Dạy học bằng tình huống - Hay nhưng khó docx

Dạy học bằng tình huống - Hay
nhưng khó
Phương pháp giảng dạy truyền thống với vai trò người thầy làm trung tâm
phát thông tin, và học viên bị động tiếp nhận thông tin đã trở nên lạc hậu
trước yêu cầu đào tạo về quản lý của xã hội, khi các giá trị được kỳ vọng từ
các nhà quản lý tương lai là năng lực tư duy sáng tạo và khả năng tự tiếp thu
cái mới, hay cao hơn nữa là khả năng tự hoàn thiện.
Các ưu điểm nổi bật
1. Nâng cao tính thực tiễn của môn học.
2. Nâng cao tính chủ động, sáng tạo và sự hứng thú của học viên trong quá
trình học.
3. Nâng cao kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng phân tích, giải quyết vấn đề,
kỹ năng trình bày, bảo vệ và phản biện ý kiến trước đám đông.
4. Giảng viên - trong vai trò của người dẫn dắt - cũng sẽ tiếp thu được rất
nhiều kinh nghiệm và những cách nhìn / giải pháp mới từ phía học viên để
làm phong phú bài giảng và điều chỉnh nội dung tình huống nghiên cứu.
5. Các tình huống tốt có tính chất liên kết lý thuyết rất cao.
Những thách thức
Tính tích cực của phương pháp mới là không thể phủ nhận. Tuy nhiên trong
quá trình ứng dụng có một số thách thức cần được nhìn nhận. Các thách thức
này bao gồm cả các yếu tố chủ quan (giảng viên và học viên) và các yếu tố
khách quan (môi trường, điều kiện vật chất).
Giảng viên. Phương pháp nghiên cứu tình huống không những gia tăng khối
lượng làm việc của giảng viên mà còn đòi hỏi giảng viên phải luôn chấp
nhận đổi mới, cập nhật các thông tin, kiến thức và kỹ năng mới. Để có
những bài tập tình huống thực tế, sát với điều kiện môi trường kinh doanh
của VN, giảng viên phải đầu tư thời gian và trí tuệ để tiếp cận các doanh
nghiệp, thu thập, xử lý thông tin và xây dựng tình huống.
Quá trình này rất tốn thời gian, công sức và là một quá trình liên tục (vì tuổi
thọ của một tình huống khá ngắn, do điều kiện môi trường kinh doanh thay
đổi rất nhanh). Một số giảng viên sử dụng các tình huống có sẵn ở các tài

liệu nước ngoài. Các tình huống này đều được chuẩn bị hết sức chuyên
nghiệp nhưng đôi khi lại rất xa lạ với môi trường kinh doanh ở VN, khi các
tiền đề về thị trường, doanh nghiệp và khách hàng còn rất khác biệt.
Rất nhiều học viên cho rằng phương pháp này còn phản tác dụng khi giảng
viên chỉ đơn thuần dịch lại các tình huống trong sách nước ngoài, vì với các
tình huống như vậy cả thầy lẫn trò đều khó tiếp thu. Nhiều trường hợp, giảng
dạy bằng tình huống là cách để thầy “nghỉ ngơi” vì trò phải làm việc, và thầy
cũng chẳng biết giải tình huống thế nào, nên người học thực chất cũng chẳng
thu được lợi ích gì.
Mặt khác, phương pháp nghiên cứu tình huống lại đòi hỏi những kỹ năng
phức tạp hơn trong giảng dạy, như cách tổ chức lớp học, bố trí thời lượng,
đặt câu hỏi, tổ chức và khuyến khích học viên thảo luận, dẫn dắt mạch thảo
luận, nhận xét, phản biện. Đây thật sự là những thách thức lớn đối với giảng
viên trong quá trình ứng dụng phương pháp này.
Học viên. Thách thức lớn nhất thuộc về tính năng động, yêu thích kiến thức
và khả năng tư duy độc lập của học viên. Phương pháp nghiên cứu tình
huống chỉ thật sự phát huy những giá trị hữu ích khi có sự tham gia chủ
động và yêu thích của học viên.
Tuy nhiên do đã quá quen thuộc với cách tiếp thu kiến thức thụ động (thầy
giảng trò ghi chép) nên khi chuyển qua phương pháp mới - đòi hỏi sự năng
động, khả năng tư duy và tính sáng tạo - thì một bộ phận học viên không
thích ứng được. Bên cạnh một số học viên rất năng động, yêu thích kiến thức
(sẽ tiếp thu được rất nhiều trong quá trình học), tồn tại một bộ phận học viên
chỉ đến lớp vì nghĩa vụ.
Phối hợp hiệu quả với các phương pháp khác. Phương pháp này đòi hỏi
giảng viên hiểu rõ các tính chất của học viên và các yếu tố tác động để có sự
phối hợp nhuần nhuyễn và cân đối với các phương pháp truyền thống. Khi
sử dụng quá liều lượng nó có thể làm phản tác dụng vì học viên có thể chỉ
chú trọng giải quyết các tình huống cụ thể và cho rằng thực tiễn luôn diễn ra
như tình huống.

