Rừng xanh " bí ẩn các - xtơ " pdf

B› »n
B› »n
B› »n
PhÀn bπc
nh≠ v´i
C∏c em th©n m’n,
{C∏c-xt¨} lµ t™n cÒa mÈt cao nguy™n Æ∏ v´i nÊi ti’ng Î
n≠Ìc Nam T≠ cÚ. Tı cuËi th’ k˚ 17, n„ Æ∑ trÎ thµnh t™n
g‰i chung cho nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i tr™n th’ giÌi.
{ßfia h◊nh c∏c-xt¨}, c∏i t™n thoπt ti™n gÓi c∂m gi∏c xa lπ
vµ mÌi mŒ ÆËi vÌi nhi“u ng≠Íi trong chÛng ta nh≠ng k˙
th˘c lπi r†t g«n gÚi. ß„ c„ th” lµ nh˜ng ng‰n nÛi Æ∏ gÂ
gh“, hi”m trÎ vÔng T©y Bæc, hµng ngµn Æ∂o Æ∏ qu«n tÙ
tr™n Vfinh Hπ Long, cÚng c„ th” lµ c∏c hang ÆÈng vÌi
dflng s´ng ng«m ch∂y xuy™n qua lflng nÛi Æ∏ tπi Phong
Nha - KŒ Bµng hay d∂i nÛi Æ∏ v´i Æ≠Óc bao phÒ bÎi
c∏nh rıng nguy™n sinh trÔng Æi÷p CÛc Ph≠¨ng.
VÀy Æfia h◊nh c∏c-xt¨ lµ g◊? N„ h◊nh thµnh ra sao vµ Î Æ„
c„ g◊ Æ∆c bi÷t? Rıng Xanh sË 24 sœ giÛp c∏c em t◊m c©u
tr∂ lÍi cho nh˜ng thæc mæc nµy vµ kh∏m ph∏ th™m
nh˜ng Æi“u b› »n, l˝ thÛ v“ Æfia h◊nh c∏c-xt¨ nhä.
4
Th´ng tin
C∏c-xt¨ lµ mÈt dπng Æfia h◊nh
c˘c k˙ ÆÈc Æ∏o, Æ≠Óc h◊nh thµnh tr™n
n“n c∏c loπi Æ∏ d‘ bfi n≠Ìc m≠a ®n mfln, Æ∆c
bi÷t lµ Æ∏ v´i. ß∆c Æi”m nÊi bÀt nh†t cÒa Æfia
h◊nh c∏c-xt¨ lµ nh˜ng h÷ thËng hang ÆÈng
vµ s´ng suËi ng«m r†t Æa dπng vµ
phong phÛ.
lµ g◊?

5
Th´ng tin
*ßfia h◊nh c∏c-xt¨
chi’m kho∂ng 1/10
di÷n t›ch tr∏i Ɔt vµ
c„ tÌi 1/4 d©n sË th’ giÌi
hi÷n Æang sËng tr™n c∏c
vÔng c∏c-xt¨ Æ„.
B
Ñ
n
c
ï
b
i
⁄
t
Rng Xanh
6
Thng tin
Ni ặ vi xut hiữn
Trong qu trnh vn ặẩng cềa
tri ặt, cc mng vã tri ặt
va vào nhau khin cc lèp ặ
vi dèi ặy bin ặểc nâng
ln b mt, cuẩn li và vẽ ra.
Nhng khậi ni ặ vi hnh
thành và thng mang trn
mnh v sậ vt nt.
S hnh thành

ặa hnh cc-xtă
T cc khe nt, nèc ma len
lãi và đn sâu vào lng ni to
thành hang ặẩng và cc dng
chy ngôm. Nèc ma cng
đn mn b mt ni ặ to
nn hnh dng g gh, lẻm
chẻm ặc thễ cềa ni ặ
vi nh chng ta thy
ngày nay.
òa hnh cc-xtă
ra ặi nh th nào?
Bổt ặôu t nhng
sinh vt bin
Hàng triữu nđm trèc ặây,
cc sinh vt bin nh san h,
s, ậc khi cht ặi ặ ặ li
xc, vã và xăng dèi ặy
bin to nn mẩt lèp bễn
giàu can-xi. Lèp bễn này tch
t ngày càng dày và dôn bin
thành ặ vi.
Cc k lc:
* Hang Phă-lin Mđm-mật ẻ Má dài tèi 560 cây sậ, là hang dài nht trn th gièi.
* Hang sâu nht th gièi là hang R-x Giđng Bọc-na cềa Php. T ca hang
phi ặi sâu xuậng hăn 1.600 m mèi tèi ặy hang. K lc này ẻ Viữt Nam là hang
Cậng Nèc ẻ tnh Lai Châu, vèi chiu sâu là 602 m.
Rıng Xanh
7
Th´ng tin

