“Hiện thực mù” là sản phẩm của “vừa tránh vừa sờ voi”? pdf

“Hiện thực mù” là sản phẩm của
“vừa tránh vừa sờ voi”?
Đinh Hải Bằng

Nghệ sĩ, sơn dầu trên canvas, 125 x 155cm, 2005

Tôi vốn thích những họa sĩ thế hệ trung trung, thời của những Đặng
Xuân Hòa, Trần Lương, Hoàng Phượng Vỹ, Trương Tân, và Lê Quảng
Hà. Ở họ, chất nổi loạn của những cậu bé đường phố vẫn còn, nhưng
chất điềm đạm của những người đàn ông hiểu đời vẫn đủ nhiều để họ
thành những “tạo vật” tài năng, cuốn hút, và đe dọa.
Giờ thì họ vẽ ít đi, có khi chẳng vẽ nữa, nhưng chẳng sao cả. Nghệ sĩ
mà sáng tác đều năm này qua năm kia, chất lượng tốt không thay đổi,
hoặc thậm chí tốt hơn, đến thế giới cũng chẳng có bao người. Năng
lượng, tinh hoa phát ra ở mỗi con người cũng chỉ có hạn, như sự tươi
tắn mỡ màng chỉ phát ra vài đợt trong đời một người phụ nữ, dù đó có
là hoa hậu.
Đi xem triển lãm của bất kỳ ai trong những họa sĩ thế hệ trên, ta đều
thấy thích. Như nghe lại những bản nhạc đầy sức sống, vui hay buồn
của một thời. Tranh của các họa sĩ trên lúc nào cũng “chắc” và “mới”.
Cho nên đọc tin triển lãm của Lê Quảng Hà là tôi háo hức muốn đi
ngay. Tiếc là triển lãm ở tận Sài Gòn.
Xem tranh thì đáng ra chỉ xem tranh thôi. Tuy nhiên, trong bài giới
thiệu trên Soi, tôi đọc được đoạn sau Lê Quảng Hà viết:
“Quá trình làm việc của tôi là quá trình đi tìm câu trả lời và sự phản
biện cho những câu hỏi tôi tự đặt ra cho những gì đang xảy ra quanh
tôi. Và, trong khi đi tìm câu trả lời cho những băn khoăn đầy ngờ vực
về ‘Hiện thực lãng mạn’ hay ‘Hiện thực trần trụi’, tôi thấy mình dường
như đang tiệm cận đến một khái niệm nghệ thuật mới. Xin được tạm gọi
là ‘Hiện thực mù’.”
Họa sĩ nếu không nói thì thôi. Nếu nói thì dĩ nhiên phải làm ta nghĩ,

nhất là khi họa sĩ hé lộ một điều khiến ta tò mò: một khái niệm nghệ
thuật mới.
Tôi rất thắc mắc, thế nào là “hiện thực mù?
Nếu hiểu theo một cách nôm na, “hiện thực lãng mạn” là nhìn hiện
thực, phản ánh hiện thực qua con mắt lãng mạn, cái gì cũng chỉ đẹp, chỉ
hồng, chỉ tình cảm…. “Hiện thực trần trụi” là nhìn hiện thực, phản ánh
hiện thực qua con mắt trần trụi, thấy cái xấu, cái lạnh lùng, cái méo mó
của nó.
Còn “hiện thực mù” thì sao? Là nhìn hiện thực bằng con mắt… mù? Là
không thấy gì cả? Chỉ thấy mình trong mọi hoàn cảnh?
Vì sao Lê Quảng Hà lại chỉ để lửng lơ mỗi cái tên của “khái niệm nghệ
thuật mới” đó – thứ mà anh coi như một chân trời lạ, anh đang “tiệm
cận” nó? Làm thế cho báo nào đăng về triển lãm của anh cũng có cái
giật gân để dẫn ra mà không có thêm một dòng nào giải thích? Đùa với
người xem chăng?
*
Lê Quảng Hà vẽ nhiều về xã hội, từ cảnh lớn biểu tình, khủng bố, đến
những dạng người đơn lẻ… Anh được nhiều người cho là có “cá tính
mạnh”, dám “đối diện với những vấn đề gai góc của đời sống”. Dù thế
nào, nhìn là bạn có thể nhận ra ra ngay tranh của Lê Quảng Hà, không
lẫn vào đâu được. Đó là cái đáng quý.

