luận án tiến sĩ kinh tế các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu rau quả của doanh nghiệp việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (248.8 KB, 15 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH </b>

<b>PHẠM NGỌC Ý </b>

<b>CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ XUẤT KHẨU RAU QUẢ CỦA DOANH </b>

<b>NGHIỆP VIỆT NAM </b>

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>PHẠM NGỌC Ý </b>

<b>CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ XUẤT KHẨU RAU QUẢ CỦA DOANH </b>

<b>NGHIỆP VIỆT NAM </b>

<b> Chuyên ngành: Kinh doanh thương mại Mã số chuyên ngành: 9340121 </b>

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS LÊ TẤN BỬU

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

Tôi xin cam đoan luận án “Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu rau quả của doanh nghiệp Việt Nam” là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực

<b>hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Lê Tấn Bửu. </b>

Các thông tin và số liệu được sử dụng trong luận án hoàn tồn trung thực và

<b>chưa từng cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. </b>

Tơi hồn tồn chịu trách nhiệm về khía cạnh đạo đức và tính pháp lý trong q

<b>trình nghiên cứu để hồn thành luận án này. </b>

<i>Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2021 </i>

Nghiên cứu sinh

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

Chương 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ... 1

1.1 Bối cảnh nghiên cứu ... 1

1.2 Nhận dạng vấn đề nghiên cứu ... 4

1.3 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ... 13

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ... 14

1.5 Phương pháp nghiên cứu ... 15

1.6 Ý nghĩa nghiên cứu ... 16

1.7 Kết cấu luận án ... 18

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU ... 19

2.1 Lý thuyết nền tảng của kết quả xuất khẩu ... 19

2.1.1 Lý thuyết quốc tế hóa ... 19

2.1.2 Lý thuyết dựa trên nguồn lực ... 23

2.1.3 Lý thuyết thể chế ... 25

2.1.4 Lý thuyết ngẫu nhiên ... 27

2.2 Các khái niệm nghiên cứu ... 30

2.2.1 Kết quả xuất khẩu ... 30

2.2.2 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 36

2.2.3 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp ... 40

2.2.3.1 Kinh nghiệm quốc tế ... 40

2.2.3.2 Cam kết xuất khẩu ... 41

2.2.3.3 Đặc điểm sản phẩm ... 41

2.2.3.4 Năng lực công nghệ ... 43

2.2.4 Các yếu tố bên ngồi doanh nghiệp ... 44

2.2.4.1 Sự khác biệt mơi trường ... 44

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

2.2.4.2 Cường độ cạnh tranh ... 44

2.2.4.3 Rào cản xuất khẩu – Rào cản kỹ thuật thương mại ... 45

2.3 Các giả thuyết nghiên cứu ... 48

2.3.1 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi có ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu ... 48