NNhh◊◊nn ttıı bb™™nn
nnggooµµii tthhÀÀtt kkhh„„
tt≠≠ÎÎnngg tt≠≠ÓÓnngg
rrªªnngg nnÛÛii ÆÆ∏∏ vv´´ii llππii »»nn cchh¯¯aa bb™™nn ttrroonngg nn„„ cc∂∂
mmÈÈtt hh÷÷ tthhËËnngg cchhªªnngg cchhfifitt cc∏∏cc hhaanngg ÆÆÈÈnngg vvµµ
ss´´nngg,, ssuuËËii nngg««mm CChhÛÛnngg llaann tt··aa rrÈÈnngg kkhhææpp vvµµ
llii™™nn kk’’tt vvÌÌii nnhhaauu tthhµµnnhh mmÈÈtt mmππnngg ll≠≠ÌÌii CC∏∏cc eemm
ÆÆıınngg bb·· qquuaa cc¨¨ hhÈÈii kkhh∏∏mm pphh∏∏ cchhÛÛnngg,, vv◊◊ hhaanngg
ÆÆÈÈnngg hh««uu nnhh≠≠ cchhÿÿ cc„„ ÎÎ vvÔÔnngg ÆÆ∏∏ vv´´ii mmµµ tthh´´ii
MÈt dflng
suËi Æang ch∂y ÆÈt
ngÈt bi’n m†t. ßi“u nµy
r†t th≠Íng x∂y ra Î vÔng
nÛi Æ∏ v´i bÎi s˘ c„ m∆t cÒa
nh˜ng lÁ hÛt vµ khe n¯t.
Tı Æ©y, dflng n≠Ìc bæt
Æ«u cuÈc chu du vµo lflng
nÛi Æ∏.
V´ sË dflng ch∂y nh· tπo thµnh
mÈt con s´ng lÌn, s©u d≠Ìi m∆t Ɔt. ß„ lµ s´ng ng«m. C∏c dflng
s´ng ng«m c„ th” hoµ vµo nh˜ng dflng s´ng kh∏c ho∆c ÆÈt ngÈt hi÷n
ra Î mÈt c∏nh ÆÂng hay thung lÚng nµo Æ„.
Qua c∏c khe n¯t
vµ lÁ hÛt, n≠Ìc "g∆m nh†m" khËi Æ∏ v´i tı b™n
trong tπo n™n hang ÆÈng. ß∏ v´i bfi n≠Ìc hfla tan khi
g∆p Æi“u ki÷n thuÀn lÓi læng Ɖng lπi thµnh c∏c nhÚ Æ∏.
NhÚ Æ∏ rÒ tı tr«n hang xuËng vµ m‰c tı n“n
hang l™n, khi g∆p nhau h◊nh thµnh
cÈt Æ∏.
TT

TT
RR
RR
OO
OO
NN
NN
GG
GG


LL
LL
íí
íí
NN
NN
GG
GG


NN
@
II ßß
É
Rıng Xanh
8
Th´ng tin
Phong c∂nh c∏c-xt¨ Î Vi÷t Nam kh∏
Æa dπng. N¨i nµy lµ nh˜ng c∏nh ÆÂng

Æ∏ nh†p nh´, n¨i kh∏c lπi lµ nh˜ng
vÔng Æ∏ tai mÃo lÎm chÎm, sæc nh‰n.
ß„ cÚng c„ th” lµ nh˜ng d∑y nÛi trÔng
Æi÷p bao phÒ bÎi rıng xanh bπt ngµn
hay mÈt vÔng Æ∂o Æ∏ tr™n m∆t n≠Ìc
m™nh m´ng.
MÁi phong c∂nh c∏c-xt¨ Æ“u mang
mÈt vŒ Æãp ri™ng vµ trÎ thµnh nh˜ng
thæng c∂nh nÊi ti’ng h†p d…n kh∏ch
du lfich xa g«n.
Î Vi÷t Nam
Ngoµi vŒ Æãp ÆÈc Æ∏o, c∏c
vÔng c∏c-xt¨ cfln lµ n¨i trÛ
ngÙ cÒa nhi“u loµi ÆÈng,
th˘c vÀt. MÈt sË n¨i
Æ∑ trÎ thµnh "b∂o
tµng v®n h„a,
lfich sˆ"
ch¯a Æ˘ng
nh˜ng Æi“u
thÛ vfi v“
cuÈc sËng cÒa
con ng≠Íi
tr≠Ìc Æ©y.
Rıng Xanh
9
Th´ng tin
ô n≠Ìc ta,
Æfia h◊nh c∏c-
xt¨ chi’m kho∂ng

1/6 di÷n t›ch l∑nh
thÊ . Nh◊n tr™n b∂n ÆÂ,
c∏c em c„ th” th†y c∏c
vÔng c∏c-xt¨ tÀp trung chÒ
y’u Î mi“n Bæc vµ mÈt sË tÿnh
mi“n Trung. ßfia h◊nh nµy cÚng
xu†t hi÷n Î mi“n Nam nh≠ng
kh´ng Æ∏ng k”.
Hµ NÈi
TP. HÂ Ch› Minh
Rıng Xanh
10
Th´ng tin
VV
VV
fifi
fifi
nn
nn
hh
hh


