Biến chứng đục thủy tinh thể do các thuốc an thần pptx

Biến chứng đục thủy tinh thể do các
thuốc an thần

Đục thuỷ tinh thể là tình trạng xuất hiện các đám vẩn đục như mây ở trong thuỷ tinh thể,
gây giảm khả năng đâm xuyên của ánh sáng và dẫn đến nhìn mờ, đây là một trong những
nguyên nhân gây mù thường gặp nhất. Đục thuỷ tinh thể có thể là bẩm sinh hoặc mắc
phải, những trường hợp mắc phải có thể là do hậu quả của tuổi già hoặc do nhiều loại
bệnh lí và thuốc hoặc các phương pháp điều trị khác nhau gây nên. Corticosteroid, một số
thuốc an thần, hoá chất chống ung thư và amiodarone là những nguyên nhân thường gặp
nhất gây ra đục thuỷ tinh thể do thuốc.
Vào khoảng giữa những năm 1960, một thập kỷ sau khi các thuốc an thần nhóm
phenothiazine được đưa ra thị trường, các biến chứng ở mắt đã bắt đầu được ghi nhận ở
những bệnh nhân phải dùng liều cao các thuốc này trong nhiều năm, trong đó, tác nhân
gặp nhiều nhất là chlorpromazine. Các nghiên cứu cũng tìm thấy mối liên quan giữa việc
dùng các dẫn xuất khác của nhóm phenothiazine như thioridazine, thiothixene,
trifluoperazine, levomepromazine và perphenazine với biến chứng đục thuỷ tinh thể. Các
nghiên cứu dịch tễ học trên quy mô lớn cũng nhận thấy có mối liên quan giữa sự xuất
hiện của đục thuỷ tinh thể với việc sử dụng các nhóm thuốc hướng thần khác như nhóm
benzodiazepine, các thuốc chống trầm cảm 3 vòng và nhóm ức chế men monoamine
oxidase.

Đục thủy tinh thể là nguyên nhân gây mù lòa thường gặp nhất.
Đục thuỷ tinh thể do các thuốc an thần gây ra do sự tích luỹ các chất sắc tố ở trong lớp
dưới bao phía trước của thuỷ tinh thể. Các thuốc an thần có tác dụng gây nhạy cảm ánh
sáng như chlorpromazine và các chất chuyển hoá của nó có thể làm biến chất các phân tử
protein mà chúng gắn vào, khiến các chất này trở nên mờ đục khi tiếp xúc với ánh sáng
và bị lắng đọng ở thấu kính, giác mạc và ngoài da. Các gốc tự do được tạo ra bởi
chlorpromazine cũng có ái lực mạnh với các phân tử sắc tố melanin, khi gắn vào các
phân tử sắc tố này nó sẽ gây biến đổi màu của thuỷ tinh thể. Ngoài ra, khi chlorpromazine
tương tác với tia cực tím trong môi trường còn có thể tạo ra các gốc tự do màu tím và
xanh, phản ứng này cũng gây biến đổi màu sắc và đục thuỷ tinh thể. Nguy cơ đục thủy

tinh thể do thuốc an thần nhóm phenothiazine có mối liên quan rõ rệt với mức độ tiếp xúc
ánh sáng mặt trời. Những trường hợp tiếp xúc ánh sáng với cường độ mạnh và trong thời
gian kéo dài sẽ có nguy cơ bị đục thủy tinh thể cao hơn. Một số yếu tố khác như tuổi già,
tiểu đường, nghiện thuốc lào thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ đục thuỷ tinh thể ở những
người sử dụng thuốc an thần. Khả năng hồi phục của các tổn thương này vẫn là vấn đề
còn tranh cãi. Khi bệnh nhân không tiếp xúc với ánh sáng, các rối loạn sắc tố có thể dần
biến mất nhưng các bất thường về mô bệnh học ở mắt có thể không hồi phục, ngay cả khi
bệnh nhân đã ngưng dùng thuốc hoặc chuyển sang dùng các nhóm thuốc an thần khác.
Đặc điểm của đục thủy tinh thể do một số thuốc an thần: với các thuốc an thần cổ điển,
chlorpromazine là tác nhân điển hình gây ra các tổn thương ở mắt, bao gồm các thay đổi
ở cả thủy tinh thể và võng mạc, đặc biệt ở những người sử dụng thuốc với liều cao và kéo
dài. Một số nghiên cứu cho thấy, ở liều 800mg/ngày trong 2 năm, chlorpromazine có thể
gây lắng đọng sắc tố ở thấu kính và võng mạc trong khoảng 33 - 50% các trường hợp sử
dụng thuốc, trong đó, khoảng 10% có giảm thị lực. Mức độ thay đổi ở thủy tinh thể do
chlorpromazine có liên quan trực tiếp với liều dùng của thuốc, phần lớn bệnh nhân có thể
sử dụng liều 200-400mg mỗi ngày trong 10 năm mà vẫn không có các thay đổi rõ rệt ở
mắt. Thioridazine cũng được ghi nhận có thể gây ra các biến đổi ở thủy tinh thể độc lập
với các tổn thương võng mạc do sắc tố. Tuy nhiên, thuốc này được chứng minh là an toàn
với mắt ở liều dưới 800mg/ngày. Một số thuốc an thần khác như trifluoperazine,
levomepromazine, perphenazine cũng được ghi nhận gây đục thủy tinh thể trong một số ít
trường hợp. Các thuốc an thần nhóm butyrophenone như haloperidol mặc dù đã được sử
dụng trong nhiều năm nhưng được chứng minh là không có nguy cơ gây đục thủy tinh
thể, mặc dù nhóm thuốc này có nhiều đặc điểm sinh học tương tự như nhóm
phenothiazine.
Trong số các thuốc an thần mới được đưa vào sử dụng, quetiapine là tác nhân có liên
quan rõ rệt nhất với nguy cơ gây đục thủy tinh thể. Mặc dù nguyên nhân chính xác của
mối quan hệ này còn chưa được khẳng định nhưng đây là tác nhân duy nhất trong số các
thuốc an thần mới mà người sử dụng được khuyến cáo kiểm tra mắt trước điều trị và định
kỳ mỗi 6 tháng trong điều trị thời gian dài để phát hiện đục thủy tinh thể. Olanzapine và
ziprasidone cũng được ghi nhận có liên quan với đục thủy tinh thể trong một số ít trường

hợp nhưng nguyên nhân gây bệnh chính xác còn chưa được khẳng định. Với clozapine và
risperidone, không có bằng chứng cho thấy các thuốc này có liên quan vơi các biến
chứng ở mắt.
BS. Nguyễn Hữu Trường