LUẬN VĂN: Phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá ở tỉnh Thừa Thiên - Huế pot

LUẬN VĂN:


Phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm
phá ở tỉnh Thừa Thiên - Huế














Mở đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài
Vùng đầm phá ở tỉnh Thừa Thiên - Huế có diện tích là 22.000 ha với chiều dài 68
km được cấu thành bởi các phần lãnh thổ của 5 huyện với 31 xã. Bờ Đông phá là cồn cát
ngăn cách đầm phá với biển Đông và bị gián đoạn qua 5 cửa biển: Hải Dương, Thuận An,

Hòa Duân (đã được nhà nước lấp cửa lại vào tháng 8/2000), Tư Hiền và Vinh Phong
(trong đó có ba cửa mới được mở trong đợt lụt 1999). Bờ Tây tiếp xúc với các cánh đồng
lúa và ba cửa sông lớn là: sông Ô Lâu, sông Bồ và sông Hương nên được gọi là vùng đầm
phá Tam Giang. Đây là vùng đầm phá lớn nhất khu vực Đông Nam á. Vùng đầm phá Tam
Giang có nguồn lợi thủy sản phong phú với 12 loài tôm, 18 loài cua, 233 loài cá (trong đó
có 20 - 23 loài được coi là có giá trị kinh tế cao). Sản lượng khai thác bình quân hàng năm
là 2.500 tấn, cùng với sản lượng nuôi trồng và khai thác trên biển đã đóng góp gần 50%
toàn bộ kim ngạch xuất khẩu của tỉnh. Vùng đầm phá còn có vai trò to lớn đối với nghề
nuôi trồng thủy sản, là vị trí chiến lược giao thông, du lịch quan trọng, là nơi sinh sống của
trên 30% dân số Thừa Thiên - Huế. Nhưng theo điều tra của nhiều nhà nghiên cứu thì đa
số dân cư vùng đầm phá này đều thuộc diện nghèo đói. Đời sống của dân cư nói chung còn
gặp nhiều khó khăn thu nhập thấp và bấp bênh, các mặt khác của đời sống kinh tế xã hội
như: văn hóa, giáo dục, y tế còn rất lạc hậu thậm chí còn xuống cấp. Cũng chính những
điều đó lại tác động tiêu cực đến việc bảo vệ, khai thác, quản lý các nguồn lực kinh tế vốn
còn rất nhiều tiềm năng ở vùng đầm phá. Gần mười lăm năm qua Đảng và Nhà nước ta đã
có nhiều chính sách, biện pháp nhằm chuyển đổi nền kinh tế từ tập trung quan liêu bao cấp
sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN. Nền kinh tế
của tỉnh Thừa Thiên - Huế cũng đã có nhiều khởi sắc, tạo sự sống động đa dạng trong hoạt
động sản xuất kinh doanh theo quy luật sản xuất hàng hóa, tạo tiền đề cho các quan hệ
kinh tế xã hội phát triển. Phát triển sản xuất hàng hóa đối với tỉnh vừa là mục tiêu vừa là
nhiệm vụ cấp thiết hiện nay để nâng cao đời sống cho nhân dân cả về vật chất lẫn tinh
thần. Tuy nhiên, đối với vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế sản xuất ở đây còn mang tính tự
cung tự cấp, manh mún, phát triển kinh tế hàng hóa vẫn còn là vấn đề mới. Do đó nghiên
cứu thực trạng và giải pháp để phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá đang là yêu cầu



khách quan cần thiết cho vùng kinh tế được coi là một trong những trọng điểm kinh tế của
tỉnh theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Tỉnh Đảng bộ.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong nhiều năm qua đã có nhiều nhà khoa học, các tổ chức nghiên cứu trong và
ngoài nước đã tiến hành nghiên cứu vùng đầm phá Thừa
Thiên - Huế.
- Luận chứng "Bảo vệ tự nhiên đất ngập nước đầm phá Tam Giang - Cầu Hai tỉnh
Thừa Thiên - Huế" của ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên - Huế tháng 10/ 1998. Do Sở
Khoa học, công nghệ và môi trường thực hiện.
- Dự án "Nghiên cứu quản lý nguồn lợi sinh học hệ đầm phá Tam Giang" của tổ
chức IDRC Canađa tài trợ do Đại học Huế thực hiện.
- Chuyên đề "Điều tra phương tiện, công cụ khai thác biển và đầm phá" của ủy
ban nhân dân tỉnh do Sở Thủy sản thực hiện.
- Hội thảo khoa học về "Đầm phá Thừa Thiên - Huế" do Bộ Khoa học công nghệ -
môi trường, Trung tâm Khoa học tự nhiên và Bộ Thủy lợi phối hợp tổ chức.
- Chuyên đề "Điều tra đánh giá hiện trạng khai thác đầm phá" của ủy ban nhân
dân tỉnh Thừa Thiên - Huế.
- Đề án "Định canh định cư dân đầm phá tỉnh Thừa Thiên - Huế thời kỳ 1996 -
2000" của Sở Thủy sản Thừa Thiên - Huế.
- "Quản lý nguồn lợi thủy sản hệ đầm phá Tam Giang" của Nguyễn Quang Vinh
Bình, Nhà xuất bản Thuận Hóa, Huế 1996.
Và nhiều đề tài khác của Đại học Huế, Viện Hải dương học Hải Phòng, Nha
Trang, Đại học Thủy lợi Hà Nội đã nghiên cứu. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu đó
chủ yếu mới chỉ đề cập đến một khía cạnh cụ thể của đầm phá hoặc nặng về nghiên cứu
ứng dụng, hoặc về nghiên cứu triển khai, hoặc về quản lý. Cho đến nay chưa có một công
trình nào nghiên cứu một cách tổng thể về thực trạng và hệ thống các giải pháp nhằm phát
triển kinh tế vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế theo hướng sản xuất hàng hóa. Chính vì vậy
trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những thành tựu của những kết quả đã nghiên cứu và bằng



những nghiên cứu mới của mình tác giả chọn đề tài "Phát triển kinh tế hàng hóa vùng
đầm phá ở tỉnh Thừa Thiên - Huế" làm đề tài nghiên cứu, nhằm đóng góp những ý kiến

nhỏ bé vào phát triển kinh tế xã hội của vùng đầm phá tỉnh Thừa Thiên - Huế.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
Mục đích của luận văn là luận giải những cơ sở khoa học về mặt kinh tế - xã hội,
môi trường và sinh thái cho giải pháp tổng thể khi xây dựng vùng đầm phá Tam Giang
thành vùng kinh tế hàng hóa phát triển.
Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn xác định các nhiệm vụ sau
đây:
+ Xác định cơ sở lý luận, quá trình hình thành và phát triển kinh tế vùng theo
hướng sản xuất hàng hóa.
+ Đánh giá được thực trạng phát triển kinh tế của vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế
những năm trước và sau trận lụt lịch sử, đồng thời xác định rõ nguyên nhân của những tồn
tại và những vấn đề bức xúc đặt ra hiện nay.
+ Trình bày những định hướng và giải pháp chủ yếu để đẩy mạnh phát triển kinh tế
hàng hóa vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế trong thời gian tới.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài được giới hạn trong phạm vi nghiên cứu những nhân tố, yếu tố kinh tế xã
hội tác động đến việc phát triển sản xuất thủy sản hàng hóa vùng đầm phá Thừa Thiên -
Huế. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 1995 đến nay. Không gian nghiên cứu là vùng
đầm phá Thừa Thiên - Huế.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
Cơ sở lý luận chủ yếu của luận văn là hệ thống những quan điểm cơ bản của kinh
tế chính trị học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về kinh tế
và các vấn đề liên quan đến kinh tế.
Luận văn được nghiên cứu từ góc độ kinh tế chính trị học, sử dụng hệ thống các
phương pháp: phân tích và tổng hợp, lôgíc, lịch sử và phương pháp so sánh Ngoài ra,



luận văn còn sử dụng một số phương pháp đặc thù như thống kê, mô hình hóa, điều tra
khảo sát thực tế nhằm làm sáng tỏ các vấn đề đặt ra.

6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn
Nghiên cứu một cách tổng thể thực trạng kinh tế - xã hội, đề xuất những giải pháp
có tính khả thi phù hợp với hoàn cảnh đặc thù của vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế.
7. Kết cấu của luận văn
Luận văn bao gồm phần mở đầu, 3 chương 6 tiết, danh mục tài liệu tham khảo và
phụ lục.



