Sáng kiến kinh nghiệm Địa lí 2009-2010

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
PHẦN I: MỞ ĐẦU
1/ Tính cấp thiết của đề tài :
Từ thực tiễn của việc giảng dạy đòa lí cấp THPT ở trong trường THPT Buôn Ma Thuột; nhất là
trong tình hình đổi mới nội dung, chương trình sách giáo khoa hiện nay; đó chính là lí do cấp thiết
khiến tôi chọn đề tài này.
2/ Tình hình nghiên cứu :
Trong quá trình giảng dạy đòa lí cấp THPT, các giáo viên đã sử dụng nhiều phương pháp dạy
học, phương tiện dạy học, tuy nhiên những phương pháp, phương tiện dạy học mới chưa được tiếp
cận và áp dụng một cách rộng rãi, hiệu quả.
Trong các tài liệu tham khảo, có rất ít tác giả đã đề cập đến phương tiện dạy-học dành cho việc
thực hiện đổi mới nội dung, chương trình sách giáo khoa.
Việc nghiên cứu và thử nghiệm đề tài này ( Thiết kế và sử dụng phiếu học tập ) có ý nghóa lí
luận và thực tiễn cấp bách .
3/ Mục đích, đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu, phạm vi và giá trò sử dụng của đề tài:
3.1. Mục đích, đối tượng :
* Mục đích :
- Hướng dẫn giáo viên trong quá trình giảng dạy trực tiếp và học sinh trong quá trình tiếp thu bài
học, làm bài tập, kiểm tra kiến thức
- Góp phần nâng cao kết qủa dạy và học của giáo viên và học sinh, tích cực tham gia vào việc
mở rộng ứng dụng phương tiện dạy-học mới, hiện đại vào thực tiễn giáo dục của đất nước
* Đối tượng nghiên cứu :
- Giáo viên trong việc giảng dạy.
- Học sinh trong việc học tập.
3.2. Nhiệm vụ :
- Nghiên cứu phương pháp thiết kế và sử dụng Phiếu học tập.
- Đưa ra những nguyên tắc chung về kỹ năng thiết kế và sử dụng Phiếu học tập qua thực tế kiểm
nghiệm của bản thân trong quá trình thực hiện đổi mới hơn 3 năm nay.
3.3. Phạm vi của đề tài :
- Các bài học có trong chương trình đòa lí cấp THPT (cả 3 khối lớp)
- Giới hạn trong phương pháp Thiết kế và Sử dụng phiếu học tập

3.4. Giá trò sử dụng của đề tài :
- Đề tài dùng ứng dụng trực tiếp cho công việc soạn-giảng của giáo viên THPT nói chung trong
hệ thống giáo dục hoặc dùng làm tài liệu tham khảo trong việc học tập của học sinh nói riêng ở
trường THPT Buôn Ma Thuột.
4/ Phương pháp nghiên cứu :
- Kinh nghiệm thực tế của việc giảng dạy đòa lí cấp THPT qua nhiều năm, đặc biệt là hơn 3 năm
đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp, phương tiện dạy-học mới, hiện đại.
- Phương pháp thử nghiệm-thực tiễn.
- Các phương pháp có liên quan đến lí luận dạy học đổi mới.
PHẦN II: NỘI DUNG, KẾT QỦA NGHIÊN CỨU
1/ Cơ sở của việc lựa chọn đề tài :
1.1.Nội dung, chương trình của Sách giáo khoa các khối lớp cấp THPT đều có liên quan
1.2. Hiện trạng dạy và học đòa lí cấp THPT
- Với nội dung, chương trình SGK như hiện nay và thời lượng như cũ thì việc dạy-học trên lớp
của giáo viên chủ yếu nghiêng về mặt lí thuyết và giảng dạy bằng các phương tiện truyền thống
như :
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Bn Ma Thuột
Email: (Website: Page 1
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
+ Bản đồ giáo khoa, bản đồ treo tường (PTDH chủ yếu)
+ Vẽ sơ đồ, lược đồ để minh họa cho nội dung bài học (vẽ bảng hoặc chuẩn bò mẫu)
* Để đảm bảo đạt được kết qủa cao trong việc dạy-học của bộ môn, ngoài các phương tiện dạy
học trên giáo viên cần phải tiếp cận nhiều phương tiện dạy-học mới, hiện đại trong đó có
PHIẾU HỌC TẬP.
2/ Khái quát chung kó năng Thiết kế và Sử dụng phiếu học tập trong dạy-học môn đòa lí
cấp THPT :
2.1. Quan niệm: Phiếu học tập là tờ giấy rời trên đó ghi các câu hỏi, bài tập, nhiệm vụ học tập kèm
theo các gợi ý, hướng dẫn, dựa vào đó HS thực hiện, hoặc ghi các thơng tin cần thiết để giúp HS mở
rộng kiến thức, bổ sung kiến thức bài học.
2.2. Chức năng:

a) Cung cấp thơng tin và sự kiện: Phiếu học tập chứa đựng thơng tin, dữ liệu hoặc sự kiện.
VD: Một đoạn văn mơ tả về bản sắc văn hóa của Tây Ngun,