HH
HH
ππ
ππ


LL

LL
oo
oo
nn
nn
gg
gg




"ThuÎ xa x≠a læm rÂi, khi ng≠Íi Vi÷t mÌi lÀp n≠Ìc Æ∑ ph∂i chfiu nπn x©m l®ng. Ng‰c
Hoµng sai RÂng Mã mang theo Ƶn con xuËng hπ giÌi
giÛp ng≠Íi Vi÷t Æ∏nh gi∆c.
C©u chuy÷n
truy“n thuy’t tr™n Æ∑
giÛp cho chÛng ta hi”u th™m
v“ s˘ t›ch cÒa Vfinh Hπ Long. Ngµy
nay, vÌi g«n hai ngh◊n Æ∂o Æ∏, Hπ
Long lµ mÈt trong nh˜ng vÔng nÛi Æ∏ v´i
tr™n bi”n rÈng nh†t th’ giÌi. C∏c Æ∂o Æ∏ v´i
vÌi ÆÒ h◊nh thÔ k˙ thÛ nh≠ hfln Gµ Ch‰i, hfln
TrËng M∏i, hfln L≠ H≠¨ng nh´ cao tr™n m∆t bi”n
xanh bi’c, tπo n™n mÈt t∏c ph»m Æi™u khæc hÔng v‹
cÒa thi™n nhi™n.
VŒ Æãp vµ gi∏ trfi Æfia ch†t vµ Æfia mπo cÒa Vfinh Hπ Long Æ∑ hai
l«n Æ≠Óc TÊ ch¯c Gi∏o dÙc, Khoa h‰c vµ V®n ho∏ Li™n hÓp quËc
(UNESCO) c´ng nhÀn lµ Di s∂n Thi™n nhi™n Th’ giÌi.
Rıng Xanh
11

Th´ng tin
K˙ quan ß∏ vµ N≠Ìc
Khi thuy“n gi∆c tı ngoµi bi”n µo πt ti’n vµo bÍ th◊ Ƶn RÂng cÚng tı tı hπ giÌi. ßµn
RÂng lÀp t¯c phun ra v´ sË ch©u ng‰c, nh˜ng ch©u
ng‰c †y thoæt bi’n thµnh mu´n ngµn Æ∂o Æ∏
tr™n bi”n, sıng s˜ng nh≠ b¯c t≠Íng thµnh
v˜ng ch∑i ng®n b≠Ìc ti’n cÒa qu©n thÔ "
CCcc eemm cc ttiinn rrêênngg ặặ ccnngg bbiitt nnii kkhhnngg?? CC tthh ccââuu ttrr llii ss llàà kkhhnngg bbẻẻii ặặiiuu
ặặ cc vv rrtt tthhôônn tthhooii NNhhnngg cccc eemm ,, cchhnnhh nnhhnngg ặặoo ặặ lluunngg lliinnhh ttrrnn bbiinn
nnggààyy nnaayy ặặ ""bbtt mm"" cchhoo
cccc nnhhàà kkhhooaa hhcc vv
nnhhnngg ttrraanngg ss ssậậnngg
ặặẩẩnngg ccềềaa vvnnhh HH
LLoonngg tt hhàànngg ttrriiữữuu
nnđđmm ttrrèècc ặặyy
Rng Xanh
12
Thng tin
LLcchh ss vvễễnngg ặặoo ặặ
Khậi ặ vi ẻ H Long
ặểc hnh thành t
khong 340 triữu nđm
trèc, khi năi ặây cn là
mẩt vễng bin nng.
Sau ặ, khậi ặ này
ặểc nâng ln mt ặt,
b nèc đn mn và b
chia cổt thành hàng
ngàn ngn ni nhã. Bin
nhiu lôn tràn vào ri li

rt ặi và kt qu là
nhng ni ặ này b
ngp mẩt phôn hay
toàn bẩ, hnh thành
cnh quan cềa vnh
ngày nay.
VVễễnngg ặặnngg bbêênngg ccấấ
òy bin ẻ vnh H Long
kh bêng phng. Trn
ặ, ngi ta tm thy
du vt cềa mẩt hữ
thậng sng cấ dày ặc
ặ tng tn ti trong
thi k bđng hà. òiu
này chng tã năi ặây ặ
c thi gian dài là ặng
bêng. Cc nhà khoa hc
cho rêng nu ngểc
dng thi gian v 11
nghn nđm trèc, chng
ta hoàn toàn c th ặi
bẩ trn vnh.
NNhhnngg hhaanngg hhààmm cchh
Trn Vnh H Long c
rt nhiu hang hnh
hàm ch. ò là kt qu
cềa hàng nghn nđm
sng bin x vào chân
ni và đn mn ặ to
nn. Nh nghin cu v

tr và hnh dng cềa
nhng hang này, cc
nhà khoa hc c th bit
ặểc mc nèc bin và
ặẩ lèn thềy triu cch
ặây hàng nghn nđm.
Bo tàng
thin nhin
Rng Xanh
13
Thng tin
Tễng và ng ặu tăng
ặậi kn nn t sng, nèc
trong ặn mc nhiu khi c
th nhn xuậng tn ặy. òy
cềa tễng và ng thng ặểc bao
phề bẻi nhng rn san h hay nhng loài
rong bin tuyữt ặóp. Qua cc ca thng
hoc mch ngôm, nhiu sinh vt bin "lang
thang" ặn ặây và thm ch ặ ẻ li lun.
Cc nhà khoa hc cho bit trong cc
tễng, ng cn c nhiu loài qu him
nh trai ngc, ậc ặn hay
con st. V th, ngoài
phong cnh ặóp,
tễng và ng cn
là nhng "phng
th nghiữm t
nhin" ặ cc nhà
khoa hc nghin

