báo cáo nghiên cứu khoa học ''''một số vấn đề về cơ quan điều tra''''

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CƠ QUAN ĐIỀU TRA
LÊ TIẾN CHÂU
ThS. Giảng viên Khoa luật Hình sự - Đại học Luật
TP.HCM

Điều tra là khâu đột phá, là giai đoạn đầu giữ vai trò
rất quan trọng trong tiến trình tố tụng hình sự
(TTHS). “Có thể nói những kết quả khả quan cũng
như những sai lầm tư pháp nghiêm trọng nhất như bỏ
lọt tội phạm, làm oan người vô tội thường bắt
nguồn từ giai đoạn điều tra”(1). Vì vậy, vấn đề tổ
chức và thẩm quyền của cơ quan điều tra (CQĐT) là
một trong những vấn đề được đề cập nhiều trong sách
báo pháp lý nước ta với các mức độ khác nhau. Mặc
dù vậy, vấn đề tổ chức và thẩm quyền của CQĐT vẫn
đang là vấn đề rất phức tạp, còn có nhiều ý kiến khác
nhau, thậm chí trái ngược nhau đòi hỏi phải được tiếp
tục bàn luận. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi
tiếp tục đề cập hai vấn đề trên đây.
I. TỔ CHỨC CQĐT
Mô hình tổ chức của CQĐT ở nước ta đã được xây
dựng vào những năm đầu thành lập nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa và nó được hoàn thiện dần trong
quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm. Đến năm
1989, trên cơ sở quy định của Bộ luật tố tụng hình sự
(BLTTHS), Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự
(PLTCĐTHS) đã xây dựng mô hình tổ chức CQĐT
tương đối hoàn chỉnh và phù hợp.
Theo quy định của BLTTHS và PLTCĐTHS thì hệ
thống CQĐT bao gồm:
- Trong ngành công an:

+ CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân, hệ
thống này được tổ chức ở 3 cấp là Bộ, tỉnh, huyện. Ở
Bộ Công an có Cục cảnh sát điều tra; ở công an cấp
tỉnh có Phòng cảnh sát điều tra và ở công an cấp
huyện có Đội cảnh sát điều tra.
+ CQĐT thuộc Lực lượng An ninh nhân dân được tổ
chức ở cấp bộ và tỉnh. Ở Bộ công an có Cục điều tra
an ninh và ở công an cấp tỉnh có Phòng điều tra an
ninh.
- Trong quân đội nhân dân:
+ CQĐT hình sự quân đội được tổ chức ở 3 cấp theo
tổ chức của quân đội là Cục điều tra hình sự ở Bộ
quốc phòng; Phòng điều tra hình sự ở Bộ tổng tham
mưu các tổng cục, quân khu, quân đoàn, quân chủng
và Ban điều tra hình sự ở binh chủng, bộ chỉ huy
quân sự tỉnh và cấp tương đương.
+ CQĐT an ninh quân đội được tổ chức ở 2 cấp: ở Bộ
quốc phòng có Cục điều tra an ninh và ở cấp quân
khu có Phòng điều tra an ninh.
- Trong hệ thống Viện kiểm sát:
+ Viện kiểm sát nhân dân tối cao có Cục điều tra hình
sự, ở Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh có Phòng điều
tra hình sự.
+ CQĐT của Viện kiểm sát quân sự: được tổ chức ở
2 cấp: ở Viện kiểm sát quân sự Trung ương có Phòng
điều tra, ở Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu có
Ban điều tra (không thành lập ban điều tra ở tất cả
Viện kiểm sát cấp quân khu).
Như vậy, theo quy định của pháp luật hiện hành,
chúng ta có 6 tiểu hệ thống CQĐT đang tồn tại và

