học thuyết ngũ hành - quy luật hoạt động của ngũ hành

HỌC THUYẾT NGŨ HÀNH
QUY LUẬT HOẠT ĐỘNG CỦA NGŨ HÀNH


1. Tương sinh
9; Tương sinh là quan hệ hỗ trợ để sinh trưởng, thúc đẩy nhau cùng
phát triển : Thủy sinh Mộc, Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổs, Thổ sinh Kim,
Kim sinh Thủy, cứ như vậy mà tái diễn. Mỗi hành đều có 2 mặt tương quan
về hành sinh ra nó và hành nó sinh ra. Thí dụ : Đối với hành Mộc, thì Hỏa là
hành nó sinh ra và thủy là hành sinh ra nó

Thủy Mộc Hỏa
(Sinh nó) (Nó sinh)
Suy rộng ra thì : Đối với Mộc, Thủy sinh Mộc, vậy Thủy là Mẹ (Mẫu)
còn Mộc là con (tử). Mộc sinh Hỏa thì Mộc là mẹ và Hỏa là con. Cần nhớ
quy luật này để áp dụng các nguyên tắc chữa trị : "Hư bổ mẫu và thực tả tử",
là 2 nguyên tắc thường được dùng.

2. Tương khắc
Quan hệ hạn chế sự thái quá : Thủy khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim, Kim
khắc Mộc, Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thủy.
Mỗi hành cũng có 2 mặt tương quan về hành khắc được nó và hành nó
khắc được.
Cụ thể là, gọi Mộc là Ta thì, Kim khắc Mộc, Kim là cái khắc Ta, Mộc
khắc Thổ, Thổ là cái Ta khắc.

Từ trước, khi nói đến Sinh Khắc, hầu như người ta chỉ nói đến sinh
khắc 1 chiều : Mộc sinh Hỏa, Kim khắc Mộc. Tuy nhiên đào sâu vào từng
hoạt động của Ngũ hành ta thấy : Mộc vượng (á ) làm không Thổ suy (â )
không sinh được Kim và không khắc được thủy. Vậy Mộc vượng (á ) làm
Kim suy (â ) và Thủy vượng (á ). Nói cách khác, Mộc phản khắc Kim (thay

vì Kim khắc Mộc) và Mộc phản sinh Thủy (thay vì Thủy sinh Mộc).
4. Tương thừa
Là quan hệ tương khắc không bình thường : Mạnh quá lấn yếu.
- Một hành nào đó, nếu quá mạnh sẽ khắc hành bị nó khắc mạnh hơn.
Thí dụ : Bình thường, Can Mộc khắc Tỳ Thổ, vì giận dữ, làm Mộc gia tăng
nhiều hơn sẽ khắc thổ nhiều hơn bình thường gây bụng đau, bao tử loét
Khi điều chỉnh, phải điều chỉnh ở Can Mộc.
- Ngược lại, nếu nó quá yếu sẽ bị khắc chế mạnh hơn bởi hành khắc
được nó.
Thí dụ : Trong chứng Lao Phổi, người bệnh hay sốt về chiều, phổi
bệnh do Phế Kim suy yếu, theo Ngũ hành, Hỏa khắc Kim, nay Kim suy yếu,
Hỏa nhân cơ hội Kim suy, khắc mạnh hơn gây sốt kéo dài, nhất là từ trưa
đến chiều tối (là giờ của Hỏa vượng, Kim suy). Khi điều trị, chủ yếu phải
điều trị ở Phế Kim chứ không phải ở Tâm Hỏa, cho dù có dấu hiệu của Tâm
hỏa.
5. Tương vũ
Đây cũng là 1 quan hệ tương khắc không bình thường, yếu chống lại
mạnh.
- Một hành nào đó, nếu mạnh quá, sẽ ức chế ngược lại hành khắc
được nó.
Thí dụ : Bình thường thì Thủy khắc Hỏa, trong trường hợp bị trúng
nắng, sức nóng (nhiệt) bên ngoài làm cho Hỏa khí bị kéo theo, mạnh hơn,
bùng lên, khắc ngược lại Thủy làm cho Thủy suy, gây đổ mồ hôi, sợ lạnh
Khi điều trị, phải điều chỉnh ở Hỏa chứ không phải ở Thủy.
- Ngược lại, nếu nó quá yếu, sẽ bị hành mà nó khắc trở nên khắc
ngược lại nó.
Thí dụ : Trong trường hợp Trụy Mạch, Hỏa suy kém gây lạnh người,
huyết áp thấp, Kim nhân cơ hội Hỏa suy, bùng lên khắc ngược trở lại Hỏa,
làm cho thở nhanh hơn, tim đập chậm hơn, có khi gây ngưng đập.
Như vậy, Ngũ Hành Sinh Khắc qua lại 2 chiều chứ không phải chỉ có

1 chiều.