cu ặi sậng sinh
vt bin.
H
trn bin
NNuu cc ddpp ặặnn vvễễnngg cccc xxttăă HH LLoonngg CCtt BBàà,, cccc eemm
ặặnngg bbãã qquuaa ccăă hhẩẩii tthhđđmm cccc ttễễnngg,, nngg nnhhnngg hhữữ ssiinnhh
tthhii ặặcc bbiiữữtt ccềềaa vvễễnngg nnààyy nnhhọọ CChhổổcc cchhổổnn cchhnngg ttaa ss
ttmm tthhyy nnhhiiuu ặặiiuu tthh vv vvàà bbấấ cchh ẻẻ ặặ
Vy tễng và ng
là g?
Chng là nhng h hay
phu cc-xtă cha nèc
bin. ẫng nêm gn trong
lng mẩt hn ặo, cn
tễng do nhiu hn ặo
quây li mà thành. Tễng
và ng thng ra bin qua
nhng ặng ngôm
hoc cc ca.
Bi ct
trong hang
C nhng ặon trong
hang, dng sng ngôm ngày
càng nng dôn nhng ch cho
nhng bi ặ sãi hoc b ct trổng
mn. Nhng v sao trong hang li c ct, sãi
nh? Chnh là nh dng nèc ặ ặa chng t vễng
thểng lu v ặy.
pp
pp

HH
HH
oo
oo
nn
nn
gg
gg


nn
nn
hh
hh
aa
aa




kk
kk




bb
bb
àà
àà

nn
nn
gg
gg
Văng quậc hang sng
KKhhcc vvèèii HH LLoonngg,, PPhhoonngg NNhhaa KK BBàànngg
ặặểểcc bbiitt ặặnn nnhh llàà mmẩẩtt vvăănngg qquuậậcc cccc kk
pphhoonngg pphh vv hhaanngg ặặẩẩnngg vvàà ssnngg ssuuậậii
nnggôômm TT xxaa,, ccoonn nnggii ặặ pphhtt hhiiữữnn rraa vv
ặặóópp ttiimm ằằnn ccềềaa nnăăii nnààyy vvàà gghhii cchhọọpp llii
ttrroonngg cccc tthh ttcchh ccấấ,, nnhhnngg mmii ttèèii ggôônn ặặââyy
nnhhnngg kkhhmm pphh ssââuu mmèèii ặặểểcc ccnngg bbậậ
Văng quậc hang sng
Sẻ d c tn gi hang sng bẻi hôu ht
hang ặẩng cềa Phong Nha- K Bàng ặu
c cc dng sng, suậi ngôm chy qua.
Gổn vèi hữ thậng gm hàng trđm hang
ặẩng lèn nhã, cc dng sng ngôm ặ
kt thành mẩt mng lèi dng chy
ngôm rẩng khổp trong lng ni ặ.
Sng Son
Sng Son là mẩt dng sng lèn
cềa vễng Phong Nha - K Bàng.
òây là năi nhn nèc t cc
sng, suậi ngôm chy ra,
cng là con ặng duy
nht ặa du khch vào
thđm quan ặẩng ặóp
nht - ặẩng Phong
Nha.

Rng Xanh
14
Thng tin
Thành tr bt kh
xâm phm
Khm ph hang ặẩng bêng thuyn
tht th v nhng khng phi lun
d dàng. Vào mễa ma l, ca
hang b ngp nèc và khng c
cch nào lt vào bn trong.
Nu ặn thđm ặẩng Phong
Nha, cc em nhè trnh
mễa ma l nhọ.
S đn mn k diữu
Ch khi vào trong lng
cc hang ặẩng, ta
mèi thy nèc ặ đn
mn ặ nhiu ặn
nhng nào.
Trong hang Vm,
nèc ặ to nn
nhng khong
khng gian
mnh mng
tèi mc ta
c cm
gic ặ là
mẩt sân
vn
ặẩng

c mi
che.
Nèc
cng kin to cc
vch ngđn, chia hang
ặẩng thành nhiu gian
phng nậi lin nhau. Trong
nhiu gian phng cn trang tr
c mành rm, cẩt tr và mun
vn hnh thễ bêng nh ặ. Hy soi
ặuậc li gôn, cc em s thy chng
lng lnh rt ặóp.
B mt
cn ẻ
pha
trèc
ảèc tnh
tấng ặẩ
dài cc
hang
sng cềa
Phong
Nha - K
Bàng ặ
ặểc khm
ph cho ặn
nay là
khong 85 ki-
l-mọt. Nhng
thc t, hữ

