Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam ppt

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TÌM HIỂU THI PHÁP
TỤC NGỮ VIỆT NAM

TS. Nguyễn Văn Thông
Hà Nội, tháng 3-2010
Hà Nội, tháng 3-2010
Chuyên đề Tục ngữ Việt Nam
Chuyên đề Tục ngữ Việt Nam
TÌM HiỂU
THI PHÁP TỤC NGỮ ViỆT NAM

TS. Nguyễn Văn Thông
HÀ NỘI - 2010
TÌM HiỂU
THI PHÁP TỤC NGỮ ViỆT NAM

TS. Nguyễn Văn Thông
HÀ NỘI - 2010
Khoa Văn học- Trường Đại học KHXH&NV
Khoa Văn học- Trường Đại học KHXH&NV
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
LỜI NÓI ĐẦU

1. Mục tiêu chuyên đề:
- Vận dụng thành tựu mới của thi pháp học vào nghiên cứu một thể loại VHDG VN.
- Chỉ ra được những nét đặc trưng nhất về thi pháp và bản chất của TN.
- Cụ thể hóa một số luận điểm của người đi trước về thi pháp TN.
- Nhận diện, đánh giá khách quan giá trị nghệ thuật của TN; xác định vai trò, vị trí

của TN trong VHDG, cắt nghĩa sự trường tồn của nó.
2. Đối tượng nghiên cứu
16.098 câu tục ngữ của người Việt trong bộ Kho tàng TN người Việt (2 tập),
Nguyễn Xuân Kính chủ biên;
3. Phạm vi nghiên cứu: TN cổ truyền của người Việt (người Kinh);
4. Mô tả môn học:
Hướng đến những đặc trưng cơ bản và bản chất nhất của TN người Việt
nói riêng,VHDG Việt Nam nói chung, giúp cho SV thống kê, so sánh để tìm ra sự giống
và khác nhau giữa TN người Việt với một số thể loại VHDG khác về thi pháp học
5. Thời lượng học: 4 giờ
6. Phương tiện dành cho dạy và học chuyên đề
- Đào tạo theo tín chỉ
- Danh mục tài liệu SV phải đọc
- Máy tính láp tốp và máy chiếu Projector
7. Phương thức đánh giá, thu hoạch
- Điểm chuyên cần
- Điểm thảo luận
- Điểm cho bài viết
Cộng thêm điểm cho những ý kiến hoặc bài viết có thống kê và so sánh
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
TÀI LIỆU SINH VIÊN CẦN CÓ
1. Tài liệu phải đọc
1) Phan Thị Đào, Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam, Nxb Thuận hóa,
2001.
2) Nguyễn Việt Hương, Tục ngữ Việt Nam- bản chất thể loại qua hệ thống
phân loại, Luận án TS Ngữ văn, 2001.
3) Nguyễn Thái Hòa, Tục ngữ Việt Nam, cấu trúc và thi pháp, Nxb
KHXH, H, 1997.
4) Trần Đình Sử, Giáo trình thi pháp học, ĐHSP Tp HCM, 1993.

5) Nguyễn Văn Thông, So sánh tục ngữ Việt và tục tục ngữ Lào, Luận án
TS Ngữ văn, 2009 (Chương III).
6) M.Bakhtin, Những vấn đề thi pháp tiểu thuyết Đốtxtôiepxki, Nxb Giáo
dục, 1993.
2. Một số tài liệu tham khảo khác
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Các nội dung chính
Chương III: Vần và nhịp
3
Chương I: Thi pháp và các khái
niệm khác có liên quan
1
Chương II: Kết cấu tục ngữ
2
Chương IV: Cách tạo nghĩa
4
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Khái niệm Thi pháp theo nghĩa rộng:
Nghiên cứu những quy luật và những nguyên tắc hình thành và tổ
chức nên những kiểu cấu trúc ngôn ngữ nghệ thuật
Khái niệm Thi pháp theo nghĩa hẹp:
Là phép tắc sáng tác văn chương, phân tích vẻ đẹp nghệ thuật
ngôn
từ
Chương I: Thi pháp và các khái
Chương I: Thi pháp và các khái
niệm khác có liên quan
niệm khác có liên quan

