Kiến thức lớp 10 Sử thi Đam săn-sử thi tây nguyên pps

Kiến thức lớp 10
Sử thi Đam săn-phần6
SỬ THI TÂY NGUYÊN

KHÁI NIỆM

Sử thi (thuật ngữ châu Âu: épos, épic) là khái niệm được tiếp
nhận từ các nền học thuật chịu ảnh hưởng quan niệm văn học và
mỹ học thuộc truyền thống châu Âu dưới hai phạm vi rộng và
hẹp: trong nghĩa rộng, thuật ngữ chỉ một thể loại tự sự, một trong
ba loại thể văn học phân biệt với kịch và trữ tình. Ở phạm vi hẹp,
hiện nay được dùng một cách tương đối phổ biến trong các nền
văn học dân tộc nói chung, thuật ngữ chỉ thể loại sử thi anh hùng.

Đặc điểm
Trong nghĩa hẹp, chuyên biệt và có cách hiểu tương đối phổ
quát, sử thi trỏ một hoặc một nhóm thể loại trong tự sự, đó là sử
thi anh hùng, tức những thiên tự sự kể về quá khứ anh hùng, là
bức tranh rộng và hoàn chỉnh về đời sống nhân dân và về những
anh hùng, dũng sĩ, tiêu biểu cho một thế giới sử thi. Sử thi anh
hùng tồn tại dưới cả dạng truyền miệng và văn bản thành văn.
Phần lớn những bản chép các thiên sử thi anh hùng tiêu biểu đều
có ngọn nguồn dân gian và bản thân các đặc điểm của thể loại
cũng hình thành ở cấp độ dân gian.

Cái đẹp đặc trưng của sử thi anh hùng được biểu lộ trong tính hài
hòa riêng của nó, vốn gắn với các quan hệ xã hội chưa trưởng
thành. Điều này được Các Mác nhấn mạnh khi ông liệt sử thi vào
thời đại trước khi bắt đầu có sản xuất nghệ thuật thực thụ, đồng
thời cho rằng sử thi ở dạng cổ điển làm thành một thời đại trong
lịch sử văn hóa.

Ở sử thi, tác gải chỉ can hệ đến thế giới mà các quan hệ thân tộc
ngay trong đời sống hiện thực còn đóng vai trò trung gian, môi
giới cho phạm vi riêng tư và phạm vi chính trị; các lợi ích của các
hành động khác nhau còn bện chặt vào nhau, sự liên hệ giữa các
cuộc đấu tranh toàn dân và các hoạt động cá nhân còn mang tính
trực tiếp, khác biệt với tiểu thuyết khi nhà văn buộc phải viện cớ
riêng cho sự tham dự của nhân vật vào các xung đột chính trị.

THỂ LOẠI
-Sử thi anh hùng dân gian
Sử thi anh hùng dân gian nảy sinh trên cơ sở truyền thống các sử
thi thần thoại kể về những bậc thủy tổ - những anh hùng văn hóa,
về các tích truyện dũng sĩ; xa xưa hơn nữa là các truyền thuyết
lịch sử, các bài tụng ca. Nảy sinh vào thời đại tan rã của chế độ
công hữu nguyên thủy và phát triển trong xã hội cổ đại, phong
kiến, nơi còn bảo lưu từng phần các quan hệ gia trưởng, sử thi
anh hùng ảnh hưởng của các quan hệ và quan niệm ấy, đã miêu
tả về quan hệ xã hội như quan hệ dòng máu, tông tộc với tất cả
các chuẩn mực luật lệ, tập tục.