thậng hang sng
ẻ vễng này cn lèn
hăn th nhiu, bẻi
ngay c cuẩc thm
him lèn nht cng mèi
ch tèi ặểc nhng phôn
hang bn ngoài. Cn bit bao
hang ặẩng nêm sâu trong lng
ặt vn cha ặểc ai bit ặn, ngay
c ặậi vèi cc nhà khoa hc. Chổc hn là
chng ằn cha rt nhiu ặiu hp dn.
Hang sng cấ
òa sậ hang sng trong
vễng ni ặ Phong Nha
- K Bàng ặu vn
ặang hot ặẩng .
Tuy nhin, mẩt sậ
t ặ kt thc
qu trnh này.
Nèc khng
cn chy na
khin chng
trẻ thành
nhng
hang kh.
Rng Xanh
15
Thng tin
"Phong Nha
ặữ nht ặẩng"

Khng phi ngu
nhin mà Phong
Nha ặểc coi là
"ặữ nht" trong sậ
hàng trđm hang
ặẩng cềa vễng
ni ặ ặ sẩ này.
Cng nhng
mđng ặ, nh ặ,
cng vèi dng
sng ngôm chy
qua nh bao hang
ặẩng khc nhng
Phong Nha c
ặểc s kt hểp
hài hoà cềa to
ho. Khi chic
thuyn nan nh nhó
tin vào ca hang, n
tểng ặôu tin ặn vèi ta là c hàng vn ngn nn lung linh ặn chào. Nhng ngn
nn y ặểc thổp bẻi nh sng t nhin nh mt nèc "ặnh" ln trôn hang. òi sâu
vào trong, nhng "cây nn" dôn bin mt nhng ch cho ngun sng duy nht,
y là ngn ặuậc trn tay ta. Màn tậi bao phề cng là lc ngi ta bổt ặôu t m
t hãi: Tip theo s là g nh? Và tht bt ng, gia khng gian rẩng lèn y hiữn ra
mẩt tm thm mn. y là mẩt trin ct phng mẻ ra mẩt nhnh hang kh. Nhó
bèc qua trin ct, chng ta bèc vào mẩt th gièi thch nh vèi ặề hnh thễ k
l. òây thc s là lc ta c th thãa sc th tr tẻng tểng bay bấng cềa mnh.
Rng Xanh
16
Hang dài "k lc"

Cho ặn nay, hang Vm ặểc coi là mẩt trong nhng
hang dài nht nèc ta. Hang dài tèi 15 km và mang
mẩt dng vc k v vèi nhng vm ặ lèn và con sng
ngôm mẻ rẩng. Ngay c nhng nh ặ trong hang
cng cao lèn ặn mc c th ghi vào "k lc". C
nhng khậi nh ặ lèn bêng c mẩt ta nhà că ặy.
Rt may mổn là hang Vm nêm sâu trong rng già
nn ặn nay hôu nh vn cn gi nguyn nọt hoang
să vận c.
N
h

n
g
k

q
u
a
n
h
a
n
g
ò
ú
n
g
Thng tin
Rng Xanh

17
Thng tin
N
èècc ttii cccc vvễễnngg ặặ vvii tthhnngg pphhâânn bbậậ kkhhnngg ặặuu BB mmtt nnii ặặ hhôôuu
nnhh lluunn kkhhaann hhiimm vvàà ccnn kkiiữữtt
nnèècc,, ttrroonngg kkhhii ặặ nnèècc
nnggôômm llii vv ccễễnngg ddii ddààoo CChhnnhh
nngguunn nnèècc nnggôômm yy ặặ ccuunngg
ccpp nnèècc cchhoo rrtt nnhhiiuu nnggii
ddâânn ssiinnhh ssậậnngg qquuaannhh nnhhnngg
vvễễnngg nnii ặặ
ụ vễng Phong Nha - K Bàng, nèc ngôm t ni ặ
thng ặấ ra cc dng sng lèn nh sng Son, sng
Chày. Nhng con sng này "nui dẽng" cuẩc sậng cềa
hàng chc nghn ngi dân năi ặây. òc biữt, khi mễa
kh tèi, nèc ma hôu nh khng c th nèc t cc sng
suậi ngôm càng trẻ nn qu gi.
Mc dễ nèc ngôm rt quan trng ặậi vèi cuẩc sậng cềa
nhng ngi dân quanh vễng cc-xtă nhng ngun nèc
này rt d b nhim. Do khng c lèp ặt chổn lc nn
nèc ma qua hữ thậng cc khe nt, l ht c th cuận
theo ặt ct, ặ sãi, xc ặẩng thc vt và c rc do con
ngi thi ra xuậng cc mch ngôm. Nhng cht gây
nhim theo dng nèc s pht tn sang c nhng dng
sng, suậi khc.
Nèc ngôm
và cuẩc sậng cềa con ngi
CCÛÛcc PPhh≠≠¨¨nngg llµµ kkhhuu rrıınngg nngguuyy™™nn ssiinnhh ttrr™™nn nnÛÛii ÆÆ∏∏ vv´´ii nnªªmm ggii˜˜aa bbaa ttÿÿnnhh NNiinnhh
BB◊◊nnhh,, TThhaannhh HH„„aa vvµµ HHflflaa BB◊◊nnhh ßß©©yy ccÚÚnngg llµµ vv≠≠ÍÍnn qquuËËcc ggiiaa ÆÆ««uu ttii™™nn ccÒÒaa nn≠≠ÌÌcc ttaa
TTuuyy cc∏∏cc hhaanngg,, ÆÆÈÈnngg ÎÎ CCÛÛcc