Thi pháp với các khái niệm khác có liên quan:
thi chất, thủ pháp, phương pháp, phong cách, khuynh
hướng,
thế giới quan
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
1. Thi chất là cảm xúc văn chương, còn thi pháp là sự diễn
đạt cảm xúc văn chương bằng ngôn từ. Thi chất là
dối tượng của văn hoc, thi pháp là đối tượng của
ngôn ngữ học (Hồ Lê).
2. Thủ pháp: Biện pháp hình thức, gồm nhiều cấp độ nghĩa
khác nhau, thấp nhất là tài liệu ngôn ngữ nghệ thuật, cao
nhất
là ý đồ tác giả. Tác phẩm văn học là tổng số những thủ
pháp
văn học, là hệ thống những đơn vị có ý nghĩa
3. Phương pháp là cách thức nhận thức, nghiên cứu hiện
tượng tự nhiên và đời sống xã hội;hệ thống các
cách sử dụng để tiến hành một hoạt động nào đó.
4. Phong cách thường dùng khi nói về một tác giả, còn thi
pháp là cái tinh túy của giai đoạn văn học, 1 thể loại, 1 tác
giả
Phân biệt thi pháp với các khái
niệm khác có liên quan:
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
5. Khuynh hướng:…
6. Thế giới quan:
7. Thi pháp (thi học, khoa học nghiên cứu thi pháp)
8. Thi pháp văn học: Là bộ phận quan trọng nhất của khoa nghiên

cứu văn học. Nó nghiên cứu cấu trúc tác phẩm và những hợp
thể của cấu trúc đó: các tác phẩm của một nhà văn, các khuynh
hướng văn học, các thời đại văn học.
Phạm vi của nó bao trùm từ khâu đầu tiên đến khâu cuối cùng
trong việc xây dựng tác phẩm (tái hiện con đường từ ý đồ tới
văn bản)
Phân biệt thi pháp với các
khái niệm khác có liên quan:
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
1. Ý kiến của các tác giả Nguyễn Văn Mệnh, Cù Đình Tú, Vũ Ngọc Phan, Chu Xuân Diên,
Nguyễn Thái Hòa, Nguyễn Lực, Lương Văn Đang,Hoàng Tiến Tựu, Nguyễn Xuân
Kính, Lê Chí Quế, Nguyễn Văn Tu… phân biệt TN với thành ngữ.
2. Ý kiến của Mã Giang Lân, Lê Đình Bích, Chu Xuân Diên, Vũ Ngọc Phan,…về ranh giới
giữa TN và ca dao.
3. Phân biệt TN với một số khái niệm khác: Danh ngôn, Phương ngôn, Châm ngôn
4. Định nghĩa TN
1. Ý kiến của các tác giả Nguyễn Văn Mệnh, Cù Đình Tú, Vũ Ngọc Phan, Chu Xuân Diên,
Nguyễn Thái Hòa, Nguyễn Lực, Lương Văn Đang,Hoàng Tiến Tựu, Nguyễn Xuân
Kính, Lê Chí Quế, Nguyễn Văn Tu… phân biệt TN với thành ngữ.
2. Ý kiến của Mã Giang Lân, Lê Đình Bích, Chu Xuân Diên, Vũ Ngọc Phan,…về ranh giới
giữa TN và ca dao.
3. Phân biệt TN với một số khái niệm khác: Danh ngôn, Phương ngôn, Châm ngôn
4. Định nghĩa TN
Nhận diện tục ngữ
Những thông báo
Những thông báo
Định nghĩa
Định nghĩa
1 câu hoàn chỉnh

diễn đạt 1 ý trọn vẹn
1 câu hoàn chỉnh
diễn đạt 1 ý trọn vẹn
Một phát ngôn
làm sẵn
Một phát ngôn
làm sẵn
Lời ăn tiếng nói
của nhân dân
Lời ăn tiếng nói
của nhân dân
Một câu
Một câu
Một câu
cố định
Một câu
cố định
Câu- thông
điệp nghệ
thuật
Các ý kiến
về bản chất thể loại củaTN
Các ý kiến
về bản chất thể loại củaTN
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Ba đặc trưng cơ bản của TN
- Là hiện tượng ngôn ngữ đặc biệt;
- Là hiện tượng ý thức xã hội;
- Là đơn vị thông báo có tính nghệ thuật.

