách sā là mát lo¿i TL Ôc s dng trong DHLS, Ôc cỏc nh nghiờn cu trong v ngoi nÔóc cao giỏng nhÔ mỏt ngun kiÁn thąc đÅ cung cÃp cho HS. Vãi nhăng đặc điÅm căa mình, TL khơng chß mang đÁn cho HS nguồn kiÁn thąc mà còn giáo dāc đ¿o đąc cho HS trong việc giă gìn nhăng giá trá căa tổ tiên, cha ông đã đÅ l¿i. Bên c¿nh đó, khi d¿y và học vãi các nguồn TL lách sā còn phát triÅn cho HS các k* nng, nng lực học tÁp bá môn. Nghiên cąu căa cỏc tỏc gi nÔóc ngoi cng nhÔ trong nÔóc giỳp chúng tơi xây dựng c¢ sá lí ln cho luÁn án căa mình và tiÁp tāc nghiên cąu, đÃ xuÃt các biện pháp, hình thąc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT. Cụng trỡnh nghiờn cu ca cỏc tỏc gi ó gii quyt Ôc mát sá vÃn đÃ liên quan đÁn đÃ tài:

học nói chung và trong DHLS Việt Nam nói riêng. Việc s dng TL Ôc xem nhÔ mỏt ngun nhn thc, giỳp HS kt nỏi Ôc kin thc bờn ngoi vãi kiÁn thąc trong SGK, t¿o nên sự phong phú vÃ mặt hiÅu biÁt cho các em.

DHLS nói riêng việc hình thành các nng lực thực hành bá môn là rÃt quan trọng. Việc sā dāng TL trong DHLS góp ph¿n quan trọng vào việc nâng cao hiệu quÁ căa bài học lách sā, là mát biện pháp hău hiệu đÅ rèn luyện các k* nng tự

</div>Trang 34<div class="page_container" data-page="34">

hc, t nghiờn cu v t Ôa ra Ôc nhng kÁt luÁn, đánh giá, nhÁn xét mang dÃu Ãn cá nhân. ĐiÃu này phù hÿp vãi yêu c¿u đổi mãi trong giáo dāc mà Bá Giáo dāc và Đào t¿o đã đÃ ra.

cách sā dāng các nguồn TL vào trong ho¿t đáng d¿y học bá môn, điÃu đó có ý ngh*a quan trọng, giúp cho lun ỏn ca chỳng tụi cú nhng ỏnh hÔóng tiÁp tāc nghiên cąu và đÃ xuÃt các hình thąc, biện pháp, sā dāng TL vào trong DHLS.

nhăng rào cÁn, khó khn khi thực hiện. Việc sā dāng TL trong DHLS địi hßi c¿n phÁi nghiên cąu mỏt cỏch nghiờm tỳc trong cỏc bÔóc gii quyt vÃn đÃ.

1.4. Nhċng vÃn đÃ đặt ra luËn án tiÁp tāc giÁi qut

Tÿ các cơng trình nghiên cąu và cn cą vào nhiệm vā cā thÅ căa luÁn án đặt ra chúng tôi tiÁp tāc tÁp trung nghiờn cu v gii quyt cỏc vn nhÔ sau:

trong DHLS ỏ trÔòng THPT bao gm: mỏt sỏ quan niệm (vÃ TL, đổi mãi sā dāng TL trong DHLS), phân lo¿i các nguồn TL, đặc điÅm TL.

TL trong DHLS. Trên c¢ sá đó s¿ đÃ xt mỏt sỏ bin phỏp sÔ phm i mói s dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

gm c TL chă viÁt (TL thành vn bao gồm các tác phm chớnh s); TL vt cht nhÔ bia ỏ, chùa, đÃn, sắc phong, tranh, TL hình Ánh&

Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX qua bài học nái khóa và ngo¿i khóa.

ph¿n đÅ kiÅm chng tớnh kh thi ca cỏc bin phỏp sÔ phm ó xut.

