Thị trường và nhà đầu cơ: Thử mà không có tôi... doc

Thị trường và nhà đầu cơ: Thử mà
không có tôi

Sự nhộn nhịp của thị trường chứng khoán Việt Nam năm
2006 đã giúp nhận dạng rõ hơn về vai trò của đầu cơ trong
thị trường này
Sự nhộn nhịp của thị trường chứng khoán Việt Nam năm
2006 đã giúp nhận dạng rõ hơn về vai trò của đầu cơ trong
thị trường này.
Sự biến động khá kịch tính của chỉ số VN-Index trong năm 2006
(và giữa các năm trước đấy) phần nào nói lên điều đó. Gọi là hàn
thử biểu mà trồi sụt kiểu này thì khó hiểu. Thị trường như cô gái
đẹp mà chảnh. Hễ nghiêm thì cô làm nư, còn thoải mái cô lung
tung. Lý lẽ học thuật đôi khi vô ích
Điều này lại hấp dẫn nhiều người và họ đang nhào vô. Tuy nhiên,
dù đã đứng bên trong hay còn ngoài cửa, ta cũng không nên
quên đây là thị trường chứ không phải người đẹp. Thị trường
nghiệt ngã với thắng-thua-nóng-lạnh ấy rất cần sự hiểu biết thực
thụ. Thật may, cùng với nỗ lực đưa thị trường tiến đến thị trường,
sự quan tâm của người đầu tư và giới doanh nghiệp ngày càng
sâu và bài bản hơn.
Có lẽ do vậy, trong các dịp trao đổi tại lớp, nhiều sếp - học viên
đã hỏi tôi “ở đó có hay không đầu cơ?”. Và đây chính là câu
chuyện
Đầu cơ chứ còn gì nữa! Có điều, phải hiểu đầu cơ thế nào cho
phải lẽ thôi. Trước tiên, cần biết người ta bày ra thị trường chứng
khoán, cụ thể là thị trường thứ cấp, là để mời mấy ông bà chủ (cổ
đông) đến đó chơi. Cách thu xếp này loại trừ khả năng đòi rút vốn
khỏi doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp trường vốn và yên chuyện
làm ăn.
Khi các vị chủ đã đi chỗ khác chơi và đã chịu chơi, họ mặc nhiên

biến khoản đầu tư của mình thành khoản đầu cơ. Cổ phiếu cứ
thế nổi trôi Người sở hữu có khi quên mất cái gốc cổ đông của
mình, họ quan tâm nhiều hơn đến tư cách khách hàng.
Thật vậy, về mặt chuyên nghiệp, người làm ăn trên thị trường
chứng khoán liên hệ chủ yếu với các công ty chứng khoán, để
mua bán (kinh doanh) thứ hàng hóa gọi là chứng khoán, chứ ít ai
nghĩ mình góp vốn vào doanh nghiệp. Tất nhiên không thể nói
không có đầu tư (mua giữ dài hạn) ở thị trường thứ cấp, nhưng
người làm ăn tại đây đặt kỳ vọng vào chênh lệch giá (đầu cơ)
hơn là tạo ra giá trị tăng lên (đầu tư).
Theo nguyên lý, càng nhiều người tham gia đầu cơ thì thị trường
càng lạc quan, điều này hóa giải cái lo kẹt tiền, kéo tiếp người
chơi đến thị trường chứng khoán. Đầu cơ vậy là cần chứ đâu có
xấu. Nhưng để có sự thấu hiểu, và xa hơn để thấy hết lợi ích của
đầu cơ, ta sẽ tiếp cận vấn đề theo lý giải kinh tế và thị trường.
Trước tiên, cần biết trong thị trường chứng khoán không có khái
niệm cấm đầu cơ. Tuy vậy, không riêng tại Việt Nam mà hầu như
ở đâu trên thế giới xưa nay người ta vẫn cứ kiếm chuyện với đầu
cơ. Cả nơi đẻ ra lý thuyết và phát triển hoạt động đầu cơ (là Anh
và Mỹ) cũng vậy.
Đầu cơ không chỉ bị nghĩ xấu chung chung theo nghĩa dân gian,
mà còn được chẻ từng miếng nhỏ để phân biệt với đầu tư, lấy
đầu cơ làm cái phông phản diện để tôn anh đầu tư lên. Việc này
không ngừng gây tranh cãi, làm tốn nhiều giấy mực.
Tuy bị phân biệt đối xử như vậy, đầu cơ vẫn có đất sống đàng
hoàng. Trong nhiều nền kinh tế, đúng hơn là hoạt động kinh tế,
người ta đã trân trọng xướng danh tư cách nhà đầu cơ là
speculator, đặc biệt là tại các thị trường tài chính hàng hóa
(commodity market). Đây giống như sự phân vai trong các vở
kịch thị trường.