Ở dạng cổ xưa nhất của sử thi, tính anh hùng còn hiện diện trong
vỏ bọc thần thoại hoang đường (các dũng sĩ không chỉ có sức
mạnh chiến đấu mà còn có năng lực siêu nhiên, ma thuật, kẻ địch
thì luôn hiện diện dưới dạng quái vật giả tưởng). Những đề tài
chính được sử thi cổ xưa miêu tả: chiến đấu chống quái vật (cứu
người đẹp và dân làng), người anh hùng đi hỏi vợ, sự trả thù của
dòng họ

-Sử thi cổ điển

Các dạng cổ điển của sử thi có nhân vật thường là các dũng sĩ
kiêm thủ lĩnh và các chiến binh đại diện dân tộc ở tầm lịch sử; các
kẻ thù của họ thường được đồng nhất với bọn xâm lược, những
kẻ áp bức, ngoại bang và dị giáo (như người Turk, người Tarta
với sử thi Slave). Thời gian sử thi ở đây khác với sử thi dân gian,
không còn là thời đại sáng chế các thần thoại, mà là quá khứ vinh
quang trong buổi bình minh của lịch sử dân tộc. Được ca ngợi
trong các dạng sử thi cổ điển là các nhân vật và biến cố lịch sử
(hoặc ngụy lịch sử), mặc dù bản thân sự miêu tả các chất liệu lịch
sử bị phụ thuộc vào sơ đồ cốt truyện truyền thống, đôi khi còn sử
dụng cả mô hình nghi lễ thần thoại. Các nền sử thi thường là các
cuộc đấu tranh của hai bộ lạc hoặc bộ tộc, sắc tộc ít nhiều tương
ứng với sự thật lịch sử (như cuộc chiến Troia trong Iliade, việc
tranh đoạt Sampo trong Kalévala). Quyền lực được tập trung
trong các nhân vật trung tâm có hành động tích cực là các ông
vua của thế giới sử thi (như Charles đại đế trong Bài ca chàng
Rôlăng), hay các dũng sĩ. Các nhân vật nổi loạn, cách mạng xung
đột với quyền lực (Akhillos trong Iliade, Đăm San trong khan Êđê,
Robin Hud trong thiên ballade của Anh, các nhân vật trong Thủy
hử ở Trung Hoa) xuất hiện ít ỏi trong giai đoạn tan rã hình thức
cổ điển của sử thi anh hùng.

-Anh hùng ca
Những anh hùng ca, với tư cách là các tác phẩm sử thi anh hùng
cỡ lớn, thể hiện sự tương quan giữa yếu tố cá nhân anh hùng và
yếu tố sử thi tập thể rõ rệt, đủ để bộc lộ tính tích cực cá nhân, đã
trở thành công cụ đắc lực cho sự biểu hiện yếu tố toàn dân, toàn
dân tộc. Trường ca sử thi “về thực chất có liên quan đến thời
trung đại, khi dân chúng tỉnh dậy từ giấc ngủ nặng nề, nhưng tinh
thần thì đã cứng cáp đến mức tạo được thế giới riêng của mình

và tự cảm thấy mình gắn bó máu thịt với thế giới ấy Khi bản
thân cái cá nhân được giải phóng khỏi khối vẹn toàn dân tộc khởi
thủy với trạng thái chung, lối nghĩ lối cảm chung, hoạt động và số
phận chung, thì thay cho thơ ca sử thi những cái sẽ phát triển
chín muồi hơn cả một mặt là thơ và mặt khác là kịch” (Hegel

Tác phẩm
Sử thi anh hùng còn lại trong văn học nhân loại dưới dạng các
thiên anh hùng ca cỡ lớn, được ghi chép thành sách như Iliade,
Odyssée, Mahabrahata, Ramayana; dưới dạng truyền miệng như
Dzangar, Alphamysh, Manas, Đăm San, Đẻ đất đẻ nước; hoặc
các bài ca sử thi ngắn (bulina của Nga, junas của Nam Tư) được
xâu chuỗi phần nào thành liên hoàn. Thường thấy các tác phẩm
dưới dạng bài ca và lời thơ hòa lẫn vào nhau, hiếm khi thấy tác
phẩm dạng văn xuôi.