Phân biệt TN với thành ngữ
- Ở tiêu chí hình thức
Thành ngữ là những cụm từ cố định (tương đương với từ), TN được
thể hiện bằng câu.
- Ở tiêu chí nội dung
Thành ngữ thể hiện khái niệm (chỉ một hiện tượng hoặc
một tính chất),TN thể hiện phán đoán.
- Ở tiêu chí chức năng
Thành ngữ có chức năng định danh, TN có chức năng
thông báo.
Phân biệt TN với ca dao
- Ở tiêu chí hình thức
Ca dao được viết thành hai dòng thơ, TN 2 vế (cách 5) cũng được
viết thành 2 dòng thơ.
- Ở tiêu chí nội dung
TN thiên về lý trí, ứng xử và kinh nghiệm, Ca dao thiên về tình cảm.
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
c. Giữa TN và thành ngữ,
TN và ca dao cũng có những ĐVTG
Tục
Ngữ
Ca dao
Thành
ngữ
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
A không bằng B
A không bằng B
A thua B

A thua B
A hơn B
A hơn B
So sánh
không
ngang
bằng
So sánh
không
ngang
bằng
So sánh
ngang
bằng
So sánh
ngang
bằng
A như B
A như B
A là B
A là B
A bằng B
A bằng B
So
sánh
thứ
bậc
So
sánh
thứ

bậc
Như + Mệnh đề
Như + Mệnh đề
Kết cấu so sánh
Các loại khác
Các loại khác
Các loại khác
Các loại khác
So
sánh
xếp
loại
So
sánh
xếp
loại
So sánh
lựa chọ
n
So sánh
lựa chọ
n
Chương II: Kết cấu
Chương II: Kết cấu
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Các loại kết cấu khác
Các loại kết cấu khác
Kết cấu theo vế


Kết cấu 1 vế (38%)

Kết cấu 2 vế (47%)

Kết cấu cân đối

Kết cấu lệch

Kết cấu nhiều vế (15%)
Kết cấu theo vế

Kết cấu 1 vế (38%)

Kết cấu 2 vế (47%)

Kết cấu cân đối

Kết cấu lệch

Kết cấu nhiều vế (15%)
…
…
Kết cấu ngữ pháp

Kết cấu là 1 câu đơn

Kết cấu là 1 câu phức
Kết cấu ngữ pháp

Kết cấu là 1 câu đơn


Kết cấu là 1 câu phức
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Vần lưng
Vần lưng
Vần cách
Vần cách
Cách
1
Cách
1
Cách
2
Cách
2
Cách
3
Cách
3
Cách
4
Cách
4
Cách
5
Cách
5
Cách
6

Cách
6
Các loại vần
Các loại vần
Các loại vần khác
Các loại vần khác
Định nghĩa
Định nghĩa
Vần tuyệt đối
Vần tuyệt đối
Vần tương đối
Vần tương đối
Vần hỗn hợp
Vần hỗn hợp
Hiện tượng
không vần
Hiện tượng
không vần
Chương III: Vần và nhịp
Chương III: Vần và nhịp
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Chương IV: Cách tạo nghĩa
Chương IV: Cách tạo nghĩa
Ngữ nghĩa
Ngữ nghĩa
Các thủ pháp
tạo nghĩa
Các thủ pháp
tạo nghĩa

Nghĩa
đen
Nghĩa
đen
Nghĩa
bóng
Nghĩa
bóng
Đa
nghĩa
Đa
nghĩa
Cả
nghĩa
đen,
Nghĩa
bóng
Cả
nghĩa
đen,
Nghĩa
bóng
Chỉ
nghĩa
đen
Chỉ
nghĩa
đen
Chỉ
nghĩa

bóng
Chỉ
nghĩa
bóng
So
sánh
So
sánh
Ẩn
dụ
Ẩn
dụ
Hoán
dụ
Hoán
dụ
Nhân
cách
hóa
Nhân
cách
hóa
Ngoa
dụ
Ngoa
dụ
Chơi
chữ
Chơi
chữ

Nói
ngược
Nói
ngược
Đảo
từ
Đảo
từ
Tỉnh lược
Tỉnh lược
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
XIN CHÂN THÀNH
CẢM ƠN