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

Tiu kt chÔÂng 1

Qua tìm hiÅu, nghiên cąu nhăng cơng trình căa các tác giÁ trên thÁ giãi và tác giÁ trong nÔóc ỏ cỏc l*nh vc Tõm lý hc, Giỏo dāc học, PPDH lách sā cho thÃy việc sā dāng TL trong d¿y học nói chung và DHLS nói riêng đÃu đÃ cao vai trò, ý ngh*a căa việc sā dāng TL vào d¿y học, xem xét các ngun TL nhÔ l mỏt ngun kin thc tổ chąc học tÁp cho HS, giúp sáng tß nhăng kin thc cÂ bn Ôc cung cp trong SGK. TL khơng chß mang đÁn cho HS nguồn nhÁn thąc mà cịn góp ph¿n giáo dāc HS giă gìn nhăng giá trá căa tổ tiên, cha ông đã đÅ l¿i. Bên c¿nh đó, khi sā dāng các nguồn TL lách sā còn phát triÅn cho HS các nng lực học tÁp bá môn. Do vÁy, nghiên cąu ca cỏc tỏc gi nÔóc ngoi cng nhÔ trong nÔóc giỳp chỳng tụi xõy dng cÂ sỏ lớ lun cho luÁn án căa mình đÅ tiÁp tāc nghiên cąu, đÃ xuÃt các biện pháp đổi mãi sā dāng hiệu quÁ TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kò X n gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT.

S dng TL trong DHLS Ôc nhiu tỏc gi quan tâm đặc biệt là các tác giÁ trong nÔóc bỏi nú phự hp vói c trÔng ca bỏ môn và yêu c¿u đổi mãi DHLS theo đánh hÔóng phỏt trin phm cht, nng lc ca HS hin nay. Vic s dng TL trong DHLS Ôc xem nhÔ l mỏt bin phỏp quan trng thc hin nhiệm vā mà giáo dāc đặt ra.

Tuy nhiên, hin nay chÔa cú nhiu cụng trỡnh no nghiờn cu vÃ việc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn giăa thÁ kß XIX á trÔòng ph thụng. Vỡ vy, õy l hÔóng i đÁm bÁo tính khoa học và thực tiễn cao. Việc vÁn dāng có hiệu quÁ các nguồn TL vào q trình DHLS địi hßi GV phÁi bß cơng tỏc sÔu tm, chn lc, xỏc ỏnh rừ mỏi liờn hệ giăa các nguồn TL vãi các kiÁn thąc cÂ bn Ôc quy ỏnh trong SGK t ú xut cỏc bin phỏp sÔ phm phự hp. Trờn c¢ sá các nghiên cąu mà luÁn án đã kÁ thÿa chúng tơi tiÁp tāc nghiên cąu c¢ sá lí luÁn và thực tiễn căa việc sā dāng TL lách sā Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn gia th kò XIX ỏ trÔòng THPT ỏ chÔÂng 2.

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

ChÔÂng 2

VN I MõI S DNG TÊ LIẩU TRONG DắY HẻC LèCH S ỉ TR£äNG TRUNG HỴC PHà THƠNG. LÍ LN VÀ THČC TIặN

Trong phm vi nghiờn cu ca chÔÂng 2 chỳng tơi đi sâu tìm hiÅu mát sá vÃn đÃ lí luÁn vÃ đổi mãi sā dāng TL và tiÁn hành khÁo sát thực tiễn việc sā dāng TL trong DHLS Việt Nam tÿ thÁ kß X đÁn thÁ kò XIX ỏ trÔòng THPT, lm cÂ sỏ cho việc xác đánh các nguồn TL và đÃ xuÃt các biện pháp đổi mãi sā dāng TL trong DHLS Vit Nam ỏ cỏc chÔÂng tip theo.

2.1. CÂ sỗ lí luËn

2.1.1. Quan niệm về Tư liệu

Tác giÁ Phan Ngọc Liên trong cuán Phương pháp luận sử hc (2003)

cng Ôa ra quan nim <TL lch sử là khâu trung gian nối liền giữa nhà sử học

cho thÃy tÃt cÁ nhăng di tích căa quá kh u Ôc xem l TL lỏch s, cú tỏc dng phn ỏnh nhng hot ỏng ca con ngÔòi ó din ra trong quỏ kh, Ôc cỏc nh sā học viÁt l¿i hoặc là các TL vÁt chÃt vn Ôc gi li. Cú th thy rng TL lách sā chính là mát thành ph¿n vơ cùng quan trọng đÅ nghiên cąu và học tÁp lách sā.