hoạt động độc lập với nhau, được tổ chức trong lực
lượng cảnh sát, an ninh, trong quân đội và hệ thống
Viện kiểm sát, có nhiều đầu mối quản lý khác nhau.
Bên cạnh các CQĐT mang tính chuyên trách, pháp
luật tố tụng hình sự còn cho phép một số cơ quan
hành chính cũng được quyền tham gia vào một số
hoạt động điều tra: Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải
quan, cơ quan Kiểm lâm và các cơ quan khác thuộc
lực lượng cảnh sát nhân dân (Cảnh sát kinh tế, hình
sự, cảnh sát phòng chống ma túy, v…v…); thuộc lực
lượng an ninh nhân dân (chống gián điệp, phản động
….) và các cơ quan khác trong Quân đội nhân dân
Việt Nam…
Sau hơn 10 năm áp dụng, mô hình tổ chức CQĐT đã
thu được những kết quả quan trọng trong cuộc đấu
tranh phòng chống tội phạm. Tuy nhiên, những năm
gần đây do tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, với
những phương thức và thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt…
đòi hỏi CQĐT tiếp tục được đổi mới và hoàn thiện để
đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ trong tình hình mới.
Tại Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành Trung ương
Đảng (khoá 8), Đảng ta đã chỉ rõ là: “Sắp xếp lại
CQĐT theo hướng gọn đầu mối, kết hợp chặt chẽ
giữa trinh sát, điều tra ban đầu với hoạt động của
CQĐT nhằm đảm bảo sự thống nhất trong phòng
ngừa, đấu tranh chống tội phạm, bảo đảm quyền dân
chủ và sự an toàn của công dân”(2).
Khi bàn về mô hình tổ chức của CQĐT đã có nhiều ý
kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng mô hình tổ chức
CQĐT hiện tại vẫn còn phù hợp và phát huy tác dụng

trong đấu tranh phòng chống tội phạm, nên vấn đề
đổi mới chưa cần thiết phải đặt ra. Ý kiến khác lại
cho rằng bộ máy CQĐT hiện tại là quá cồng kềnh,
nhiều đầu mối, không đảm bảo tính hệ thống, chặt
chẽ và không thể phản ứng nhanh nhạy và kịp thời
trước những diễn biến phức tạp của tình hình phạm
tội, vì vậy cần sắp xếp lại CQĐT theo hướng tổ chức
một hệ thống CQĐT thống nhất từ Trung ương đến
địa phương. Vì vậy, đã có nhiều phương án được đề
xuất, mỗi phương án đều dựa trên những cơ sở lý
luận và thực tiễn để thuyết phục.
Nghiên cứu về mô hình tổ chức của CQĐT hiện nay,
chúng tôi cho rằng việc tổ chức CQĐT như hiện nay
có một số ưu điểm là phát hiện nhanh chóng, xử lý
kịp thời tội phạm trong điều kiện cơ sở vật chất kỹ
thuật cũng như trình độ cán bộ trong các cơ quan bảo
vệ pháp luật nói chung và CQĐT nói riêng còn nhiều
hạn chế, việc tổ chức CQĐT đều khắp là một ưu
điểm, đặc biệt là hầu hết CQĐT được tổ chức trong
công an, quân đội (trừ Viện kiểm sát) là phù hợp với
yêu cầu và nhiệm vụ của lực lượng vũ trang: đấu
tranh chống lại các thế lực thù địch, xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc.
Tuy nhiên, việc tổ chức CQĐT như hiện nay còn tồn
tại một số vấn đề cần trao đổi:
Thứ nhất: CQĐT được tổ chức như hiện nay là chưa
đảm bảo tính hệ thống về mặt tổ chức và quản lý
cũng như hoạt động.
Hiện tại, CQĐT được tổ chức gồm 6 tiểu hệ thống,
với nhiều đầu mối quản lý (công an, quân đội, Viện

