bài 12 lớp 12 (cô châu hướng dẫn)

Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
BÀI 12 : DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI
NHÂN
Ngày soạn :
Lớp dạy :
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức:
Sau khi học xong bài này, học sinh phải:
- Nêu được cơ chế xác định giới tính qua NST
- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên nhiễm sẵ thể giới tính (X và Y)
- Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm
trên nhiễm sắc thể thường với gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính.
- Nêu được một số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính
- Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết một gen nằm ở
trong nhân hay ngoài nhân.
2. Kĩ năng:
Rèn cho học sinh:
- Kĩ năng phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát kiến thức thông qua giải thích sự khác biệt
về cách thức di truyền của các gen nằm trên nhiễm sắc thể thường với gen nằm trên nhiễm
sắc thể giới tính
- Kĩ năng quan sát, nhận xét, nghiên cứu hình ảnh, tranh vẽ, sơ đồ.
3. Thái độ:
- Có quan điểm đúng đắn về các bệnh di truyền ngoài nhân và các bệnh di truyền liên kết với
giới tính
- Củng cố niềm tin của học sinh vào khoa học hiện đại trong việc nhận thức về các bệnh di
truyền liên kết với giới tính
II. Phương tiện dạy học:
1. Giáo viên:
- Tranh cơ chế xác định giới tính ở ruồi giấm:
- Tranh vẽ phóng to hình 12.1 SGK
- Hình Phép lai của Coren ở cây hoa phấn

X
Lá xanh lá đốm


Lá xanh
X
Lá đốm lá xanh
Lá đốm
PHÉP LAI CỦA COREN Ở CÂY HOA PHẤN
- PHT “Phân biệt NST giới tính và NST thường”
Đặc điểm phân NST thường NST giới tính
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
1
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
biệt
Số lượng Nhiều cặp Một cặp
Trạng thái tồn tại Thành từng cặp tương đồng giống
nhau ở cả hai giới
Tồn tại thành từng cặp khác
nhau ở giới đực và giới cái
•Tương đồng: XX
•Không tương đồng: XY,
XO
Gen trên NST
Gen qui định tính trạng thường
Các cặp gen tương ứng nằm trên một
cặp NST tương đồng
Mang gen qui định tính
trạng 2 giới. Tính trạng
thường liên kết với 1 NST

giới tính nhất định
Cặp XX có các vùng tương
đồng. Cặp XX, XY có vùng
tương đồng và vùng không
tương đồng.
- Bảng “Cơ chế tế bào học xác định giới tính”
Cơ chế TBH xác định giới
tính
Giới tính
Một số loài
Cái Đực
Xác định giới tính bằng
NST X và Y
XX XY
Người, đv có vú, ruồi giấm, một số TV
(gai, chua me, ),…
XY XX
Chim, bướm, tằm, cá, ếch, nhái, bò sát,
dâu tây,…
Xác định giới tính bằng
NST X
XX XO Châu chấu, rệp, bọ xít,…
XO XX Bọ nhậy,…
- Bảng 1: phép lai thuận và phép lai nghịch của Moocgan trên ruồi giầm
Phép lai thuận Phép lai nghịch
P
t/c
: KMắt đỏ x JMắt trắng
F
1

: 100% J,K mắt đỏ
F
2
: 100% Kmắt đỏ : 50% Jmắt đỏ :
50% J mắt trắng
P
t/c
: KMắt trắng x J Mắt đỏ
F
1
: 100% Kmắt đỏ : 100% Jmắt
trắng
F
2
: 50%K mắt đỏ: 50% K mắt trắng:
50% J mắt đỏ: 50% J mắt trắng
PHÉP LAI CỦA MOOCGAN Ở RUỒI GIẤM
2. Học sinh:
- Nghiên cứu SGK nêu:
+ Định nghĩa NST giới tính
+ Cơ chế xác định giới tính ở động vật có vú, ruồi giấm, chim, bướm và châu chấu.
- Xem lại thí nghiệm lai thuận nghịch của Menđen
- So sánh sự khác nhau trong phép lai thuận và phép lai nghịch của Moocgan
- Làm PHT ở nhà
- Đọc mục ghi nhớ trang 53 SGK
III. Tiến trình dạy học:
1. Ổn định lớp:
2. Kiểm tra bài cũ:
Làm thế nào để biết được hai gen nào đó là liên kết hay phân ly độc lập?
3. Giảng bài mới:

Giới thiệu bài mới:
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
2
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
* Đặt vấn đề :
TG
Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Kiến thức
Hoạt động 1 : vấn đáp + trực quan.
-Các em đã học ở lớp 9 trong
cơ thể người có bao nhiêu
loại NST?
-GV treo tranh cơ chế xác
định giới tính ở ruồi giấm và
tranh 12.1 SGK phóng to
-Chia lớp thành những nhóm
nhỏ 4 – 6 người. Cho học
sinh thảo luận trong 2 phút
để hoàn thành PHT
-Vấn đáp theo PHT
-GV bổ sung, hoàn chỉnh từng
câu trả lời
-Từ bảng trên một bạn hãy
cho biết NST giới tình là gì?
-Treo bảng “cơ chế xác định
giới tính”, chia nhóm, cho
học sinh thảo luận trong 2
phút.
-Gọi đại diện nhóm HS lên trả
lời
-GV bổ sung, hoàn chỉnh

-GV treo bảng 1
-Dựa vào bảng một bạn hãy
trình bày thí nghiệm của
Moocgan tiến hành trên ruồi
giấm?
-Các em có nhận xét gì về
phép lai thuận ghịch này của
Moocgan so với phép lai
thuận nghịch của Menđen
mà các em đã được học
trước đây?
-Ở phép lai thuận kết quả ta
thu được kết quả ntn?
-Có 2 loại là NST thường
và NST giới tính
-Chia nhóm
-Nhóm cử đại diện trả lời

-Cử đại diện nhóm trả lời
-Thảo luận theo yêu cầu của
GV
-Đại diện nhóm trả lời
-HS dựa vào bảng trình bày
thí nghiệm
-Trong phép lai của
Menđen phép lai thuận và
phép lai nghịch đều cho
kết quả giống nhau, còn ở
thí nghiệm của Moocgan
thì cho hai kết quả khác

nhau
-Ở phép lai thuận, F
1
là
100% đỏ, F
2
mắt trắng
toàn là đực
I. Di truyền liên kết với giới
tính:
1. NST giới tính và cơ chế tế
bào xác định giới tính bằng
NST:
a) Nhiễm sắc thể giới tính:
(PHT: phân biệt NST giới
tính và NST thường)
- NST giới tính là NST có chứa các
gen qui định giới tính.
b) Một số cơ chế xác định NST
giới tính bằng NST:
(Bảng “Cơ chế TBH xác định
NST giới tính”)
2. Di truyền liên kết với giới
tính:
a) Gen trên NST X:
* Thí nghiệm:
(Bảng 1)
* Nhận xét:
- Lai thuận và lai nghịch ở
Menđen giống nhau, ở Moocgan

khác nhau
- Ở phép lai thuận:
+ F
1
100% đỏ  đỏ trội hoàn
toàn so với trắng
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
3
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
-F
1
là 100% đỏ ta suy ra được
điều gi về tính trạng màu
mắt ở ruồi?
-Ở phép lai nghịch ta thu
được kết quả gì khác so với
phép lai thuận?
-Tại sao lại có kết quả như
vậy,chúng ta cùng nhau tìm
hiểu tiếp
-Kết quả phép lai thuận
nghich là khác nhau, cho ta
biết điều gì về gen qui định
màu mắt?
-GV hoàn chỉnh: Moocgan
thu được kết quả khác nhau
ở phép lai thuận và phép lai
nghịch là do gen quy định
màu mắt ruồi giấm nằm trên
NST giới tính.