PPhh≠≠¨¨nngg kkhh´´nngg ÆÆ ssÈÈ,,
hhÔÔnngg vv‹‹ nnhh≠≠ hh÷÷
tthhËËnngg hhaanngg ccÒÒaa
PPhhoonngg NNhhaa
nnhh≠≠nngg llππii cc„„ ˝˝
nngghh‹‹aa rr††tt llÌÌnn
vv““ mm∆∆tt kkhhooaa
hh‰‰cc NNgg≠≠ÍÍii ttaa
ÆÆ∑∑ tt◊◊mm tthh††yy ÎÎ
ÆÆ„„ nnhh˜˜nngg dd††uu
hhii÷÷uu vv““ ss˘˘ ssËËnngg
ccÒÒaa ccoonn nngg≠≠ÍÍii
cc∏∏cchh ÆÆ©©yy hhµµnngg
vvππnn nn®®mm
Rıng Xanh
18
Th´ng tin
CuÈc sËng
cÒa nh˜ng
c≠ d©n
Æ«u ti™n
Giai Æoπn ng≠Íi
nguy™n thu˚
sËng Î CÛc
Ph≠¨ng t≠¨ng
¯ng vÌi hai
n“n v®n ho∏
S¨n Vi vµ Hoµ
B◊nh Î n≠Ìc ta,
trong kho∂ng

tı 12.500 n®m
Æ’n 7.000 n®m
tr≠Ìc Æ©y. Ngay
tı thÍi †y, con
ng≠Íi Æ∑ ch‰n
c∏c hang Æ∏ lµm
ßß
ßß
’’
’’
nn
nn


CC
CC
ÛÛ
ÛÛ
cc
cc


PP
PP
hh
hh
≠≠
≠≠
¨¨
¨¨

nn
nn
gg
gg
th®m "ng≠Íi x≠a"
"ngi nhà t nhin" cềa mnh ặ trnh thi tit khổc nghiữt và th d. Nhng
"ngi nhà" này thng rẩng ri, thong ặng, gôn sng suậi và c ngun thc
đn t nhin di dào.
Ngi Viữt cấ ẻ Cc Phăng sậng thành th tẩc, tăng ặăng vèi làng ngày nay.
ò là nhm ngi c cễng huyt thậng, sậng quây quôn trong hang ặ. H sinh
hot tp th quanh nhng bp cềi lèn, ặn nay vn cn ặ li du tch trong cc
hang, ặẩng là nhng cm tro than, nhng mnh xăng th, mnh càng cua b ặật
dẻ hay nhng tng ặ vi m khi ặen.
Suật hàng ngàn nđm, con ngi sậng chề yu nh cc hot ặẩng sđn bổt th, hi
lểm qu, cề và thu lểm cc loi trai, ậc (hiữn vn cn du tch trong ặẩng
Ngi Xa). Cng c lao ặẩng cềa h là nhng ru ặ, chày ặ, bàn
nghin ặ ặểc gh, mài th să t nhng hn cuẩi ly t
sng, suậi v.
Mẩ tng
Trong ặẩng Ngi Xa và
hang Con Moong, cc nhà
khoa hc cn tm thy mẩ
tng cềa ngi nguyn
thềy. Dng nh ngay t
giai ặon sèm này, con
ngi ặ c niữm thing
ling v ci cht. H chn
ngi cht cễng cng c
lao ặẩng ngay trong hang,
gôn năi sinh hot cềa cẩng

ặng. Ngi cht ặểc ặt
nêm nghing, co mnh li
rt giậng t th cềa mẩt
em bọ sổp ra ặi.
S ra ặi cềa ngi
nguyn thềy
Sau này, khi nhng c dân
Cc Phăng pht hiữn ra
vễng ặng bêng Thanh
Ha ph nhiu, năi l
tẻng ặ pht trin viữc
trng cy, h rt dôn khãi
vễng ni ặ hoang să v
ặng bêng sinh sậng. Mẩt
nn vđn ho mèi bổt ặôu,
vđn ha òa Bt.
Rng Xanh
19
Thng tin
SSnn nnii
dậc và c nhiu mãm ặ, hm ặ nậi tip
nhau. Lèp ặt tuy ặ hnh thành nhng cn kh
mãng nn gi nèc khng ặng k. V vy,
rng ẻ vễng sn ni mc dễ ặ rm rp
hăn nhng cây cậi thng khng cao lèn.
Hôu ht chng vn phi gi ặc tnh
thch nghi: chậng chi vèi kh hn. Cc
loài si, ặa bm chổc r vào cc khe,
vch ni ặ, văn ra xa ặ tm
ngun nèc. Cây kim giao c