Chương 1
Lý luận về kinh tế hàng hóa vùng và sự cần thiết
phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá
ở tỉnh Thừa Thiên - Huế

1.1. Lý luận về kinh tế hàng hóa vùng
1.1.1. Khái niệm kinh tế hàng hóa vùng, kinh tế hàng hóa vùng đầm phá
Thừa Thiên - Huế
Mỗi quốc gia là sự hợp thành của các lãnh thổ địa phương khác nhau. Mỗi nền
kinh tế cũng là sự hợp thành của các ngành, các lĩnh vực và vùng kinh tế. Theo cấp độ bộ
phận hợp thành, vùng kinh tế và các lãnh thổ địa phương có chung các đặc điểm và tính
chất của các tiểu hệ thống trong hệ thống lớn theo qui mô cả nước. Tuy nhiên lãnh thổ của
mỗi địa phương là địa giới không gian và nội dung quản lý của nhà nước trên không gian
xác định đó. Còn vùng kinh tế lại thể hiện giới hạn của một không gian vận động và phát
triển của các ngành, các yếu tố và các lĩnh vực kinh tế. Trên thực tế quá trình phát triển của
nền kinh tế chính là tổng hợp sự phát triển của các vùng kinh tế hợp thành. Mọi hoạt động
của bất cứ chủ thể kinh tế nào cũng đều vận động và phát triển trên những địa bàn nhất
định. Các chương trình dự án phát triển chỉ được tiến hành và đạt kết quả cụ thể trong mỗi
vùng kinh tế cụ thể. Do những phương pháp xác định và phân định vùng không giống nhau
nên có các quan niệm khác nhau về vùng kinh tế. Tuy nhiên, đặc trưng của các vùng kinh
tế là phải gắn với một lãnh thổ địa bàn không gian nhất định, trên đó có những hoạt động

phát triển kinh tế xã hội đặc thù. Một vùng kinh tế nhất thiết phải là một quy mô lãnh thổ,
song không nhất thiết phải xác định một cách ràng buộc theo quy mô diện tích lớn hay
nhỏ; vấn đề là ở chỗ các hoạt động kinh tế xã hội trên đó phải được tiến hành phát triển
một cách bình thường trong những điều kiện bình thường so với các vùng khác.
Trong tác phẩm "Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga" Lênin đã đưa ra khái
niệm về vùng kinh tế hàng hóa đặc trưng, thông qua việc phân tích về các "vùng ngũ cốc
thương phẩm", "miền chăn nuôi có tính chất thương phẩm", "sự phân hóa của nông dân
trong vùng sản xuất sữa", "vùng trồng lanh", "nghề trồng rau và nghề trồng cây ăn quả để



bán". Lênin không giới hạn ở khuôn khổ phân chia địa giới hành chính, Người viết: "Vùng
ngũ cốc thương phẩm - vùng này bao gồm những miền biên khu phía Nam và phía Đông
phần nước Nga thuộc Châu Âu, các tỉnh thảo nguyên xứ Nga mới và Đông sông Vôn - ga.
Tại đây đặc điểm của nông nghiệp là có tính chất quảng canh và sản xuất ra rất nhiều lúa
mì để bán" [28, 312]. Lênin đã lấy 8 tỉnh và chỉ rõ ở đó người ta trồng nhiều nhất là lúa mì,
tức là loại lúa chủ yếu để xuất khẩu. Với diện tích đất trồng lúa mì chiếm "37,6% đến
58,8%" [28, 312]. Theo Lênin việc xác định vùng kinh tế trong điều kiện cụ thể của nước
Nga Xô viết, với qui mô đang được nói đến là kinh tế miền Nam, có thể căn cứ vào nguyên
tắc kinh tế chuyên môn hóa gắn với tính chất thương phẩm của các ngành kinh tế và đồng
thời cũng căn cứ vào trình độ phát triển kinh tế được xác định trong vùng. Chung quy lại là
việc phân định vùng kinh tế căn bản dựa trên nguyên tắc kinh tế, không phụ thuộc vào địa
giới lịch sử hành chính. Các tỉnh khác nhau nhưng có điều kiện phát triển sản xuất những
loại hàng hóa giống nhau tạo thành vùng kinh tế hàng hóa.
Đặc thù của mỗi vùng kinh tế là cơ sở phát triển riêng có của vùng đó như tài
nguyên, nhân văn, tỷ trọng khác nhau giữa các ngành hay tiểu vùng. Mức độ tương đồng
nhất định về cơ cấu kinh tế của mỗi vùng được bố trí phù hợp với sự phân công và chuyên
môn hóa chung trong nền kinh tế lại tạo nên những tiền đề của mối liên hệ giữa các vùng,
là cơ sở của mối liên kết, ràng buộc lẫn nhau của các vùng. Sự khác nhau giữa các vùng
kinh tế chủ yếu là ở những hoạt động kinh tế đặc thù nhất định của vùng, làm cho mỗi

vùng hoàn toàn không đồng nhất với các vùng khác: "Chúng ta nói sang một miền khác rất
quan trọng của CNTB nông nghiệp ở Nga, tức là: miền ở đó không phải ngũ cốc chiếm ưu
thế, mà sản phẩm chăn nuôi chiếm ưu thế Năng suất của súc vật ở đây là nhằm phục vụ
công nghiệp sữa và toàn bộ nông nghiệp đều nhằm đạt được thật nhiều sản phẩm hàng hóa
thật quý thuộc loại đó" [28, 319]. Trạng thái phát triển đặc thù trong phân công lao động
xã hội đã quy định tính độc lập của các vùng chỉ ở mức độ tương đối. Chính đặc điểm
thống nhất nhưng không đồng nhất này là yếu tố căn bản, quyết định các vùng trở thành
các tiểu hệ thống trong hệ thống chung của nền kinh tế.
Là tiểu hệ thống nên mỗi vùng cũng có cấu trúc hệ thống riêng đặc thù, bao gồm
các tiểu vùng, hợp thành từ các địa phương với những đặc điểm và điều kiện phát triển trên
cùng không gian vùng, song lại có những dị biệt nhất định, hoặc về tài nguyên sinh thái



hoặc về đặc điểm nhân văn, hoặc về trình độ công nghệ kỹ thuật. Song mức độ khác biệt
này không tạo nên những phân biệt rõ rệt trong trạng thái phát triển và bên cạnh đó, mức
độ gắn kết giữa các tiểu vùng dựa trên những cơ sở vững chắc hơn do có chung những đặc
điểm đặc trưng của toàn vùng.
Sau cách mạng Tháng Mười khi thực hiện kế hoạch "điện khí hóa toàn Nga" Lênin
cho rằng vấn đề phân định và phát triển các vùng kinh tế một cách khoa học có ý nghĩa lớn
lao và Người tán thành bản báo cáo về phân vùng kinh tế của ủy ban kế hoạch nhà nước
gửi cho hội nghị lần thứ III của Ban chấp hành trung ương toàn Nga. Bản báo cáo cho
rằng: Vùng kinh tế là một tổng thể sản xuất đặc biệt, nó có thể cho phép liên hợp cao độ
các nhiệm vụ kinh tế, đó là nội dung biện pháp xây dựng vùng kinh tế mà các công trình
của chúng ta lấy làm cơ sở. Biện pháp đó cho phép phân chia quốc gia ra thành các vùng
thực hiện những chức năng riêng trong bộ máy kinh tế chung của đất nước, có nghĩa là
biến quốc gia thành một bộ máy kinh tế hoàn chỉnh dựa vào sự hợp tác của vùng sản xuất.
Nhờ đó mà kết hợp được sự thống nhất giữa phân công lao động xã hội với việc mở rộng
sáng kiến của các địa phương trên cơ sở kế hoạch chung.
Thực tiễn của nền kinh tế Xô viết về bố trí cơ cấu và phát triển các vùng kinh tế

theo các năng lực kinh tế và chuyên môn hóa đã hoàn toàn chứng minh sự đúng đắn của
Lênin về vấn đề này.
Tuy nhiên, với bản chất không ngừng phát triển và hoàn thiện, học thuyết Mác -
Lênin cũng như các luận thuyết kinh tế của học thuyết này đòi hỏi phải thường xuyên được
bổ sung bằng thực tiễn kinh tế xã hội đang không ngừng vận động phát triển và gắn liền
với những thành tựu tiên tiến của khoa học, kỹ thuật. Do đó, cho đến nay, với bối cảnh
quốc tế có nhiều thay đổi, bên cạnh những nguyên tắc không thể phủ định của việc phân
định và bố trí phát triển các vùng kinh tế và thực tiễn phát triển của kinh tế thị trường; cơ
sở phát triển các vùng kinh tế lãnh thổ đã và đang tiếp tục được bổ sung và hoàn thiện,
nhằm phát huy tối ưu các nguồn lực phát triển của các vùng, nâng cao trình độ phân công
và chuyên môn hóa trong nền kinh tế, phát triển đất nước bền vững.
Trong kinh tế học phát triển, khi phân tích về kinh tế vùng người ta đã lưu ý đến
khái niệm vùng thông qua việc phân định các loại vùng. Có nhiều quan điểm khác nhau:
Quan điểm dựa trên chiến lược phát triển cụ thể trong từng giai đoạn của quốc gia đã phân