Những thơng tin trên nhằm mở rộng, bổ sung làm rõ cho nội dung “truyền thống văn hóa, độc
đáo” trong bài Vấn đề khai thác thế mạnh ở Tây Ngun. Hoặc dùng làm cơ sở cho một hoạt động
nhận thức nào đó. VD: HS dựa vào những thơng tin trong phiếu học tập số 1 để trả lời câu hỏi: Đoạn
văn trên miêu tả điều gì? (những nét đặc sắc trong nền văn hóa ở Tây Ngun). Những đặc trưng đó
có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển kinh tế- xã hội của vùng ?
b) Cơng cụ hoạt động và giao tiếp: Phiếu học tập chứa đựng các câu hỏi, bài tập, u cầu
hoạt động, những vấn đề để u cầu HS giải quyết, hoặc thực hiện kèm theo những hướng dẫn, gợi ý
cách làm (Phiếu số 1 có gắn câu hỏi, phiếu số 2, phiếu số 3, phiếu số 4)
2.3.Phân loại
- Dựa vào mục đích: Phiếu học bài, phiếu ơn tập, phiếu kiểm tra.
- Dựa vào nội dung:
+ Phiếu thơng tin: Nội dung gồm các thơng tin bổ sung, mở rộng, minh họa cho các kiến thức cơ bản
của bài (phiếu số 1).
+ Phiếu bài tập: Nội dung là các bài tập nhận thức hoặc bài tập củng cố, (phiếu số 2).
+ Phiếu u cầu: Nội dung là các vấn đề và tình huống cần phải giải quyết (phiếu số 3 )
+ Phiếu thực hành: Nội dung liên quan đến những nhiệm vụ thực hành, rèn luyện kĩ năng (phiếu số
4).
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Bn Ma Thuột
Email: (Website: Page 2
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1
Núi rừng Tây Ngun in bóng của gần 50 dân tộc từ khắp các vùng đất nước hội
tụ về đây. Khơng đâu như Tây Ngun có đủ nền văn hóa của hầu hết các vùng miền của
đất nước. Tiếng sli, tiếng lượn quấn qt bên tiếng đọc trường ca Đăm Săn, tiếng khèn
mơi, kèn lá réo rắt bên tiếng cồng chiêng trầm hùng, âm vang, dân ca quan họ xoắn xt
với lí con sáo Trung Bộ, điệu hò ru con Nam Bộ mềm mại, da diết lan vào khơng gian đầy
chất sử thi Tây Ngun Một nền văn hóa đầy màu sắc đa dạng, tơn thêm vẻ đẹp đậm đà
của bản sắc văn hóa Việt Nam.

(Theo “Sổ tay địa danh du lịch các tỉnh Tây Ngun”, NXB Giáo dục, 2008).
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Buôn Ma Thuột
Email: (Website: Page 3
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
Dựa vào Atlat Địa lí Vịệt Nam trang 4-5 kết hợp với lược đồ địa hình trong SGK, hãy tìm
những thông tin cần thiết và ghi vào bảng sau:
Các vùng núi Vị trí
Hướng núi, hướng nghiêng chung của địa hình,
hình thái chung của địa hình, hướng sông,
Đông Bắc
Tây Bắc
Bắc Trường Sơn
Nam Trường Sơn
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3
Hai câu thơ sau viết về dãy núi nào ở Việt Nam?
“Một dãy núi mà hai màu mây
Bên nắng bên mưa khí trời cũng khác”
Hãy xác định dãy núi đó trên lược đồ địa hình Việt Nam (trang 30- SGK ban Cơ
bản) kết hợp với lược đồ khí hậu trang 43 để giải thích về sự khác biệt về thời tiết ở 2
sườn của dãy núi trên.