phin l dày cn thu hi
ặng li c thân mng ặ
tr nèc.
òònnhh nnii ặặ vvii
thng phi ặậi mt nhiu nht vèi gi bo và b nèc
ma ra tri. ụ ặ hôu nh khng c ặt bao phề mà ch c t mễn st
li trong cc hậc ặ. Ng gia b chân chim là loài cây thng
gp ẻ năi này. Thân cềa chng thp và mm do, cn bẩ r
li rt chổc kho len lãi và bm cht vào cc mãm ặ, vch
ặ. Chng c kh nđng tit ra mẩt cht ặc biữt ph hu
lèp mt cềa ặ vi ặ to thành ặt mễn cho cc loài thc
vt khc pht trin.
Cây cậi vễng ni
Thng tin
HHaanngg ặặẩẩnngg::
Trong lng
hang ặẩng hoàn toàn tđm tậi, hôu
nh chng c loài thc vt nào tn ti ặểc
ẻ ặ. Nhng năi trong hang c nh sng ri tèi
mèi c mẩt vài cây chu bng sinh sậng, chng
hn nh dăng x hay cây han. ụ ca hang, năi
lèp ặt dày và c nhiu nh sng th mẩt sậ loài
thc vt kh pht trin, cây cao và tn rẩng.
Cây bng mẩc hay quao nèc ẻ vễng
H Long c th cao t 6-8m.
20
Thng tin
CChhâânn nnii vvàà tthhuunngg llnngg
là năi tch t ặt chề yu cềa vễng ni ặ vi. V th thm
thc vt ẻ ặây rt pht trin, chia thành nhiu tông,

tn và lin kt vèi nhau bẻi mng lèi cc loài
dây leo chêng cht. Nhiu loài thc vt c
mẩt "chin lểc" thch nghi rt khn
ngoan, ặ là hnh thành nn cc
bnh v ẻ gậc và tri rẩng ra nn
ặt. Nh vy, r cềa chng c th
văn rẩng ặ ht nèc và cht
dinh dẽng trong ặt, ặng thi
to thành th chân king cc
k vng chi, c kh nđng
chậng chi vèi gi bo.
* Rng trn ni ặ
vi pht trin rt chm.
Nu b tàn ph, chng s phi
mt mẩt thi gian rt lâu hoc thm
ch s chng cn că may nào ặ phc hi.
* ò c mẩt lèp ặt dày 1m ẻ vễng
ni ặ vi phi mt thi gian rt dài,
khong 800.000 nđm. Tuy nhin, lèp
ặt này li rt d b ra tri.
B
ẹ
n
c
ù
b
i

t
ặ

vi
NNii ặặ vvii kkhhnngg pphhii llàà nnăăii ll ttẻẻnngg cchhoo cccc
llooààii tthhcc vvtt pphhtt ttrriinn bbẻẻii ặặiiuu kkiiữữnn ssậậnngg ẻẻ ặặ
rrtt kkhhổổcc nngghhiiữữtt NNii cc ặặẩẩ ddậậcc llèènn,, ặặtt tt,, nnèècc
ttrrnn bb mmtt llii tthhnngg xxuuyynn kkhhaann hhiimm CC ttèèii
22//33 ddiiữữnn ttcchh nnii ặặ vvii ẻẻ nnèècc ttaa llàà nnii ttrrcc
hhoocc cchh cc llăă tthhăă ccââyy bbii
TTuuyy nnhhiinn,, ccnngg cc nnhhnngg llooààii tthhcc vvtt vvèèii kkhh
nnđđnngg cchhậậnngg cchhuu ccaaoo ặặ tthhcchh nngghhii ặặểểcc vvèèii
nnhhnngg kkhh kkhhđđnn ặặ vvăănn llnn ttnn ttii CChh vvèèii mmẩẩtt
pphhôônn nnhhãã ddiiữữnn ttcchh nnii ặặ vvii ặặểểcc rrnngg cchhee
pphhềề,, ặặ cc rrtt nnhhiiuu ặặiiuu mmèèii ll vv cccc llooààii tthhcc
vvtt ặặaanngg cchh ặặểểii cchhnngg ttaa kkhhmm pphh
21
Hău x
Hău x khng c sng nh nhiu loài
hău, nai khc. Chng sậng ặăn
ặẩc, đn cc loi cã, l và môm
cây trn ni ặ vi. òn chp
tậi chng mèi ặi kim đn,
cn ban ngày tr trong
cc khe, hậc ặ và dèi gậc
cây. Hău x ặc c mẩt
tuyn tit mễi hăng ặ ặnh
du chề quyn lnh thấ và ặ hp
dn cc nàng hău.
Anh em nhà voc
H nhà voc chuyn đn l. Mẩt sậ loài
tm ặểc ngun thc đn thch hểp ẻ
vễng ni ặ vi và quen tr trong

