Cần tìm lại sự trung thực trong học văn

Cần tìm lại sự trung thực trong dạy và học Văn
Thay vì gò các em theo những khuôn mẫu có sẵn, hãy khuyến khích
các em tự tìm tòi, thể hiện các khám phá của bản thân. Thay vì kiểm tra
xem bài viết của các em có đủ ý theo dàn ý mẫu không, cần đánh giá xem
các em viết có sáng tạo, có biểu cảm, có mạch lạc và thuyết phục không.
Suốt quãng thời gian thơ ấu, tôi sống ở tỉnh lẻ và là đứa lông bông ngoài
đường chơi nhiều hơn học. Nhưng khi đó không khó lắm để kiếm một quyển
như "Gánh xiếc lớp tôi" của Viết Linh, "Dế mèn phiêu lưu ký" của Tô Hoài,
hay "Không gia đình" của Hecto Manlo nên thỉnh thoảng tôi cũng đọc sách
cho đỡ buồn.
Ở trong một môi trường chưa có nhiều thú vui giải trí thì việc đọc sách là
việc rất tự nhiên, ngay cả với trẻ con cấp 1. Học sinh lớp 3 tự đi bộ một
quãng xa đến thư viện đọc sách là chuyện bình thường.
Còn nhớ khi học lớp 4, mỗi giờ trả bài tập làm văn, cô giáo lại đọc các
bài văn được điểm từ 8 trở lên trước lớp, chỉ ra cái hay của bài văn và những
chỗ chưa phù hợp hoặc có thể phát triển sâu hơn. Suốt cả năm học tôi chỉ có
một lần được cô đọc bài trước lớp, và đó là vinh dự để đời. Cũng cả năm học
đó, tôi chỉ thấy có một bài văn được 9 điểm, thực sự hay và đến giờ tôi vẫn
nhớ. Khi đó và cả những năm sau này, nếu có nhìn thấy sách tham khảo, tôi
sẽ nghĩ ngay đó là sách dành cho giáo viên.
Thời gian học phổ thông, tôi chỉ học văn vào loại khá. Nhưng cái sự
không ngại đọc, không ngại viết của tôi lại trở thành ưu thế đáng kể khi vào
đại học và nhất là khi đi làm. Tôi thấy rất ngạc nhiên khi nhiều người có
bằng cấp, thậm chí học thạc sỹ ở nước ngoài về vẫn viết ra những đoạn văn
ngây ngô, những câu văn sai ngữ pháp, không rõ định nói cái gì.
Mỗi khi cần viết công văn, tờ trình gì, họ nhất thiết phải làm theo mẫu,
chứ không có khả năng thể hiện quan điểm của bản thân về vấn đề một cách
ngắn gọn, mạch lạc, thuyết phục, theo đúng phong cách văn bản khoa học.
Nhiều văn bản phải sửa đi sửa lại vài ba lần trước khi tạm ổn để sử dụng, tốn
không ít giấy mực. Có những đoạn người phụ trách đành phải viết chính xác
từng từ cho nhân viên đánh máy lại, cả hai đều bực mình và mệt mỏi. Vậy

