Xử trí chứng mất tự chủ tiểu tiện ppt

Xử trí chứng mất tự chủ tiểu tiện
Mất tự chủ tiểu tiện có thể gặp ở một số người cao tuổi, ở các độ tuổi và tình trạng
bệnh lý khác nhau. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra nhưng không phải luôn luôn
được chẩn đoán rõ ràng là đặc biệt của một cơ quan nào. Vì vậy cần có sự quan tâm
của thầy thuốc và bệnh nhân để chẩn đoán và điều trị thích hợp.
Mất tự chủ tạm thời, do các nguyên
nhân sau đây:
- Tình trạng mê sảng hay lú lẫn, trung tâm
cảm giác bị rối loạn, nên bệnh nhân
không nhận thức được cảm giác mót tiểu;
khi mê sảng giảm, bệnh nhân sẽ phục hồi
khả năng tự chủ tiểu tiện.
- Nhiễm khuẩn đường tiểu có triệu chứng,
thường gây ra hay góp phần vào chứng mất tự chủ tiểu tiện.
- Lượng nước tiểu nhiều. Nguyên nhân gây lượng nước tiểu nhiều gồm: thuốc lợi tiểu, bia
rượu, uống nước nhiều, các bất thường chuyển hóa như đái tháo nhạt, tăng đường huyết,
tăng canxi huyết
- Hoạt động hạn chế: Vì lý do nào đó bệnh nhân không hoạt động đi tiểu được tạo ra tình
trạng mất tự chủ tiểu tiện. Khắc phục bằng cách cho bệnh nhân dùng bô đi tiểu.
- Phân lèn chặt: Là nguyên nhân thường gặp của mất tự chủ tiểu tiện, nhất là ở bệnh nhân
nằm viện hay bệnh nhân mất hoạt động. Khắc phục bằng cách làm mềm phân.
- Thuốc: Có nhiều loại thuốc dùng chữa bệnh có thể gây ra mất tự chủ tiểu tiện như,
thuốc an thần, thuốc ngủ; thuốc chống loạn tâm thần; thuốc chống tiết cholin; chống trầm
cảm ba vòng; chống Parkinson; giảm đau, gây nghiện; đối kháng a - adrenergic; chẹn
kênh canxi; lợi tiểu mạnh; thuốc ức chế men chuyển angiotensin
Mất tự chủ lâu ngày

Sỏi bàng quang - một nguyên nhân gây bức
niệu quá mức.
Hai nhóm nguyên nhân gây ra mất chủ động lâu ngày gồm có suy chức năng không thể
phục hồi và loạn chức năng đường tiểu dưới bên trong.

Hoạt động bức niệu quá mức chiếm 2/3 số ca mất tự chủ tiểu tiện ở người cao tuổi cả
nam lẫn nữ. Biểu hiện: ở phụ nữ có rỉ nước tiểu khi có cảm giác cần đi tiểu không ngăn
được; nam giới cũng có triệu chứng tương tự nhưng thường xảy ra cùng với nghẽn niệu
đạo. Hoạt động bức niệu quá mức còn có thể do sỏi hay u bàng quang nên cần soi và
khám bàng quang đối với những bệnh nhân có cảm giác mót tiểu, nhất là khi có cảm giác
khó chịu ở đáy chậu, trên mu hoặc tiểu ra máu vô khuẩn.
Điều trị: Yêu cầu bệnh nhân đi tiểu 1-2 giờ một lần (trong khi thức) và không đi tiểu giữa
thời gian đó. Động viên khuyến khích bệnh nhân tái lập tự chủ, nâng dần khoảng cách
thời gian giữa hai lần đi tiểu. Đối với bệnh nhân bị sa sút trí tuệ, người chăm sóc cần phải
nhắc đi tiểu theo cách trên. Khi cần dùng thuốc vẫn giữ chế độ đó và theo dõi để tránh
gây ra ứ nước tiểu. Không nên hoặc rất hạn chế dùng ống thông cho những hoạt động bức
niệu quá mức. Có thể dùng dụng cụ thu nhận nước tiểu bên ngoài hay dùng bỉm, khi các
biện pháp đều không kết quả.
Mất chủ động do stress gây ra mất tự chủ
lâu ngày ở phụ nữ cao tuổi hay gặp, đặc
trưng bởi bằng chứng rỉ nước tiểu tức thời
khi có stress. Tình trạng rỉ nước tiểu ngày
càng nặng hơn hoặc chỉ xảy ra ban ngày.
Khám khi bàng quang đầy và đáy chậu thư
giãn mà thấy rỉ tức thời khi ho thì đó là triệu
chứng mất tự chủ do stress.
Điều trị: Phẫu thuật là hiệu quả nhất. Đối với bệnh nhân nữ phối hợp tốt với thầy thuốc,
phương pháp vận động cơ vùng chậu có thể áp dụng cho mất tự chủ do stress nhẹ và vừa,
song phải huấn luyện đặc biệt cho bệnh nhân dùng nón âm đạo hay phản hồi sinh học. Có
thể dùng một loại thuốc đối kháng a-adrenergic kết hợp với estrogen. Có thể làm giảm
nhẹ bệnh bằng cách dùng vòng đỡ hoặc nút gạc.

Nghẽn niệu đạo ít gặp ở phụ nữ, nhưng gặp nhiều ở nam giới cao tuổi, có thể do phì đại
tuyến tiền liệt, hẹp niệu đạo, co cứng cổ bàng quang, hay ung thư tuyến tiền liệt. Bệnh
biểu hiện có thể là mất tự chủ nhỏ giọt sau khi tiểu; mất tự chủ thúc mót do hoạt động

bức niệu quá mức, hai triệu chứng này thường xảy ra đồng thời trong 2/3 số ca bệnh; hay
mất chủ động chảy tràn do ứ nước tiểu. Cần sử dụng siêu âm thận để loại trừ ứ nước thận
ở bệnh nhân; ở bệnh nhân nam cao tuổi đang chuẩn bị phẫu thuật, cần phải xác nhận tắc
nghẽn bằng xét nghiệm động lực nước tiểu.
Điều trị: Phẫu thuật giảm áp là cách điều trị nghẽn hiệu quả nhất, đặc biệt là khi có ứ
nước tiểu; đối với bệnh nhân không có điều kiện phẫu thuật thì đặt ống thông gián đoạn
hoặc cố định; ở bệnh nhân nam bị nghẽn tuyến tiền liệt mà không ứ, điều trị bằng thuốc
đối kháng a-adrenergic có thể làm giảm triệu chứng trong vài tuần.
Hoạt động bức niệu quá yếu: do rối loạn tự phát hay rối loạn thần kinh vận động dưới
xương cùng, ít gặp nhất của mất tự chủ chỉ chiếm dưới 10% số ca. Biểu hiện là tiểu nhiều
lần, tiểu đêm và rỉ thường xuyên với lượng nhỏ. Dung tích cặn sau khi đi tiểu gia tăng,
thường > 450ml, phân biệt với hoạt động bức niệu quá mức và với mất tự chủ do stress.
Để phân biệt với nghẽn niệu đạo ở nam cần xét nghiệm động lực nước tiểu.
Điều trị: Nếu bệnh nhân mà bàng quang co yếu có thể hướng dẫn làm các thao tác tăng
tiểu như xoa bóp trên mu thường có kết quả; đặt ống thông gián đoạn hay cố định với
bệnh nhân mà bàng quang không co. Dùng kháng sinh nếu có nhiêm khuẩn đường tiết
niệu.
BS. Ninh Hồng