loại vùng trọng điểm hay vùng chương trình. Vùng này nằm trong quy hoạch chiến lược
phát triển dài hạn của đất nước, là trung tâm có tác dụng thúc đẩy các vùng khác trong
tổng thể nền kinh tế phát triển. Vùng chương trình có thể là vùng phát triển toàn diện các
ngành kinh tế, nhưng cũng có thể lựa chọn các ngành mũi nhọn cho từng giai đoạn phát
triển của vùng phù hợp với nhu cầu của quốc gia. Các quan điểm khác xem xét mối tương
quan giữa thành thị và nông thôn lại phân chia vùng kinh tế thành thị và vùng kinh tế nông
thôn ngoại vi, theo đó ngoại vi được bố trí trong chiến lược phát triển đô thị và phục vụ
cho quá trình đô thị hóa
Qua sự phân tích lý luận về kinh tế vùng trên đây theo chúng tôi có thể rút ra một
số điều kiện phân định vùng kinh tế là:
- Một lãnh thổ có các điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý tương đồng nhau.
- Trình độ phát triển kinh tế tương đối đồng nhất trong địa bàn.
- Có đặc trưng của các nguồn lực phát triển tương đồng nhau.

- Các nhóm xã hội và xu hướng vận động của các nhóm xã hội. Quan hệ kinh tế
của các nhóm xã hội, của các doanh nghiệp, của các đơn vị hành chính có tác dụng thúc
đẩy hay kìm hãm sự phát triển của các vùng lân cận.
- Đặc trưng khác biệt của vùng với các vùng khác.
- Các chính sách phát triển kinh tế - xã hội của vùng.
Như vậy, có thể hiểu vùng kinh tế (hay tiểu vùng kinh tế) là một lãnh thổ có điều
kiện tự nhiên và vị trí địa lý tương đồng nhau, có các nguồn lực phát triển tương đồng
nhau với trình độ phát triển kinh tế tương đối đồng nhất, có các nhóm xã hội quan hệ với
nhau có tác dụng thúc đẩy kinh tế của vùng và của các vùng lân cận.
Đối với nước ta sau khi giành chính quyền đất nước được phân định thành các liên
khu, phù hợp với điều kiện quản lý hành chính và kinh tế trong thời gian đó. Sau khi hòa
bình được lập lại yêu cầu của công cuộc khôi phục đất nước và phát triển nền kinh tế đã
đặt ra nhiệm vụ xác định nhu cầu và năng lực phát triển của đất nước trên từng vùng lãnh
thổ, khả năng bố trí các ngành kinh tế trọng điểm trên mỗi địa phương, mỗi khu vực. Nghị
quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III đã đề ra nhiệm vụ: phải phân bố hợp lý sức sản
xuất ở đồng bằng, trung du và miền núi, điều chỉnh sức người giữa các vùng, quy hoạch



từng bước các vùng kinh tế, thực hiện sự phân công phối hợp giữa các vùng với nhau. Đến
Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 5 (khóa III) tháng 7/1961 về phát triển nông
nghiệp đã đặt vấn đề phân vùng nông nghiệp và xác định cách phân vùng nông nghiệp, sử
dụng một cách hợp lý nhất các tài nguyên phong phú của đất nước và sức lao động của
nhân dân. Thời gian này ủy ban Kế hoạch Nhà nước phối hợp với Bộ Nông nghiệp xây
dựng dự án phân chia miền Bắc thành bốn vùng nông nghiệp lớn và gồm 46 tiểu vùng. Dự
án này đã được chính phủ xem xét nhưng chưa được chính phủ phê chuẩn. Sau năm 1975
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV đã đặc biệt chú ý đến vấn đề phát triển vùng và xác
định tiến hành phân vùng, quy hoạch sản xuất để phát triển tất cả các vùng, sớm hình thành
những khu vực lớn, sản xuất tập trung, chuyên môn hóa. Đại hội đã phân định nước ta
thành bốn vùng kinh tế lớn là: Vùng đồng bằng, vùng trung du, vùng miền núi và vùng

miền biển. Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V đã phân định nước ta thành bảy vùng
kinh tế gồm: Đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam Bộ,
Duyên hải Trung bộ, Khu bốn cũ và Thanh Hóa, miền núi và trung du phía bắc, Tây
Nguyên. Đại hội VI và Đại hội VII của Đảng kế thừa cách phân định vùng kinh tế của Đại
hội V. Đến Đại hội VIII của Đảng, việc phân định các vùng kinh tế cơ bản lại được đề cập
theo quan điểm là dựa trên cơ sở tiềm năng và chuyên môn hóa hoàn toàn, không phụ
thuộc vào không gian địa lý lãnh thổ theo đó nền kinh tế quốc dân được phân định thành
bốn vùng lớn là: Vùng kinh tế đô thị, vùng đồng bằng, vùng miền núi, vùng kinh tế biển.
Theo cách phân loại này chỉ có thể làm căn cứ cho việc đánh giá và sử dụng một cách tổng
hợp các nguồn lực tài nguyên phục vụ cho công tác quản lý vĩ mô, nhưng lại gặp trở ngại
trong quá trình quy hoạch và thực thi phát triển các dự án theo chiến lược phát triển tổng
thể của cả nước. Vì vậy trên thực tế chính phủ đã tiến hành tổ chức nền kinh tế trên quy
mô lãnh thổ bao gồm tám vùng: 1. Vùng Tây Bắc, 2. Vùng Đông Bắc, 3. Vùng đồng bằng
sông Hồng, 4. Vùng Bắc Trung bộ, 5, Vùng Nam Trung Bộ, 6. Vùng Tây Nguyên, 7. Vùng
Đông Nam Bộ, 8. Vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Dự thảo các văn kiện trình Đại hội IX của Đảng đã nêu định hướng phát triển các
vùng lãnh thổ theo 6 vùng, đó là:
1- Vùng trung du và miền núi Bắc Bộ
2- Đồng bằng sông Hồng và vùng trọng điểm Bắc Bộ.



3- Duyên hải Trung Bộ và vùng trọng điểm miền Trung.
4- Vùng Tây Nguyên.
5- Vùng miền Đông Nam Bộ và trọng điểm phía Nam.
6- Đồng bằng sông Cửu Long.
Từ năm 1993 bắt đầu một giai đoạn mới về phát triển kinh tế vùng ở nước ta. Về
quy mô, thời gian và không gian tất cả các vùng kinh tế này đều đồng thời được tiến hành
xây dựng quy hoạch phát triển tổng thể, thực hiện các cuộc điều tra cơ bản và toàn diện để
lập nên các căn cứ khoa học và thực tiễn cho quá trình đầu tư phát triển kinh tế vùng. Việc

xây dựng chiến lược phát triển kinh tế đất nước, trong đó có kinh tế vùng không chỉ là
những nỗ lực quan trọng của công tác quản lý và chỉ đạo phát triển kinh tế nói chung, mà
thực sự là bước nhảy vọt trong lý luận và thực tiễn phát triển kinh tế vùng. Quá trình phân
vùng đã chú trọng đến các chỉ tiêu giá trị theo tính chất đặc thù về kinh tế sinh thái và nhân
văn của mỗi vùng để tiếp tục nâng cao trình độ chuyên môn hóa theo quy mô vùng. Lần
đầu tiên trong nền kinh tế Việt Nam đã xuất hiện các vùng kinh tế phát triển trọng điểm
(còn gọi là các tam giác tăng trưởng) đó là:
1. Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh.
2. Thành phố Hồ Chí Minh - Biên Hòa - Bà Rịa Vũng Tàu.
3. Quảng Nam - Đà Nẵng - Dung Quất
Cách xác định các vùng kinh tế phát triển trọng điểm này phản ánh rõ đặc trưng bố
trí các cực phát triển chủ yếu của đất nước trong giai đoạn hiện nay. Nó cũng phù hợp với
các điều kiện địa lý không gian của nước ta theo ba miền Bắc, Trung, Nam. Đây là ba
vùng kinh tế trọng điểm có điều kiện tăng trưởng kinh tế nhanh hơn nhịp độ chung của cả
nước, cung ứng cho cả nước nhiều sản phẩm và dịch vụ cần thiết, phát huy vai trò trung
tâm về công nghiệp, dịch vụ, thương mại, tài chính, khoa học kỹ thuật, là cửa ngõ giao lưu
quốc tế. Trong giai đoạn hiện nay nhiều tỉnh có hàng loạt các đô thị mới đã được hình
thành trên cơ sở phân định ranh giới hành chính và nâng cấp quản lý đầu tư các trung tâm
phát triển mũi nhọn, việc "phát triển ba vùng trọng điểm phải kết hợp chặt chẽ, phục vụ và
thúc đẩy cho sự phát triển các vùng khác và cả nước, tạo điều kiện để các doanh nghiệp ở
vùng trọng điểm mở rộng kinh doanh và đầu tư ra các vùng khác" [18, 214].



