TƯ DUY "XÔI THỊT" TRONG VĂN CHƯƠNG

Xin hãy bỏ tư duy “xôi thịt” trong văn chương
Thời gian gần đây trên các giá sách, người ta thấy xuất hiện nhiều tác
phẩm của một số tác giả một thời được coi là “có vấn đề” như
Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Khôi. Hội Nhà văn Hà
Nội trong các năm gần đây cũng đã trao tặng giải thưởng cho các
tác giả được coi là “gai góc”, “có vấn đề” như Nguyễn Xuân
Khánh, Hoàng Hưng, Nguyễn Huy Thiệp, Võ Thị Hảo, Vũ Bão.
Và đặc biệt là vừa qua, 5 tác giả Nhân văn giai phẩm đã được trao
tặng Giải thưởng Nhà nước cho những đóng góp trong lĩnh vực
văn học nghệ thuật. Hình như đang có một cuộc “tổng rà soát” lại
những giá trị đích thực một thời đã bị bỏ qua, thậm chí vùi dập.
Dưới đây cuộc trao đổi với nhà thơ Bằng Việt, Chủ tịch Hội liên
hiệp Văn học Nghệ thuạt Hà nội, người từng nhiều năm làm công
tác lãnh đạo văn hoá, văn nghệ Thủ đô.
Không trao cho Ba người khác không phải vì huý kị
Những năm gần đây, Hội Nhà văn Hà Nội đã trao giải thưởng cho rất
nhiều tác giả mà xưa nay được coi là “gai góc”, “có vấn đề”.
Thông điệp này nói lên điều gì?
Câu hỏi này có lẽ nhà văn Hồ Anh Thái (Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội) trả
lời thì hợp lý hơn chăng? Nhưng với tư cách là người chịu trách
nhiệm quản lý văn hoá, văn nghệ Thủ đô đồng thời cũng là người của
hội đồng xét giải, tôi khẳng định đó là những tác phẩm tốt nhất về giá
trị nghệ thuật trong các thời điểm đó. Hay nói cách khác, họ được giải
vì sản phẩm của họ tốt hơn (tất nhiên là theo đánh giá của Hội đồng
xét giải) chứ không vì bất cứ lý do nào khác.
Có đúng thế không khi nhiều người cho rằng giải thưởng thơ trao cho
Phan Thị Vàng Anh chưa thuyết phục và văn xuôi còn có những
tác phẩm xứng đáng hơn như Ba người khác của Tô Hoài chẳng
hạn?
Đúng là nhìn chung, chất lượng tác phẩm được giải năm nay so với năm
ngoái đều kém hơn về mọi mặt. Ví dụ như thơ, năm ngoái tập thơ

Hành Trình của Hoàng Hưng hơn hẳn tập Gửi VB của Phan Thị
Vàng Anh năm nay về cả chiều sâu của tư duy, độ chín của tư tưởng.
Văn xuôi cũng vậy. Năm 2006, Mẫu thượng ngàn của Nguyễn Xuân
Khánh cũng có tầm cao hơn nhiều so với cuốn của Vũ Bão năm nay.
Về lý luận phê bình cũng vậy. Năm ngoái trao cho Nguyễn Huy Thiệp
cũng rát xứng đáng.
Còn Ba người khác của nhà văn Tô Hoài. Phải chăng vì tác phẩm đụng
chạm đến nỗi đau Cải cách ruộng đất nên Hội đồng đã “nâng lên,
đặt xuống” để rồi cuối cùng bỏ ra?
Về Ba người khác, đây không phải là tác phẩm xuất sắc nhất về giá trị nghệ
thuật của nhà văn Tô Hoài. Tác phẩm này lại được tác giả viết từ năm
1991 (cách đây 16 năm) nên cũng không phải là sáng tác mới. Đó là
những lý do chính khiến tác phẩm này không được giải. Việc trao giải
cho nhà văn Vũ Bão là nhằm khuyến khích cho những tìm tòi, sáng
tạo trong lĩnh vực nghệ thuật. Tuy nhiên, ở tác phẩm này văn chương
trào lộng chỉ mới dừng lại ở mức trào lộng. Có lẽ cũng không loại trừ
do đây là tác phẩm cuối cùng của Vũ Bão nên nếu có một chút nghĩa
tình với người đã mất cũng không có gì xa lạ với tâm lý chung của
người Việt Nam ta.
Đối với Thế giới không còn trăng của Nguyễn Trọng Tạo và Gửi VB của
Phan Thị Vàng Anh. Tại sao không phải là tác phẩm này mà lại là
tác phẩm kia được giải?
Thế giới không còn trăng của Nguyễn Trọng Tạo có nhiều ý kiến ủng hộ
nhưng đén khi bỏ phiếu lại thấp hơn. Đây cũng là điều thường thấy
trong tất cả các cuộc bình chọn, xét tuyển hay trao giải dù ở bất cứ
quốc gia nào cũng thế. Là Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ
thuật, tôi khẳng định rằng tất cả các giải thưởng của chúng tôi hiện
nay không phải chịu bất cứ áp lực nào bởi sự điều hành, chỉ đạo của
bất cứ ai. Chúng tôi tôn trọng mọi sự sáng tạo và không đặt ra những
vùng “cấm kị”.