kiểm sát…) và tùy theo chức năng, nhiệm vụ của mỗi
hệ thống mà tổ chức nhiều cấp. Trung bình mỗi tỉnh
có 3 CQĐT cấp tỉnh, cả nước 61 tỉnh, thành thì chỉ
riêng CQĐT cấp tỉnh ở cả nước ta có đến gần 200
CQĐT, chưa kể đến CQĐT cấp huyện và hàng chục
CQĐT trong quân đội. Mối quan hệ giữa các CQĐT
thuộc hệ thống đều có sự độc lập và khép kín về
phương diện, điều hành và lãnh đạo chuyên môn.
Hiện tại, ngoài BLTTHS và PLTCĐTHS chưa có
một văn bản pháp luật của cơ quan có thẩm quyền
hướng dẫn chung cho hoạt động của cả bộ máy điều
tra tố tụng, xác định rõ mối quan hệ giữa các CQĐT
trong cùng ngạch cũng như khác ngạch, chỉ có những
văn bản hướng dẫn riêng của cơ quan hành chính
quản lý ngành đối với CQĐT thuộc ngành mình. Vì
vậy chưa tổng hợp và phát huy được sức mạnh của cả
hệ thống.
Thứ hai: Cách thức tổ chức CQĐT như hiện nay vừa
tạo ra sự phức tạp trong quản lý hành chính, vừa làm
nảy sinh hậu quả có sự tranh chấp về thẩm quyền
điều tra và có khi lại xảy ra tình trạng đùn đẩy trách
nhiệm cho nhau, mà chưa có cơ chế khắc phục, hoặc
đã có nhưng chưa rõ ràng là quan hệ hành chính hay
tố tụng.
Chẳng hạn, việc giải quyết tranh chấp về thẩm quyền
điều tra giữa CQĐT trong cùng hệ thống do thủ
trưởng CQĐT cấp trên trực tiếp giải quyết. Trong khi
thủ trưởng CQĐT không phải là người tiến hành tố
tụng (trừ trường hợp đặc biệt). Vì vậy không thể giao
cho họ giải quyết những vấn đề liên quan đến tố tụng

mà chưa có quy định cụ thể về quyền và trách nhiệm
kèm theo.
Thứ ba: Việc tổ chức CQĐT trong Viện kiểm sát với
mục đích là điều tra nhanh chóng các vụ án được phát
hiện trong khi tiến hành kiểm sát việc tuân theo pháp
luật; điều tra một cách khách quan các vụ án xâm
phạm hoạt động tư pháp và điều tra các vụ án kinh tế,
phức tạp khi thấy cần thiết. Tuy nhiên, về mặt lý
luận, việc tổ chức CQĐT trong Viện kiểm sát là chưa
hợp với Hiến pháp, với chức năng và nhiệm vụ của
Viện kiểm sát, thậm chí mâu thuẫn ngay trong mục
đích khi tổ chức CQĐT của Viện kiểm sát. Chẳng
hạn điều tra viên của CQĐT có vi phạm trong quá
trình điều tra (bức cung, dùng nhục hình ) vụ án sẽ
được giao cho CQĐT của Viện kiểm sát điều tra, nếu
điều tra viên của Viện kiểm sát cũng có những vi
phạm tương tự thì cơ quan nào sẽ tiến hành điều tra?
Về mặt thực tiễn, việc tổ chức CQĐT trong Viện
kiểm sát sau hơn 10 năm áp dụng cho thấy kết quả
điều tra do CQĐT này mang lại chưa đạt được mục
đích đặt ra. Nhưng lại quá tốn kém, thậm chí làm
giảm hiệu quả của các hoạt động điều tra … Vì vậy
có nhiều ý kiến đề nghị không tổ chức CQĐT ở Viện
kiểm sát.
Với những vướng mắc trên đây, yêu cầu đặt ra là phải
tìm kiếm mô hình tổ chức thích hợp, phù hợp với yêu
cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình
mới. Đặc biệt là trong điều kiện Đảng và Nhà nước ta
chủ trương đổi mới các cơ quan tư pháp.
Chúng ta biết rằng việc sắp xếp lại CQĐT sẽ có ảnh