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Buôn Ma Thuột
Email: (Website: Page 4
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4
( BÀI 23-ĐỊA LÍ 12-CHUẨN )
THỰC HÀNH: PHÂN TÍCH SỰ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH TRỒNG TRỌT
1. Bài tập 1:
Dựa vào bảng số liệu và yêu cầu trong bài thực hành 23- SGK trang 98, hãy:
a) Tính tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo từng nhóm cây trồng (lấy
năm 1990 = 100%)
- Công thức tính/ Cách tính:
VD: Tốc độ tăng trưởng của lương thực năm 1995 so với năm 2005 là:
- Tương tự ta có bảng số liệu:
Bảng: Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo từng nhóm cây trồng
Cây trồng 1990 1995 2000 2005
Lương thực 100
Rau đậu 100
Cây công nghiệp 100
Cây ăn quả 100
Cây khác 100
b) Vẽ biểu đồ
400

300

200

100

Chú giải:
Biểu đồ:
c) Nhận xét:
- Tốc độ tăng trưởng:
+ Nhận xét chung: Tốc độ tăng trưởng của các nhóm cây trồng có xu hướng

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
5. Thiết kế bài giảng điện tử trên phần mềm Power Point
a) Khái niệm, vai trò của Bài giảng điện tử
BGĐT là một hình thức tổ chức bài lên lớp mà ở đó toàn bộ kế hoạch dạy học đều thực hiện
thông qua môi trường Multimedia do máy tính tạo ra.
Multimedia được hiểu là một loại đa phương tiện, đa môi trường, đa truyền thông. Trong môi
trường Multimedia, bao gồm các dạng: văn bản (text), đồ họa (graphic), ảnh động (animation), ảnh tĩnh
(image), âm thanh (audio) và phim (video clip).
Với đặc trưng cơ bản là toàn bộ kiến thức của bài học, mọi hoạt động điều khiển của giáo viên
(GV) đều được Multimedia hóa. BGĐT có vai trò to lớn đối với hoạt động nhận thức của học sinh (HS).
Trước hết với những tính năng ưu việt hơn so với các phương tiện khác, BGĐT vừa là nguồn cung cấp
thông tin, hỗ trợ hoạt động nhận thức, còn tăng cường tính trực quan, kích thích sự say mê, hứng thú đối
với môn học, đặc biệt là khả năng phát triển tư duy cho HS. Bên cạnh đó, BGĐT còn góp phần tích cực
trong việc giảm thời gian diễn giải của GV, tăng cường hoạt động nhận thức của HS.
b) Quy trình tiến hành thiết kế BGĐT
Theo Lê Công Triêm, việc tiến hành thiết kế BGĐT cần theo các bước sau:
B1) Xác định mục tiêu bài học
Để tổ chức hoạt động dạy học khoa học và đánh giá khách quan, lượng hóa kết quả dạy học
trước tiên GV cần xác định mục tiêu bài học.
Mục tiêu được đề ra nhằm vào việc đảm bảo thực hiện nhiệm vụ: Liên quan với 3 nhiệm vụ
cơ bản của lý luận dạy học, bài học thường có các mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ …
B2) Lựa chọn kiến thức cơ bản của bài dạy học, xác định đúng nội dung trọng tâm, cấu trúc các kiến
thức cơ bản theo ý định dạy học

2. Quy trình tiến hành thiết kế Bài giảng điện tử
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Buôn Ma Thuột
Email: (Website: Page 5

+ So sánh tốc độ tăng trưởng của từng nhóm cây:



- Sự thay đổi cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt (dựa vào hình 22- SGK)



- Mối quan hệ giữa sự thay đổi về tốc độ tăng trưởng với sự thay đổi cơ cấu giá trị sản
xuất ngành trồng trọt




2. Bài tập 2
a) Dựa vào bảng 23.2 trong SGK phân tích xu hướng biến động diện tích gieo trồng cây công
nghiệp hàng năm và cây công nghiệp lâu năm trong giai đoạn 1975- 2005
- Nhận xét chung (xu hướng tăng hay giảm, có liên tục hay không, loại cây công nghiệp nào có
diện tích tăng nhanh hơn):


- Cụ thể: (Từng loại cây năm 2005 so với năm 1975 tăng lên bao nhiêu ha/ gấp mấy lần, giai đoạn
nào tăng nhanh, giai đoạn nào giảm hoặc tăng chậm, giải thích)
+ Cây công nghiệp hàng năm:

+ Cây công nghiệp lâu năm:



b) Nhận xét sự thay đổi cơ cấu diện tích cây CN
1
59.2
56.1
45.2
44.3
34.9
40.8
43.9
54.8
54.9
34.5
45.1
65.5
65.1
55.7
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%

90%
100%
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Cây CN lâu năm
Cây CN hàng năm
Biểu đồ cơ cấu diện tích cây CN của nước ta
giai đoạn 1975- 2005
- Tỉ trọng diện tích cây CN lâu năm có xu hướng