2.3.2 Kinh nghiệm quốc tế ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 50

2.3.3 Cam kết xuất khẩu ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 53

2.3.4 Đặc điểm sản phẩm ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 55

2.3.5 Năng lực công nghệ ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 56

2.3.6 Sự khác biệt mơi trường ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 60

2.3.7 Cường độ cạnh tranh ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 65

2.3.8 Rào cản kỹ thuật thương mại ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 67

2.3.9 Vai trò của biến trung gian ... 69

2.3.10 Vai trò của biến điều tiết ... 72

2.4 Mơ hình nghiên cứu đề xuất ... 73

2.5 Tóm tắt chương 2 ... 76

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 77

3.1 Quy trình nghiên cứu ... 77

3.2 Nội dung nghiên cứu định tính ... 80

3.2.1 Thiết kế nghiên cứu định tính ... 81

3.2.2 Kết quả nghiên cứu định tính ... 82

3.3 Phương pháp nghiên cứu định lượng ... 92

3.3.1 Phương pháp chọn mẫu ... 92

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

3.3.2 Phương pháp thu thập dữ liệu ... 93

3.3.3 Phương pháp phân tích PLS - SEM ... 94

3.3.4 Phương pháp phân tích số liệu ... 95

3.4 Đánh giá sơ bộ thang đo ... 97

3.4.1 Thiết kế nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 97

3.4.2 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 98

3.5 Tóm tắt chương 3 ... 102

Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ... 103

4.1 Đặc điểm mẫu nghiên cứu chính thức ... 103

4.2 Đánh giá mơ hình đo lường ... 105

4.2.1 Đánh giá thang đo dạng nguyên nhân ... 106

4.2.2 Đánh giá thang đo dạng kết quả ... 107

4.3 Đánh giá mơ hình cấu trúc PLS-SEM ... 112

4.3.1 Đánh giá các vấn đề về cộng tuyến của mơ hình cấu trúc ... 112

4.3.6 Kiểm định giả thuyết ... 117

4.3.7 Kiểm định trung gian ... 119

4.4 Phân tích cấu trúc đa nhóm ... 121

4.4.1 Thiết kế kiểm định mơ hình đa nhóm ... 121

4.4.2 Kiểm định sự khác biệt theo số năm kinh nghiệm xuất khẩu ... 122

4.4.3 Kiểm định sự khác biệt thị trường xuất khẩu ... 125

4.5 Thảo luận kết quả nghiên cứu ... 128

4.5.1 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp ... 128

4.5.2 Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp ... 132

4.5.3 Vai trò trung gian của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 135

4.5.4 Vai trị phân tích đa nhóm ... 137

4.5.5 So sánh với quan điểm của lý thuyết nền ... 138

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

4.6 Tóm tắt chương 4 ... 140

Chương 5: KẾT LUẬN, Ý NGHĨA VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ... 141

5.1 Kết luận ... 141

5.1.1 Mức độ đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án ... 141

5.1.2 Kết quả nghiên cứu ... 142

5.1.2.1 Mơ hình đo lường ... 142

5.1.2.2 Mơ hình lý thuyết ... 143

5.1.3 Đóng góp mới của nghiên cứu ... 144

5.1.3.1 Phát hiện mối quan hệ mới ... 144

5.1.3.2 Bổ sung điều chỉnh biến quan sát mới từ biến cũ ... 146

5.1.3.3 Phát hiện biến trung gian ... 146

5.1.3.4 Phát hiện biến điều tiết ... 147

5.1.3.5 Nghiên cứu trong bối cảnh mới ... 147

5.2 Hàm ý quản trị ... 148

5.2.1 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 148

5.2.2 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp ... 149

5.2.3 Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp ... 152

5.2.4 Một số kiến nghị khác ... 154

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ... 155

5.3.1 Hạn chế ... 155

5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo ... 155

DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CƠNG BỐ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ... 157

TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 158

PHỤ LỤC 1 ... 1

PHỤ LỤC 2 ... 30

PHỤ LỤC 3 ... 40

PHỤ LỤC 4 ... 56

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

ASEAN Association of Southeast Asian Nations

Các quốc gia Đông Nam Á

EMS Adaption of Export marketing strategy

Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi

EFA Exploratary factor analysis Phân tích nhân tố khám phá

of sampling adequacy

Kiểm định KMO

TNHH Limited liability company Trách nhiệm hữu hạn

TBT Technical Barriers to Trade Rào cản kỹ thuật thương mại

XKRQ Exporting fruits and vegetables

Xuất khẩu rau quả

VSATTP Food Hygiene and Safety Vệ sinh an toàn thực phẩm

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Bảng 2.1: Thống kê các phương pháp đo lường kết quả xuất khẩu ... 32