hưởng trực tiếp đến chức năng nhiệm vụ và cơ cấu tổ
chức của một số cơ quan khác, ảnh hưởng trực tiếp
đến vấn đề cán bộ và nhiều vấn đề quan trọng khác
của tình hình kinh tế, chính trị, xã hội. Cho nên việc
đổi mới CQĐT cần phải nghiên cứu một cách cơ bản,
toàn diện, có tổng kết và đánh giá thực tiễn để đưa ra
mô hình tổ chức CQĐT phù hợp, trình cơ quan có
thẩm quyền xem xét. Vì vậy, theo chúng tôi việc đổi
mới tổ chức CQĐT phải quán triệt các quan điểm sau
đây:
- Phải đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng trong quá trình
đổi mới, quán triệt chủ trương của Đảng là: “Sắp xếp
lại CQĐT theo hướng gọn đầu mối, kết hợp chặt chẽ
giữa trinh sát, điều tra ban đầu với hoạt động của
CQĐT nhằm đảm bảo sự thống nhất trong phòng
ngừa, đấu tranh chống tội phạm, đảm bảo quyền dân
chủ và sự an toàn của công dân. Hoàn thiện tổ chức
phải đặt trong quá trình cải cách các cơ quan tư pháp
mà trọng tâm là đổi mới tổ chức và hoạt động của
Tòa án, phải đảm bảo tổng thể và đồng bộ …”(3).
- Đổi mới phải tích cực, khẩn trương, nhưng cần phải
có bước đi thích hợp, đảm bảo an ninh chính trị, phù
hợp với tình hình, có tính đến khả năng phẩm chất và
trình độ của đội ngũ cán bộ hiện có và sẽ có, đảm bảo
tính kế thừa, chỉ sửa đổi bổ sung những vấn đề nào
thật sự cần thiết và cấp bách, những quy định đang
còn phù hợp và phát huy tác dụng thì không cần sửa
đổi.
- Đổi mới phải đảm bảo phù hợp, đáp ứng được yêu
cầu thực tế của công tác điều tra tội phạm đang đòi

hỏi, đồng thời phải phù hợp với điều kiện cụ thể của
nước ta trong thời điểm hiện tại và dự báo cho những
năm tiếp theo.
- Đổi mới phải trên cơ sở phù hợp với quy định của
Hiến pháp và pháp luật.
Quán triệt các quan điểm chỉ đạo trên đây chúng tôi
đề nghị:
* Giữ nguyên mô hình tổ chức CQĐT trong công an
và quân đội
Trước năm 1982 ở Bộ Nội vụ chỉ có một hệ thống
CQĐT đó là Cục chấp pháp, có quyền điều tra tất cả
các tội phạm, nhưng thực chất trong Cục chấp pháp,
chức năng điều tra cũng được phân định điều tra đối
với các tội phạm hình sự thường và các tội phạm liên
quan đến an ninh quốc gia. Để đáp ứng yêu cầu đấu
tranh phòng chống tội phạm trong điều kiện mới,
năm 1982 Cục chấp pháp được tách ra thành 2 lực
lượng: cảnh sát điều tra và điều tra an ninh. Qua thực
tiễn áp dụng, mô hình này đã phát huy tác dụng. Vì
vậy, BLTTHS năm 1988 tiếp tục xây dựng và củng
cố mô hình này. Qua hơn 10 năm áp dụng vào thực
tiễn, mô hình CQĐT trong công an và CQĐT trong
quân đội vẫn phát huy tác dụng. Vì vậy, đặt vấn đề
đổi mới tổ chức CQĐT, đặc biệt là CQĐT trong công
an và quân đội trong thời điểm hiện nay và trong
những năm tiếp theo là chưa thật cần thiết. Hơn nữa
tổ chức CQĐT ở hai cơ quan này rất thuận lợi trong
việc “phối, kết hợp chặt chẽ giữa CQĐT và cơ quan
trinh sát” – phù hợp với chủ trương của Đảng ta về
đổi mới CQĐT, đồng thời phát huy hiệu quả trong

