BIỂU HIỆN TÌNH CẢM CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (241.76 KB, 20 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH </b>

<b>Trần Hồng Thị Thu Thủy </b>

<b>BIỂU HIỆN TÌNH CẢM CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON </b>

<b>TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH </b>

<b>LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC </b>

<b>Thành phố Hồ Chí Minh – 2014</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO </b>

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH </b>

<b>Trần Hồng Thị Thu Thủy </b>

<b>BIỂU HIỆN TÌNH CẢM CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI </b>

<b>THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH </b>

<b>LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC </b>

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ QUỐC MINH

<b>Thành phố Hồ Chí Minh – 2014</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>LỜI CAM ĐOAN</b>

Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu do chính tơi thực hiện.

Các số liệu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng công bố trong một cơng trình nào khác.

Tác giả

Trần Hồng Thị Thu Thủy

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>LỜI CẢM ƠN </b>

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cơ của khoa Tâm lý – Giáo dục, phịng Sau đại học và trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, những người đã tạo điều kiện tốt nhất cho tập thể lớp cao học Tâm lý học khóa 23 trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.

Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Trần Thị Quốc Minh, người đã tận tình hướng dẫn và động viên tơi trong suốt q trình hồn thành luận văn này.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, quý Cô giáo và tập thể các cháu mầm non khối lớp lá ở trường Mầm non Thực Hành và Mầm non Sài Gòn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình thực hiện đề tài .

Tôi xin chân thành cảm ơn!

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề xúc cảm, tình cảm trên thế giới ... 6

1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề xúc cảm, tình cảm ở Việt Nam ... 8

1.2. Lý luận về biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 12

1.2.1. Một số khái niệm có liên quan ... 12

1.2.2. Đặc điểm tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 27

1.2.3. Biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động vui chơi ... 30

1.2.4. Nội dung lĩnh vực tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong Chương trình giáo dục mầm non và trong bộ Chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi ... 36

1.2.5. Vai trị của tình cảm đối với sự phát triển của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 39

1.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 43

<b>Tiểu kết chương 1 ... 52 </b>

<b>Chương 2. THỰC TRẠNG BIỂU HIỆN TÌNH CẢM CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ... 54 </b>

2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ... 54

2.1.1. Mục đích nghiên cứu ... 54

2.1.2. Nội dung nghiên cứu ... 54

2.1.3. Phương pháp nghiên cứu ... 54

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ... 61

2.2.1. Đánh giá chung về thực trạng biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi... 61

2.2.2. Thực trạng biểu hiện tình cảm trí tuệ của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 63

2.2.3. Thực trạng biểu hiện tình cảm đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 66

2.2.4. Thực trạng biểu hiện tình cảm thẩm mĩ của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi ... 71

2.2.5. Kết quả so sánh biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trên các phương diện ... 75

2.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 91

2.2.7. Kết quả nghiên cứu trường hợp bằng test tranh vẽ người ... 94

2.3. Đề xuất một số biện pháp nâng cao mức độ biểu hiện tình cảm cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 101

2.3.1. Cơ sở đề xuất biện pháp ... 101

2.3.2. Các nhóm biện pháp nâng cao mức độ biểu hiện tình cảm cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ... 103

2.3.3. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ... 109

<b>Tiểu kết chương 2 ... 113 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<b>DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

<b>DANH MỤC CÁC BẢNG </b>

Bảng 2.1. Mô tả khách thể quan sát ... 55

Bảng 2.2. Mức độ biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 62

Bảng 2.3. Biểu hiện tình cảm trí tuệ của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 63

Bảng 2.4. Đánh giá của giáo viên về biểu hiện TCTT của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 65

Bảng 2.5. Biểu hiện tình cảm đạo đức của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 66

Bảng 2.6. Đánh giá của giáo viên về biểu hiện xúc cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 68

Bảng 2.7. Đánh giá của giáo viên về biểu hiện TCĐĐ của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 70

Bảng 2.8. Biểu hiện tình cảm thẩm mĩ của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 71

Bảng 2.9. Đánh giá của giáo viên về biểu hiện TCTM của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 73

Bảng 2.10. So sánh biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 - 6 tuổi theo giới tính ... 75

Bảng 2.11. So sánh các nhóm biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo giới tính .. 77

Bảng 2.12. So sánh biểu hiện TCTT của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo giới tính ... 78

Bảng 2.13. So sánh biểu hiện TCĐĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi theo giới tính ... 80

