SKKN - Rèn luyện tư duy học sinh trong giờ văn

Chuyên đề :
rèn t duy cho học sinh trong giờ văn
Môn văn học ở nhà trờng phổ thông cơ sở là môn học vô cùng quan trọng nó đã
bồi dỡng giáo dục cho học sinh tình yêu quê hơng đất nớc, lòng yêu thng con ngời,
căm ghét áp bức bóc lột bất công. Và cũng qua môn văn giúp các em hình thành
nhân cách phẩm chất của ngời lao động nuôi dỡng các em vơn tới cuộc sống đẹp.
Những tác phẩm văn học nào học sinh phổ thông cơ sở đợc học tập lại không nhiều.
Cho nên rèn bộ óc suy nghĩ làm việc sáng tạo độc lập càng có ý nghĩa đặc biệt quan
trọng và là vấn đề trọng tâm để nâng cao chất lợng giờ văn trên lớp. Để làm việc
tâm ngời thầy giáo phải suy nghĩ, tìm tòi áp dụng các phơng pháp giảng dạy phù hợp
với từng khối lớp,từng đối tợng,từng thể loại,từng tác phẩm văn học. . . Chính vì vậy
nên nhóm văn Tiếng Việt trờng THCS Giao Tân đã họp bàn thống nhất triển khai
chuyên đề :Rèn t duy cho học sinh trong giờ văn.
Vậy muốn tìm phơng pháp suy nghĩ,rèn t duy cho học sinh trong giờ văn thì
trớc hết ngời thầy giáo phải chú ý dạy học sinh,phân tích tác phẩm văn học. Trong
việc rèn t duy thì việc rèn t duy bình thờng là quan trọng nhất bên cạnh đó việc
rèn t duy lô gích cũng không kém phần quan trọng. Rèn t duy hình tợng là rèn sự
suy nghĩ phán đoán nhận xét, đánh giá ngôn ngữ nghệ thuật để khám phá hình t ợng
với từ đó vơn lên cảm thụ hình tợng và cuôí cùng chủ động tích cực tìm hiểu cuộc
sống.
Cụ thể khi dạy bài thơ Nhớ rừng của nhà thơ Thế Lữ ở lớp 8 phải dạy học sinh
thấy đợc hình tợng chính, bảo đảm toàn bộ bài thơ là hình tợng con hổ. Thắm đợm
trong từng câu từng chữ là nỗi nhớ rừng của con hổ. Nỗi nhớ ở đây đợc biểu hiện
một cách mãnh liệt, có khi trở thành dữ dội nhiều khía cạnh của
tình cảm nhớ bâng quơ. . . Nỗi nhớ ở đây giống nh nỗi nhớ của một anh hùng
chứ không phải là nỗi nhớ của một kẻ nhỏ bé tầm thờng.
Vì vậy khi giảng, phải làm sao hớng toàn bộ sự suy nghĩ của các em về hình tợng
của con hổ để phân tích và phát hiện các tín hiệu nghệ thuật rồi từ phân tích tín hiệu
nghệ thuật ấy rút ra giá trị nội dung. Ngay từ đầu bài thơ giáo viên phải giúp học
sinh tởng tợng con hổ bị nhốt trong cũi sắt. Nó đang nằm dài cho ngày tháng dần
qua nhng nó vẫn âm ỉ trong lòng một thái độ căm hờn ghê gớm từ đó hớng học sinh

