MỘT MÙA XUÂN NHO NHỎ

“MỘT MÙA XUÂN NHO NHỎ”
(Về bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải, SGK Ngữ Văn9, tập hai)
Nếu biết được rằng Mùa xuân nho nhỏ ra đời lúc nhà thơ Thanh Hải đang giành giật với
tử thần từng phút sống (….Em nâng cho anh nằm/ Giữa những cơn khóc thầm/ Em quạt
cho anh ngủ)
(1)
, ta sẽ càng xúc động, cảm phục trước tình yêu cuộc sống, khát vọng hoà
nhập và dâng hiến hồn nhiên, trong sáng đến lạ lùng của tác giả. Được viết vào thàng 11-
1980, một tháng trước lúc nhà thơ trút hơi thở cuối cùng, bài thơ được nhạc sĩ Trần Hoàn
phổ nhạc và từ đó đã đồng hành cùng bao nhiêu mùa xuân.Bài thơ mở đầu bằng bức tranh
thiên nhiên mùa xuân mang sắc màu và âm thanh quen thộc của đồng quê. Bình dị, tươi
trong, chứa đựng sự sống và niềm vui. Cảnh và tình hoà quyện. Đó là màu tím biếc của
bông hoa dân dã soi bóng, hài hoà trên mặt nước song xanh thấm đẫm bóng trời xanh, là
tiếng hót cao vang của con chim chiền chiện vút lên từ bãi sông, ruộng lúa làm sao động
khoảng trời. Còn thi nhân yêu đời thì lắng nghe, phát hiện và thụ cảm cùng với bao trìu
mến, nâng niu:Mọc giữa dòng sông xanhMột bông hoa biêng biếcƠi con chim chiền
chiệnHót chi mà vang trời.Trong khát vọng nắm bắt trọn vẹn hương vị cuộc đời của một
người ý thức được kiếp người hữu hạn, cảm nhận thính giác đã chuyển hoá thành thị giác,
cái vô hình trở thành cái hữu hình: Từng giọt long lanh rơi/ Tôi đưa tay tôi hứng. Tiếng
chim chiền chiện thả vào không gian trong suốt của mùa xuân được cảm nhận thành từng
giọt mang màu sắc long lanh. Câu thơ gợi nhớ đến lời thơ Tồ Hữu: Tôi lắng nghe tiếng
đời lăn náo nức/Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu. Cùng một niềm tha thiết yêu đời,
chỉ khác nhau cảnh ngộ.Sáu dòng thơ đầu không có một chữ xuân nào mà ta vẫn thấy
chàn ngập không khí mùa xuân qua những hình ảnh và âm thanh đặc trưng, tiêu biểu.
Giữa các dòng thơ hầu như không có hiệp vần ( trừ hai tiếng rơi và trời) mà nhạc tình vẫn
trần đầy do hiệu quả hài thanh trong các tiếng- một trong những đặc điểm của thơ ca
đưng đại. Để ý thêm, ta sẽ thấy sự đăng đối ngầm giữa từng đôi câu thơ một trong sáu
dòng thơ: hài hoà giữa diện và điểm, phông nền và nét nhấn của từng bức tranh xuân. Tất
cả tạo cho bài thơ lực hấp dẫn ngay từ những khúc dạo đầu.Cảm hứng trữ tình công dân
thấm sâu trong tâm hồn lớp nhà thơ xuất hiện sau cách mạng tháng tám, trưởng thành qua
hai cuộc kháng chiến đã dẫn dắt thi tứ mở hướng về phía mùa xuân cho đất nước. Hình