Kinh tế vùng trọng điểm phát triển trên cơ sở phát triển mạnh sản xuất hàng hóa.
Lịch sử phát triển của xã hội loài người là lịch sử phát triển và thay thế nhau của các
phương thức sản xuất từ thấp đến cao. Hình thức tổ chức kinh tế xã hội đầu tiên của loài
người là kinh tế tự nhiên, tự cung tự cấp. Kinh tế hàng hóa là sự phát triển kế tiếp kinh tế
tự nhiên trên cơ sở phân công lao động đã phát triển trong nền kinh tế tự nhiên và dần dần
mang tính đối lập với kinh tế tự nhiên. Các Mác cho rằng, phân công lao động xã hội là cơ

sở của mọi nền sản xuất hàng hóa: "lao động được phân công một cách có hệ thống, nhưng
sự phân công này được thực hiện không phải bằng cách các công nhân trao đổi những sản
phẩm của cá nhân họ với nhau. Chỉ có sản phẩm của những lao động tư nhân độc lập và
không phụ thuộc vào nhau mới đối diện với nhau như là những hàng hóa" [29, 61].
Như vậy vừa có sự phân công lao động vừa phải có những người chủ sở hữu khác
nhau có tính tách biệt tương đối giữa các chủ thể sản xuất họ trao đổi sản phẩm cho nhau
nhằm thỏa mãn nhu cầu của người mua nó. Theo Lênin: "Sản xuất hàng hóa chính là cách
tổ chức của nền kinh tế xã hội, trong đó sản phẩm đều do những người sản xuất cá thể
riêng lẻ sản xuất ra, mỗi người chuyên làm ra một thứ sản phẩm nhất định, thành thử muốn
thỏa mãn các nhu cầu của xã hội thì cần phải có mua bán sản phẩm (vì vậy sản phẩm trở
thành hàng hóa) trên thị trường" [27, 106]. Đó là kiểu tổ chức kinh tế - xã hội trong mối
quan hệ giữa người với người thể hiện thông qua quan hệ trao đổi mua bán hàng hóa trên
thị trường. Thị trường vừa là môi trường lưu thông hàng hóa đồng thời nó là một nhân tố
của quá trình tái sản xuất xã hội, là sự giao tiếp giữa người sản xuất với người tiêu dùng.
Trong nền kinh tế hàng hóa, thị trường trực tiếp hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa chọn lĩnh
vực hoạt động, mặt hàng, quy mô công nghệ và hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh,
nhằm đạt hiệu quả cao nhất.
Tiểu vùng kinh tế là một bộ phận trong kết cấu chung của vùng kinh tế. Phát triển
kinh tế hàng hóa của vùng hay tiểu vùng đều nhằm thúc đẩy việc tích tụ, tập trung sản
xuất, mở rộng quy mô sản xuất, không ngừng cải tiến kỹ thuật, đổi mới công nghệ, đổi mới
tổ chức sản xuất vừa để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm vừa giảm chi phí sản
xuất hạ giá thành sản phẩm. Xác định ngành mũi nhọn đối với từng vùng để sản xuất, cải
tạo phương pháp tập quán sản xuất, thực hiện chuyên môn hóa sản xuất đồng thời phát
triển nhiều ngành nghề khác, thúc đẩy việc trao đổi hàng hóa, mở rộng thị trường. Kinh tế



hàng hóa của vùng phát triển sẽ thúc đẩy và mở rộng việc giao lưu kinh tế, văn hóa của
vùng với các vùng khác trong địa phương cũng như trong cả nước, góp phần tạo nên sự
phát triển kinh tế xã hội mạnh mẽ của cả nước. Muốn vậy phải "tạo điều kiện cho tất cả

các vùng đều phát triển trên cơ sở khai thác thế mạnh và tiềm năng của mỗi vùng để hình
thành cơ cấu kinh tế hợp lý" [18, 209]
Vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế (hoặc gọi là tiểu vùng trong vùng kinh tế nói
chung) có đặc điểm, điều kiện tự nhiên, địa lý, địa hình hình thành nên một vùng riêng
biệt có điều kiện phát triển kinh tế hàng hóa với những tiềm năng vốn có của vùng. Đầm
phá Tam Giang có địa hình ven bờ với độ cao không quá 10 m, lòng đầm phá hình lòng
chảo hợp thành từ các con sông, có độ sâu từ 0, 5 đến 1, 5 m; hình thành một lạch triều
ngầm có độ sâu trung bình 2m sâu dần về phía cửa Thuận An đạt 4,5 đến 5 m. Đầm phá
Tam Giang là một hệ thống gồm nhiều hệ sinh thái khác nhau: khu hệ thực vật bao gồm
thực vật phù du, thực vật nhỏ sống ở đáy, rong biển, thực vật thủy sinh bậc cao, thực vật
bậc cao. Khu hệ động vật có: động vật phù du, động vật đáy, khu hệ cá và chim. Do đặc
điểm địa hình hệ sinh thái phức tạp, đan xen nhau nên có nhiều cách hiểu và xác định
phạm vi về vùng đầm phá khác nhau:
Theo ngư dân qua kinh nghiệm sống bằng nghề chài lưới trên vùng đầm phá cho
rằng: Đầm phá Tam Giang là một hệ thống nối liền nhau, "đầm" có mức nước cạn hơn phá
(độ sâu 0,5 đến 1,5 m), còn "phá" sát với biển hơn và có các cửa thông ra biển, đầm có độ
rộng phẳng hơn so với phá. Có nơi địa hình của đầm khép kín có lạch thông ra phá (như
đầm Lăng Cô) ở đây đầm được hiểu như là ao, chuôm
- Theo cách tiếp cận của các nhà khoa học môi trường trong việc quản lý các dự án
về đầm phá cho rằng: Đầm phá Tam Giang là một hệ thống gồm nhiều hệ sinh thái khác
nhau, có quan hệ chặt chẽ tác động qua lại lẫn nhau, phụ thuộc vào nhau. Nằm giữa biển
và lục địa, giữa nước mặn và nước ngọt, giữa hữu hạn và vô hạn là nơi giao lưu của cái
này và cái kia, và tất nhiên đầm phá cũng có cái riêng của mình. Chính sự phức tạp của tự
nhiên mà tạo nên sự phức tạp trong các vấn đề xã hội.
- Theo các nhà nghiên cứu kinh tế - xã hội cho rằng xét việc phát triển kinh tế - xã
hội của một vùng sẽ chịu tác động của các nhân tố chủ trương, đường lối, chính sách và
đầu tư theo góc độ hành chính nên phạm vi vùng sẽ được xác định theo đường ranh giới

hành chính cấp xã. Do vậy đầm phá Tam Giang bao gồm phần đất liền của 31 xã ven đầm
phá và phần vực nước của đầm phá.
- Cũng có cách nhìn đầm phá từ góc độ khác cho rằng: Đầm phá Tam Giang là
một tạo hình thủy vực độc đáo được coi như một vụng biển ven bờ biển nhiệt đới ẩm, gồm
bốn yếu tố cấu thành: Vực nước, cồn cát, cửa biển, và các cửa sông chính đổ vào đầm phá.
Vận dụng tư tưởng của Lênin về kinh tế vùng và từ các cách tiếp cận ở các góc độ
khác nhau cho thấy vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế cũng có các đặc trưng của một vùng
kinh tế, do vậy nó có đủ các nhân tố hình thành một tiểu vùng kinh tế hàng hóa, là một bộ
phận của kinh tế xã hội tỉnh Thừa Thiên - Huế đầm phá có giới hạn trong một khu vực địa
lý riêng biệt mang tính đặc thù. Vì vậy, theo chúng tôi, vùng kinh tế đầm phá Tam Giang
có các đặc trưng của một tiểu vùng kinh tế hàng hóa: đó là một lãnh thổ trong vùng kinh tế
biển miền Trung thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế, có điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý thuận
lợi cho phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá mang tính chất của vùng biển và đồng
bằng. Đặc trưng của nguồn lực phát triển kinh tế là thủy sản. Nó được hình thành tổng hợp
từ các loại hình kinh tế phổ biến là kinh tế hợp tác và cá thể tiểu chủ tự chủ trong hoạt
động sản xuất kinh doanh. Đồng thời, tác động qua lại lẫn nhau thúc đẩy sự phát triển của
vùng đầm phá và của các vùng lân cận cũng như nền kinh tế của tỉnh Thừa Thiên - Huế.
1.1.2. Những nhân tố tác động đến sự phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm
phá Thừa Thiên - Huế
Thừa Thiên - Huế là tỉnh có vị thế địa lý quan trọng, là một trong bốn tỉnh nằm
trong vùng phát triển kinh tế trọng điểm của miền Trung và nằm ở trung độ của cả nước.
Có đường quốc lộ số 1 và đường sắt quốc gia đi qua nối hai miền Nam Bắc; nằm trên dải
đất hẹp với chiều dài 127 km, chiều rộng trung bình 60 km, với các dạng địa hình rừng
núi, gò đồi, đồng bằng, đầm phá và biển Trong đó rừng núi chiếm 70% diện tích tự
nhiên. Địa hình phức tạp thấp dần từ Tây sang Đông và bị chia cắt mạnh, phần phía Tây
của tỉnh chủ yếu là núi đồi, tiếp đến là lưu vực của các con sông tạo nên các bồn trũng
đồng bằng, ven biển nhỏ hẹp và vùng đầm phá rộng lớn với diện tích 22.000 ha. Có cửa
biển và cảng Thuận An, có vịnh Chân Mây với độ sâu 10 - 14 m có khả năng xây dựng
cảng biển nước sâu cho khu vực miền Trung. Huế có sân bay Phú Bài thuận lợi cho giao
lưu trong cả nước và quốc tế.