Bảng 2.2: Tóm tắt các giả thuyết nghiên cứu ... 73

Bảng 3.1: Tiến độ thực hiện đề tài nghiên cứu ... 78

Bảng 3.2 Thống kê kết quả định tính giai đoạn 1 ... 83

Bảng 3.3 Kết quả hiệu chỉnh thang đo nghiên cứu định tính giai đoạn 2 ... 85

Bảng 3.4: Thang đo chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 87

Bảng 3.5: Thang đo kinh nghiệm quốc tế ... 87

Bảng 3.6: Thang đo cam kết xuất khẩu ... 88

Bảng 3.7: Thang đo đặc điểm sản phẩm ... 89

Bảng 3.8: Thang đo năng lực công nghệ ... 89

Bảng 3.9: Thang đo sự khác biệt môi trường ... 90

Bảng 3.10: Thang đo cường độ cạnh tranh ... 90

Bảng 3.11: Thang đo rào cản kỹ thuật thương mại ... 91

Bảng 3.12: Thang đo kết quả xuất khẩu ... 92

Bảng 3.13: Thống kê các phương pháp thu thập dữ liệu ... 94

Bảng 3.14 Quy trình phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 95

Bảng 3.15: Đặc điểm mẫu nghiên cứu sơ bộ ... 98

Bảng 3.16: Kết quả phân tích độ tin cậy của các thang đo sơ bộ ... 99

Bảng 4.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu chính thức ... 104

Bảng 4.2 Kết quả phân tích trọng số ngồi thang đo nguyên nhân ... 107

Bảng 4.3: Kết quả đánh giá độ tin cậy và giá trị hội tụ ... 109

Bảng 4.4: Kiểm định giá trị phân biệt (Fornell – Larcker) ... 111

Bảng 4.5: Giá trị HTMT ... 111

Bảng 4.6: Kết quả chỉ số VIF các biến dự báo của mơ hình ... 112

Bảng 4.7: Đánh giá mức độ phù hợp mơ hình ... 113

Bảng 4.8: Kết quả ước lượng mơ hình cấu trúc ... 115

Bảng 4.9: Ước lượng hệ số đường dẫn và khoảng tin cậy ... 116

Bảng 4.10: Kết quả mức độ dự báo phù hợp ... 117

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Bảng 4.11: Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ... 118

Bảng 4.12: Tác động trực tiếp, gián tiếp và tổng tác động ... 120

Bảng 4.13: Kiểm định hoán vị MICOM bước 2 số năm kinh nghiệm xuất khẩu .. 122

Bảng 4.14: Kết quả MICOM bước 3 số năm kinh nghiệm xuất khẩu ... 123

Bảng 4.15: Kết quả đa nhóm kiểm định hốn vị số năm kinh nghiệm xuất khẩu . 124

Bảng 4.16: Kết quả đa nhóm PLS-MGA số năm kinh nghiệm xuất khẩu ... 125

Bảng 4.17: Kiểm định hoán vị thủ tục MICOM bước 2 thị trường xuất khẩu ... 126

Bảng 4.18: Kết quả MICOM bước 3 thị trường xuất khẩu ... 127

Bảng 4.19: Kết quả phân tích đa nhóm kiểm định hốn vị thị trường xuất khẩu .. 128

Bảng 4.20: Kết quả phân tích đa nhóm PLS-MGA theo thị trường xuất khẩu ... 128

Bảng 5.1: Tổng hợp phát hiện mối quan hệ mới từ kết quả nghiên cứu luận án ... 145

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

Hình 2.1 Khung nghiên cứu lý thuyết kết quả xuất khẩu ... 29

Hình 2.2 Mơ hình nghiên cứu đề xuất ... 75

Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu chung ... 79

Hình 4.1: Kết quả phân tích phần dư của thang đo ngun nhân ... 106

Hình 4.2: Mơ hình đo lường chính thức ... 108

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

<b>Mục tiêu: Theo lý luận và thực tiễn nghiên cứu về kết quả xuất khẩu, kết quả </b>

xuất khẩu bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nội bộ và mơi trường bên ngồi doanh nghiệp. Các yếu tố nội bộ bao gồm kinh nghiệm quốc tế, cam kết xuất khẩu, đặc điểm sản phẩm, năng lực công nghệ và các yếu tố thuộc môi trường bên ngồi như sự khác biệt mơi trường, cường độ cạnh tranh và rào cản kỹ thuật thương mại. Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi làm trung gian mối quan hệ giữa các yếu tố nội bộ lẫn mơi trường bên ngồi và kết quả xuất khẩu của doanh nghiệp.

<b>Phương pháp nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập từ 339 doanh nghiệp xuất </b>

khẩu rau quả Việt Nam. Luận án đã sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định tính (thảo luận tay đôi chuyên gia) khám phá yếu tố mới và điều chỉnh/bổ sung thang đo của các khái niệm nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu định lượng sử dụng phương pháp phân tích PLS-SEM để ước lượng đồng thời cả hai mơ hình đo lường và cấu trúc đề xuất và dùng để kiểm tra các giả thuyết.

<b>Kết quả: Năng lực công nghệ và rào cản kỹ thuật thương mại là các phát hiện </b>

mới của luận án. Luận án đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm hỗ trợ vai trị trung gian của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi, vừa đóng vai trị là biến trung gian bổ sung và trung gian cạnh tranh trong mơ hình nghiên cứu kết quả xuất khẩu doanh nghiệp rau quả Việt Nam. Nghiên cứu sử dụng hai biến điều tiết là số năm kinh nghiệm xuất khẩu và thị trường xuất khẩu chính khi phân tích đa nhóm, nhận được kết quả rất thú vị, có sự khác biệt trong mối quan hệ giữa các khái niệm nghiên cứu.