ảnh đất nước vào xuân với nhịp điệu rộn ràng, xôn xao, hối hả không tìm ở đâu xa mà tìm
ngay trong hình ảnh người lính hành quân bảo vệ bờ cõi và người nông dân lao động trên
đồng, tiêu biểu cho một dân tộc ngàn năm tay cày, tay súng. Sự đối xứng của hai hính
ảnh
đi liền với hai chữ mùa xuân trùng điệp tự nó tạo nên giai điệu rộn ràng, một không khí
khẩn trương sôi nổi, chẳng cần tác giả phải chua thêm: Tất cả như hối hả/Tất cả như xôn
xao. Nhạc sĩ Trần Hoàn rất tinh khi cắt bỏ hai dòng thơ này không đưa vào bản nhạc.Đất
nước như vì sao/ Cứ vượt lên phía trước là một so sánh độc đáo, mới lạ, nảy sinh trong
hoàn cảnh cụ thể nhưng mang giá trị khái quát cao. Toả sáng vĩnh hằng, đất nước trong
quá khứ và hiện tại cứ bền bỉ và vượt lên qua bao giânnn vất vả, bất chấp mọi kẻ thù, như
một thiên thể giữa bầu trời nhân loại. Đặt vào bối cảnh đất nước những năm 1975 – 1980
với những ngặt nghèo của hai cuộc kháng chiến chống đói nghèo lạc hậu và bảo vệ chủ
quyền dân tộc, hình ảnh so sánh trên thật có ý nghĩa. Có nét gần gũi với Nguyễn Đình Thi
trong cảm hứng về đất nước: Anh yêu em như anh yêu đất nước/ Vất vả đau thương tươi
thắm vô ngần nhưng một bên thì da diết xót xa, một bên lại vững vàng rắn rỏi.Rung cảm
thiết tha trước mùa xuân đất nước, nhà thơ bộc bạch một ước nguyện chân thành:Ta là
con chim hótTa làm một cành hoaTa nhập vào hoa càMột nốt trầm xao xuyếnCái tôi đã
chuyển hoá thành cái ta, điệp lại nhiều lần như liệt kê, nhấn mạnh thể hiện sự hoà điệu
với mọi người trong ước vọng chung là góp sức xuân của từng cá nhân cho mùa xuân đất
nước. Nhà thơ muốn hoá thân vào tiếng chim hót báo hiệu và thức tỉnh, một cành hoa tô
điểm cho núi sông, một nốt trầm xao xuyến trong khúc ca phấn chấn tự hào động viên
khích lệ. Bài thơ có sự ứng chiếu trong kết cấu: Bông hoa tím soi bóng dòng sông, con
chim chiền chiện với tiếng hót long lanh ở đầu bài thơ, những hình ảnh dung dị của mùa
xuân, đến đây được láy lại trở thành ẩn dụ cho mùa xuân nho nhỏ. Ta bống thấm thía
nhan đề của bài thơ. Vì mỗi cuộc đời như một mùa xuân thể hiện niềm tự tin, tự hào của
con người trong tư thế tự do và làm chủ. Trước Thanh Hải đã có Mùa xuân xanh, mùa
xuân chín, một nhà xuân
(2)
…còn mùa xuân nho nhỏ thân thương đến lúc này ta mới gặp
lần đầu.Từ cảm hứng trữ tình công dân dạt dào sôi nổi, nhà thơ trở về với chức phận nghệ

sĩ của mình qua đoạn thơ kết:Mùa xuân – ta xin hátCâu nam ai, Nam bìnhNước non ngàn
dặm mìnhNước non ngàn dặm tìnhNhịp phách tiền đất HuếCái chung lại trở về với cái
riêng trong tiếng hát ca của người nghệ sĩ nhiệt thành ca ngợi vẻ đẹp của nước non ngàn
dặm nối liền một dải bằng dọng ca lặng thầm da diết của điệu hò, điệu lí đất chôn rau. Bài
thơ khép lại bằng một triện đỏ in dấu hồn thơ của người con xứ Huế.Bài thơ lay động tâm
hồn chúng ta bởi chất nhạc xao xuyến và ước nguyện chân thành cảm động. Cái ước
nguyện lặng lẽ dâng cho đời một mùa xuân nho nhỏ đã tìm được những tiếng lòng đồng
vọng. Bài thơ chính là một “ Mùa xuân nho nhỏ” Thanh Hải để lại cho đời trước lúc đi
xa.
Nguyễn Thị Thu Hà