Thừa Thiên - Huế có diện tích tự nhiên 5.009,2 km
2
chiếm 1,51% tổng diện tích tự
nhiên của cả nước. Theo tổng điều tra nông nghiệp, nông thôn năm 1994, phân bố diện tích
đất tự nhiên của Thừa Thiên - Huế
như sau:
Bảng 1: Phân bố diện tích đất tự nhiên của Thừa Thiên - Huế

Tổng
di
ện tích
đất
tự nhiên

Đất khu
dân cư
Đất
nông
nghiệp
Đất lâm
nghiệp
Diện
tích mặt
nước
nuôi
trồng
thủy sản

Đất
chuyên
dùng
Đất
chưa sử
dụng
Cả nước

- Số tuyệt
đối (ha)
32.835.9
64
732.842,
9
6.342.69
3,5
12.055.2
39
318.342,
6
1.218.62
5,9
12.168.2
19
- Cơ cấu
(%)
100 2,2 19,3 36,7 1,0 3,7
Khu Bốn
cũ

- Số tuyệt
đối (ha
5.053.82
7
125.838

590.732

2.146.03
8
16.930 180.323


- Cơ cấu
(%)
100 2,5 11,6 42,5 0,3 3,6
Thừa
Thiên -
Huế

- Số tuyệt 454.945

9.088,4

41.306,2

214.474

854,2 15.214 174.008,

đối (ha 7
- Cơ cấu
(%)
100 2,0 9,1 47,1 0,2 3,3 38,2
Nguồn: [15, 160].
Qua số liệu của bảng cho thấy, đất nông nghiệp Thừa Thiên - Huế chiếm tỷ lệ 9,1%
diện tích đất tự nhiên thấp hơn so với tỷ lệ bình quân của cả nước và khu Bốn cũ - đất lâm
nghiệp chiếm tỷ lệ cao nhất 47,1% trong khi đó của cả nước là 36,7%, khu Bốn cũ là
42,5%. Với diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản hầu hết là vùng đầm phá chiếm 0,2% diện
tích đất tự nhiên.
Thừa Thiên - Huế có trên 100 điểm khoáng sản chiếm tỷ trọng lớn có giá trị kinh
tế đáng kể. Biển và đầm phá có nhiều chủng loại thủy hải sản với trên 500 loài tôm cá
trong đó có 35 - 40 loài có giá trị kinh tế cao. Trữ lượng khai thác hàng năm 30 - 40 nghìn
tấn. Thừa Thiên - Huế có ưu thế nuôi trồng thủy sản với diện tích 22.000 ha mặt nước
vùng đầm phá có khả năng đánh bắt và nuôi trồng nhiều loại thủy sản có giá trị kinh tế cao
như tôm sú, tôm bạc, cua, sò huyết, vẹm xanh có rong câu chỉ vàng là nguồn nguyên liệu
phong phú cho công nghiệp chế biến agar.
Từ năm 1996 đến nay nền kinh tế của tỉnh tiếp tục giữ được nhịp độ tăng trưởng.
Tổng sản phẩm xã hội thời kỳ 1996 - 2000 tăng 35,4% (nhưng do thiệt hại của trận lụt lịch
sử cuối năm 1999 nên bình quân mỗi năm chỉ đạt 6,3%). Hầu hết các ngành và các thành
phần kinh tế đều có mức tăng trưởng khá. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 289 USD
năm 1995 lên 378 USD năm 2000, gấp 1,7 lần so với năm 1990 (chưa đạt so với kế hoạch
năm 2000 thu nhập bình quân là 460 USD). Những nhân tố phát triển kinh tế hàng hóa của
tỉnh trong các ngành nghề được thể hiện:
- Công nghiệp: Chiếm 32,7% trong GDP năm 2000, tăng 6,3% so với năm 1995.
Giá trị sản xuất tăng bình quân hàng năm 17,1%, đóng góp 60% tổng thu ngân sách. Một
số ngành có lợi thế so sánh được chú trọng đầu tư tạo năng lực sản xuất mới, phát triển quy

mô đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng, mở rộng thị trường tiêu thụ.



- Nông nghiệp: Bao gồm nông - lâm - thủy sản chiếm 22,3% trong GDP, giảm
8,2% so với năm 1995. Giá trị xuất khẩu tăng 1,7% năm. Cơ cấu cây trồng, vật nuôi đã
chuyển dịch ổn định theo hướng sản xuất hàng hóa.
- Du lịch - dịch vụ: Năm 1995 chiếm tỷ trọng 43,1%, tăng lên 45% năm 2000. Đây
là ngành Thừa Thiên - Huế có thế mạnh, cơ sở vật chất dịch vụ du lịch được tăng cường
các loại hình du lịch ngày càng đa dạng, hấp dẫn như: du lịch sinh thái, du lịch nhà vườn,
du lịch nghỉ dưỡng, du lịch lễ hội Thương mại - dịch vụ tiếp tục phát triển đa dạng, bảo
đảm nhu cầu phục vụ sản xuất và đời sống.
Các thành phần kinh tế tiếp tục phát triển đúng hướng, nền kinh tế chuyển mạnh
sang sản xuất hàng hóa. Kinh tế nhà nước chiếm vị trí quan trọng trong nền kinh tế của
tỉnh. Năm 1995 chiếm 30% GDP, tăng lên 37,41% năm 2000. Doanh nghiệp nhà nước
đảm nhận các khâu then chốt và các lĩnh vực trọng yếu như: sản xuất công nghiệp, xây
dựng hạ tầng cơ sở, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm giữ vai trò tác động, thúc đẩy các
thành phần kinh tế phát triển. Kinh tế hợp tác được củng cố và tổ chức lại theo Luật Hợp
tác xã góp phần quan trọng trong việc củng cố quan hệ sản xuất định hướng XHCN. Các
hình thức hợp tác trong sản xuất và kinh tế hộ ngày càng phát triển dưới nhiều hình thức
đa dạng phong phú. Kinh tế cá thể, tiểu chủ phát triển mạnh trong hoạt động thương mại,
tiểu thủ công nghiệp. Kinh tế tư bản tư nhân hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực xây dựng,
dịch vụ kinh doanh thương mại, sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp. Cả hai thành
phần kinh tế tư nhân và cá thể quy mô sản xuất chưa lớn, nhưng đã phát huy tính năng
động, tự chủ trong sản xuất kinh doanh, góp phần tăng sản phẩm cho xã hội, giải quyết
việc làm. Chiếm tỷ trọng từ 47 - 48% trong GDP của tỉnh. Kinh tế tư bản nhà nước và kinh
tế có vốn đầu tư nước ngoài tuy số lượng không nhiều nhưng được đầu tư công nghệ tiến
bộ, có năng lực quản lý nên đạt tốc độ tăng trưởng cao, mức tăng bình quân 34,8%/năm.
Chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong tổng giá trị sản xuất và nộp ngân sách của tỉnh [46, 2-
7].