…
- Tỉ trọng diện tích cây CN hàng năm có xu hướng


- Mối quan hệ giữa sự thay đổi cơ cấu diện tích cây
CN với sự thay đổi trong phân bố sản xuất cây CN





2005
Cây CN lâu năm
Cây CN hàng năm
100
80
60
40
20
%
1975

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP TRONG DẠY-HỌC ĐỊA LÍ THÁNG 03/2010
2.4. Thiết kế phiếu học tập
- Bước 1: Xác định trường hợp cụ thể của việc sử dụng phiếu học tập trong bài dạy học.
- Bước 2: Xác định nội dung của phiếu học tập, cách trình bày nội dung của phiếu học tập
và hình thức thể hiện trong phiếu học tập. Nội dung của phiếu học tập được xác định dựa vào một
số cơ sở sau: mục tiêu của bài học, kiến thức cơ bản, phân bố thời gian, phương pháp và PTDH, mơi
trường lớp học để xác định nội dung, khối lượng cơng việc trong phiếu học tập cho phù hợp.
- Bước 3: Viết phiếu học tập: Các thơng tin, u cầu, trên phiếu học tập phải được ghi rõ
ràng, ngắn gọn, chính xác, dễ hiểu. Phần dành cho HS điền các thơng tin phải có khoảng trống thích
hợp. Cách trình bày phiếu phải đảm bảo tính khoa học, thẩm mĩ.
2.5. Sử dụng phiếu học tập
Phiếu học tập là cơng cụ để GV tiến hành tổ chức hoạt động nhận thức cho HS, đồng thời là
cơ sở để HS tiến hành các hoạt động một cách tích cực, chủ động. Việc sử dụng phiếu học tập nên
được sử dụng trong dạy kiến thức mới, ơn tập, kiểm tra, thường được diễn ra theo quy trình sau:
- Giáo viên nêu nhiệm vụ học tập, giao phiếu học tập cho HS, tùy theo hình thức tổ chức dạy
học mà GV giao cho mỗi HS một phiếu hay mỗi nhóm một phiếu.
- Tiến hành quan sát, hướng dẫn và giám sát kết quả hoạt động của HS.
- Tổ chức cho một số cá nhân hoặc đại diện nhóm trình bày kết quả làm việc với phiếu học
tập. Hướng dẫn tồn lớp trao đổi, bổ sung hồn thành phiếu học tập. GV có thể u cầu HS trao đổi
chéo nhau để sửa chữa, đánh giá kết quả làm việc với phiếu học tập của nhau trên cơ sở các kết luận
của GV.
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ :
1/KẾT LUẬN:
Việc áp dụng phương pháp dạy-học, phương tiện dạy-học mới, hiện đại trong yêu
cầu hiện nay là rất cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả-chất lượng của giáo dục của tương lai; Đó
là một qúa trình lâu dài cần có sự hợp tác tích cực của cả giáo viên và học sinh, của cả hệ thống
giáo dục. Với mục đích này và trong khuôn khổ của đề tài này chắc chắn sẽ không thể đáp
ứng được hết những yêu cầu, mong muốn của quý thầy cô giáo và học sinh; tuy nhiên phần nào
cũng mở ra những hướng, những gợi ý cần thiết để chúng ta tiếp tục hoàn thiện thêm kó năng
thiết kế và sử dụng phiếu học tập.

Nội dung đề tài không lớn, tuy nhiên nó đề cập đến một trong những phương tiện
dạy-học mới, hiện đại , bản thân cũng vừa áp dụng vừa đúc rút kinh nghiệm để viết nên đề tài
này và như vậy nội dung bài viết có thể chưa thật đầy đủ Tất cả những điều này mong quý
thầy cô giáo đóng góp ý kiến để đề tài hoàn chỉnh hơn.
2/KIẾN NGHỊ:
* Đối với các giáo viên giảng dạy bộ môn đòa lí cấp THPT cần đầu tư nghiên cứu và ứng
dụng phương tiện dạy-học này.
* Việc Thiết kế và Sử dụng phiếu học tập cũng như ứng dụng vào thực tiễn là một quá
trình đòi hỏi nhiều công sức, thời gian, vật chất…vì vậy cần triển khai đồng bộ, quyết liệt và hiệu
quả, qua thực tế để rút kinh nghiệm và tiếp tục nhân rộng.
Tác giả thành thật cám ơn !
Bn Ma Thuột, tháng 03 năm 2010
G/v: Bùi Văn Tiến-Tổ Địa lí-Trường THPT Bn Ma Thuột
Email: (Website: Page 6