Bảng 2.14. So sánh biểu hiện TCTM của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo giới tính ... 82

Bảng 2.15. So sánh biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 - 6 tuổi theo trường ... 84

Bảng 2.16. So sánh các nhóm biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 - 6 tuổi theo trường ... 85

Bảng 2.17. So sánh biểu hiện TCTT của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo trường ... 87

Bảng 2.18. So sánh biểu hiện TCĐĐ của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo trường ... 88

Bảng 2.19. So sánh biểu hiện TCTM của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo trường ... 90

Bảng 2.20. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi .. 92

Bảng 2.21. Kết quả khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ... 110

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<b>DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ </b>

Biểu đồ 2.1. Mức độ biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi ... 62 Biểu đồ 2.2. Mức độ biểu hiện các loại tình cảm của MG 5 – 6 tuổi ... 74 Biểu đồ 2.3. So sánh biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo giới tính... 76 Biểu đồ 2.4. So sánh các nhóm biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo giới tính ... 77 Biểu đồ 2.5. So sánh biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 – 6 tuổi theo trường ... 84 Biểu đồ 2.6. So sánh các nhóm biểu hiện tình cảm của trẻ MG 5 - 6 tuổi theo trường ... 86

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

<b>DANH MỤC CÁC HÌNH </b>

Hình 2.1. Tranh vẽ người của bé trai N.G.H ... 95Hình 2.2. Tranh vẽ người của bé trai N.G.T ... 98

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<b>MỞ ĐẦU </b>

Nhận thức, ý chí và tình cảm là ba mặt cơ bản trong đời sống tâm lý của con người, trong đó tình cảm là một lĩnh vực khó đánh giá nhất và có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của con người [32, tr.69], [61]. Vấn đề xúc cảm, tình cảm đã được đề cập ngay từ thời Cổ đại trong quan điểm của Platon, Aristote, sau này là Descartes, Spinoza và rất nhiều nhà tâm lý học nổi tiếng thế giới như W.James, S.Freud, R. Solomon, S.Tomkins, P.Ekmen, C.Izard, R.Plutchik,...

Nhiều nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học và xã hội học như H. Gardner, P. Salovey, J. Mayer, D. Goleman đã đưa vấn đề giáo dục tình cảm lên hàng đầu với hai

tăng đến mức báo động mà một trong những nguyên nhân chủ yếu là để cho những xúc cảm tiêu cực của trẻ phát triển không được chế ngự như hiện tượng vô cảm, rối loạn cảm xúc, không diễn đạt được cảm xúc... Hai là trong thời đại khoa học kĩ thuật phát triển mạnh mẽ, con người dường như sống trong một môi trường vô cảm từ nhỏ, làm tàn lụi đi những xúc cảm tích cực hết sức cần thiết cho sự phát triển của mỗi con người. Những đứa trẻ sinh ra và lớn lên ở các đô thị chịu sự ảnh hưởng của những hiện tượng này rõ nhất. Cùng lúc đó, trẻ tiếp nhận một cách vô thức từ môi trường xung quanh, từ người lớn, từ các phương tiện truyền thơng và bắt chước cách thể hiện đó làm cho tình cảm của trẻ có xu hướng bất ổn định [45, tr.381].

Trong quá trình trưởng thành, con người tiếp thu rất nhiều thứ để phát triển trí óc nhưng tình cảm là cái phải được ni dưỡng và bồi dưỡng từ nhỏ. Nhận thức được điều này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa nội dung giáo dục tình cảm vào trong

triển cho trẻ, bên cạnh thể chất, nhận thức, ngôn ngữ và thẩm mĩ. Bộ Giáo dục và Đào tạo tiếp tục đưa tình cảm vào thành một trong những nội dung đánh giá của bộ “Chuẩn phát triển trẻ em năm tuổi” (CPTTENT) ban hành kèm theo thông tư số 23/2010/TT-

<b>BGDĐT ngày 22 tháng 7 năm 2010 [6], [7]. </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Nhiều cơng trình nghiên cứu khoa học dưới góc độ sinh lý, tâm vận động, tâm lý xã hội... đã khẳng định sự phát triển của trẻ từ 0 - 6 tuổi là giai đoạn phát triển có tính quyết định để tạo nên thể lực, nhân cách, năng lực phát triển trí tuệ trong tương lai. Sự

biệt là đối với lứa tuổi mẫu giáo, tình cảm thống trị tất cả các mặt trong hoạt động tâm lý của đứa trẻ. Sự chậm phát triển ở lĩnh vực tình cảm có thể dẫn đến sự chậm phát triển ở các lĩnh vực khác và ngược lại [4], [43]. Chính vì lẽ đó, tình cảm thường được nghiên cứu trong mối quan hệ với các lĩnh vực khác của nhân cách như đề tài nghiên

