Kiến thức lớp 10 Sử thi Đam săn-bản sắc văn hóa potx

Kiến thức lớp 10
Sử thi Đam săn-phần5

Bản sắc văn hóa Tây Nguyên qua
sử thi Đam San

Với khối lượng đồ sộ lên đến hàng trăm, sử thi Tây
Nguyên là "bộ bách khoa thư" khổng lồ hiếm có về thời cổ
của các dân tộc Tây Nguyên nước ta. Người Ấn Độ nói:
"Cái gì không có trong hai bộ sử thi Mahabharata và
Ramayana thì không thể tìm thấy bất kì ở đâu trên đất
nước Ấn Độ", còn chúng ta cũng có thể tự hào mà nói:
"Cái gì không có trong sử thi Tây Nguyên thì không thể
tìm thấy trên đất Tây Nguyên". Nếu như Iliat, Odixe-
những tác phẩm anh hùng ca vĩ đại của Hi Lạp ca ngợi lí
tưởng vinh quang và chiến trận thì những anh hùng ca
Tây Nguyên lại hướng về lí tưởng đấu tranh chống lại
những tập tục cũ, lạc hậu, chống lại thần quyền và các thế
lực áp bức bóc lột vừa nảy nở trong cuộc sống của bộ tộc.
Nhưng trên hết, ở tác phẩm sử thi vẫn là sự hiện diện của
những con người, những nhân vật cá tính và bản lĩnh
sống trong mỗi trang giấy, qua hơi thở cuộc sống, qua lời
kể và tiếng cồng chiêng dậy núi đồi Nói cách khác, qua
sử thi, người đọc hiện đại có thể tìm thấy bản sắc văn hóa
của các tộc người Tây Nguyên. Chương trình sách giáo
khoa phổ thông Ngữ văn 10 trích dẫn "Chiến thắng Mtao
Mxây" trong sử thi nổi tiếng Đam San. Để có thể hiểu hết
những giá trị của tác phẩm, nhất định phải nắm được
những đặc trưng văn hóa ở nơi đây. Bản sắc truyền thống
của người Tây Nguyên đã đi vào những trang sử thi sống
động của một thời kì lịch sử xa xưa của dân tộc tồn tại

trong nếp ăn ở sinh hoạt hàng ngày của họ. Đó là những
tục lệ, lễ nghi không thể thiếu, là nét văn hóa khá độc đáo
của đồng bào Tây Nguyên. Những tác phẩm văn học dân
gian như sử thi là kho tàng quý giá lưu trữ lại suốt quá
trình lịch sử đồng bào. Tìm kiếm trong các sử thi, anh
hùng ca có thể nhận biết được một số tập tục, lễ nghi, văn
hóa ứng xử, sinh hoạt

Tục nối dây- chuê nuê của người Tây Nguyên

Đây là một tập tục đã tồn tại từ lâu đời của người Tây
Nguyên. Khi người vợ hoặc chồng chết đi thì người còn lại
phải lấy người trong dòng họ để tiếp tục cuộc sống vợ
chồng, với quan niệm cho rằng có thực hiện đúng "chuê
nuê" mới giữ trọn dòng giống của gia đình, của dân tộc,
con người mới không bị lẻ đôi. Chẳng hạn như trong khan
Đam San của người Êđê, tục lệ này thể hiện rất rõ. Khi bà
của H'Nhí chết thì H'Nhí phải là người "nối dây" lấy ông
của mình làm chồng, hoặc khi Đam San chết và đầu thai
vào người chị H'Âng sinh ra Đam San cháu thì H'Nhí và
H'Bhí phải tiếp tục nối dây với Đam San cháu.

Tục cột rượu treo chiêng

Phong tục này thể hiện tính hiếu khách của người Tây
Nguyên và cũng là lễ chào đón một sự kiện trọng đại nào
đó. Trong khan Đam San, tục cột rượu được thể hiện ở
việc gia đình H'Nhí chuẩn bị cưới chồng cho chị em nhà
H'Nhí và H'Bhí.

Cột rượu còn là một tục lệ mà người Tây Nguyên dùng để
cầu may cho khách, hoặc người thân trong gia đình. Đây
là một hình thức sinh hoạt không thể thiếu trong nếp sống
văn hóa hàng ngày.

Chiêng là một loại nhạc cụ quí giá có ý nghĩa trong đời
sống tinh thần. Nó chứng minh sự giàu có của một gia
đình. Nhà nào có nhiều chiêng, nhiều ché tức, ché tang thì
được coi là giàu mạnh. Ngoài Đam San, trong các sử thi
khác như Xing Nhã, Đăm Yông, hay Y Ban hình ảnh của
ché rượu và tiếng chiêng dường như tôn thêm vẻ đẹp văn
hóa, cho cái riêng của con người Tây Nguyên.

