Các loại virus chính gây bệnh trên lan và phương pháp phát hiện (tt) doc

Các loại virus chính gây
bệnh trên lan và phương
pháp phát hiện (tt)



B. CÁC LOẠI VIRUS GÂY BỆNH
CHO LAN VÀ CÁC TRIỆU CHỨNG
CỦA NÓ
Hơn 25 loại virus được biết đã nhiễm
vào lan (theo Jane Moran, Knoxfield). Có
2 loài virus thông thường nhất nhiễm vào
cây lan là Cymbidium mosaic virus
(CymMV) và Odontoglossum ringspot
virus (ORSV).

a. Cymbidium mosaic virus (CymMV)

Đây là loại virus lan phổ biến nhất gây
bệnh cho rất nhiều giống lan. Khi biểu
hiện, triệu chứng của virus CyMV có thể
gây ra hiện tượng các đốm hay các vệt dài
có màu nâu hoặc gây ra hiện tượng úa
vàng trên lá. Những vệt màu vàng tạo
thành thể khảm hay những vệt lốm đốm.
Triệu chứng này xuất hiện trên cả mặt trên
và mặt dưới của lá. Triệu chứng này
thường thấy trên một vài cây lan bị nhiễm
CyMV được biệt là Cattleya có lá dày.

Thông thường những đốm đen
hoại tử này thường trũng và thỉnh thoảng
xuất hiện thành một vòng tròn đen. Triệu
chứng của lá như vậy thường thấy trên
nhiều giống lan.
Sự tàn hoa bị gây nên bởi CyMV là
một vấn đề cho các nhà trồng lan với mục
đích kinh doanh hoa cắt cành hay kinh
doanh các loại Cattleya có bông. Các vệt
màu nâu trên đài và cánh hoa sẽ xuất hiện
sau một vài ngày nở hoa. Các vệt này
thường xuất hiện giữa gân giữa của cánh
hoa, tạo thành một khối, thỉnh thoảng xuất
hiện hầu hết trên cánh hoa. Các triệu
chứng này tùy thuộc vào giống và điều
kiện nuôi trồng. Những cây bị ảnh hưởng
nghiêm trọng có thể rụng lá vĩnh viễn.
Bên cạnh Cattleya, triệu chứng
xuất hiện trên bông thường ít xuất hiện
trên các giống lan khác. Hoa Phalaenopsis
chỉ thấy xuất hiện vết nhăn nhẹ trên đài
hoa hay cánh hoa, có thể thấy những vết
nâu trên những hoa đã lâu. Tuy nhiên, sự
nhiễm CyMV có thể nhận thấy trên nhiều
giống lan bằng các vết đốm, thể khảm hay
các sọc vằn trên tán lá.
Tuy nhiên, các cây Cattleya,
Phalaenopsis và Dendrobium bị nhiễm
bệnh có thể không cho thấy triệu chứng gì,
kể cả triệu chứng trên lá do loại virus, do

tính dung nạp di truyền của cây chủ hoặc
vì môi trường không thuận lợi cho triệu
chứng phát triển. Lan bị nhiễm CyMV
cũng có thể không cho thấy các triệu
chứng nếu nó vừa bị nhiễm bệnh. Dù có
nhiều kinh nghiệm về kiểm soát virus, thì
CyMV không thể phát hiện được cho đến
nhiều tuần sau khi nhiễm bệnh.