Trong năm năm từ 1996 - 2000 tỉnh đã chú trọng đến việc xây dựng kết cấu hạ
tầng cơ sở, đó là điều kiện rất cơ bản bảo đảm cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc
biệt là phát triển kinh tế hàng hóa trên địa bàn của tỉnh. Chương trình điện khí hóa đã cơ
bản hoàn thành. Toàn tỉnh đã có 90,16% số xã có điện và 76% số hộ sử dụng điện. Hệ



thống cấp nước phát triển mạng lưới phân phối được cải tạo, số hộ được sử dụng nước
sạch ngày càng tăng. Giao thông phát triển cả ở đô thị và nông thôn phục vụ nhu cầu đi lại,
giao lưu kinh tế văn hóa của nhân dân. Hệ thống thủy lợi được ưu tiên đầu tư và đang từng
bước phát huy tác dụng trong phục vụ sản xuất nông nghiệp, môi trường sinh thái. Cơ sở vật
chất của các ngành giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, văn hóa, y tế, thể dục - thể thao
đều được tăng cường.
Văn hóa - xã hội là nhân tố không thể thiếu trong quá trình phát triển kinh tế hàng
hóa. Vì vậy trong những năm vừa qua tỉnh đã tập trung phát triển sự nghiệp giáo dục cả về
quy mô, chất lượng, hình thức đào tạo và cơ sở vật chất đáp ứng nhu cầu học tập ngày
càng lớn của nhân dân. Các trung tâm y tế huyện, xã được xây dựng và nâng cấp. Công tác
dân số kế hoạch hóa gia đình được triển khai thực hiện tốt, tỷ lệ tăng dân số năm 1999 đạt
1,78%. Hoạt động văn hóa thông tin có nhiều đóng góp tích cực trong việc tuyên truyền
đường lối đổi mới của Đảng, xây dựng nền văn hóa mới như: làng văn hóa, bưu điện văn
hóa xã, gia đình văn hóa mới, cụm dân cư không có người sinh con thứ ba Khơi dậy và
phát huy truyền thống nhân ái giúp đỡ nhau trong những khi hoạn nạn thiên tai. Chương
trình xóa đói giảm nghèo được triển khai mạnh mẽ, tỷ lệ đói nghèo giảm từ 23,5% năm
1996 xuống 17% năm 1999. Giải quyết việc làm cho 12000 lao động/năm, trong đó kinh tế
tư nhân và hợp tác chiếm 90%. Công tác chăm sóc người có công, các hoạt động đền ơn
đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn được quan tâm thu hút sự tham gia rộng rãi của các cơ
quan, đoàn thể và toàn dân. Các hoạt động từ thiện đem lại kết quả thiết thực. Việc cứu
nạn, cứu trợ đồng bào bị thiên tai trong cơn lũ 1999 được quan tâm kịp thời có hiệu quả.
Những nhân tố trên đây đã tác động rất mạnh đến quá trình phát triển kinh tế hàng
hóa của tỉnh nói chung và kinh tế vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế nói riêng. Kinh tế vùng

đầm phá chịu ảnh hưởng chi phối rộng lớn của cơ cấu kinh tế của tỉnh. Sự chuyển dịch cơ
cấu kinh tế của tỉnh có xu hướng tốt, bước đầu phát huy được thế mạnh của tỉnh, góp phần
thu hút lao động, giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người lao động. Trong đó, dân cư
vùng đầm phá cũng được giải quyết một phần cơ bản. Doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò
tác động thúc đẩy kinh tế vùng đầm phá như: xây dựng hạ tầng cơ sở, tài chính, tín dụng,
điện phục vụ sản xuất và sinh hoạt, khoa học kỹ thuật, cơ sở vật chất cho giáo dục đào tạo,
văn hóa, y tế, thể dục thể thao tạo điều kiện cho kinh tế hàng hóa vùng phát triển.



Ngoài sự tác động chung của các nhân tố trên còn có những nhân tố cụ thể tác
động đến sự phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá của tỉnh Thừa Thiên - Huế, đó là:
- Về điều kiện tự nhiên: vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế nằm trong ô tọa độ vào
khoảng 16
0
15' -16
0
42' vĩ bắc và 107
0
22' - 107
0
57' kinh đông là một vùng đất ngập nước cỡ
lớn kéo dài 68 km theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, cách thành phố Huế 7 km và các
huyện lỵ ven bờ 0,5 - 9 km về phía Tây Nam. Vùng đầm phá Tam Giang nối đường thủy
của 5 trong 8 huyện của tỉnh gồm các huyện Phong Điền, Quảng Điền, Hương Trà, Phú
Vang, Phú Lộc. Căn cứ vào nguồn gốc phát sinh vùng đầm phá Tam Giang thuộc đất ngập
nước tự nhiên và là nước lợ. Căn cứ vào tính chất phân dị, chức năng sinh thái có thể phân
chia chúng thành 10 kiểu thuộc 4 nhóm là: Nhóm đất ngập nước phủ thực vật, nhóm đất
ngập nước không phủ thực vật, đất ngập nước thường xuyên và đất ngập nước khác đã
được sử dụng. Bao gồm Phá Tam Giang, đầm Sam, đầm Hà Trung, đầm Chuồn, đầm Thủy

Tú, đầm Cầu Hai, đầm Lăng Cô tạo thành hệ đầm phá. Đất đai vùng đầm phá chủ yếu là
đất xấu nghèo chất dinh dưỡng gồm các nhóm đất: đất cát biển, đất cát mặn, đất lầy và
than bùn, đất đầm phá nuôi trồng thủy sản, các loại đất khác đất ở đây cho năng suất
thấp, muốn canh tác có hiệu quả đòi hỏi phải được cải tạo tích cực.
Vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế có khí hậu khắc nghiệt, bức xạ mặt trời của khu
vực thuộc loại cao có thể đạt 234,15 kcal/cm
2
/năm. Mùa hè lượng mây thấp (4/10) nắng
nhiều đạt trung bình 170 giờ - 240 giờ/tháng. Mùa đông lượng mây cao(8/10) gây mưa
nhiều trung bình 2744 mm/năm cao hơn so với cả nước (1900 mm/năm). Nhiệt độ không
khí trung bình 25,2
0
C bằng trung bình so với cả nước nhưng cao hơn so với miền Bắc,
nhiệt độ thấp nhất 8,8
0
C, cao nhất 40
0
C. Vùng đầm phá chịu ảnh hưởng chung của gió
Đông Bắc (mùa đông) và gió Tây Nam (mùa hè). Đặc biệt là chịu ảnh hưởng của từ 0 - 4
cơn bão kèm theo mưa lớn và dài ngày gây thiệt hại nặng nề về người, tài sản, tư liệu sản
xuất đánh bắt và nuôi trồng thủy sản cũng như nông nghiệp nói chung.
Thủy văn vùng đầm phá chịu ảnh hưởng sâu sắc của chế độ thủy văn (sông) và hải
văn (biển), mực nước đầm phá biến đổi không đồng nhất giữa các vị trí trong đầm phá và
giữa đầm phá với biển. Mùa nắng mức nước đầm phá luôn thấp hơn mức nước biển từ 5
cm - 15 cm (so với đỉnh triều) ở phá Tam Giang và 25cm - 30 cm ở đầm Cầu Hai. Mùa
mưa mức nước cao hơn mức nước biển từ 70cm - 97cm. Dòng chảy trong đầm phá hỗn



hợp nhiều thành phần gồm dòng chảy sông, dòng chảy gió và các dòng triều phân với tốc

độ và hướng thay đổi theo mùa. Sự trao đổi nước giữa đầm phá và biển qua cửa biển thay
đổi phức tạp theo mùa tác động đến các yếu tố thủy hóa của toàn vùng. Vùng cửa sông gần
như ngọt về mùa mưa và không còn phân tầng, độ muối trong khoảng 0,02% - 0,2% và lợ
về mùa khô khoảng 1,3% - 11,4%. Vùng lòng chảo đầm phá có độ muối cao hơn và phân
tầng về mùa khô. Độ muối trong khoảng 18,2% - 24,1% (tầng mặt), 22,2% - 25,4% (tầng
đáy) và về mùa mưa 3,4% - 11,9% (tầng mặt) và 5,2% - 12,1% (tầng đáy). Vùng cửa phá
27,2% - 32,4% (tầng mặt) và 29,4 - 32,3% (tầng đáy) vào mùa khô. Còn mùa mưa 15,1% -
22,6% (tầng mặt), 23,2% - 23,5% (tầng đáy). Độ muối cao nhất ở cửa phá và thấp nhất ở
cửa sông.
- Về nguồn lợi thủy sản: vùng đầm phá là nơi giàu nguồn lợi thủy sản và tài
nguyên khác. Khu hệ cá đầm phá Tam Giang phong phú và đa dạng với 233 loài cá thuộc
125 giống, 62 họ khác nhau chúng gồm có ba nhóm sinh thái: Nhóm cá biển chiếm 65%
tổng số loài
Nhóm cá nước lợ khoảng 19,3% số loài
Nhóm cá nước ngọt chiếm 15,7% số loài.
Nguồn lợi này cho sản lượng cao và có thể đánh bắt quanh năm(như bộ cá trích, cá
mối, cá đồi, cá dìa, cá chép, cá dầy, cá bống, cá song, cá hồng, cá khế, cá liệt ). Cá đầm
phá không to bằng cá biển nhưng ngon nên được tiêu thụ mạnh và một số loài đang là đối
tượng thủy sản xuất khẩu.
Vùng đầm phá có 12 loài tôm thuộc 3 họ trong đó có nhiều loài có giá trị cao như
tôm sú, tôm bạc, tôm rằn, tôm đất có thể khai thác quanh năm đặc biệt là tháng tư và
tháng chín. Ngoài cá và tôm vùng đầm phá còn có cua, trai, vẹm xanh, sò huyết có giá trị
kinh tế cao.
Vùng đầm phá Tam Giang có 73 loài chim trong đó có 34 loài di cư và 39 loài
định cư trong đó có 28 loài có giá trị kinh tế cao, 25 loài được ghi trong danh mục bảo vệ
nghiêm ngặt của cộng đồng châu Âu, một loài được ghi trong sách đỏ Việt Nam.