Vậy đấy, dù đầu cơ là cần, là không thể thiếu trong nền kinh tế,
thì nhà đầu cơ vẫn còn bị phân biệt.
Lấy bối cảnh đầu cơ trong thị trường futures (mua bán kỳ hạn) để
minh họa. Nhờ tham gia bán trước (short) các hợp đồng được
chuẩn hóa theo kỳ hạn (hợp đồng futures), một người nuôi heo
có thể cân nhắc chuyện lời lỗ để quyết định có nuôi hay không.
Nhưng nếu người nuôi heo lo giá rớt thì người đầu cơ trong thị
trường này có thể kỳ vọng ngược lại để đồng thời mua các hợp
đồng futures đối ứng. (Đây chỉ là ví dụ đơn giản cho dễ hiểu, vì
hoạt động thực sự của thị trường futures rất phức tạp).
Ta thấy khi người chăn nuôi muốn quăng rủi ro đi thì đã có anh
đầu cơ nhảy vô nhận. Tất nhiên nếu giá lên họ sẽ thắng, và có
thể thắng to nhưng thua thì cũng dễ bị đậm. Và nếu họ chỉ sống
bằng cái nghề phản diện này thì cũng xứng đáng.
Thế nhưng người ta cũng từng ví đầu cơ với đánh bạc. Cách ví
này là quá đáng. Tại sao? Vì đầu cơ trong hoạt động thị trường
nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng có logic tầm nhìn
chứ không là may rủi như cờ bạc.
Trong canh bạc, chính con bạc tạo ra rủi ro, rủi ro chưa có cho tới
khi họ ngồi lại đặt tiền và chia bài. Còn trong thị trường, rủi ro
đang và luôn có sẵn. Rủi ro biến động giá luôn hiện hữu đồng
thời với sự thay đổi thất thường của yếu tố cung cầu.
Người chăn nuôi, trồng cà phê lo giá rớt khi thu hoạch; kẻ chế
biến sợ giá nguyên liệu tăng vào cao điểm sản xuất. Khi người
nông dân hay giới chế biến tìm cách phòng tránh rủi ro - tức là
các hedger tiến hành phòng thủ bằng các hợp đồng futures, họ
sẽ tránh được rủi ro về giá cả.
Thế nhưng rủi ro ấy không phải đã bị loại ra khỏi nền kinh tế, mà
được chuyển qua giới đầu cơ. Và điều gì là rủi với các hedger
(nông dân hay người chế biến) có thể sẽ là cơ hội đối với các

speculator. Thị trường do vậy có thể ví như một hạ tầng sang
nhượng rủi ro. Điều cần lưu ý, nhiều tranh luận về đầu tư hay đầu
cơ có thể chỉ là để phân biệt, để phục vụ cho mục đích giáo khoa,
chứ không để bài bác.
Nhìn ở góc rộng, đầu cơ là hoạt động hóa giải cái lo rủi ro cho
nền kinh tế. Nói cách khác, nhà đầu cơ nhìn rủi ro qua lăng kính
cơ hội, và họ đầu tư vào các cơ hội đó (đầu cơ). Họ là những nhà
mạo hiểm can đảm. Nhờ có sự mua bán năng động của họ mà thị
trường ổn định và có thanh khoản. Thanh khoản lại là phần hồn
không thể thiếu của thị trường. Theo ước tính ở các thị trường
futures phát triển, cứ mỗi giao dịch phòng thủ của hedgers
(nguồn cung hàng) thì bình quân có đến 20 giao dịch mua đi bán
lại của speculators.
Nhân đây, ta hãy xem nhà đầu tư mạo hiểm (venture capital) là ai
vậy. Với tiêu chí mạo hiểm tìm cơ hội, có thể xem họ là nhà đầu
tư đi đầu cơ hay ngược lại. Thế nên, đừng nghĩ họ sẽ ăn đời ở
kiếp với một doanh nghiệp nào. Họ có thể là đối tác chiến lược
đấy, có công làm bật lên nhiều tài năng mới, lại hào phóng,
nhưng đừng quên họ mong ngày trông đêm để “chào tạm biệt”
anh. Mục đích của họ là vỗ béo các khoản đầu tư để bán nhanh
kiếm lợi và tìm cơ hội khác. Chấm hết!
Do có sự sàng lọc cao trong portfolio (danh mục đầu tư) của
mình, các nhà đầu tư mạo hiểm thường chỉ chú trọng phát hiện
những trai thanh gái tú (doanh nghiệp trẻ, giỏi mà nghèo) và rất
ngại ôm vào những anh to. Dù có thể ẩn dưới một số dạng, các
quỹ này cũng được xem là những nhà đầu cơ cỡ bự, nên người
ta còn gọi đây là vốn đầy rủi ro.
Có thể nói cảm ơn đầu cơ trước sự nhộn nhịp của thị trường
chứng khoán Việt Nam năm 2006 để nhận dạng một thực tế đang
chín tới (nếu không nói chín muồi). Ngoài việc luật lệ đã rộng rãi

với các hình thức đầu tư tài chính (portfolio investment), dư luận
xã hội nay cũng đã cởi mở nhiều.
Yêu cầu phát triển đồng bộ thị trường tài chính theo lộ trình hội
nhập cũng buộc ta có nếp tư duy đồng bộ: Cần xem hoạt động
đầu cơ trong thị trường chứng khoán là bình thường, bởi công
suất của các thị trường chứng khoán tùy thuộc nhiều vào thứ
nhiên liệu hay năng lượng này.
Thay vì chống hay dị ứng với đầu cơ, trong thị trường chứng
khoán người ta cấm thao túng thị trường bằng động tác giả, và
đây mới là vấn đề cần tập trung trong giai đoạn mới.