Hình 1: Triệu chứng do CymMV gây
ra: để lại những vết khảm sáng hay tối
trên lá, hoặc những đốm hoại tử đen hoặc
nâu thường xuất hiện thành một vạch trũng
xuống trên cả hai mặt.Cánh hoa có thể
xuất hiện những vết sọc hoại tử.
b. Odontoglossum ringspot
virus(ORSV)
ORSV, còn được gọi là TMV-O làm
cây bị yếu một cách nghiệm trọng trên
nhiều giống lan. Các triệu chứng trên lá
gồm những đốm làm vàng úa và làm chết
mô, sọc và vòng. Virus này giải thích cho
triệu chứng đổi màu lá thường thấy ở
Cattleya, các dạng bệnh trên lá thường có
thêm màu tía hoặc đỏ rất rõ. Các triệu
chứng lá có thể xuất hiện thành đốm, dáng
chữ V, dáng đường thẳng không đều của
các mô vàng úa, hay đỏ. Lá loài Oncidium

có thể cho thấy sự kết hợp triệu chứng lõm
vàng úa và đám mô chết trong khi
Epidendrum chỉ cho thấy đốm vàng.
Sự đổi màu là một tình trạng có nhiều
đốm màu khác nhau trên màu tự nhiên của
hoa. Triệu chứng này có thể lan rộng từ
hoa này đến hoa khác. Chúng được thấy rõ
nhất khi hoa nở. Thêm vào đó là những vết
lốm đốm, hoa sẽ bị biến đổi hình dạng.
Các triệu chứng biến đổi màu và biến dạng
hoa do ORSV gây ra có thể bị nhầm lẫn
với các biến đổi di truyền được thấy trong
các hoa lan. Trong trường hợp này, phải sử
dụng phương pháp chuẩn đoán để xác định
chính xác sự khác biệt. Sự hiện diện của
CyMV gây ra bệnh chết mô, xuất hiện khi
hoa trưởng thành.
Rõ ràng là những cây bị biến đổi màu
sắc, hay bất kỳ những triệu chứng do virus
gây ra đều bị giảm giá trị. Trái với bệnh do
nấm và vi khuẩn gây ra, bệnh do virus gây
ra không thể loại trừ bằng cách loại bỏ các
mô lá bị bệnh từ những cây bị nhiễm virus.
Những triệu chứng trên lá do
ORSV gây ra bao gồm
các đốm
vàng hay là những đốm hoại tử tương tự
những triệu chứng do CyMV gây ra.
Những đốm này có thể có màu đỏ nhẹ trên
những cánh hoa Cattleya có màu tía.

Hình 2: Triệu chứng do ORSV gây
ra: tạo ra các đốm hoại tử, các vệt trũng,
hoặc xuất hiện những đốm trắng trên lá và
thân. Trên Cattleyas và những giống lai
của chúng có những vệt màu không xác
định.

c. Các triệu chứng do CyMV và
ORSV gây ra
Không may mắn là có sự nhiễm đồng
thời 2 loại virus CyMV và ORSV, đặc biệt
là trên các giống Cattleya hoa lớn và sặc
sỡ. Triệu chứng này nặng nề hơn so với
cây chỉ bị nhiễm 1 loại virus, có thể bị
biến đổi màu hoa. Cây có thể bị còi và
không ra hoa. Có thể có sự kết hợp nhiễm
2 loại virus khác, nhưng sự kết hợp giữa 2
loại virus này là thông thường thường
nhất.


SỰ LAN TRUYỀN CỦA VIRUS LAN
VÀ CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA
- Lan truyền cơ học:
+ CyMV và ORSV lan truyền rất hiệu
quả nhựa cây từ các cây nhiễm bệnh sang
cây khỏe. Khi người ta dùng các dụng cụ

cắt mang mầm bệnh để tách cây hoặc thu
hoạc hoạch hoa. Các loại virus gây bệnh
lan và các loại virus gây bệnh trên các cây
khác đều có thể lan truyền cơ học với hiệu
quả khác nhau. Dù người ta không thể biết
các virus khác lan truyền cơ học hiệu quả
như thế nào từ cây lan này sang cây lan
khác, nhưng khử trùng dụng cụ cắt hằng
ngày sẽ giảm rất nhiều khả năng lan
truyền

+ Virus có thể lan truyền từ bề mặt các
chậu mang mầm bệnh và qua nước tuối.
Các cây lan con Cattleya trồng trong dớn
mềm từ những chậu trước đây có chứa cây
nhiễm bệnh CyMV và ORSV thì bị nhiễm
bệnh. Bởi vì các mảnh virus và virus lây
lan cũng được phát hiện trong nước thoát
ra từ chậu chứa Cymbidium và Cattleya
nhiễm bệnh, biện pháp vệ sinh thông qua
khử trùng kỹ lưỡng và dụng cụ vắt tỉa là
điều cần thiết.

