Thủy tức tập đoàn và sứa ống pptx

Thủy tức tập đoàn và
sứa ống


a. Cấu tạo của dạng thủy tức tập đoàn: Dạng
tập đoàn khá phổ biến trong lớp Thủy tức. Tập
đoàn được bọc trong một màng mỏng. Thành
của tập đoàn cũng có các lớp tế bào thành
ngoài bao bọc, lớp tế bào thành trong và tầng
trung giao như cấu trúc cơ thể của thủy tức đơn
độc và đặc biệt là xoang vị của các cá thể trong
tập đoàn thông với nhau.

Giữa các cá thể trong tập đoàn có sự phân hoá
về hình thái và chức năng. Cá thể dinh dưỡng
có cấu tạo điển hình của thủy tức (dạng polyp)
giữ chức năng bắt mồi, tiêu hoá, còn cá thể đã
biến đổi thành trụ sứa (dạng medusa) thì đảm
nhận chức năng sinh sản hứu tính.
Quá trình hình thành dạng medusa như sau:
Các cá thể thủy tức trong tập đoàn giữ chức
năng sinh sản sẽ được hình thành từ một chồi
sinh sản. Chồi sinh sản là một cuống dài, bên
trong rỗng (được gọi là trụ thủy mẫu -
blastostyl). Từ trụ thủy mẫu hình thành nên
thủy mẫu. Thủy mẫu có cơ thể hình dù, lỗ
miệng nằm trên cuống miệng. Xung quanh bờ
dù có các tua dù với số lượng là 4 hay bội số
của 4, viền quanh bờ dù về phía dưới là rèm dù.

Khi thủy mẫu bơi thì rèm dù sẽ hoạt động như
một cái van đóng mở và tống nước ra vào.
Xoang vị của thủy mẫu phức tạp hơn nhiều so
với thủy tức. Ngoài ra còn có các xoang vị
trong tua bắt mồi thông với xoang trung tâm
của cơ thể. Tầng trung giao đầy nước, mạng
thần kinh tập trung thành vòng bao quanh hay
hạch và có cơ quan cảm giác phức tạp hơn
nhiều so với thủy tức như có cơ quan thị giác
(điểm mắt) và cơ quan thăng bằng (bình nang,
bên trong có bình thạch) là những đặc điểm
thích nghi với đời sống trôi nổi của thủy mẫu.
Cấu tạo cơ quan thị giác: Đơn giản nhất là điểm
mắt, chỉ có các tế bào sắc tố cảm nhận được
sáng và tối. Mức độ cao hơn là hố mắt hay túi
mắt gồm nhiều tế bào cảm quang tập trung lại
trong một túi hay hố nên có thể phân biệt được
cường độ chiếu sáng.
Cơ quan thăng bằng dựa trên một nguyên lý
hoạt động là lấy lại cảm giác ban đầu khi có sức
ép của một hạt nặng lên các tế bào cảm giác bị
thay đổi do cơ thể không ở trạng thái thằng
bằng. Cấu tạo gồm có bình nang là một túi rỗng,
thành túi lát tế bào cảm giác ở mặt trong, bên
trong chứa bình thạch. Bình nang hoạt động có
thể đảm nhận các chức năng cảm giác thăng
bằng, vừa kích thích chức năng hoạt động của
bờ dù.
b. Cấu tạo cơ thể sứa ống: Nhóm động vật này
sống trôi nổi, có hình dạng, kích thước rất thay

