Giới thiệu chung về hợp tác ASEAN-Hoa Kỳ

Giới thiệu chung về hợp tác ASEAN-Hoa Kỳ
Quan hệ đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ được bắt đầu từ năm 1977. Trong những giai đoạn đầu hai
bên ưu tiên cho hàng hoá, mở cửa thị trường và thị trường vốn, hoạt động của các tập đoàn
xuyên quốc gia, chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn năng lượng, vận tải biển và an ninh
lương thực. Hỗ trợ của Hoa Kỳ được thể hiện trong các lĩnh vực như các trung tâm bảo vệ mùa
màng/cây trồng khu vực; tài nguyên rừng và bảo tồn rừng; kế hoạch phát triển nông nghiệp và
nghiên cứu năng lượng không phải là năng lượng thông thường.
Tuy nhiên giữa thập kỷ 80 đã có một số thay đổi đáng kể trong ASEAN và Hoa Kỳ gây ảnh
hưởng lớn đến bản chất và hướng đi của mối quan hệ đối thoại. Mức độ phát triển hơn của
ASEAN và những thay đổi trong chiến lược ưu tiên về hợp tác phát triển của Hoa Kỳ đã làm
giảm hỗ trợ phát triển chính thức từ Hoa Kỳ. Có một sự dịch chuyển từ các dự án liên quan đến
nhu cầu cơ bản của con người sang các dự án tập trung vào hợp tác khu vực và phát triển nguồn
nhân lực.
Theo đó, trọng tâm của hợp tác phát triển giữa ASEAN và Hoa Kỳ đã được định hướng lại tại
phiên đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 8 năm 1988. Trong suốt những năm 1990, một cách
tiếp cận chương trình đã được thông qua và trọng tâm đã chuyển sang thương mại và đầu tư,
chuyển giao công nghệ và phát triển nguồn nhân lực. Việc chọn lựa dự án kể từ đó được quyết
định là sẽ bám vào các tiêu chí như đảm bảo lợi ích hai bên, lợi thế so sánh trong trong lĩnh vực
dự án và tính bền vững của dự án. Những thay đổi này đã phản ánh sự trưởng thành của mối
quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ.
Sự thay đổi trọng tâm này đã mang lại sự thay đổi về bản chất của hợp tác phát triển giữa
ASEAN và Hoa Kỳ. Hiện nay khu vực tư nhân đóng vai trò quan trọng trong hợp tác phát triển
và các mạng lưới được thành lập để thúc đẩy các hoạt động kinh tế thị trường trong các nước
ASEAN.
Khuôn khổ pháp chế
Hoa Kỳ tham gia vào một loạt các cuộc họp tham vấn với ASEAN bao gồm Diễn đàn Khu vực
ASEAN (ARF), Hội nghị sau Bộ trưởng 9+1 và 9+10 (PMC), Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế
ASEAN và Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (AEM-USTR), Hội nghị các quan chức kinh tế cấp
cao và đại diện thương mại Hoa Kỳ (SEOM-USTR), Hội nghị đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ, Hội
nghị Uỷ ban hỗn hợp và Hội đồng thương mại ASEAN-Hoa Kỳ. Uỷ ban ASEAN-Washington
cũng hỗ trợ việc triển khai và duy trì đối thoại với Hoa Kỳ.

Đỉnh cao của quá trình đối thoại là sự tham gia của Hoa Kỳ vào tiến trình PMC ngay sau các
cuộc họp cấp Bộ trưởng ASEAN. Hội nghị PMC 9+1 và 9+10 đem đến cơ hội cho Ngoại trưởng
Hoa Kỳ cùng với các Ngoại trưởng ASEAN xem xét các vấn đề gây ảnh hưởng đến quan hệ đối
thoại như hợp tác phát triển, kinh tế, an ninh và chính trị. Hoa Kỳ cũng tham gia vào ARF, nơi
theo dõi các vấn đề quan trọng về chính trị và an ninh khu vực. Các cuộc họp thường kỳ được tổ
1
chức ở cấp Trưởng SOM của các nước ASEAN và Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ về các vấn đề
Đông Á và Thái Bình Dương nhằm đưa ra những xem xét có chiều sâu về các hoạt động hợp tác
phát triển và hợp tác chuyên ngành, chính trị và an ninh, kinh tế.