suy nghĩ tìm hiểu cách dùng từ đặt câu của tác giả ở câu thơ đầu: Gậm một khối
căm hờn trong cũi sắt tác giả dùng động từ gặm ở đầu câu, từ khối đi với từ
chỉ thái độ căm hờn. Câu thơ có tới 7 từ thanh trắc và cũng là những từ có âm
cuối Gậm một khối , cũi sắt Gợi sự dồn nén chịu tội cao độ, Hổ cảm thấy nhục
nhã vì mình bị sa cơ nhục nhã. Nó trở thành lũ đồ chơi cho lũ ngời nhỏ bé nhng
1
lại ngạo mạn ngẩn ngơ . Hổ không chịu nổi cảnh bầy gấu dở hơi và cặp báo vô
t lự nên nó căm hờn, nó thấy nhục nó khinh ghét tất cả. Giờ đây nó chỉ còn làm chủ
giấc mơ của mình trong giấc mơ ấy cuộc đồi tự do xa kia của nó hiện ra với tất cả
những gì đẹp đẽ, huy hoàng nhất. Tiếp đó giáo viên lại gợi ý cho học sinh suy nghĩ
tiếp về hình tợng con hổ khi nó nhớ lại cuộc sống xa kia ở chốn rừng hoang. Nó nhớ
những gì ?Trớc hết hổ nhớ cảnh núi rừng với gió gào ngàn, giọng nguồn hét núi, nhớ
tiếng hét dữ dội thành hơi dài nh bản trờng ca hoà với gió ngàn với tiếng nớc đổ, nhớ
bớc chân dõng dạc đờng hoàng, nhớ ánh mắt quắc lên làm mọi vật phải im hơi. Nỗi
nhớ đó của hổ đợc tác giả diễn tả bằng những hình ảnh thật hùng tráng, mạnh mẽ,
thể hiện cuộc sống đàng hoàng, đĩnh đạc của vị chúa tể sơn lâm. Sau đó hổ nhớ lại
những kỉ niệm đẹp nhất của mình. Vào những đêm trăng sáng, những ngày ma ngàn
núi rừng rung chuyển, những buổi bình minh đẹp, những buổi chiều tà. . . Vậy muốn
giúp học sinh nắm đợc nỗi nhớ đó giáo viên yêu cầu học sinh suy nghĩ phát hiện tín
hiệu nghệ thuật tác giả sử dụng trong đoạn thơ : Nào đâu những đêm vàng bên bờ
suối. . . Than ôi!Thời oanh liệt nay còn đâu ?Đoạn thơ tác giả đã lặp lại 4lần câu
hỏi tu từ nào đâu ?với cách dùng từ gợi tả màu sắc, âm thanh, hình ảnh ẩn dụ
những đêm vàngnhững đêm trăng sáng mọi vật nh đợc nhuốm vàng ,ánh trăng nh
vòng tròn nhảy trong không gian. Đó là thời vui tơi thơ mộng ,con hổ nằm nguyên.
Nhng cách miêu tả của tác giả không chỉ vẽ lên cảnh đẹp đáng nhớ nhất của vị chúa
tể son lâm mà còn thể hiện nỗi suy t trong tâm hồn con hổ. Nỗi nhớ diễn ra dồn dập
,khôn nguôi nên nó đã thốt lên lời than : Than ôi !Thời oanh liệt nay còn đâuchấm
dứt sự hồi tởng quá khứ đầy hào quang. Và nó trở về với hiện thực tẻ nhạt đơn điệu.
Đoạn thơ cuối cùng học sinh lại suy nghĩ về hình tợng con hổ đang khinh bạc coi th-
ờng cuộc sống thực tại giả dối ,tầm thờng đang diễn ra xung quanh nó :

Ghét những cảnh không đời nào thay đổi
Những cảnh sửa sang ,tầm thờng giả dối
Hoa chăm ,cỏ xén ,lối thẳng cây trồng
Tất cả cũng đều là học đòi ,bắt chớc vẻ hoang vucủa chốn nghìn năm cao cả
âm u. Nó trở về với cuộc sống tự do phóng khoáng ,tha hồ vùng vãy tung hoành.
Nhng một sự thực hổ đang bị giam trong cũi sắt chúa tể sơn lâm đành thả hồn mình
theo giấc suy ngẫm để đợc sống những giây phút oanh liệt ,xua tan những ngày ảm
đạm ngao ngán của mình.
Nh vậy sau khi suy nghĩ phát hiện các tín hiệu nghệ thuật bao trùm toàn bộ bài
thơ là nghệ thuật nhân hoá hổ nh con ngời có hành động nội tâm qua biện pháp so
sánh đối lập giữa hịên tại và quá khứ, giữa hổ với những con ngời, những con vật
xung quanh với sự giam cầm và sự tự do, giữa địa vị chúa tể với địa vị nô lệ. Toàn
bộ bài thơ là lờ con hổ bị giam cầm ở vờn bách thú nói lên nỗi uất hận của mình đối
2
vơid cuộc đời tù túng, lòng khing ghét với cuộc đời tầm thờng giả dối xung quanh
luyến tiếc cuộc đời xa. Bài thơ không chỉ nói về tâm trạng con hổ mà mợn lời con
hổ bài thơ muốn nói lên tâm trạng của ngời dân nô lệ sống trong xã hội thực dân
phong kiến. Đó cũng chính là tâm trạng của tác giả. Tác giả cảm thấy bế tắc trớc
cuộc sống, chán trờng với thực tại, khao khát một cuộc đời tự do phóng khoáng mặc
dù cha đợc định hớng rõ ràng.
Qua việc làm trên đã giúp học sinh trong quá trình suy nghĩ biết liên kết các
hình ảnh, nghệ thuật của tác phẩm lại hớng vào hình ảnh chung. Đó là cách rèn t
duy hình tợng cho học sinh.
Nhng không phải giờ văn nào, tác phẩm văn học nào ta cũng rèn t duy cho học
sinh khác nhau để nâng cao chất lợng giờ văn trên lớp.
Ngoài ra muốn nêu phơng pháp suy nghĩ cho học sinh ngời thầy phải suy nghĩ
nghiền ngẫm chọn lọc để phát hiện đến kiến thức cơ bản, trọng tâm của tác phẩm
văn học.
Ví dụ: khi dạy bài thơ Khi con tu hú của nhà thơ Tố Hữu chúng ta cần xác định
chính xác kiến thức trọng tâm của bài là tâm trạng của tác giả khi nghe chim tu hú