Tiếng chiêng được diễn tấu bằng cách gõ chiếc dùi bọc
bằng cao su, hoặc dùi gỗ mềm không bọc để tạo ra tiếng
chiêng khác nhau. Trong khan Đam San có diễn tả âm
thanh này một cách sống động, tựa hồ như đưa người ta
quay về với một thời cổ đại oai hùng mang sắc màu thần
thoại: "tiếng chiêng lan ra khắp xứ , tiếng chiêng luồn
qua sàn nhà, lan xuống dưới đất ! " và: "tiếng chiêng
vượt qua mái nhà vọng lên trời ". Phải chăng, chính
những tục lệ văn hóa độc đáo này mà sử thi Tây Nguyên
trở nên có ý nghĩa về cả lịch sử lẫn một nền văn học nghệ
thuật còn nhiều bí ẩn cần khám phá? Và phải chăng,
chàng trai Đam San bỗng trở thành một người anh hùng
đầy bản lĩnh bởi tiếng chiêng vang dậy núi rừng

Tục lệ cưới hỏi và văn hóa ứng xử

Theo tập tục này thì đối với họ người con gái là quý nhất,

là người nắm giữ vai trò chủ chốt trong gia đình. Người M
Nông có câu hát: "Người vợ giữ nhà, thực hiện những
việc lớn lao nguy hiểm của cải trong nhà do người phụ
nữ trông coi. Người không có vợ như nhà không có nóc,
như gà không có chuồng. Vậy con gái là quý nhất" Có lẽ
vì vậy mà trong hôn nhân người con gái sẽ làm chủ đối
với việc cưới hỏi (hoặc nói theo cách của người đồng bào
là bắt rể), khác hoàn toàn phong tục của người Kinh.

Tìm hiểu sử thi Đam San cũng thấy xuất hiện hình thức
cưới hỏi này. Chẳng hạn như cách nói đối đáp giữa nhà
trai, nhà gái với thái độ khiêm nhường khi chuẩn bị cho
việc hôn nhân. Trong chi tiết H'Âng chị của Đam San mời
khách ăn cơm bằng một cách nói, tự chê cơm rượu của
nhà mình: "Mời các anh ăn cơm cho. Cơm tôi có mùi mốc,
nước tôi có mùi hôi, thịt gà diều bỏ rơi, và người nấu là
một con vẹt, thật là một con vẹt diều tha " và ngược lại
khách cũng chỉ ăn một ít rồi nói: "vì ở nhà chị nên tôi mới
ăn nhiều như vậy. Còn ở nhà tôi, một quả dưa chuột tôi
ăn đến ba năm. Một quả dưa hấu tôi ăn đến ba
đời" Nghệ thuật phóng đại trở thành khúc biến tấu độc
đáo nhất để người Tây Nguyên thể hiện đời sống văn hóa
của mình, qua những pho sử thi mang bề dày lịch sử.
Hoặc chỉ đơn giản trong những lời đối đáp trên, nghệ
thuật này khiến người ta hiểu rằng: phải chăng đó là sự
thử thách tình cảm chân thành bằng cách tự mình "bôi
nhọ" vào mặt mình? Sau khi khách đã giữ lễ một cách
khiêm tốn thì bấy giờ gia chủ mới thết đãi khách một bữa
cơm thịnh soạn bằng rượu quý " đen thắm, thứ rượu chôn
dưới đất đã tám năm " và cuối cùng mới tiến hành lễ cột

rượu - treo chiêng của gia chủ nhằm bày tỏ lòng hiếu
khách. Bên cạnh đó, trong tục lệ cưới hỏi còn có sự hiện
diện của chiếc vòng đồng. Đây là tín vật có ý nghĩa rất
thiêng liêng, trọng đại mang tính chất đính ước, một lời
giao kết để làm tin giữa nhà trai và nhà gái. Trong khan
Đam San và các sử thi, truyện cổ tích của người Tây
Nguyên thường xuất hiện tục lệ này. Những gì được
người Tây Nguyên phản ánh qua hình thức văn học nghệ
thuật, đều xuất phát từ cuộc sống, và nếp sinh hoạt văn
hóa cho nên những tục lệ này tồn tại trong các sử thi,
cũng là điều dễ hiểu.

Dưới góc nhìn văn hóa, chúng ta có thể tiếp cận gần hơn
tới giá trị đích thực của tác phẩm văn học. Chính sự kết
tinh của một nền văn hóa, của những giá trị văn hóa đã
tạo nên phong cách riêng độc đáo, đậm đà cho người Tây
Nguyên. Hay nói cách khác "truyền thống văn hóa" Tây
Nguyên là sự kết tinh của phong tục tập quán, lối sống -
sinh hoạt, và cũng là cái nôi của sự hình thành, phát triển
chất trí tuệ của người Tây Nguyên trong cộng đồng người
Việt nói chung.

Bàn về đời sống văn hóa quả không đơn giản, vì vốn dĩ,
bản sắc văn hóa rất phong phú, đa dạng, mang nhiều giá
trị về đời sống vật chất lẫn tinh thần. Với người Tây
Nguyên, như từng có đề xuất phương án lí giải, phải
chăng, đó là một nền "văn hóa rừng" theo nghĩa: "rừng
không chỉ là tài nguyên, mà rừng là tất cả, là toàn bộ cuộc
sống của họ, là chính bản thân họ" Rừng là không gian
sinh tồn và còn là thời gian sinh tồn của người Tây

Nguyên. Chính điều này đã tạo nên những trang sử thi
của một thời cổ đại oai hùng với lí tưởng thần thánh. Đam
San là vẻ đẹp, là niềm tự hào của người Êđê nói riêng và
các tộc người trên dãy núi Trường Sơn nói chung

Với những gợi mở của vấn đề, chắc hẳn, việc tiếp cận
đoạn trích được giới thiệu trong nhà trường và tác phẩm
đặc sắc Đam San sẽ có thêm một hướng đi mới.