để thấy việc học viết văn là vô cùng cần thiết, ngay cả đối với công việc đơn
giản hằng ngày của nhân viên văn phòng.
Không phải ai cũng có khả năng và nhu cầu học để sáng tác ra những tác
phẩm văn học có giá trị, nhưng được đào tạo để có khả năng thể hiện quan
điểm của mình bằng văn bản với văn phong phù hợp là điều tối cần thiết mà
nền giáo dục phổ thông phải làm cho được.
Nền giáo dục của chúng ta hiện tại không chỉ tụt hậu so với nước ngoài mà
còn tụt hậu so với chính chúng ta những năm trước đây. Hiện tại, số đông
học sinh THCS, THPT cảm thấy ngại chạm vào bất cứ cuốn sách nào có
nhiều chữ, chỉ thích đọc chuyện tranh và vào Internet, chơi game. Số chăm
chỉ học thì chấp nhận học theo văn mẫu, viết đủ ý để lấy điểm cao chứ
không được dạy để cảm thụ văn học và thể hiện nó bằng ngôn ngữ của mình.
Với tư cách là cán bộ nơi các em thực tập, tôi đã từng hướng dẫn một số
sinh viên của của các trường đại học có tiếng viết luận văn, chuyên đề tốt
nghiệp. Tất nhiên trong một nhóm có người khá, người kém hơn, nhưng
phần nhiều những gì các em đưa vào luận văn của mình là tài liệu cóp nhặt
từ Internet, báo chí, từ các báo cáo, số liệu của đơn vị thực tập mà ít có
những đánh giá, so sánh, nhận xét của cá nhân. Các giải pháp đưa ra phần
nhiều ngây ngô, cảm tính hoặc chung chung chứ không dựa trên những phân
tích, đánh giá cụ thể từ các số liệu được cung cấp.
Thực sự không hiểu nổi với những luận văn vừa rời rạc, vừa lủng củng như
vậy mà em nào cũng được chấm 8 - 9 điểm, thậm chí cao hơn.
Vấn đề chúng ta cần xem lại có lẽ là quan điểm đối với việc dạy và học
môn văn từ các cấp phổ thông cho đến giảng đường đại học. Thay vì gò các
em theo những khuôn mẫu có sẵn, hãy khuyến khích các em tự tìm tòi, thể
hiện các khám phá của bản thân. Thay vì kiểm tra xem bài viết của các em
có đủ ý theo dàn ý mẫu không, cần đánh giá xem các em viết có sáng tạo
không, có biểu cảm không, có mạch lạc và thuyết phục không.
Bản thân các tác phẩm văn học luôn là sự tìm tòi, thể hiện quan điểm của
cá nhân trước những vấn đề cụ thể, trong một bối cảnh lịch sử cụ thể. Vì vậy

cảm thụ và phân tích nó cũng có muôn ngàn cách, miễn là có thể bằng các
dẫn chứng, lý lẽ thuyết phục được người đọc đồng tình với quan điểm của
mình. Không thể coi một dàn ý nào đó là chuẩn mực, đúng tuyệt đối và buộc
phải tuân theo.
Đối với bậc học ĐH, CĐ, cần có những hướng dẫn cụ thể về cách viết văn
nghị luận khoa học: Cấu trúc câu cần đơn giản, dễ hiểu, dùng từ chính xác,
đơn nghĩa, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về trích dẫn tài liệu Thứ
chúng ta cần chuẩn hóa nhất là phương pháp viết chứ không phải nội dung
viết, hay nói cách khác, là các em viết như thế nào chứ không phải các em
viết cái gì.
Khen những cái mọi người đều khen, chê những cái mọi người đều chê bằng
những lý lẽ có sẵn mà không có chính kiến của bản thân sẽ tạo ra một lớp
người với tư duy què quặt, sống thụ động, hoạt động theo phong trào như
những cỗ máy. Một xã hội bao gồm những người không có chính kiến, sống
không lý tưởng, sẵn sàng đặt sự tiện lợi nhất thời cho bản thân lên trên lợi
ích lâu dài của cộng đồng là một xã hội nguy hiểm, không bền vững.
Văn học, bên cạnh tư cách là công cụ biểu đạt quan điểm cá nhân còn là
công cụ hữu hiệu để giáo dục đạo đức, lý tưởng cho thế hệ trẻ. Vì vậy học
văn cần bắt đầu từ học cách sống trung thực với xã hội và với chính bản thân
người học. Trên thực tế, chúng ta chỉ "nói dối" và "ăn cắp" nếu những việc
đó có lợi và không bị trừng phạt, hoặc khi sự thật không được khuyến khích.
Đã đến lúc cần xem xét một cách nghiêm túc cách dạy và học môn văn ở
trường phổ thông để khuyến khích sự trung thực vô cùng cần thiết ấy.