-Ta đã biết ở ruồi giấm có
NST giới tính là X, Y. Vậy
gen quy định màu mắt nằm
trên NST giới tính nào. Nếu
giả sử như gen này chỉ nằm
trên NST Y thì tính trạng
này sẽ được di truyền như
thế nào?
-Nếu gen nằm trên Y thì sẽ
chỉ có một giới có mắt
trắng,con cái không có mắt
trắng. Nhưng mắt trắng xuất
hiện ở cả hai giới, như vậy
gen qui định màu mắt này
phải nằm trên NST giới tính
nào nào?
-Ở đây, các em thấy gen quy
định mắt trắng được truyền
từ P cho cháu như thế nào?
-Kiểu di truyền này là tuân
theo quy luật di truyền chéo.
-Ở con cái F
1
cũng có mang
gen quy định mắt trắng,
nhưng tại sao lại không biểu
hiện ra kiểu hình?
-Nhờ đâu mà ở con đực F
2
lại

biểu hiện được ra KH?
-Vậy cơ sở TBH của hiện
tượng di truyền chéo là gì?
-Tính trạng mắt đỏ trội so
với mắt trắng
-Ở phép lai nghịch mắt
trắng có cả ở hai giới
-Gen quy định màu mắt
nằm trên NST giới tính
-Nếu gen nằm trên Y thì chỉ
có con đực có mắt
trắng,con cái không có
mắt trắng.
-Nằm trên NST X
-Gen quy định mắt trắng
được truyền từ bố sang
“con gái” rồi truyền cho
“cháu trai”
-Do con cái F
1
có KG dị
hợp nên nó bị gen trội lấn
át
-Do gen không có alen trên
Y lấn át gen lặn trên X
+ F
2
mắt trắng toàn là ruồi đực
- Ở phép lai nghịch mắt trắng có
cả ở hai giới

* Giải thích:
-Gen quy định màu mắt nằm trên
NST giới tính
-Mắt trắng xuất hiện ở cả hai giới
 gen quy định màu mắt nằm
trên NST X (vì gen nằm trên Y
thì con cái không có mắt trắng)
-Di truyền theo quy luật di truyền
chéo
* Cơ sở TBH:
Gen trên Y không tương ứng
với gen trên X, ở đa số loài Y
không mang gen. Do vậy, gen lặn
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
4
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
-GV hướng hs cách viết gen
trên NST giới tính và cho
HS về nhà viết SĐL
-Quy luật di truyền chéo nói
về di truyền tính trạng do
gen lặn trên NST X qui định.
Chúng ta vừa tìm hiểu ở
trên. Một bạn hãy nêu nội
dung quy luật di truyền
chéo? (nội dung quy luật là
đặc điểm di truyền của gen
lặn nằm trên NST X)
-Đó là di truyền của gen lặn
nằm trên X, vậy còn gen

nằm trên Y di truyền ntn,
chúng ta sang b)
-GV đưa ra sơ đồ phả hệ:

I
II
1 2 3
III 1 2 3
: Nam mắc tật dính
ngón tay 2 & 3
: Nam bình thường
: Nữ bình thường
-Từ sơ đồ phả hệ em có nhận
xét gì về tật dính ngón tay 2
& 3?
- Di truyền như thế giống di
truyền chéo không? Vậy gọi
là gì?
-Con trai có cặp NST giới tính
là gì? Nguồn gốc cặp NST
giới tính này ntn?
-Bố bị tật thì truyền cho tất cả
các con trai. Có thể kết luận
gì về gen qui định tật dính
ngón tay 2&3 ở người?
-Gen trên Y không có alen
tương ứng trên X, do vậy các
tính trạng trên Y đều được
biểu hiện: 100% con trai bị
-HS chừa vở để về nhà ghi

SĐL
-HS trả lời
-Tật dính ngón tay 2 & 3
chỉ có ở nam
-Không. Di truyền thẳng
-XY. Con trai nhận X từ mẹ
và nhận Y từ bố
-Gen qui định tật dính ngón
2 & 3 năm trên NST Y
-Tính trạng qui định bởi gen
trên Y truyền từ “bố” cho
tất cả các “con trai”
trên X không biểu hiện ở XX dị
hợp mà chỉ biểu hiện ở XY.
*SĐL:
*Nội dung quy luật di truyền
chéo: Tính trạng được quy định
bởi gen lặn trên X truyền từ “bố”
sang “con gái” và biểu hiện ở
cháu trai
b) Gen trên NST Y:
-VD: Sơ đồ phả hệ
-Nhận xét:
- Tật dính ngón tay 2 & 3 truyền
từ bố cho tất cả con trai. Đây
được gọi là hiện tượng di truyền
thẳng.
*Giải thích:
- Con trai có cặp NST giới tính
XY, Y nhận được từ bố. Bố bị