Tác giÁ Phan Huy Lê trong cuán <Tìm về ci ngun= (2014) ó Ôa ra quan nim <TL lịch sử hay sử liệu, theo quan niệm hiện đ¿i, là tÃt cÁ những gì

để tái hiện và nghiên cứu quá khứ lịch sử=[92, tr.72]. Quan niệm này đã làm rõ

h¢n vÃ khái niệm TL lách sā, đó là nguồn TL chąa đựng các thông tin vÃ lách sā. Nghiên cąu vÃ TL lách sā địi hßi cỏc nh nghiờn cu phi cú cỏc phÔÂng phỏp nhằm <g¿n lọc= các thông tin đÅ phāc vā cho quá trình nghiên cąu.

Tác giÁ Sigurd Schmidt trong bài viÁt <Xã hội và thiên nhiên – những vÃn

đề nghiên cứu các nguồn tư liệu lịch sử=, (T¿p chí Nghiên cąu Lách sā sá 6 –

1985 do Nguyễn Khắc Đ¿m dách) cũng cho rằng <TL lịch sử nghĩa là nguồn

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

về quá khứ, và có thể được sử dụng cho những mục đích nghiên cứu lịch sử sử

người ta hiểu biết quá trình lịch sử trong tính đa d¿ng, tồn diện của nó. Nguồn

khi nó là đối tượng của một sự nghiên cứu đặc biệt= [154, tr.207] .

Đồng quan điÅm trên vÃ TL lách sā, nhà nghiên cąu Ivan Kovaltchenco trong bài viÁt <Nguồn TL lịch sử dưới ánh sáng của lí luận thơng tin=, (T¿p chí nghiên cąu lách sā sá 5, 1985), cũng cho rằng toàn bá cỏc thụng tin trong quỏ kh Ôc khai thác thì đÃu là TL lách sā phÁn ánh hiện thực khách quan bỏi nhng ngÔòi ÔÂng thòi <thụng tin l toàn bộ những tin tức được chứa đựng

được sử dụng= [81, tr.75]. Việc phân lo¿i giăa nguồn TL thực s - tc l nhng

ngun thụng tin Ôc khai thác mát cách khoa học vãi nhăng nguồn TL tiÃm tng m nhng c liu chÔa Ôc s dng.

Tÿ quan niệm trên căa các tác giÁ, theo chúng tơi có thÅ hiÅu TL lịch sử

Tuy nhiên, đÅ s dng TL trong DHLS ỏ trÔòng ph thụng cn phÁi đÁm bÁo các yÁu tá sau:

khai thác bổ sung tÿ các nguồn khác theo māc tiêu căa bài học, căa ho¿t đáng học.

học đÅ đÁm bÁo tÃt cÁ HS đÃu tham gia vào quá trình học, có sự kÁt hÿp nhiÃu hình thąc, biện pháp sā dāng TL khác nhau.

Quan niệm về tư liệu gốc (TLG)

TL lách sā và TLG có mái quan h vói nhau. Quan nim v TLG Ôc nhiÃu tác giÁ quan tâm. Có thÅ kÅ đÁn các tỏc gi nhÔ sau:

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

Tỏc gi Lê MÁu Hãn trong bài viÁt <Nguồn TL gốc ở các trung tâm lưu

sá 8, 1985) cho rằng <Nguồn TLG chân thật rÃt quan trọng đối với nghiên cứu

các phương pháp của khoa học lịch sử= [57, tr.33]. NhÔ vy, theo quan nim ny

ngun TL gỏc chõn thÁt chính là c¢ sá cn bÁn đ¿u tiên đÅ các nhà nghiên cąu khai thác các sự thÁt ca quỏ kh bng cỏc phÔÂng phỏp ca khoa hc lách sā. Đây cũng là cách hiÅu mà h¿u hÁt các tác giÁ nghiên cąu lách sā áp dāng trong khi sÔu tm, khai thỏc v phõn bit các nguồn sā liệu. Bên c¿nh đó tác giÁ cịn cho rằng <Muốn đi đến một kết luận có tính tổng quát hay một vÃn đề lịch sử cụ

sưu tầm, đánh giá tính chân thật của các TL lịch sử=[57, tr.34]. Tác giÁ đánh giá

cao việc các nh sÔu tm, nghiờn cu, hc tp lỏch s v nờn tỡm hiu ỏ cỏc trung tõm lÔu tr quác gia, á bÁo tàng cách m¿ng mà theo ông ú l nÂi lÔu gi cỏc loi ti liu gác có tính chính xác cao vÃ lách sā.