<b>Ý nghĩa/Hàm ý: Đóng góp cho lý thuyết và thực tiễn nghiên cứu về các yếu </b>

tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp. Đề xuất hàm ý quản trị cho doanh nghiệp xuất khẩu rau quả Việt Nam nhằm nâng cao kết quả xuất khẩu doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

kỹ thuật thương mại.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<b>ABSTRACT </b>

<b>Purpose: According to the theory and the practice of research on export </b>

performance, the export performance has been improved by internal factors and external factors. Internal factors include international experience, export commitment, product characteristics, technological capacity and external factors such as environmental differences, competitive intensity, technical barriers in trade. Export marketing stratergy adaption can mediate the relationship between the internal/external environment factors and the export performance.

<b>Design/methodology/approach: The data were collected from 339 </b>

Vietnamese fruit and vegetable exporters. The thesis has used qualitative research combined with quantitative research methods. Qualitative research method (in-depth interviews) explores new factors and adjusts / complements the scale of research concepts. Quantitative research method uses PLS-SEM analysis method to simultaneously estimate both the proposed measurement model and structure and to test hypotheses.

<b>Results: The results show that technological capacity and technical barriers in </b>

trade are new findings of the thesis. The thesis has provided empirical evidence to support the mediating role of export marketing strategy adaption, both acting as a complementary mediation and competitive mediation in the research model of export performance Vietnamese fruit and vegetable exporters. The study uses two moderator variables, the number of years of export experience and the main export market, when analyzing multiple groups, the study received very interesting results, there is a difference in the relationship between research concepts.

<b>Conclusion: The findings contributed the theory and practice of research on </b>

enterprise export performance. The proposal implies governance for Vietnamese fruit and vegetable exporting enterprises to improve their export performance in the context of international economic integration.

<b>Keywords: Export commitment, technological capacity, export performance, </b>

technical barriers in trade.

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

<b>Chương 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI </b>

v Giới thiệu chương:

Chương 1 trình bày các nội dung nền tảng luận án nghiên cứu. Bố cục chương 1 bao gồm: (1) Bối cảnh nghiên cứu, (2) Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu, (3) Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu, (4) Đối tượng và phạm vi nghiên cứu, (5) Phương pháp nghiên cứu; (6) Ý nghĩa nghiên cứu và (7) Kết cấu luận án.

<b>1.1 Bối cảnh nghiên cứu </b>

Rau quả là ngành mũi nhọn chiến lược, đóng góp lớn vào xuất khẩu tồn ngành nơng nghiệp Việt Nam, với nhiều lợi thế về kinh nghiệm sản xuất, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và lao động. Trong những năm vừa qua, kim ngạch xuất khẩu rau quả (XKRQ) giữ mức tăng trưởng cao với tốc độ trung bình ngành ở 24,5% (2011-2019), là mức tăng trưởng nổi bật nhất khi đối sánh với các ngành nông nghiệp khác. Kim ngạch XKRQ đạt giá trị hơn 3,7 tỷ USD năm 2019 (VITIC, 2020), tăng gấp 65 lần kim ngạch năm 1995. Rau quả là mặt hàng dẫn đầu trong top 5 mặt hàng xuất khẩu nông sản chủ lực, tỷ trọng kim ngạch XKRQ trên tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản liên tục gia tăng từ 4,3% năm 2011 đến 21,2% năm 2019 (Bảng 2, Phụ lục 4). Đây là thành công ấn tượng sau một thời gian cơ cấu lại ngành nông nghiệp Việt Nam. Mức tăng trưởng xuất khẩu của rau quả Việt Nam là điểm sáng nổi bật vượt trội các ngành hàng nông nghiệp khác đã tới hạn hoặc có dấu hiệu chững lại.

Ngồi ra, thị trường xuất khẩu (TTXK) rau quả Việt Nam được mở rộng và phát triển mạnh. Đến nay, các mặt hàng rau quả Việt Nam đã có mặt tại hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới(VCCI, 2019), từ 13 thị trường đạt kim ngạch trên 1 triệu USD năm 2014, đến năm 2019 đã có 16 thị trường trên 20 triệu USD, 4 thị trường đạt từ 10 đến 20 triệu USD và 38 thị trường đạt từ 1 đến 10 triệu USD (Tính tốn theo số liệu VITIC, 2020). Trong những năm qua, Trung Quốc liên tục là thị trường tiêu thụ nhiều nhất rau quả Việt Nam, chiếm tới 64,8% trong tổng kim ngạch XKRQ của cả nước, đạt 2,43 tỷ USD năm 2019 (VITIC, 2020), xếp sau đó là các thị trường chủ lực đạt kim ngạch trên 100 triệu USD như Đông Nam Á, Mỹ, EU, Hàn Quốc và Nhật Bản. Ưu điểm lớn của các doanh nghiệp XKRQ Việt Nam là: (1) Nhiều

</div>