Diễn đàn đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ trong nhiều năm, nhất là cuối Chiến tranh Lạnh cũng tập
trung ngày càng nhiều vào thảo luận chính trị và an ninh. Trọng tâm của đối thoại an ninh
ASEAN-Hoa Kỳ là vai trò của Hoa Kỳ trong việc duy trì ổn định khu vực. Một số lĩnh vực khác
là không phổ biến vũ khí hạt nhân, các vấn đề an ninh khu vực, biển Đông và bán đảo Triều
Tiên.
Hợp tác Kinh tế
Thương mại ASEAN-Hoa Kỳ đã tăng lên gần 4 lần từ 23 tỷ USD năm 1980 đến 80 tỷ USD năm
1996. ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ tư của Hoa Kỳ sau Canada, Nhật và Mexico. Đối
với Hoa Kỳ, ASEAN là một trong những thị trường xuất khẩu tăng trưởng nhanh nhất. Thời kỳ
1990-1994, xuất khẩu Hoa Kỳ tăng trung bình hàng năm 14,1%. Hiện nay hơn một nửa xuất
khẩu của ASEAN là tới thị trường Hoa Kỳ gồm thiết bị và máy móc công nghiệp, bao gồm hàng
điện tử, linh kiện viễn thông, linh kiện máy tính và máy tính.
Trong những cuộc họp gần đây giữa ASEAN-Hoa Kỳ, các vấn đề an ninh, chính trị, hợp tác
phát triển và các vấn đề kinh tế đã được đưa vào chương trình nghị sự. Các vấn đề được thảo
luận gồm thương mại, hàng hoá, hợp tác đầu tư, và liên minh tăng trưởng lẫn nhau (AMG). Các
quan điểm đã được trao đổi về phát triển thương mại khu vực như APEC, AFTA, NAFTA, and
EAEC. Hợp tác kinh tế cũng được bàn đến thông qua các cơ quan như Uỷ ban Thương mại và
Đầu tư (TICC), tham vấn AEM-USTR and Uỷ ban ASEAN-Washington.
Hợp tác phát triển
Trong phiên đối thoại lần thứ 11 ASEAN-Hoa Kỳ tại Brunei Darussalam tháng 5/1993, Hoa Kỳ
chỉ ra rằng những hỗ trợ của họ dành cho ASEAN sẽ được thực hiện chỉ duy nhất thông qua Dự

án Cơ hội Đầu tư và Thương mại Tư nhân được bắt đầu từ năm 1989 và Dự án Cải thiện Môi
trường (EIP), bắt đầu từ năm 1991. Dự án PITO, kết thúc năm 1995, nhằm mục đích củng cố sự
phát triển của ASEAN và mang lại lợi ích cho các công ty của Hoa Kỳ thông qua các hoạt động
thương mại và đầu tư được tăng cường hơn trong khu vực.
Hiện nay dự án hợp tác phát triển đang thực hiện duy nhất là EIP. Mục tiêu chính của dự án là
thúc đẩy các sáng kiến khu vực tư nhân và củng cố năng lực quốc gia và khu vực của ASEAN
với trọng tâm là ô nhiễm công nghiệp và thành thị. Việc thực hiện dự án được giao cho khu vực
tư nhân và Ban Điều hành Dự án Cải thiện Môi trường (EIP) họp hàng năm để xem xét tiến
triển của dự án. Năm 1995, dự án này đã được đưa vào Chương trình Đối tác Môi trường Hoa
Kỳ - Châu Á.