tật truyền cho tất cả các con trai.
Như vậy tật dính ngón tay 2 & 3
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
5
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
tật.
-Gen trên Y di truyền theo qui
luật di truyền thẳng. Vậy di
truyền thẳng là di truyền như
thế nào nào?
-Hiện tượng di truyền liên kết
với giới tính có ý nghĩa gì
trong chăn nuôi?
-Các em cho một ví dụ về ý
nghĩa này?
-GV giảng giải: Ở người việc
phát hiện một số hiện tượng
di truyền liên kết với giới
tính để can thiệp, ngăn chặn
sự phát triển bệnh trong gia
đình,dòng họ. Đồng thời đả
phá được quan niệm duy tâm
về một số tính trạng ở nhiều
dòng họ. Đồng thời giúp ích
cho di truyền tư vấn.
-Sự di truyền tính trạng màu
mắt ruồi giấm, tật dính ngón
tay 2 &3 là di truyền liên kết
với giới tính. Vậy di truyền
liên kết với tính là gì? (Các

gen xác định các tính trạng
này nằm ở đâu?)
-Làm thế nào để nhận biết
một tính trạng là di truyền
liên kết với giới tính?
-Nhận biết giới tính vật
nuôi từ sớm để có sự chọn
giới nuôi giúp tăng năng
suất và đem lại lợi ích
kinh tế lớn.
-Nhận biết giới tính của tằm
từ giai đoạn trứng, từ đó
chọn nuôi những con tằm
đực vì tằm đực cho tơ
nhiều hơn
-Di truyền liên kết với giới
tính là hiện tượng di
truyền các tính trạng mà
các gen xác định chúng
nằm trên NST giới tính
-Kết quả phép lai thuận
nghịch cho kết quả phân li
kiểu hình khác nhau ở hai
giới thì gen qui định tính
trạng nằm trên NST giới
tính.
do gen trên Y qui định
- Gen trên Y không có alen tương
ứng trên X, do vậy các tính
trạng trên Y đều được biểu hiện:

100% con trai bị tật
* Nội dung quy luật di truyền
thẳng: Tính trạng qui định bởi
gen trên Y truyền từ “bố” cho tất
cả các “con trai”
c) Ý nghĩa của di truyền liên
kết với giới tính:
Trong chăn nuôi, nhận biết
sớm giới tính của vật nuôi để sử
dụng theo mục đích sản xuất
VD: phân biệt trứng tằm ở
giai đoạn sớm để lựa chọn tằm
đực, vì tằm đực cho nhiều tơ
Trong y học, những hiểu biết
về di truyền liên kết với giới tính
giúp cho việc tư vấn cho những
người mắc các bệnh do gen nằm
trên NST giới tính qui định trong
việc bảo vệ sức khỏe bản thân và
gia đình,
d) Khái niệm di truyền liên
kết với giới tính:
*Khái niệm: Di truyền liên kết
với giới tính là hiện tượng di
truyền các tính trạng mà các gen
xác định chúng nằm trên NST
giới tính
*Nhận biết di truyền lien kết với
giới tính: Kết quả phép lai thuận
nghịch cho kết quả phân li kiểu

hình khác nhau ở hai giới thì gen
qui định tính trạng nằm trên NST
giới tính.
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
6
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
Hoạt động 2 : trực quan + vấn đáp
-GV treo hình phép lai của
Coren ở cây hoa phấn.
-Một bạn hày nhìn hình và
cho cô biết Coren đã thực
hiện phép lai như thế nào và
ông thu được kết quả gì?
-Kết quả phép lai thuận so với
phép lai nghịch như thế nào?
Có giống kết quả phép lai
thuận nghịch của Menđen
không?
-Trong phép lai này con lai F
1

có kiểu hình như thế nào?
-Các em hãy nhớ lại kiến thức
về quá trình thụ tinh của giao
tử và cho biết hợp tử lai ở
phép lai thuận và phép lai
nghịch giống và khác nhau
như thế nào?
-Như vậy sự khác nhau của cơ
thể lai là do yếu tố nào?