Một vài kinh nghiệm
Để có được những bài tập tình huống hay và luôn cập nhật, giảng viên có thể
sử dụng một số các kỹ thuật sau:
Báo chí: Chúng tôi thường thu thập các bài báo, bài phân tích hay từ các
báo, tạp chí có uy tín như Tuổi Trẻ, Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Thời Báo Kinh Tế
Sài Gòn, Người Lao Động, Sài Gòn Tiếp Thị Đây là một nguồn cung cấp
tình huống khá phong phú nhưng cần được điều chỉnh để phù hợp với nội
dung giảng dạy. Một bài báo hay đi kèm với những câu hỏi hay của giảng
viên sẽ thành một tình huống rất lý thú mang tính thời sự cao cho học viên.
Từ học viên: Các báo cáo thực tập, luận văn tốt nghiệp của sinh viên cũng là
những nguồn cung cấp tình huống rất phong phú. Vấn đề là cần biên tập và
hiệu chỉnh để chúng trở thành các bài tập tình huống có giá trị. Mặt khác, đối
với các học viên là những người đã có kinh nghiệm công tác, giảng viên có
thể yêu cầu họ tự viết các tình huống thực về công việc của chính họ. Để có
những tình huống tốt, giảng viên cần tham gia ngay từ ban đầu trong quá
trình hướng dẫn viết, đặt các yêu cầu và câu hỏi gợi ý. Có thể dùng các
phương pháp như cộng điểm hay miễn thi đối với những tình huống có chất
lượng cao.
Từ kinh nghiệm thực tiễn: Các tình huống cũng đến từ quá trình nghiên cứu
khoa học, làm tư vấn, cộng tác với các doanh nghiệp hay thậm chí từ các
quan sát và tổng kết của cá nhân giảng viên.
Triển khai tình huống: Có nhiều cách giảng dạy bằng tình huống. Đầu tiên
có thể dùng các bài đọc (bài báo) làm các ví dụ minh họa và mở rộng vấn đề
cho từng đề mục lý thuyết. Thứ hai, dùng một vài tình huống lớn để giảng
dạy xuyên suốt cả một môn học, mỗi buổi học đều dùng tình huống này
nhưng triển khai ở các bước khác nhau - đây là cách giảng viên cung cấp
tính liên kết các nội dung cho người học. Thứ ba, tình huống lớn giao cho
nhóm sinh viên giải quyết trong một học kỳ. Thứ tư, tình huống lớn có tính
chất liên môn học - cái này hiện nay một trường ở Mỹ đã làm. Chúng ta có
thể làm dưới hình thức một môn học tổng hợp chỉ dạy bằng tình huống hoặc

thay hẳn cách làm hiện nay đối với thực tập tốt nghiệp.
Xây dựng ngân hàng tình huống: Hiện nay các nỗ lực viết tình huống đều ở
phía cá nhân từng giảng viên, nếu có sự chuẩn hóa, tổng kết và xây dựng
một cơ sở dữ liệu chung giữa các giảng viên cùng một chuyên ngành và liên
ngành giữa các khoa và trường khác nhau trên toàn quốc thì chất lượng và
hiệu quả sẽ được cải thiện rất đáng kể. Đây là công việc mang tính vĩ mô và
nằm trong nỗ lực đẩy mạnh giao lưu sinh hoạt chuyên môn giữa các giảng
viên, nhà nghiên cứu trong cùng chuyên ngành của cả nước - tiền đề cơ bản
để xây dựng một cộng đồng giảng dạy và nghiên cứu chất lượng cao.