Tóm tắt truyện cổ tích bằng sơ đồ mô típ

TÓM TẮT TRUYỆN CỔ TÍCH BẰNG SƠ ĐỒ CÁC MÔTÍP
Môtip là đơn vị nhỏ nhất của truyện kể mà chúng ta có thể phân tích
được. Cho nên đó là đơn vị cơ bản để cấu tạo nên cốt truyện. Mỗi truyện dân
gian là sự tập hợp, sắp xếp các môtíp theo một trình tự nhất định nhằm thể
hiện nội dung, chủ đề của truyện. Mỗi môtíp cần phải đảm bảo những tiêu
chí như sau:
1. Mang tính lặp đi lặp lại (ở các truyện khác nhau)
2. Có yếu tố kì lạ, khác thường
Ví dụ:
Nhân vật đi đến kinh thành (1) bằng một con ngựa có cánh (2)
Trong môtíp trên, yếu tố thứ nhất (1) đảm bảo sự lặp lại (do nhiều truyện
cổ tích có hành động này của nhân vật); yếu tố thứ hai (2) mang tính kì là,
không phải ra đi thông thường.
Yếu tố thứ nhất sẽ cố định, bất biến trong hệ thống truyện cổ thế giới.
Nhưng yếu tố thứ 2 sẽ biến đổi theo từng địa phương, từng tộc người.
Ví dụ người phương Tây sử dụng con ngựa có cánh
Người Việt dùng những con cá sấu, con rùa, chiếc thuyền (gắn với nền
văn minh sông nước)
Người vùng Trung đông dùng những tấm thảm biết bay
Chính vì thế, việc sử dụng môtíp này hay môtíp khác sẽ thể hiện đặc
trưng của đời sống văn hoá, tâm hồn của từng địa phương, từng dân tộc. Khi
phân tích, bình giảng truyện dân gian thì nên xuất phát từ đơn vị cơ bản là
môtíp tìm hiểu nội dung, đặc điểm của nhân vật.
Phân tích truyện qua các môtíp (xem bài phân tích)
Truyện Thạch Sanh
Như vậy, truyện Thạch Sanh có những môtíp quan trọng như sau
1. Sự ra đời kì lạ của nhân vật
2. Nhân vật diệt chằn tinh (dũng sĩ diệt rắn)
3. Nhân vật diệt đại bàng
4. Nv đi xuống thuỷ cung
5. Nv nàng công chúa câm

6. Tiếng đàn thần kì
7. Niêu cơm thần kì
8. Nhân vật kết hôn và lên ngôi vua
Thạch Sanh ra đời kì lạ
Thạch Sanh có tài năng kì lạ Kết nghĩa với Lí Thông
TS diệt chằn tinh
TS diệt đại bàng
Lí Thông cướp công (mang đầu
chằn tinh đến dâng vua)
Lí Thông lấpcửa hang, mang
công chúa về cung
TS đi xuống thuỷ cung (được
đền ơn do cứu con trai vua
Thuỷ tề)
Công chúa gả cho Lí Thông
nhưng bị câm, không nói
TS có cây đàn thần, đem đánh
ở trong ngục
TS chiến thắng những kẻ cầu
hôn
Công chúa hết câm, kể tội Lí
Thông
Lí Thông bị sét đánh chết
TS lấy công chúa, lên làm vua
1. Truyện Sợ Dừa
Sọ Dừa ra đời kì lạ
Thạch Sanh có tài năng kì lạ
SD chăn bò giỏi, biết thổi sáo
Sọ Dừa cầu hôn con gái phú
ông

Chì có cô Út đồng ý vì nhận ra
vẻ đẹp của Sọ Dừa
Sọ Dừa đi lênkinh dự thi Chàng đưa cho vợ ba vật (trừng
gà, bật lửa, con dao)
Sọ Dừa đón vợ về, sống hạnh
phúc
Cô Út bị hai chị hãm hại
Cô Út thoát nạn nhờ ba vật
chồng đưa cho
Hai cô chị bỏ đi biệt xứ
SD đi chăn bò cho phú ông
2. Ông lão đánh cá và con cá vàng
Hai ông bà lão nghèo đánh cá
Ông lão buông lưới 3 lần chì
được con cá vàng
Con cá cầu xin ông tha cho vì
nó là con vu Thuỷ tề
Bà vợ bắt ông đòi cái máng
lợn
Biển nô đùa nhẹ nhàng
Bà lão đòi căn nhà Biển xanh đã vẩn đục
Bà vợ đòi làm nhất phẩm phu
nhân
Biển nổi giận
Biển xanh tối xầmBà lão đòi làm nữ chúa toàn
năng
Ông bà lại trở về túp lều rách
nát và cái máng lợn sứt mẻ
Bà lão đòi làm vua biển cả Biển nổi giận, bão đùng đùng
Bà vợ hành hạ, đánh dập ông

lão