Tác giÁ Tr¿n ViÁt Thā trong bài viÁt <Sử dụng các TL gốc trong giÁng d¿y

văn tự cổ, các hiệp ước, điều ước, tun ngơn..= [171, tr.245]. TL gác có tính giá

trá lách sā rÃt lãn, bái đó là các TL liên quan trực tiÁp đÁn các sự kiện đã diễn ra và vÃ mặt thơng tin thì TLG mang đÁn thông tin đ¿u tiên vÃ sự kiện, hin tÔng, vn lỏch s nờn s cú sự chính xác và đá tin cÁy cao.

Tác giÁ Đß Hồng Thái trong luÁn án <Sử dụng văn kiện ĐÁng trong d¿y

gác, đó là nhăng tài liệu chuÁn xác giúp ta khôi phāc l¿i tÿng ph¿n bąc tranh ca quỏ kh. Cỏc vn kin lỏch s thÔòng có tính chính xác và đá tin cÁy cao bái TL ny Ôc ra òi ngay ti thòi im diễn ra sự kiện.

Tác giÁ Nguyễn Vn Ninh trong cuán <Biện pháp sử dụng TL gốc trong

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

mang những thông tin trực tiếp về sự kiện, hiện tượng lịch sử, ra đời cùng khơng

tư liệu lịch sử=[123, tr.32] . Có thÅ thÃy rằng tác giÁ đã khẳng đánh TL gác là nguồn

TL nguyên chÃt nhÃt, phāc vā tát nhÃt cho việc nghiờn cu v hc tp lỏch s

NhÔ vy, theo chúng tôi TL gốc là TL chứa đựng những thông tin chính

là nguồn TL có giá trá đặc biệt đái vãi việc học tÁp và nghiên cąu lách sā. TL gác là TL lách sā <nguyên chÃt= nhÃt trong các lo¿i TL lách sā, chąa đựng nhăng thông tin trực tiÁp vÃ sự kiện và là nguồn tài liệu đ¿u tiên, chính xác, chân thực có vai trị vơ cùng quan trọng trong nghiên cąu, khơi phāc lách sā.

Có thÅ thÃy rằng TL là mát khái niệm hẹp căa tài liệu, nÁu tài liệu là các vn bÁn cho chúng ta tìm hiÅu bÃt kì mát vÃn đÃ gì trong đßi sáng xã hái nhằm māc đích tham khÁo, hiÅu biÁt thì TL lách sā l¿i là nhăng gì có chąa đựng trong ú nhng thụng tin v lỏch s Ôc biu hiện á nhiÃu hình thąc khác nhau bao gồm cÁ TL chă viÁt và TL hiện vÁt và TL thành vn. Sā dāng các nguồn TL này phāc vā cho việc nghiên cąu mát cách có hiệu quÁ.

2.1.2. Quan niệm về sử dụng Tư liệu trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông

Tác giÁ Nguyễn Thá Côi trong tác phÁm<Các con đường, biện pháp nâng

cao hiệu quÁ d¿y học lịch sử ở trường phổ thơng= khi nói vÃ bÁn chÃt căa q

trình dy hc lỏch s ỏ trÔòng ph thụng ó cho rằng <Nhận thức của HS trong

tượng, nắm được khái niệm lịch sử, từ đó rút ra quy luật, bài hc kinh nghim

ú, tỏi hin Ôc bc tranh trong quỏ kh ỳng nhÔ nú tn ti thỡ mỏt vic lm ht sc quan trng Ôc t ra ú l cỏc kin thc phi Ôc minh chng t các nguồn TL cā thÅ. Các nguồn TL vÿa khơng chß dÿng l¿i á việc cho HS tham khÁo mà s¿ trá thành nhăng kiÁn thąc bổ sung vào nhăng khoÁng tráng thiÁu hāt cho HS giúp các em có nhăng cái nhìn đ¿y đă h¢n, chính xác h¢n vÃ lách sā.