hoạt động chủ động đấu tranh phòng chống tội phạm.
Có ý kiến cho rằng việc xây dựng mô hình tổ chức
CQĐT thống nhất từ trung ương đến địa phương, trên
cơ sở sáp nhập các hệ thống CQĐT hiện tại để đảm
bảo tính hệ thống, đồng bộ và đôc lập trong quá trình
điều tra. Tuy nhiên theo chúng tôi phương án này khó
thuyết phục, bởi lẽ nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến
nhiều vấn đề lớn và phức tạp mà trong thời điểm hiện
tại chưa thể giải quyết được và đã có ý kiến cho rằng
phương án này thực chất là phình thêm đầu mối chứ
không phải là tinh gọn đầu mối. Vì vậy, chúng tôi đề
nghị tiếp tục giữ nguyên mô hình tổ chức CQĐT
trong công an và quân đội.
* Không tổ chức CQĐT trong Viện kiểm sát
Đề nghị trên xuất phát từ những lý do sau đây:
Thứ nhất: Về lý luận, việc tổ chức CQĐT ở Viện
kiểm sát là không phù hợp với quan điểm đổi mới
của Đảng ta về việc thu gọn đầu mối CQĐT. Mặt
khác, việc tổ chức CQĐT ở Viện kiểm sát thành một
hệ thống thì không thể: “Kết hợp chặt chẽ giữa trinh
sát với hoạt động của CQĐT” và như vậy khó có thể
phát huy được hiệu quả trong hoạt động điều tra. Hơn
nữa, theo Hiến pháp 1992 và Luật tổ chức Viện kiểm
sát 1992 (sửa đổi năm 1993) thì kiểm tra, giám sát
việc tuân theo Pháp luật và thực hành quyền công tố
là chức năng cơ bản của Viện kiểm sát. Vì vậy nên
tạo điều kiện thuận lợi cho Viện kiểm sát tập trung
sức để thực hiện tốt hai chức năng cơ bản này.
Việc tổ chức CQĐT của Viện kiểm sát đã phá vỡ
quan hệ tố tụng và không đảm bảo tính khách quan

trong hoạt động kiểm sát các hoạt động điều tra. Sẽ là
không hợp lý nếu CQĐT và cơ quan kiểm sát hoạt
động điều tra là ngang quyền nhau dưới sự lãnh đạo
thống nhất của Viện trưởng Viện kiểm sát; cũng sẽ
không hợp lý nếu cho rằng Điều tra viên của CQĐT
(thuộc công an, quân đội) vi phạm pháp luật còn điều
tra viên của CQĐT của Viện kiểm sát không bao giờ
vi phạm trong quá trình điều tra. Nếu vi phạm thì cơ
quan nào sẽ phát hiện và cơ quan nào sẽ tiến hành
điều tra và nếu để CQĐT của Viện kiểm sát điều tra
liệu có khách quan không khi mục đích xây dựng
CQĐT của Viện kiểm sát để đảm bảo tính khách
quan trong hoạt động điều tra.
Thứ hai: Về thực tiễn, khi xây dựng CQĐT trong
Viện kiểm sát chúng ta quá kỳ vọng là CQĐT này sẽ
đem lại những kết quả khách quan trong hoạt động
kiểm sát và điều tra. Tuy nhiên qua hơn 10 năm thực
hiện, kết quả lại rất khiêm tốn. Theo thống kê của
Viện kiểm sát nhân dân tối cao thì từ 1992 đến 2000
CQĐT của Viện kiểm sát nhân dân chỉ khởi tố và
điều tra được 536 vụ án/ 1021 bị can(4), trong khi có
cả một bộ máy CQĐT từ Trung ương đến địa
phương. Trong số đó, năm 1992 có 5/27 CQĐT, năm
1995 có 7/35 CQĐT, năm 1996 có 6/42 CQĐT của
Viện kiểm sát cấp tỉnh cả năm không điều tra được
vụ án nào(5). Kết quả đó rõ ràng là không tương
xứng với quy mô tổ chức, làm lãng phí một đội ngũ
cán bộ hùng hậu, cả về chất xám cũng như tiền bạc
của nhân dân, lại vừa gây khó khăn trong việc kiểm
tra giám sát cũng như việc phân định thẩm quyền