Vùng đầm phá có nhiều loài thực vật có giá trị thực tiễn lớn được khai thác dùng

làm phân bón gồm tảo biển, thực vật có hoa. Các loài thực vật là đối tượng khai thác để sản
xuất agar như rong câu thuộc ngành tảo đỏ.
Vùng cát trắng ven phá giáp với biển là nguồn nguyên liệu dồi dào cho sản xuất
thủy tinh pha lê, ngoài ra còn có một số vùng cát đen là nguyên liệu sản xuất titan.
Tiềm năng lớn về nguồn lợi thủy hải sản là điều kiện thuận lợi để phát triển công
nghiệp chế biến các loại sản phẩm phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu có giá trị
kinh tế cao.
Sự kết hợp hài hòa cảnh quan thiên nhiên và cảnh quan văn hóa xã hội tạo ra sự
phong phú trong du lịch sinh thái. Khả năng phát triển du lịch ở vùng biển và đầm phá là
rất lớn, đặc biệt là các loại hình du lịch bằng tàu thuyền trong sự liên quan mật thiết với
trung tâm du lịch Huế. Từ vùng đầm phá các tuyến du lịch có thể thông ra biển và nhiều
vùng du lịch trong toàn tỉnh bằng đường thủy rất thuận lợi. Vùng đầm phá còn là nơi cung
cấp nguồn đặc sản thủy sản phục vụ khách du lịch. Cảng Thuận An là nơi ra vào của hàng
nghìn tấn hàng của các con tàu từ biển vào đất liền trên phá Tam Giang. Chân Mây là vịnh
nước sâu đã được Chính phủ cho phép tỉnh đầu tư xây dựng vào tháng 7/2000.
- Về điều kiện kinh tế - xã hội: vùng đầm phá có tổng dân số là 314.500 người, chiếm
trên 30% dân số của toàn tỉnh. Có 39.025 hộ gia đình, bình quân 8 người/1 hộ. Tỷ lệ lao
động chiếm khoảng 40,9% dân số trong đó lao động nữ chiếm 55,9%. Lao động nông
nghiệp cao nhất ở các xã thuộc huyện Phong Điền chiếm 85%; thấp nhất ở các xã thuộc
huyện Phú Lộc là 42%. Lao động thủy sản trung bình chiếm 20%. Mật độ dân số trung
bình 399 người/km
2
; tỷ lệ tăng dân số 1,9%. Trong cộng đồng dân cư các xã vùng đầm phá
có một bộ phận sống du cư trên mặt nước với khoảng 1.200 hộ (10.000 người). Đông nhất
là dân thủy diện huyện Phú Vang có 652 hộ (3.512 người) và 1.479 lao động; sau đó là
huyện Phú Lộc có 3.304 dân cư thủy diện. Thực tế cho thấy ngư dân thủy diện đầm phá là
những người có tín ngưỡng và tâm linh sâu đậm hướng vào nghề đánh bắt trên đầm phá.
Với những trắc ẩn của thiên nhiên vốn chứa đựng nhiều yếu tố thần linh, vô hình, siêu
hình trình độ dân trí thấp, đa số mù chữ, trẻ em thất học nhiều, dân số tăng nhanh, các tệ
nạn xã hội phát triển. Những năm vừa qua chương trình phổ cập giáo dục tiểu học đã được

triển khai ở hầu hết các xã, tuy nhiên vẫn còn hạn chế. Dân cư đầm phá Thừa Thiên - Huế



nói riêng và dân cư Huế nói chung cuộc sống ảnh hưởng tư tưởng của Nho giáo và Phật
giáo từ bao đời nay. Văn hóa làng, xã với nếp sống truyền thống luôn tôn vinh quá trình
giáo dưỡng cho nhân dân đạo lý làm người, có ý thức tôn sư trọng đạo, xây dựng thực hiện
kỷ cương gia đình và xã hội. Vùng đầm phá có lợi thế về giao thông nhưng chưa khai thác
được cho nên việc đi lại của dân còn cách trở dẫn đến tình trạng yếu kém về trình độ văn
hóa, mức sống của dân cư trong vùng nói chung còn thấp và không đồng đều giữa các khu
vực, điều kiện hưởng thụ văn hóa thấp, tỷ lệ mù chữ cao so với toàn tỉnh. Nhìn chung, đời
sống văn hóa, tinh thần của dân cư vùng đầm phá còn nghèo nàn lạc hậu. Tình hình an
ninh trật tự an toàn xã hội vùng đầm phá tương đối ổn định. Tuy nhiên, số người vượt biên
khá lớn sau năm 1975, hiện nay hồi hương trở về ngày càng đông. Trên địa bàn có nhiều
hoạt động viện trợ nhân đạo, hoạt động từ thiện của các tổ chức phi chính phủ, tổ chức
tôn giáo ở quy mô nhỏ; trong đó có cả việc vận động dân cư đi chùa, đi nhà thờ ngày càng
nhiều.
Về hệ thống giao thông phát triển ở cấp huyện, vùng đầm phá chủ yếu là đường
cấp phối liên thôn liên xã. Điện lưới về hầu hết các xã trong các huyện, trên thực tế chỉ
khoảng 45% - 50% dân số các xã dùng điện cho sinh hoạt và sản xuất thấp hơn mức chung
của cả tỉnh. Nguồn nước ngọt cho sinh hoạt rất khó khăn trong mùa hè. Thông tin liên lạc
còn hạn chế tuy nhiên các trung tâm dân cư ven biển và đầm phá đều có trung tâm bưu
chính viễn thông. Hệ thống cơ sở chăm sóc sức khỏe cộng đồng trên toàn vùng đã được
hình thành, nhưng hạ tầng kỹ thuật của các bệnh viện, trạm xá bị xuống cấp nghiêm trọng,
đội ngũ y, bác sĩ thiếu Như vậy với điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của vùng đầm phá
nếu khai thác đúng và hết tiềm năng to lớn của vùng sẽ trở thành những yếu tố rất tích cực
đối với quá trình hình thành và phát triển kinh tế hàng hóa của vùng.
- Các mối quan hệ cơ bản: mối quan hệ gắn bó giữa các vùng, các ngành, các
khâu, các yếu tố là cơ sở để phát huy và khai thác có hiệu quả lợi thế của vùng, nâng cao
khả năng chuyên môn hóa của vùng, góp phần làm tăng tính hiệu quả của các hoạt động

trong nền kinh tế. Mối quan hệ liên kết vùng không những khơi dậy các nguồn lực phát
triển nội tại của vùng, mà còn tạo nên các nhu cầu sản xuất và tiêu dùng mới có tác dụng
kích thích các hoạt động kinh tế của các vùng khác ngành khác cùng phát triển. Vai trò
quan trọng nhất của mối quan hệ giữa vùng kinh tế là phát huy được lợi thế so sánh đặc thù