Khủng bố – tranh Lê Quảng Hà


Máy, 2008 – tranh Lê Quảng Hà


Tranh Lê Quảng Hà, 2008

Về đẹp, xấu, có người chê tranh anh lạnh lùng, máy móc. Có người thì
lại nhìn thấy bên dưới những hình thù cổ quái, dị dạng ấy là những
“khao khát bình yên, khao khát yêu thương”
Đó là quyền của người xem, không có gì để cãi nhau ở đây. Chính Lê
Quảng Hà, trong một bức thư ngỏ gửi họa sĩ Lê Thiết Cương, (nhân Lê
Thiết Cương đi xem triển lãm “Máy” của anh Hà về và chê anh Hà vẽ
máy móc, không đẹp…), cũng đã nói:
“Quan niệm đẹp, xấu mỗi thời cũng có thay đổi. Người Tài có khả
năng làm thay đổi quan niệm về cái Đẹp. Họ sẽ thuyết phục người khác
bằng chính tài năng, lòng trung thực và bằng lao động không mệt mỏi
của họ chứ không thể bằng sự nói bừa, làm bừa.”
Lần này, Lê Quảng Hà có nói bừa không, khi anh đưa ra khái niệm
“Hiện thực mù”, như một thứ hiện thực ngang hàng với “hiện thực lãng
mạn” và “hiện thực trần trụi”?
Đó là gì thế anh Hà? Nếu quả thực Soi không đăng thiếu, nếu quả thực
trong đầu anh có cái lý thuyết về thứ hiện thực ấy, nếu đó không phải là
sản phẩm của một câu nói nhăng trong một cuộc nhậu giúp anh em
cười ha hả…, thì mong anh hãy giải thích cặn kẽ hơn…, nhất là khi các
tranh anh đăng lên lần này cũng toàn là tranh cũ, từ cách đây những 4,
5 năm, không có vẻ gì là sản phẩm của một quá trình khám phá, tiệm
cận một lý thuyết mới, chân trời mới. Có vẻ như Lê Quảng Hà đang
mặc cho mớ tranh cũ một thứ lý thuyết mới, một cái tên mới mà bản
thân anh cũng mù mờ…

Liên minh, lacquer, 100 x 240cm, 2007, cũng là một tranh cũ
*
Mù là không thấy (mù bị động), hoặc không muốn nhìn, tự bưng lấy
mắt cho khỏi thấy (mù chủ động)
Mù bị động thì không nói ở đây. Đó là một nạn thiệt thòi mà ta có làm
gì cho những người chịu cái nạn ấy cũng là không đủ.

Mù chủ động có lẽ là loại mù mà Lê Quảng Hà muốn nói? Loại mù ấy,
nếu đã quyết tâm mù, không muốn nhìn hiện thực (chướng tai gai mắt)
thì còn nói đến cái hiện thực ấy làm gì? Tả nó làm gì? Có khác gì
không dám nhìn thẳng vào con voi, rồi tả một cái đuôi voi, một cái
chân voi, một cái vòi, rồi gọi đó là voi – một con voi hiện thực do chính
ta quyết tránh nó thì ta cũng không xứng đáng nói về nó nữa…
Nhưng mọi suy đoán đều là sai. Phải đợi có câu trả lời của anh Lê
Quảng Hà, nếu quả thực anh có chút khái niệm nào về câu trả lời ấy…
Hy vọng vậy!