hang ặ ặ trẻ thành nhng "thấ
dân" năi ặây. Voc mng trổng là
"chề nhân" cềa rng Cc Phăng
và mẩt sậ vễng lân cn, voc
ặôu vàng "cai qun" ặo Ct
Bà, voc gy trổng ẻ min
Trung, cn voc ặen m
trổng th sậng ẻ mẩt sậ khu
rng pha Bổc.
Rng Xanh
22
Thng tin
Nhng c dân
lâu ặi
GGổổnn bb vvèèii vvễễnngg nnii ặặ vvii cc nnhhnngg
nnhhmm ặặẩẩnngg vvtt ặặcc bbiiữữtt HHôôuu hhtt
cchhnngg ặặuu llàà nnhhnngg llooààii qquu2288 hhiimm
ặặaanngg rrtt ccôônn ặặểểcc bboo vvữữ
Tổc k
Chng c ting ku ặc biữt "Tổc k tổc k" khng
th ln vèi loài nào khc. Tổc k khng làm tấ
mà ẻ lun trong cc hậc cây, k ặ. Chng
sậng theo cp hoc thành nhng "gia
ặnh nhã". Tổc k mó ặ trng vào
mễa h và thng khng p trng.
Ba thng sau, nhng ch tổc k con
ra ặi. Chng phi ặậi mt vèi rt
nhiu k thễ nh mo rng, rổn, chuẩt
và thm ch c nhng ặàn kin na.
Nhng sinh vt yu èt

Trong cc hang, ặẩng c rt nhiu
loài sinh vt bọ nhã sinh sậng, nh
nhữn, giun, d, cua hay ậc sn. Mẩt
sậ loài c ặi sậng ằn mnh trong
bng tậi mà chng h bit tèi nh
sng mt tri. Chng thng c màu
sng, thân hnh mnh d, nhng ặi
chân dài quu quào và rt yu èt.
C nit hang
C nit hang Cc Phăng dành phôn
lèn cuẩc ặi trong cc dng sng,
suậi ngôm tđm tậi. Mổt cềa chng
tiu gim cn li rt nhã. Nhng bễ
li, c nit hang c tèi ba ặi râu.
Nhng ặi râu này gip chng ặnh
hèng trong khi băi và tm bổt mi.
Rng Xanh
23
Thng tin
SSiinnhh vvtt ccấấ ặặii
S sậng cềa cc loài ặẩng vt ti vễng ặ
vi c l ặ kọo dài rt lâu. ụ Cc
Phăng, cc nhà khoa hc ặ tm thy
xăng ho thch cềa loài b st rđng
phin. Loài ặẩng vt này ặểc phãng ặon
ặ tng tn ti cch ặây tèi 120 triữu nđm, khi Cc
Phăng vn cn là mẩt vễng bin nng và m.
B
ẹ
n

c
ù
b
i

t
24
DD
DD
ăă
ăă
ii
ii
ằn s trong hang ặ
ụ mẩt sậ năi, ngi dân ặa phăng
tn dng phân dăi ặ bn cây trng. Tuy
nhin, trong qu trnh khai thc phân dăi,
nhiu ngi do thiu thc ặ ph vẽ cuẩc
sậng bnh yn cềa chng.
B
ẹ
n
c
ù
b
i

t
NNuu llàà nnhhnngg nnhhàà tthhmm hhiimm hhaanngg ặặẩẩnngg hhnn cccc eemm ss cchh ặặnn llooààii ddăăii bbẻẻii ddăăii
llàà nnhhnngg kk rrtt ""kkhhooii"" ccuuẩẩcc ssậậnngg hhaanngg ặặẩẩnngg LL ddoo tthhtt ặặăănn ggiinn:: cchhnngg tthhcchh

nnhhnngg nnăăii ttậậii vvàà yynn ttnnhh
Mang ặi cnh rẩng nhng dăi khng phi là chim mà li là th, loài th duy
nht bit bay. Chng thng sậng trong hang, ặẩng và đn cc loi cn trễng,
qu cây. Tuy mổt khng tật lổm nhng chng vn là nhng "thiữn x" bổt mi
trong bng tậi. V sao vy nh?
Thc ra, mi cềa dăi c th pht ra nhng làn sng siu âm, cễng lc ặ ặi
tai to và thnh dãng ln ặ thu sng siu âm vng li t con mi. Nh vy,
chng c th xc ặnh rt chnh xc v tr con mi, ngay c trong ặm tậi.
Dăi sậng tp trung thành ặàn lèn, c nhng ặàn ặng tèi mc khi chng
ặng lot si cnh bay ra khãi hang c th che kn c mẩt vễng tri.
Chng hot ặẩng v ặm cn ban ngày th treo mnh ngề trn trôn hang.
V vy, nu tham quan cc hang ặẩng em c th dễng ặn pin ri ln trôn
hang ặ quan st cc ch dăi ngề. Tuy nhin, nhè ặng gây n làm chng
thc gic và hong sể nhọ.
Rıng Xanh
25
Th´ng tin
1
2
3
4
5
6
7
T◊m nhµ trong hang Æ∏
C∏c em h∑y t◊m
nhµ cho c∏c con
vÀt d≠Ìi Æ©y bªng
c∏ch Æi“n sË t≠¨ng
¯ng vµo ´ trfln b™n

cπnh chÛng nhä!
Xem Æ∏p ∏n trang 47
Trfl
ch¨i