Lớp Sán dây (Cestoda)-2 pdf

Lớp Sán dây
(Cestoda)-2



2. Đặc điểm phát triển

Sán dây trưởng thành sống trong ống tiêu hoá
của nhiều động vật khác nhau (trâu, cừu, bò,
lợn, người…), còn ấu trùng thì sống trong
cơ thể của động vật không xương sống
(giun ít tơ, đỉa, chân khớp…) ở nước và trên cạn
hoặc động vật có xương sống (cá, thú…). Vòng
đời trải qua 2 - 3 vật chủ. Lấy vòng đời của sán
dây bò Taenia saginata làm ví dụ. Sán dây bò
trưởng thành sống trong ruột người, trứng theo
phân ra ngoài, vào cơ thể bò, phát triển thành
ấu trùng có 6 móc (onchosphaera) chui khỏi vỏ
trứng ra ngoài bám vào cỏ. Sau khi vào cơ thể
bò, nhờ có móc, ấu trùng chui qua thành ruột
hay dạ dày vào mạch máu hay bạch huyết. Nhờ
máu chuyển tới cơ quan ký sinh như gan, cơ,
tim phổi, não… nằm im ở đấy sau đó chuyển
thành nang sán (cysticercus), dạng hạt gạo,
chứa dịch Cấu tạo thành nang sán ở hình 4.14.
Thành nang lõm vào trong, tận cùng có 4 mầm
giác và một vành móc bé. Đây chính là mầm
scolex ẩn trong nang, sau này sẽ phát triển
thành scolex. Nang sán giữ nguyên như vậy một
vài năm, trước khi bị vật chủ chính thức (người)

ăn vào. Trong cơ thể người, dưới tác dụng của
dịch tiêu hoá, vỏ nang phân huỷ và nang sán lộn
ra ngoài. Móc và giác bám trở lại vị trí bình
thường và phát triển thành sán trưởng thành
(hình 4.15).
Nang sán của sán dây có nhiều hình dạng
rất khác nhau, phức tạp nhất là nang sán
nhiều đầu thứ cấp (echinococus).

3. Phân loại và vai trò gây bệnh của sán dây
Lớp Sán dây được chia làm 2 lớp phụ và 9 bộ,
có nhiều loài ký sinh gây bệnh cho người và gia
súc thuộc các bộ như Cyclophyllidea và
Pseudophyllidea. Trên thế giới có khoảng 130
triệu người bị nhiễm bệnh sán dây. Ở Việt Nam
có 200 loài, có một số bộ quan trọng liên quan
đến khả năng gây bệnh cho người và gia súc.
a. Phân lớp Cestodaria: Bao gồm các loài sán
dây có cơ thể không chia đốt, chỉ có 1 hệ sinh
dục. Ví dụ loài Amphilina foliacea ký sinh trong
cơ thể cá tầm. Dạng trưởng thành không sống
trong ruột mà sống trong xoang, vật chủ trung
gian là giáp xác bơi nghiêng. Ấu trùng của loài
này sống trong xoang của giáp xác, khi cá ăn
giáp xác thì chuyển sang giai đoạn trưởng thành
b. Phân lớp Sán dây chính thức (Cestoda): Bộ
Pseudophyllidea bao gồm các loài Sán dây có
cơ quan bám là mép, đôi khi có móc. Một
số họ đáng chú ý là Diphyllobothrridae và

Lingulidae. Một số loài ký sinh gây bệnh cho
người và gia súc là:
Sán mép Diphyllobothrium latum có giai đoạn
trưởng thành sống trong ruột người, thú
nuôi và thú hoang. Chiều dài cơ thể đạt
đến 9 m và có khoảng 3 – 4 nghìn đốt.
Phát triển phức tạp qua giáp xác chân kiếm và
cá, ấu trùng là procercoid và pleurocercoid.
Người bị nhiễm bệnh do ăn phải cá khô hay cá
không nấu chín. Ở Việt Nam thường gặp
loàiDiphyllobothrium mansoni có giai đoạn
trưởng thành ký sinh ở chó, cáo, mèo… có thể
dài tới 2,5m, ấu trùng ký sinh trong giáp xác
chân kiếm.
Ligulata intestinalis là loài gây bệnh trầm
trọng cho cá. Cơ thể hình dải, có nhiều hệ
sinh dục nhưng chưa chia thành từng đốt. Đầu
không phân hoá rõ rệt và có
giác bám kém phát triển, ấu trùng là
pleurocercoid dài tới 50 –
80cm.Taeniarhynchus saginatus ký sinh ở
người và Taenia solium ký sinh ở lợn.
Echinococcus granulosus (hình 4.16): Cơ thể
chỉ có 3 - 4 đốt, đầu có 2 vành móc và 4 giác
bám. Trưởng thành ký sinh trong ruột chó và thú
ăn thịt. Nang sán ở trong nội quan của dê, cừu,
bò, lợn và người. Nang sán lớn (có thể nặng tới
60 kg), có nhiều đầu gọi là bao nang nhiều đầu,
chèn ép vật chủ gây đau đớn.
Hương Thảo (Theo giáo trình ĐVKXS)