2
Tại phiên đối thoại lần thứ 12 của ASEAN và Hoa Kỳ tổ chức tại Washington D.C. vào tháng
5/1995, Hoa Kỳ đã chỉ ra những lợi ích của mình trong hợp tác môi trường với ASEAN. Một số
hoạt động khu vực trong lĩnh vực môi trường đã được khởi xướng. EIP hiện là dự án hợp tác
phát triển ASEAN-Hoa Kỳ duy nhất. Tại phiên họp đối thoại này, ASEAN cũng nêu vấn đề hợp
tác xã hội và văn hoá thông qua các chương trình trao đổi văn hoá. Rất nhiều gợi ý cụ thể về vấn
đề này cũng đã được đưa ra tại phiên họp đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 13 ở Batam vào
tháng 10/1996.
Quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ hiện nay
Hoa Kỳ đã thông báo một sáng kiến mới gọi là Kế hoạch Hợp tác ASEAN (ACP) ngày 1/8/2002
ở Bandar Seri Begawan. Như đã được hình dung, các hoạt động hợp tác sẽ được thực hiện trong
các lĩnh vực sau: công nghệ thông tin, công nghệ sinh học nông nghiệp, sức khoẻ, phòng chống
thiên tai, và đào tạo cho Ban Thư ký ASEAN. Chi tiết của các hoạt động đang được bàn bạc.
Các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN và Đại diện Thương mại Hoa Kỳ đã có cuộc gặp không chính
thức ở Manila vào ngày 20/12/2002. Các Bộ trưởng Kinh tế đã thảo luận Sáng kiến Doanh
nghiệp ASEAN (EAI) được Tổng thống Hoa Kỳ công bố trong cuộc gặp với một số nhà lãnh
đạo ASEAN tham dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC tại Los Cabos ngày 26/10/2002. ASEAN đã
hoan nghênh sáng kiến EAI và đề xuất ý tưởng thành lập Hiệp định khung về Thương mại và
Đầu tư ASEAN-Hoa Kỳ (TIFA) sau khi các hiệp định khu vực mậu dịch tự do song phương
giữa các nước thành viên ASEAN và Hoa Kỳ được ký kết. Hội đồng Kinh doanh ASEAN-Hoa

Kỳ đang tiếp tục vai trò quan trọng của mình nhằm thúc đẩy lợi ích của giới kinh doanh Hoa Kỳ
trong khu vực ASEAN. Uỷ ban tư vấn về Tiêu chuẩn và Chất lượng ASEAN và Hội nghị của
Bộ Thương mại Hoa Kỳ về Tiêu chuẩn và các Hoạt động Liên quan đang tiếp tục thực hịên Kế
hoạch Hành động 3 năm ASEAN-Hoa Kỳ (2001 – 2003) để giải quyết các Vấn đề Tiêu chuẩn
và sự Hòa hợp Liên quan đến Thương mại. Cuộc họp lần thứ 5 giữa ACCSQ và Bộ Thương mại
Hoa Kỳ đã được tổ chức vào tháng 3/2003 tại Brunei Darussalam.
Cuộc họp về Cơ chế Phối hợp Không Chính thức ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ nhất đã được tổ chức
vào ngày 28/3/2003 tại Vientiane. Cuộc họp đã đánh giá các hoạt động hợp tác phát triển
ASEAN-Hoa Kỳ và lên kế hoạch cho các hoạt động tương lai dựa trên ACP. ASEAN và Hoa
Kỳ đã thống nhất phát triển kế hoạch làm việc bao gồm các vấn đề hợp tác kinh tế, chính trị và
hợp tác phát triển trong đó tập trung vào hợp tác và thực hiện một cách có hệ thống sự hợp tác.
ASEAN và Hoa Kỳ sẽ tổ chức các cuộc tham vấn về xây dựng năng lực và đào tạo cho Ban Thư
ký ASEAN và các quan chức từ Ban Thư ký quốc gia ASEAN của các nước thành viên.
ASEAN và Hoa Kỳ đã ký một Tuyên bố chung về Hợp tác Chống Khủng bố Quốc tế vào ngày
1/8/2002 ở Bandar Seri Begawan.
3