-GV kết luận
-Khi thụ tinh, hợp tử nhận gì
từ giao tử đực và giao tử cái?
-Cơ sở tbh của hiện tượng di
truyền qua tbc chất là gì?
GV hoàn chỉnh
-Tại sao tbc của noãn lại có
khả năng di truyền đặc diểm
-HS nhìn hình trả lời.
-Kết quả phép lai thuận và
phép lai nghịch là khác
nhau. Không giống kết
quả lai của Menđen.
- Con lai F
1
có kiểu hình của
mẹ
-Hợp tử lai có bộ NST
giống nhau nhưng có tế
bào chất khác nhau
-Do tế bào chất mà hợp tử
lai phát triển trong đó
-Khi thụ tinh, hợp tử nhận
nhân và tbc của giao tử
cái, và chỉ nhận nhân từ
giao tử đực
-HS trả lời
-Vì trong TBC cũng có
chứa gen, các gen này
II. Di truyền ngoài nhân

1. Thí nghiệm:
(hình phép lai của Coren ở
cây hoa phấn)
2. Nhận xét:
- Kết quả phép lai thuận và phép lai
nghịch khác nhau
- Con lai F
1
có kiểu hình của mẹ.
3. Giải thích:
- Hợp tử lai có bộ NST giống nhau
nhưng có tế bào chất khác nhau.
Do đó tính trạng con lai khác
nhau là do tế bào chất mà hợp tử
lai phát triển trong đó.
- Tính di truyền của con lai không
chỉ phụ thuộc vào bộ NST của
hợp tử mà còn chịu ảnh hưởng
của tế bào chất trong đó hợp tử lai
phát triển. Đó là sự di truyền qua
dòng mẹ hay di truyền qua tế bào
chất.
4. Cơ sở TBH:
Khi thụ tinh, chỉ có nhân của
giao tử đực tham gia còn tế bào
chất của giao tử đực thì không.
Nên các đặc tính của con lai do
gen trong TBC của noãn qui định
5. Nội dung:
Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1

7
Giáo án sinh học 12 ban cơ bản
của mẹ cho hợp tử
-Gen trong tbc tồn tại ở đâu?
-Ta có kết luận gì về các tính
trạng di truyền theo dòng mẹ
nào?
-Các gen trong tế bào chất của
tế bào mẹ có được phân chia
đồng đều cho tế bào con
không?
-Nên sự di truyền các gen này
có theo quy luật nhất định
không? Dẫn đến sự phân ly
kiểu hình ở đời con như thế
nào?
-GV kết luận về hệ thống di
truyền trong tế bào
được gọi là gen ngoài NST
-Trong ti thể, lục lạp
-HS trả lời
-Không
-hs trả lời
Tính trạng do gen nằm ngoài
nhân qui định (trong ti thể, lục
lạp) được di truyền chủ yếu theo
dòng mẹ thông qua tế bào chất
của noãn qui định
Sự phân ly kiểu hình của đời
con đối với các tính trạng do gen

nằm trong tế bào chất quy định rất
phức tạp
6. Kết luận: Trong cơ thể sinh
vật có hai hệ thống di truyền
là di truyền trong nhân và di
truyền ngoài nhân( di truyền
theo dòng mẹ)
IV. Củng cố:
GV: hãy nêu cách xác định quy luật di truyền cho mỗi tính trạng trên,khác gì so với phân ly
độc lập? (như thế nào là di truyền liên kết với giới tính mà gen nằm trên NST X, thế nào là
nằm trên NST Y, như thế nào là di truyền qua tế bào chất)
HS:
- DT liên kết với giới tính: kết qủa 2 phép lai thuận nghịch khác nhau
+ Gen trên X: có hiện tượng di truyền chéo
+ Gen trên Y: có hiện tượng di truyền thẳng
- DT qua TBC : kết quả 2 phép lai thuận nghịch khác nhau và con luôn có KH giống mẹ
- DT phân li độc lập: kết quả 2 phép lai thuân nghịch giống nhau
GV: nhắc học sinh làm bài tập SGK
V. Rút kinh nghiệm:
Tổ chức:




Nội dung:




Phương pháp:

Hoàng Thanh Long. Lớp sp.Sinh K30 A1
8