đổi và đa dạng nhưng chúng có chung một sơ
đồ cấu tạo. Tất cả các
cơ thể đều xếp xung quanh một dây trụ, trên
cùng ở đỉnh trụ là phao nổi do thuỷ mẫu biến đổi
thành. Quanh miệng phao nổi có tơ cơ vòng có
thể đóng hay mở xoang vị. Đáy xoang vị có tế
bào tuyến tiết khí giống với thành phần không
khí.
Nhờ các cấu tạo này và hoạt động của phao nổi
mà tập đoàn sứa ống có thể nổi hay chìm tùy
theo việc điều chỉnh lượng khí tiết ra. Dưới các
phao nổi là các chuông bơi cũng là một dạng
biến đổi của thuỷ mẫu. Chuông bơi giúp cho
sứa ống di chuyển được. Dọc theo các dây trụ
là các cơ thể dinh dưỡng và sinh sản xếp thành
nhóm. Mỗi cơ thể dinh dưỡng có cấu tạo gồm
tấm che, tua săn mồi (có thể phân nhánh hay
không), cơ thể tiêu hoá thức ăn do tua săn mồi
chuyển đến, cơ thể bài tiết. Tất cả các cơ thể
dinh dưỡng đều là sự biến đổi của dạng cơ thể
thuỷ tức, còn các cơ thể sinh sản thì là sự biến
đổi của dạng thuỷ mẫu.
c. Sinh sản và phát triển của thủy tức tập đoàn
và sứa ống: Các cá thể dạng thủy tức (polyp)
của thủy tức tập đoàn chỉ có thể sinh sản vô tính
bằng cách mọc chồi. Còn các cơ thể sinh sản
hữu tính có khác nhau hình thành các mầm sứa,
có nghĩa là sự sinh sản chỉ xảy ra ở dạng thủy
mẫu. Thủy mẫu phân tính, tuyến sinh dục nằm
trong lòng dù, ngay dưới các ống vị, hay trên

cuống miệng ở giữa lớp tế bào thành ngoài và
tầng trung giao.

Hình 3.5 Cấu tạo sứa ống (theo
Khelodlkosky)
1. Phao nổi; 2. Chuông bơi; 3.Cá thể sinh dục;
4. Cá thể dinh dưỡng; 5. Dây bắt mồi; 6 và 8.
Nắp che; 7. Cá thể tiết
Các tế bào sinh dục đực và cái tập trung ở dưới
các ống vị phóng xạ, sau khi chín được giải
phóng ra ngoài qua các vết nứt thành cơ thể.
Quá trình thụ tinh và phát triển xảy ra trong
nước (thụ tinh và phát triển ngoài). Trứng phân
cắt đều, phôi vị hình thành theo lối di nhập, tức
là các tế bào ở cực dinh dưỡng di chuyển vào
xoang phôi, dần dần lấp đầy, sau đó chia thành
2 lớp tế bào được gọi là lá phôi trong và lá phôi
ngoài. Sau đó phát triển thành ấu trùng planula.
Ấu trùng planula có lông bơi phủ mặt ngoài, bơi
lội trong nước một thời gian, sau đó ấu trùng
bám vào giá thể. Trong cơ thể ấu trùng bắt đầu
hình thành xoang vị, đầu kia sẽ hình thành tua
miệng để cho cá thể dạng thủy tức. Cá thể này
tiếp tục mọc chồi để cho tập đoàn thủy tức

Ở tập đoàn sứa ống, trứng và tinh trùng được
hình thành trong các cá thể sinh sản đực và cái.
Sau khi thụ tinh sẽ hình thành hợp tử và phát
triển thành ấu trùng planula bơi lội tự do trong
nước. Sau đó ấu trùng planula sẽ biến đổi thành

dạng ấu trùng phức tạp hơn để mọc chồi cho
tập đoàn sứa ống mới.
Hiện tượng xen kẽ thế hệ: Lối sinh sản của tập
đoàn thủy tức cho thấy hình ảnh đặc sắc về hiện
tượng xen kẽ thế hệ của động vật. Đây là kiểu
sinh sản có xen kẽ 2 hình thái polyp và medusa
tương ứng với sinh sản vô tính và hữu tính. Tuy
nhiên nếu nhìn rộng ra thì thấy có xu thế tiêu
giảm một trong hai giai đoạn (không bằng nhau),
thậm chí tiêu giảm hẳn một giai đoạn. Ví dụ thủy
tức nước ngọt thì không có dạng thủy mẫu, còn
thủy tức nước mặn thì dạng thủy mẫu ưu thế.
Hiện tượng xen kẽ thế hệ có ý nghĩa quan trọng
giúp loài mở rộng vùng phân bố và đổi mới vốn
di truyền.