Trong tác phÁm <Phương pháp d¿y học lịch sử, tập I= căa các nhà giáo dāc lách sā Phan Ngọc Liên, Tránh Đình Tùng, Nguyễn Thá Côi đã cho rằng trong cÃu t¿o SGK phi cú phn tÔ liu bỏi vỡ: < cho việc học tập khơng cịn mang tính

</div>Trang 40<div class="page_container" data-page="40">

áp đặt, rèn luyện được năng lực trí tuệ trong việc khám phá tri thức và các kĩ năng cho HS, trong SGK cần phÁi có những sử liệu gốc, những phần TL cần đọc thêm, các trích đo¿n trong các tác phẩm lịch sử, tiểu sử hồi kí, kể cÁ những ý kiến

TL trong DHLS c¿n khắc phāc tình tr¿ng chß cung cÃp nhăng kiÁn thąc vÃ sự kiện, ngày tháng, điÃu đó h¿n chÁ việc phát triÅn các nng lực học tÁp á HS, bá môn lách sā s¿ trá nên khơ khan, khó học, lâu d¿n s¿ t¿o ra tâm lý chán học á HS.

Vãi nhiÃu lo¿i hình vỏn cú, TL Ôc s dng trong DHLS ỏ trÔòng phổ thơng đóng mát vai trị rÃt lãn trong việc làm giÁm sự nặng nÃ vÃ mặt kiÁn thąc, mặt khác tÿ nhăng nguồn TL đó, HS bằng nhn thc ca mỡnh v Ôc GV ỏnh hÔóng các em s¿ hiÅu đúng vÃ quá khą, tránh hiện tÔng <hÔ cu= v nhn ỏnh bng con mt căa thực tÁ hiện nay.

2.1.3. Quan niệm về "đổi m i sử dụng Tư liệu trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông"

Trước hết, c¿n nhÁn thąc đúng thÁ nào là đổi mãi. Theo tÿ điÅn tiÁng Việt căa

Hồng Phê, đổi mới nói chung có ngh*a là "thay đổi cho khác hẳn với trước, tiến bộ hơn, khắc phục tình tr¿ng l¿c hậu trì trệ và đáp ứng yêu cầu của sự phát triển" [135, tr.

i cỏi c chÔa tỏt bng cỏi mói tỏt h¢n. Trong d¿y học "đổi mới" là nhu c¿u phát triÅn

tÃt yÁu đái vãi mọi quác gia, trong đó có Việt Nam nhằm māc đích cÁi tiÁn, khắc phāc điÅm h¿n chÁ còn tồn t¿i, phát huy mặt tớch cc, tin bỏ nõng cao cht lÔng dy học, đáp ąng yêu c¿u phát triÅn xã hái. Nghiên cąu vÃn đÃ đổi mới, các nhà giáo dāc

trong v ngoi nÔóc ó chò ra rng i mi giáo dāc, d¿y học phÁi tiÁn hành đồng bá

vãi các yÁu tá khác căa QTDH, trong đó có đổi mãi tổ chąc QTDH.

tổ chąc QTDH làm cho quá trình đó có hiệu q h¢n. Đổi mãi sā dāng TL trong DHLS có ngh*a là thay đổi cách s dng TL theo phÔÂng phỏp truyn thỏng xem TL chß là nguồn tài liệu đÅ minh họa cho nái dung kiÁn thąc căa bài học. Đổi mãi sā dāng TL trong d¿y học phÁi xem TL l mỏt ngun kin thc hÔóng dn HS khai thác trong học tÁp, tÿ đó các em tự hình thành kiÁn thąc và nng lực, phÁm chÃt ca mỡnh. Cú nhÔ vy vic i mói s dng TL mãi thực hiện đúng nhiệm vā căa mình ng thòi th hin Ôc vai trũ quan trng ca GV và HS khi sā dāng TL trong quá trình tổ chąc d¿y học. Việc đổi mới sử dụng TL trong DHLS ở trường

</div>