Thi sĩ Nguyễn Khuyến và một tình huống khó xử ppt

Thi sĩ Nguyễn Khuyến và một tình
huống khó xử


Năm 1902, vua Thành Thái từ kinh đô Huế ra Hà Nội dự lễ cắt
băng khánh thành cầu Đume (sau đổi tên thành Long Biên). Các
quan đại thần trong triều, các quan lớn hàng tỉnh, các bậc đại
khoa, nhân sĩ danh tiếng đều được triệu ra dự lễ.

Thời điểm đó, cụ Tam nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến đã cáo
quan về quê nội, nơi có trang viên của gia đình, gọi là Vườn Bùi,
nằm ẩn khuất sau những lũy tre vùng đồng chiêm trũng xã Yên
Đổ; rồi do sự phức tạp của thời thế, cụ bị ép lên Hà Nội làm gia
sư cho gia đình quan Kinh lược Bắc Kỳ Hoàng Cao Khải. Dù đôi
mắt đã bị lòa, nhận được chỉ dụ, cụ Tam nguyên vẫn phải chống
gậy bước ra nơi có lễ cắt băng khánh thành long trọng.

Trên lễ đài, nơi hàng ghế danh dự, ngồi cùng vua Thành Thái có
quan toàn quyền Đông Dương Pôn Đume và bà vợ thứ xinh đẹp
của vua. Điều oái oăm là bà thứ phi này trước đó từng có tình ý
với tiến sĩ Nguyễn Hoan, con trai trưởng của cụ Nguyễn Khuyến.
Nguyễn Hoan từng thề non hẹn biển với nàng, nhưng sau chẳng
hiểu vì sao, Nguyễn Hoan lại chê, rồi hai người chia xa. Sau đấy,
do thần thế của gia đình, nàng diện kiến được với đức vua, được
vua đem lòng yêu, rồi cưới làm thứ.

Cái ngày nàng cùng vua ra Hà Nội dự lễ trọng, trông nàng thật
đài các quý phái. Vào giờ khắc diễn ra lễ chào, tất cả các quan
đều phải quỳ xuống vái lạy đức vua, thứ phi và quan toàn quyền
Đông Dương Pôn Đume. Cụ Nguyễn Khuyến rất khó xử.

Cụ có thể lạy vua chứ không thể lạy bà thứ phi, người đã từng
suýt nữa thì thành con dâu cụ. Thế là lúc mà người ta quỳ rạp cả
xuống thì cụ cứ lúng ta lúng túng như dẫm phải tổ kiến lửa, như
gà mắc tóc. Vua Thành Thái nhìn thấy thế, tỏ ra không hài lòng,
toan xử tội. Nhưng khi nhận ra đó là cụ Tam nguyên Yên Đổ
Nguyễn Khuyến, một nhà thơ rất nổi tiếng, vua đành nén giận.

Buổi lễ khánh thành vừa kết thúc, vua vời Nguyễn Khuyến đến
gần, bắt cụ phải làm một bài thơ thật hay để hầu vua, tạ tội. Vua
ngắm Nguyễn Khuyến một thoáng, rồi nói:

- Nhà ngươi từng là một viên quan rường cột của triều đình, thế
mà mới rời triều chính có mấy năm mà sao trông đã tàn tạ như
con trâu già thế kia? Bây giờ nhà ngươi hãy làm một bài thơ vịnh
con trâu già ta nghe!

Nguyễn Khuyến suy nghĩ một thoáng tìm tứ, tìm câu từ, rồi cụ xin
phép vua được đọc:

Một nắm xương khô, một nắm da.
Bao nhiêu cái ách đã từng qua.
Đuôi khom biếng vẫy Điền Đan hỏa.
Tai nặng buồn nghe Ninh Tử ca.
Sớm thả vườn đào chơi đủng đỉnh.
Tối về thôn hạnh thở nghi nga.
Có người toan giết tô chuồng mới.
Ơn đức vua Tề lại được tha.

Cụ Tam nguyên mượn một cái tích cổ của Trung Hoa để viết nên
bài thơ thể hiện đúng hiện trạng, tâm thế của mình: Ta ốm o tàn

tạ như con trâu già chẳng qua cũng bởi đời quan chức của ta
nhiều nỗi truân chuyên, tai ách; ta đã chán ngấy những việc như
đốt lửa đuôi trâu của Điền Đan và những lời tấu hót xu nịnh như
của Ninh Tử. Vì thế mà triều chính không ưa gì cái sự ngay thẳng
của ta. Có kẻ muốn giết ta như giết một con trâu già đấy, vua có
tha ta thì tha.

Thành Thái vốn là một ông vua có chút lòng hiếu nghĩa, vả lại
ngài rất thích cái câu trong bài thơ "ơn đức vua Tề" mà ngài cho
là cụ Tam nguyên có ý ví von với mình, cho nên ngài không
những tha tội mà còn ra chỉ dụ ban thưởng cho Nguyễn Khuyến
những món quà quý ngay trong ngày hôm ấy