điều tra.
Một nghịch lý khác từ thực tiễn là: tình hình tội phạm
những năm gần đây có xu hướng gia tăng, trong đó
có những tội thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT
của Viện kiểm sát nhưng kết quả hoạt động điều tra
của cơ quan này lại có xu hướng giảm. Mặt khác, từ
khi PLTCĐTHS được ban hành và xác định mô hình
CQĐT của Viện kiểm sát cho đến năm 1998 đã hơn
10 năm nhưng chúng ta chỉ mới thành lập được
khoảng 42(6) CQĐT của Viện kiểm sát cấp tỉnh.
Thực tế này có nhiều nguyên nhân, trong đó có một
nguyên nhân là không có nhu cầu về bộ máy của
CQĐT này.
Tuy nhiên, ở đây cần chú ý là một trong hai chức
năng cơ bản của Viện kiểm sát là thực hành quyền
công tố. Để thực hiện tốt chức năng cơ bản này, Viện
kiểm sát phải có quyền chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ
các hoạt động điều tra. Bởi lẽ, quá trình điều tra
không hiệu quả, có nhiều vi phạm thì Viện kiểm sát
không đủ cơ sở và điều kiện để công tố được, vì vậy
nội dung các quy định tại các Điều 141, 142, 143,
144, BLTTHS cần quy định theo hướng khẳng định
Viện kiểm sát có quyền giám sát và chỉ đạo các hoạt
động điều tra, mà không chỉ dừng lại ở việc giám sát
các hoạt động điều tra như hiện nay.
II. THẨM QUYỀN CỦA CQĐT
Theo nội dung Điều 92 BLTTHS thì việc phân định
thẩm quyền điều tra của CQĐT dựa vào hai căn cứ:
- Thứ nhất là, thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân
dân hoặc toà án quân sự.

- Thứ hai là, tính chất của tội phạm.
+ Căn cứ vào thẩm quyền xét xử của Tòa án các tội
phạm được chia thành hai nhóm. Nhóm tội thuộc
thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Bộ công an;
nhóm tội còn lại thuộc thẩm quyền điều tra của
CQĐT trong quân đội.
Điều 3 Pháp lệnh tổ chức Tòa án quân sự quy định:
“Tòa án quân sự có thẩm quyền xét xử những vụ án
mà bị cáo là quân nhân tại ngũ, công nhân, nhân viên
quốc phòng, nhân viên dự bị trong thời gian tập trung
huấn luyện hoặc kiểm tra tình trạng sẵn sàng chiến
đấu, dân quân tự vệ phối thuộc chiến đấu với quân
đội và những người được trưng tập làm nhiệm vụ
quân sự do các đơn vị quân đội trực tiếp quản lý và
những người không thuộc các đối tượng nêu trên
phạm tội liên quan đến bí mật quân sự hoặc gây thiệt
hại cho quân đội”. Như vậy, những vụ án thuộc thẩm
quyền xét xử của Tòa án quân sự cũng chính là
những vụ án thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT
trong quân đội nhân dân.
+ Căn cứ tính chất của tội phạm mà xác định thẩm
quyền điều tra của CQĐT thuộc lực lượng cảnh sát
nhân dân, CQĐT hình sự quân đội; những vụ án
thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Lực
lượng An ninh nhân dân và CQĐT an ninh quân đội:
Theo quy định tại Điều 92 – BLTTHS và
PLTCĐTHS thì:
- CQĐT của Lực lượng An ninh nhân dân điều tra
các tội phạm quy định tại Chương XI và Chương
XXIV Bộ luật hình sự (BLHS) và các tội khác mà

người thực hiện là cán bộ chiến sĩ an ninh nhân dân.
- CQĐT an ninh quân đội điều tra các tội phạm quy
định tại Chương XI, Chương XXIV và các tội quy
định tại Điều 322, 323, 327,328,334 BLHS.
- CQĐT thuộc Lực lượng Cảnh sát nhân dân điều tra
tất cả các tội phạm quy định tại các Chương từ
Chương XII đến Chương XXII BLHS, trừ các tội
thuộc thẩm quyền của CQĐT khác (như CQĐT an
ninh, CQĐT Viện kiểm sát …)
- CQĐT hình sự quân đội điều tra các tội quy định tại
các Chương từ chương XII đến Chương XXIII BLHS
trừ những trường hợp do CQĐT của Viện kiểm sát
quân sự điều tra.
- Đối với các tội phạm quy định tại các Điều 94 đến
97 BLHS (1985) thì việc phân công trách nhiệm điều
tra giữa CQĐT của Lực lượng Cảnh sát nhân dân và
Lực lượng An ninh nhân dân do Bộ trưởng Bộ Nội vụ
(nay là Bộ công an) quyết định. Còn trong quân đội
các tội phạm này do CQĐT an ninh quân đội điều tra.
Từ những nội dung quy định trên chúng tôi có một số
nhận xét sau đây:
Thứ nhất: Việc xác định thẩm quyền điều tra như
hiện nay là chưa rõ ràng, nhiều nội dung chưa được
quy định cụ thể, trong một số trường hợp chưa phù
hợp với thực tiễn điều tra. Chẳng hạn:
- Việc phân định thẩm quyền điều tra giữa các cấp
với nhau trong cùng hệ thống chỉ căn cứ vào thẩm
quyền xét xử của Tòa án. Tại Điều 9 đến Điều 12
PLTCĐTHS quy định: Cục điều tra của Lực lượng
Cảnh sát nhân dân và cục điều tra của Lực lượng An