<i>cứu khoa học và công nghệ cấp Bộ của PGS.TS. Nguyễn Thạc “Nghiên cứu đặc điểm </i>

<i>nhân cách của trẻ em mẫu giáo 5 - 6 tuổi” (2001); “Nghiên cứu đặc điểm phát triển của trẻ mẫu giáo 5 tuổi” của TS. Phan Thị Ngọc Anh (2010-2012). </i>

Những nghiên cứu gần đây của một số tác giả lại quan tâm đến những biểu hiện cụ

<i>qua trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non” của Lê Thị Luận; “Kỹ năng cảm nhận và thể hiện cảm xúc của trẻ 5 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh” của Ngơ Thị Thạch Thảo; “Biểu hiện xúc cảm – tình cảm của trẻ mồ </i>

Thị Thu Vân. Tôi nhận thấy chưa có đề tài nào nghiên cứu những biểu hiện tình cảm

<i>của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong khi việc tìm hiểu những biểu hiện tình cảm đặc trưng </i>

<b>của giai đoạn lứa tuổi này rất có ý nghĩa, vì lí do đó tơi chọn đề tài “Biểu hiện </b>

<b>tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh”. </b>

<b>2. Mục đích nghiên cứu </b>

Tìm hiểu thực trạng biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh để đề xuất một số biện nhằm nâng cao mức độ biểu hiện tình cảm của trẻ.

<b>3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b> 3.2. Khách thể nghiên cứu </b>

Trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh.

<b>4. Giả thuyết nghiên cứu </b>

Tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ

số nghiên cứu (giới tính, trường mầm non) của đề tài.

<b>5. Nhiệm vụ nghiên cứu </b>

một số biện pháp nhằm làm cho biểu hiện tình cảm của trẻ phong phú, sâu sắc và bền vững hơn.

<b>6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu </b>

Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Người nghiên cứu sẽ tiến hành nghiên cứu biểu hiện tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động vui chơi. Trong đó, trọng tâm

cảm thẩm mĩ ở góc độ xu hướng phát triển tình cảm của trẻ.

nghiên cứu đề tài này trên 100 trẻ, 20 giáo viên, 10 phụ huynh tại 2 trường mầm non

P. 3, Q.10.

<b>7. Phương pháp nghiên cứu </b>

<b>7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận </b>

− Mục đích: tìm ra cơ sở lí thuyết, hệ thống hóa nội dung và xây dựng công cụ nghiên cứu cho đề tài.

tin điện tử và các cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài.

<b>7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

− Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài.

6 tuổi.

hoạt động vui chơi ở trường. − Cách thực hiện:

<b>7.2.2. Phương pháp nghiên cứu trường hợp </b>

xác định nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tình cảm của trẻ.

<b>7.2.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi </b>

động mà giáo viên đã áp dụng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

+ Thiết kế bảng câu hỏi mở để trưng cầu ý kiến, lấy đó làm cơ sở để xây dựng phiếu điều tra hoàn chỉnh.

<b>7.2.4. Phương pháp phỏng vấn </b>

kết quả quan sát và sản phẩm tranh vẽ, thu thập ý kiến của giáo viên mầm non nhằm làm rõ một số biểu hiện về tình cảm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở các lớp phụ trách, thu thập ý kiến của phụ huynh có con em đang học lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi về một số biểu hiện về tình cảm của trẻ ở nhà và trong đời sống.

hẹn. Có ghi chép, thu âm và ghi hình nếu được phép.