+ CyMV và ORSV đều lan truyền qua
sự nhân giống dinh dưỡng thông thường
và qua cấy mô. Gần đây, người ta đạt được
phần nào thanh công trong việc tạo ra các
cây không có CyMV và ORSV bằng cách
xử lý các mảnh cắt của mô nhiễm bệnh với
huyết thanh miễn dịch đặc trị virus vào lúc

mô tách ra và mô ghép vào để nhân giống.
Việc xử lý này có thể là cách thức quan
trọng để giữ cho lan khỏi nhiễm CyMV và
ORSV.

- Lan truyền qua côn trùng
+ Rệp đào xanh truyền một số nòi
BYMV, cỏ 3 lá gân vàng, khảm củ cải,
polyvirus vanilla, virus khảm dưa leo,
khảm dendrobium.
+ Bệnh chết mô gân Dendrobium có lẽ
cũng do rệp truyền sang. Tuy nhiên,
CyMV và ORSV, virus đốm vòng
Cymbidium (CyRSV) và virus khảm nhẹ
Cymbidium (CyMV) thì có vẻ không lây.
+ Kiểm soát rệp là phần việc quan
trọng ngăn chận khả năng lan truyền của
nhiều loại virus khác nhau nơi lan. Phun
thuốc trừ côn trùng ngay khi phát hiện côn
trùng. Cách ly các cây bệnh để giảm khả
năng rệp chuyển sang cây khác. CyMV và
BYMV đều do rệp truyền, gây bệnh cho
nhiều cây khác ngoài lan. Dù mối liên hệ
giữa các dòng này và các dòng gây bệnh
cho lan chưa ai biết, kiểm soát rệp vẫn
luôn là cách tốt nhất.

- Kiểm soát bằng biện pháp vệ sinh:
Một chương trình kiểm soát vệ sinh
nghiêm ngặt là cần thiết để ngăn chận sự

lan truyền bất ngờ của virus. Việc này còn
bao gồm việc sử dụng dụng cụ sạch. Xử lý
bằng nhiệt là cách an toàn nhất và hiệu quả
nhất để khử trùng dụng cụ. Khi dùng lại
dao hoặc lưỡi dao lam cần đốt nóng trong
lò ở 149
0
C
Giống virus lan sống lâu nhất là
ORSV có thể vô hiệu hóa ở 100
0
C sau 10
phút xử lý trong nhựa lan. Điều quan trọng
là lưỡi cắt của các dụng cụ đạt tới nhiệt độ
vô hiệu hóa trong vài phút sau khi bắt đầu
xử lý. Các dụng cụ thường được nhúng
trong cồn trước khi đốt. Mặt cắt nên đưa
vào lửa trong nhiều giây.
Các dung dịch hóa học cũng có thể
dùng để khử trùng dụng cụ. Clorox giết
các sinh vậ vi mô và vô hiệu hóa virus vì
sức mạnh oxy hóa của nó. Một dung dịch
mới pha chế từ 2% Cloros có thể vô hiệu
hóa hoàn toàn CyMV nhưng với ORSV thì
không. Dung dịch mới 10% (10 phần chất
tẩy pha với 90 phần nước) sẽ vô hiệu hóa
cả 2 loại virus nếu dụng cụ được nhúng
trong nhiều giây. Cho thêm nhựa cây vào
dung dịch Clorox sẽ làm giảm hiệu lực.
Nếu một số lớn dụng cụ được nhúng vào

dung dịch, dung dịch thường phải pha chế
mới lại.