kêu. Kiến thức cơ bản của bài thơ là cảm nhận của nhà thơ về cảnh tợng mùa hè ở
quê hơng khi nghe tiếng chim tu hú kêu. Từ xác định kiến thức nội dung cơ bản
trọng tâm cơ bản đó chúng ta hỡng dẫn học sinh suy nghĩ để phân tích đánh giá từng
đơn vị kiến thức giúp các em nắm đợc nội dung, giá trị nghệ thuật nỏi bật của bài
thơ.
Hay khi dạy bài thơ Lấy củi của Sóng Hồng chúng ta cần hớng dẫn học sinh
suy nghĩ về cảnh tợng lao động khỏ sai của ngời tù khi đi lấy củi sờn non. Cảnh đó
đợc diễn tả ngay câu thơ đầu với âm điệu nhẹ nhàng, thanh thản nh nmột câu ca dao.
Song sang câu thơ thứ hai nhịp câu thơ lại khác từ lời kể sang giãi bày tâm trạng.
Câu thơ trĩu một nỗi buồn, nỗi băn khoăn day dứt. Từ đó gợi cho học sinh suy nghĩ
xem có gì không bình thờng ở đây? Nghe tiếng chim kêu vợn hót, đãng lẽ con ngời
phải vui thế mà nhà thơ của chúng ta lại bồn chồn ruột gan. Sau đó lại hớng dẫn học
sinh suy nghĩ tiếp? Vậy tại sao nhà thơ của chúng ta lại bồn chồn ruột gan?
Vì Đồng bào đau xót lầm than
Mà ai nắng xế sơng tan qua ngày
Hai câu thơ tác giả vẽ lên hai cảnh đối lập đồng bào thì đau xót lầm than- mà ai
( chính là tác giả)ngời chiến sỹ cách mạng phải tù đầy đơn lẻ. Và đến dây học sinh
sẽ hiẻu đợc nguyên nhân mà nhà thơ bồn chồn, nhà thơ đang đau xót trớc cảnh đồng
bào đang trong cảnht lầm than nô lệ. Trong khi đó nhà thơ- ngời làm chiến sỹ cách
mạng đang bị tù đầy, mất tự do, xa rời cuộc đấu tranh
? Tại sao tác giả lại có tâm trạng đó?
3
Vì mọi suy nghĩ mọi tình cảm của tác giả đều hớng về đất nớc đang bị nô lệ,
nhân dân đang đói khổ.
Từ tâm trạng nh vậy thầy lại gợi cho học sinh suy nghĩ xem ý nghĩ của ngời tù
nh thế nào? Đợc diễn đạt bằng hình ảnh nghệ thuật nào?
Bốn câu thơ mới khác hẳn với bốn câu thơ trên không còn dừng lại ở nghĩa đen
Đốt củi lấy than câu thơ đã đa ra ý nghĩa nóng bỏng Đốt lên ngọn lửa cách
mạng. những từ miêu tả hành động Đót cho. . . . cho hồng kết hợp với cách ngắ
nhịp 3/3 4/4 tạo ra âm hởng mạnh mẽ, từ ngọn lửa hồng cháy từ ngọn lửa căm

thù, uất hận những ngời tù đày bỗng sáng vụt lên, sôi sục lên thành anh hùng:
Có về không, có về không
Bớc mau, mau bớc non sông đang chờ
Tràn về với ngôn ngữ nhịp điệu câu thơ còn mạnh mẽ sôi động. Câu thơ Có về
không vang lên nh một lời chất vấn phải trả lời ngay, và câu nói với cấu trúc câu
kiểu câu mệnh lệnh Bớc mau, mau bớc là sự gần gũi thôi thúc, mà bất cứ ai nghe
thấy cũng không thể chậm trễ, chần chừ. Đó là những câu thơ vợt ngục thể hiện
khát vọng tự do, khát vọng chiến đấu mãnh liệt của ngời chiến sĩ cách mạng yêu n-
ớc, thơng dân căm thù giặc ssau sắc. Teong vế cuối âm điẹu lãng mạn của ngôn
ngữ, hình tợng thơ bay bổng cảm hứng lạc qaun cách mạng của tác giả- ngời tù cách
mạng cũng cất cánh ngân vang.
Những việc làm trên khi hớng dẫn học sinh tìm hiểu bài thơ Lấy củi của Sóng
Hồng chính là chúng ta đã rèn t duy lô gíc cho học sinh nhiều nâng cao chất lợng
nhà văn.
Qua những việc làm ở trên ta thấy muốn rèn sự suy nghĩ, rèn tác phong cho học
sinh thì trớc hết
- Ngời thầy giáo phải suy nghĩ nghiền ngẫm tác phẩm văn học phát hiện trong những
kiến thức trọng tâm, cơ bản của tác phẩm văn học.
- Việc t duy cho học sinh thì rèn t duy của học sinh là quan trọng nhất bên cạnh đó
rèn t duy lo gíc cũng không kém phần quan trọng.
- Muấn rèn t duy cho học sinh thì phải chú ý khâu phân tích, giảng bình đánh giá tác
phẩm văn học.
- Trên đây là những định hớng trong việc rèn t duy cho học sinh trong giờ văn tổ
chuyên môn triển khai học tập
- Tiếp theo các nhóm chuyên môn trao đôi bài dạy và áp dụng chuyên đề trong bài
dạy và nhóm tổ chuyên môn sẽ họp đánh giá triển khai áp dụng chuyên đề.
Ngời viết
4

5