<b>7.3. Phương pháp thống kê toán học </b>

trăm, trị số trung bình, kiểm nghiệm T... từ đó bình luận kết quả để làm rõ các dữ liệu định lượng của đề tài.

một số trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh.

mẫu giáo 5 – 6 tuổi.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

<b>Chương 1 </b>

<b>CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÌNH CẢM CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI </b>

<b>1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề xúc cảm, tình cảm </b>

<b>1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề xúc cảm, tình cảm trên thế giới </b>

đó mà cịn tỏ thái độ của mình với nó. Những hiện tượng tâm lý biểu thị thái độ của con người đối với những cái mà họ nhận thức được, hoặc làm ra được gọi là xúc cảm

triết học Hy Lạp cổ đại xem xúc cảm là một dạng đặc biệt của nhận thức, còn trạng thái hài lòng hay đau khổ liên qua đến biểu tượng về lợi ích hay tai họa. Các nhà triết học Phục Hưng như J.Locke, G.Leibnis... cũng có cái nhìn tương tự về vấn đề xúc cảm [25, tr.758].

Nhưng việc nghiên cứu về xúc cảm chỉ thực sự bắt đầu khi Charles Darwin cho ra

<i>đời tác phẩm “Sự biểu hiện xúc cảm ở người và động vật” (1872). Đây là một công </i>

phẩm của sự tiến hóa, nó cũng phát triển thơng qua chọn lọc tự nhiên và có tính phổ quát xuyên văn hóa. Theo Darwin, sự biểu hiện của xúc cảm liên quan đến nhiều hệ thống: biểu hiện trên khuôn mặt, phản ứng hành vi và phản ứng vật lý, trong đó bao gồm sự thay đổi về sinh lý , tư thế và giọng nói [35, tr.407].

Từ đó có rất nhiều hướng nghiên cứu khác nhau về xúc cảm. Hướng nghiên cứu khía cạnh sinh lý về xúc cảm có thể kể đến một số lý thuyết sau:

<i>Thuyết sinh lý về xúc cảm của Jame – Lange là lý thuyết tương đối đầy đủ đầu tiên </i>

và đơn giản nhất về xúc cảm, ra đời nhờ sự kết hợp của nhà triết học, tâm lý học người Mỹ, William James và nhà sinh lý người Đan Mạch, Carl Lange. Thuyết này coi xúc cảm là tổng hợp các thay đổi sinh lý của cơ thể, xuất hiện trước một tác động từ bên

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

ngoài được con người nhận thức, chẳng hạn “Bạn đang run rẩy do đó bạn mới cảm thấy sợ hãi” [9, tr.8].

Mặc dù lý thuyết James – Lange cịn nhiều điểm khó chấp nhận nhưng nó cũng có sức ảnh hưởng vào những năm 20 – 40 của thế kỷ XX, sau đó Walter Canon và Philip

xảy ra đồng thời nhưng độc lập với nhau, khơng có quan hệ hệ quả như lý thuyết của

Nhiều năm sau, Stanley Schachter và học trò của ông, Jerome Singer đã bổ sung

<i>thêm yếu tố mới trong lí thuyết Schachter-Singer của mình. Họ cho rằng xúc cảm diễn </i>

ra nhờ quan sát hoàn cảnh hiện tại của chúng ta và so sánh bản thân chúng ta với người

nhận thức về xúc cảm.

Theo hướng nghiên cứu này cịn có các nhà tâm lý học như H. Spencer (1890), W.Wundt (1896), R.S.Woodworth (1938), S.L.Rubinxtein (1946), P.M.Iacovson (1956), M.B.Arnold (1960), A.N.Leonchiev (1971), P.K.Anokhin (1964), R.Lazarus (1964), P.V.Ximonov (1981), Luk (1982)... Các kết quả nghiên cứu của họ đã chứng

<i>minh rằng nguồn gốc xúc cảm của con người là từ nhận thức [21]. Chẳng hạn lý thuyết </i>

<i>thẩm định xúc cảm (appraisal theory) của Magda B. Arnold và Richard Lazarus cho </i>

rằng chất lượng và cường độ của cảm xúc được điều khiển bởi quá trình nhận thức

tượng trong thế giới khách quan tác động vào bộ não người mà họ nhận thức và làm ra được [33].

Những nghiên cứu gần đây tập trung vào mối quan hệ giữa những thay đổi biểu hiện khuôn mặt và sự trải nghiệm các xúc cảm khác nhau.

<i>Năm 1974, lý thuyết quá trình đối lập của xúc cảm (Opponent – Process theory) </i>

được phát triển bởi hai nhà tâm lý học R. Solomon và J. Corbit. Thuyết này cho rằng mỗi trạng thái hoặc xúc cảm mà chúng ta trải nghiệm sẽ kích thích một động lực khác để trải nghiệm xúc cảm đối lập. Ví dụ: niềm vui tạo ra sự đối lập với nó là nỗi đau,

</div>