của mỗi vùng. Đồng thời còn trở thành một trong những ngoại lực tác động trực tiếp vào
cấu trúc kinh tế của vùng và kết cấu xã hội của vùng tạo nên những cấu trúc hợp lý tương
quan giữa "nội lực" và "ngoại lực" trong quá trình phát triển của từng vùng và của nền
kinh tế. Các mối quan hệ cơ bản nhằm phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá Thừa
Thiên - Huế đó là:
Thứ nhất, mối quan hệ giữa các yếu tố của quá trình sản xuất, bao gồm các yếu tố
đầu vào và đầu ra của quá trình sản xuất và tái sản xuất như: sức lao động, tư liệu sản xuất
(tàu thuyền, lưới các loại, te, rớ, nò sáo ), yếu tố về vốn khoa học kỹ thuật tạo điều kiện
cho đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản hiện nay. Lưu thông
hàng hóa là một trong những nhân tố thúc đẩy mạnh mẽ quá trình sản xuất hàng hóa
"Trước khi trao đổi những vật A và B chưa phải là hàng hóa và chỉ có nhờ sự trao đổi thì
chúng mới trở thành hàng hóa" [29, 119]. Nền sản xuất hàng hóa càng phát triển cao thị
trường lưu thông hàng hóa càng đóng vai trò quan trọng. Trong nền kinh tế hàng hóa thị
trường là "bàn bay vô hình" điều tiết và kích thích sản xuất, tiêu dùng thông qua tác động
của giá cả và quan hệ cung cầu hàng hóa ở thị trường. Vì vậy tìm kiếm thị trường tiêu thụ
sản phẩm hết sức quan trọng. Mặt khác thông qua thị trường đòi hỏi người sản xuất luôn
phải cải tiến kỹ thuật tăng năng suất lao động từ nuôi trồng, đánh bắt đến chế biến sản
phẩm, từ đó giảm giá thành sản phẩm hàng hóa. Các yếu tố của quá trình sản xuất có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau, nếu ách tắc ở yếu tố nào đó sẽ dẫn đến thiệt hại lớn, vì do đặc
điểm của sản phẩm là sản phẩm tươi sống.
Thứ hai, mối quan hệ giữa các ngành tạo điều kiện cho kinh tế hàng hóa vùng đầm
phá phát triển. Trước đây dân cư đầm phá sống chủ yếu dựa vào trồng trọt và đánh bắt
thủy sản mang tính tự cung tự cấp. Nuôi trồng thủy sản phát triển mạnh từ năm 1995 đến

nay đã đem lại hiệu quả kinh tế cao và có khả năng làm giàu cho các hộ nuôi trồng. Vì vậy
phát triển ngành thủy sản của vùng đầm phá có mối quan hệ với các ngành khác đó là:
quan hệ với ngành chế biến "Phát triển công nghiệp chế biến thực phẩm và công nghiệp
hàng tiêu dùng nhằm đáp ứng nhu cầu trong nước, đồng thời hướng mạnh về xuất khẩu, ưu
tiên phát triển những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh và hiệu quả cao" [18, 179]. Đối với
thủy sản vùng đầm phá nhiều loại có giá trị cao, phát triển công nghiệp chế biến đáp ứng



nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Chế biến thủ công phổ biến hiện nay của ngư dân ven
phá chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong tỉnh và một số tỉnh miền Trung.
Quan hệ với ngành trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp trồng rừng ven biển đầm phá,
đánh bắt hải sản ven bờ và xa bờ. Đây là những ngành mà ngư dân vừa đánh bắt nuôi trồng
vừa kiêm thêm các nghề đó, tạo thu nhập bảo đảm đời sống cho dân cư, từ đó tạo điều kiện
cho sản phẩm nuôi trồng được đem ra trao đổi mua bán thúc đẩy sản xuất hàng hóa phát
triển.
Điều kiện tự nhiên vùng đầm phá cho phép phát triển du lịch sinh thái góp phần
tạo nên sự phong phú đa dạng trong ngành du lịch của Thừa Thiên - Huế đó là: các lăng
tẩm, các chùa, suối, thác biển, vườn quốc gia Bạch Mã, khu bảo tồn tự nhiên trên vùng
đầm phá Phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải thuận lợi tạo điều kiện cho mối
quan hệ giữa ngành đánh bắt nuôi trồng thủy sản phát triển cùng với sự phát triển, mở rộng
của ngành du lịch.
Dân cư vùng đầm phá còn có các ngành nghề khác như: chằm nón Huế, làm thợ
xây, thợ mộc, đan tre mây, đan vá lưới Tuy nhiên các nghề này phát triển tự phát và còn
rất nhỏ bé từ đời này sang đời khác là ngành nghề truyền thống nhưng chưa phát triển theo
sản xuất hàng hóa, chủ yếu tranh thủ thời gian nông nhàn để làm, do đó chưa tính đến giá
thành của sản phẩm, chủ yếu lấy công làm lãi và sản xuất phục vụ nhu cầu tiêu dùng, góp
thêm vào phần thu nhập của gia đình.
Thứ ba, vùng đầm phá trải qua 5 trong 9 huyện, thành phố của Thừa Thiên - Huế.
Vì vậy mối quan hệ giữa vùng đầm phá với các huyện rất chặt chẽ thông qua sự quản lý

hành chính của 5 huyện và tỉnh. Chiếm 1/3 dân số của tỉnh, vùng đầm phá là thị trường
tiêu thụ các sản phẩm khác của các vùng khác trong toàn tỉnh. Đồng thời sản phẩm của
vùng đầm phá hầu hết có mặt trên thị trường tiêu thụ của các chợ địa phương trong tỉnh.
Đặc sản của đầm phá cung cấp cho các khách sạn, nhà hàng phục vụ khách du lịch tại Huế.
Chính điều đó tạo điều kiện cho sản xuất của vùng phát triển theo hướng sản xuất hàng
hóa.
Thứ tư, mối quan hệ của vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế với các vùng khác trong
cả nước như: Khánh Hòa, Đà Nẵng, Thanh Hóa, Tiền Giang là những vùng đã cung cấp
tôm, cá, sò giống cho vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế. Thông qua ngành công nghiệp



chế biến sản phẩm của đầm phá Thừa Thiên - Huế được tiêu thụ ở nhiều tỉnh trong cả nước
và xuất khẩu ra thị trường nước ngoài chủ yếu sang thị trường EU, Nhật Bản, Đài Loan,
Singapo.
Thứ năm, vùng đầm phá Thừa Thiên - Huế có mối quan hệ trực tiếp với thành phố
Huế, là địa bàn được các tổ chức kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Huế quan tâm
như: giáo dục, y tế, thông tin liên lạc, kết cấu hạ tầng, chương trình xóa đói giảm nghèo
Các cơ quan kinh tế chi phối trực tiếp đến vùng đầm phá như Sở Thủy sản, Sở Khoa học,
công nghệ và môi trường, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Nông nghiệp phát
triển nông thôn đã tạo điều kiện cho kinh tế hàng hóa vùng đầm phá phát triển. Đầm phá
là nơi có khả năng thu hút nguồn đầu tư vốn, khoa học kỹ thuật, con người từ thành phố
nhằm phát triển kinh tế vùng; đầm phá còn là nơi tạo ra sự phong phú thêm trong du lịch
của thành phố Huế.
Thành phố Huế là thị trường rộng lớn tiêu thụ sản phẩm của đầm phá tạo điều kiện
khuyến khích sản xuất hàng hóa vùng đầm phá phát triển thị trường. Thành phố Huế là nơi
cung cấp hầu hết tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng cho dân cư vùng đầm phá. Thành phố
Huế cũng là nơi giải quyết một phần lao động dư thừa cho vùng đầm phá, thu hút họ vào
các ngành nghề thủ công như: may mặc, nghề thêu, nghề mộc, nghề thợ xây, sửa chữa xe
các loại và thu hút vào thương nghiệp buôn bán thủy hải sản cũng như buôn bán nhỏ các

mặt hàng khác. Các công ty chế biến thủy sản chủ yếu đóng trên địa bàn thành phố Huế.
Vì vậy vùng đầm phá là nơi cung cấp nguồn nguyên liệu tạo điều kiện cho các công ty chế
biến trên địa bàn thành phố Huế hoạt động.
Tóm lại, từ sau khi mở rộng thị trường, lấy thị trường làm điểm xuất phát của sản
xuất. Các mối quan hệ kinh tế vùng đầm phá ngày càng được mở rộng cùng với việc thực
hiện đa dạng hóa sản phẩm, đã tạo ra được vùng nuôi trồng thủy sản hàng hóa có sản
lượng cao và tốc độ tăng trưởng nhanh, làm thay đổi cơ cấu kinh tế ở nông thôn vùng đầm
phá, biến các vùng đất hoang vu trước đây trở thành vùng sản xuất hàng hóa. Thực hiện
chuyển đổi từng bước cơ cấu kinh tế trong vùng cho phù hợp với lợi thế của đầm phá.
Nuôi trồng thủy sản của vùng đã và đang trở thành ngành sản xuất hàng hóa phục vụ tiêu
dùng và xuất khẩu. Những nhân tố phát triển kinh tế hàng hóa nói chung và những nhân tố
phát triển kinh tế hàng hóa vùng đầm phá của tỉnh Thừa Thiên - Huế được đề cập ở trên đã