ninh nhân dân chỉ tiến hành điều tra khi xét thấy cần
thiết trực tiếp điều tra. Nhưng thế nào là “thấy cần
thiết”, thì chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể…
- Đối với Đội cảnh sát điều tra của công an cấp huyện
cũng rơi vào trường hợp tương tự. Tại Điều 9
PLTCĐTHS quy định: “Đội điều tra của Lực lượng
Cảnh sát nhân dân cấp huyện điều tra các tội phạm
quy định tại Điều 8 của Pháp lệnh này khi các tội
phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân
dân cấp huyện”.
Như vậy, Đội cảnh sát điều tra cấp huyện phải điều
tra các tội phạm mà BLHS quy định hình phạt từ 7
năm tù trở xuống, trừ các tội phạm quy định tại điểm
a, b Điều 145 BLTTHS. Trong khi đó Đội cảnh sát
điều tra cấp huyện chỉ có điều tra viên sơ cấp và chỉ
có quyền điều tra các vụ án thuộc loại ít nghiêm trọng
(là những tội có mức cao nhất của khung hình phạt là
từ 3 năm tù trở xuống hoặc các tội phạm khác nhẹ
hơn). Điều này là mâu thuẫn nhưng chưa được khắc
phục kịp thời. Mặt khác, có nhiều vụ án đơn giản, rõ
ràng nếu để đội điều tra cấp huyện điều tra (và thực tế
họ có khả năng điều tra các loại án này) thì sẽ thuận
tiện, nhanh chóng kết thúc nhưng Viện kiểm sát vẫn
ra quyết định chuyển cho CQĐT cấp trên (tỉnh, thành
phố) với lý do: bị can có tiền án (tái phạm nguy
hiểm), tài sản có giá trị lớn (trộm cắp một chiếc xe
máy) thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp tỉnh
dẫn đến số lượng án CQĐT cấp trên quá tải.
Thứ hai: Chúng ta tổ chức nhiều CQĐT nhưng chưa
có sự phân định thẩm quyền điều tra một cách rõ ràng

nên việc tranh chấp về thẩm quyền điều tra là việc có
khả năng xảy ra. Trong khi đó BLTTHS cũng như
PLTCĐTHS lại chưa quy định hoặc có quy định
nhưng chưa thật cụ thể hoặc không phù hợp.
Thực tế điều tra cho thấy có những vụ án vừa thuộc
thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Viện kiểm sát,
vừa thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT khác. Hoặc
có vụ án có nhiều bị can, có bị can thuộc thẩm quyền
điều tra của CQĐT trong quân đội, có bị can thuộc
thẩm quyền điều tra của CQĐT thuộc Lực lượng
Cảnh sát hay Lực lượng An ninh nhân dân. Về
nguyên tắc, nếu bị can thuộc thẩm quyền điều tra của
CQĐT trong quân đội thì phải chuyển nhưng khi
chuyển thì vụ án lại rất khó khăn cho công tác điều
tra và xử lý. Còn nếu chuyển toàn bộ vụ án thì lại
không thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT trong
quân đội… Ngay cả trong Lực lượng Cảnh sát nhân
dân, việc phân công giữa CQĐT và các cơ quan khác
cũng chưa cụ thể, có nhiều cơ quan khác của lực
lượng cảnh sát nhân dân “lấn sân” của CQĐT.