Ông Phạm Quỳnh rất giàu tinh thần dân tộc
Thời gian gần đây, một số tác giả thuộc dạng “có vấn đề” đang được nhìn
nhận, đánh giá lại, kể cả những người trước đây bị xếp vào loại
“Đại Việt gian bán nước” như cụ Phạm Quỳnh chẳng hạn. Theo
anh, đây có phải là hiện tượng bất thường?
Theo tôi, việc nhìn nhận, đánh giá lại các tác giả này là nằm trong lộ trình
Đổi mới. Trước đây, một số tác giả vì lý do này hay lý do khác đã bị
hạ thấp cả về nhân cách lẫn tư tưởng sáng tạo nên giờ đây, chúng ta
cần phải khôi phục lại vị trí xứng đáng của họ. Ví dụ như việc đánh
đồng sự “ngộ nhận chính trị” của Phạm Quỳnh với “một học giả uyên
bác” Phạm Quỳnh là điều không nên và không công bằng đối với ông.
Giờ đây, một số tác phẩm của Phạm Quỳnh sau khi được dịch và
nghiên cứu một cách bài bản, khoa học đã cho thấy một Phạm Quỳnh
rất giàu tinh thần dân tộc và những đóng góp của ông cho đất nước là
rất đáng kể.
Còn các tác giả khác như Phan Khôi, Nguyễn Văn Vĩnh…
Cụ Phan Khôi là nhà nho uyên bác. Bài thơ Tình già của cụ ra đời trước Thơ
mới nhiều năm nên có thể nói cụ là người khởi xướng phong trào Thơ
mới cũng không sai. Nhà báo, học giả Nguyễn Văn Vĩnh cũng thế.
Ông đã đưa được rất nhiều nét tinh hoa của văn hóa phương Tây vào
Việt Nam những năm đầu thế kỉ XX. Được biết Trung tâm Văn hóa
Đông Tây đang có chủ trương in lại một số tác phẩm của các tác giả
thuộc dạng “có vấn đề” này và tôi cho đó là một việc làm tốt, thể hiện
đúng tinh thần đổi mới của Đảng trong lĩnh vực văn học nghệ thuật.
Trong văn chương không có chỗ cho tư duy “xôi thịt"
Còn đối với các tác giả Nhân văn giai phẩm, nhiều người trong số họ đã
được trao tặng Giải thưởng Nhà nước…?
Đúng là như vậy. Họ đã từng có những đóng góp đáng kể cho nền văn học
nước nhà trong một giai đoạn khá dài. Giờ ghi nhận và hoàn trả lại
chính xác những giá trị cho họ cũng là lẽ công bằng trong tiến trình

Đổi mới và xin nhấn mạnh rằng đây không phải là tư tưởng hữu
khuynh. Không dừng lại ở đây mà đã đến lúc phải nhìn nhận, xem xét
lại những đóng góp của các nhà văn sống ở Miền Nam trước năm
1975 và cả các nhà văn hải ngoại. Chúng ta đang làm chủ đất nước
nên phải có trách nhiệm và có cả quyền để làm việc này một cách
trung thực và sòng phẳng. Những giá trị nghệ thuật đích thực thì bao
giờ và ở đâu cũng được tôn trọng.
Nghe nói có một giáo sư nổi tiếng khi nhận được tin những người tham
gia Nhân văn được giải thưởng Nhà nước đã phán một câu rất…
“chiếu trên” rằng không thèm ngồi chung chiếu với đám Nhân văn
giai phẩm. Nếu chuyện đó có thực, anh thấy thế nào?
Tôi không biết có ai nói câu đó không nhưng nếu như điều đó có thật thì đấy
chỉ là ý kiến cá nhân và nó thể hiện trình độ, tư duy không đồng đều
của giới trí thức, học giả nước nhà. Điều này cũng là bình thường
trong quan hệ xã hội. Trong số 5 người thì 4 người đã mất (còn lại duy
nhất là nhà thơ Hoàng Cầm) chứ nếu biết chuyện này, biết đâu có
người trong số họ lại chả bảo “May quá, chúng tôi cũng không muốn
(hay không thèm?) ngồi cùng chiếu với ông đó”.
Nhưng cũng có thể vị giáo sư kia đúng?
Ở đây không bàn chuyện đúng sai mà chỉ riêng việc phân chia hàng lối, thấp
cao trong văn học nghệ thuật đã thể hiện tư duy ‘xôi thịt” cỗ làng. Xin
hãy bỏ trò “xôi thịt” trong thơ vì đây không phải là lối suy nghĩ đàng
hoàng của những người làm văn học với tinh thần cầu thị.
Xin cám ơn anh!