Cái tôi cá nhân trong vội vàng và thơ duyên

Cái tôi cá nhân trong hai bài thơ
“Vội vàng” và “Thơ duyên”
của Xuân Diệu
Xuân Diệu được mệnh danh là nhà thơ "mới nhất trong các nhà thơ
Mới”, có lẽ cũng bởi ông đã thể hiện rõ rệt nhất trong thơ mình một ý thức
cá nhân đậm đà, sâu sắc. Những xúc động, suy tư, cảm nhận, khát khao…
của một con tim tràn ngập tình yêu với cuộc đời đã làm cho thơ Xuân Diệu
hiển hiện một cái tôi thật mới mẻ và cũng rất độc đáo. Ta có thể nhận ra
nhiều điều thú vị từ cái tôi cá nhân của thi sĩ qua hai bài thơ “Vội vàng” và
“Thơ duyên” của ông.
Trước hết, cần xác định cái tôi cá nhân là một trong những nét mới,
là đóng góp của thơ hiện đại cho một nền văn học. Trong ảnh hưởng chung
của văn hóa phương Tây, thơ Mới đã tạo được cho mình tiếng nói cá thể
sáng tạo của mỗi cá nhân nhà thơ, để mỗi thi phẩm là mỗi tiếng lòng không
thể trộn lẫn. Điều này, trước đây thơ Trung đại chưa có. Các nhà thơ trung
đại thường nói đến những cái chung, theo những khuôn thước mẫu mực. Có
chăng, đến Hồ Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ, yếu tố cá nhân mới manh
nha xuất hiện.
Trong hai bài thơ “Vội vàng” và "Thơ duyên”, cái tôi Xuân Diệu đầu
tiên là cái tôi cảm nhận, cảm nhận trời đất, đắm say đất trời và cảm nhận
tình người. Ở “Vội vàng”, cái tôi ấy đã thể hiện cái nhìn say đắm cảnh vật
đến độ muốn “tắt nắng” và “buộc gió” để giữ lấy màu, giữ lấy hương của
đời sống. Cũng cái tôi ấy, đã đắm đuối nhận ra trong đất trời có hương sắc
tình tứ lứa đôi, ngay cả ong bướm cũng có “tuần tháng mật”, cả yến anh
cũng có “khúc tình si”. Và tinh tế, nhạy cảm lắm, cái tôi ấy cũng mới
chuyển tải được đời sống mỗi sớm mai thành hình hài của “thần vui” gõ
cửa. Trong niềm sung sướng tột độ, cái tôi thi sĩ đã nhìn ra tháng giêng bằng
sự so sánh rất độc đáo “ngon như một cặp môi gần”. Có lẽ trước Xuân Diệu,
chưa có ai lại so sánh lạ kì và ngọt ngào đến thế! Cũng vậy, trong “Thơ
duyên”, cái tôi nhạy cảm đã thu vào tầm mắt mình hình ảnh của “buổi chiều
thu” thành “chiều mộng”, nhánh me thành “nhánh duyên”, và trời đất như

ngập tràn âm thanh tình yêu, từ tiếng chim ríu rít thành cặp, đến tiếng huyền
lay động khắp nơi.
Với những cảm nhận đặc sắc, Xuân Diệu đã để cái tôi lên tiếng thành
một âm thanh rất riêng biệt trong thơ, tạo nên một sắc thái tinh tế trong cái
nhìn thiên nhiên và con người.
Không những vậy, cái tôi Xuân Diệu còn là cái tôi trong trạng thái
thương yêu, luyến tiếc, ngậm ngùi. Ta thử xem những rung cảm của ông
trong “Vội vàng”:
“Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật
Không cho dài thời trẻ của nhân gian
Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại.”
Ở đây, cái tôi đang lên tiếng để chống lại cả một quan niệm cũ: thời
gian tuần hoàn bởi bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Với Xuân Diệu, thời gian
được nhìn trong trục tuyến tính, nhìn thông qua khái niệm “tuổi trẻ”, bởi
vậy là một đi không trở lại. Cái tôi cá nhân thi sĩ đã chiêm nghiệm cuộc đời
như vậy, nên thấy tiếc nuối biết bao những gì còn đang là niềm vui, niềm
thương. Bởi lẽ, dường như đã nhận ra chính những điều "đang có” ấy rồi sẽ
là “không có” nữa, cũng như những “tồn tại” sẽ là “không tồn tại”. Cái tôi
cá nhân không ngại ngần, đã nói trực tiếp những suy tư, cảm xúc của mình:
“Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời”
Thi sĩ đã rất nhiều lần xưng “tôi”: tôi muốn, tôi sung sướng, tôi không
chờ, tôi cũng mất, lòng tôi rộng, tôi tiếc…; nghĩa là ông xoáy sâu vào tâm
hồn, vào cõi lòng mình để từ đó cất lên tiếng thơ bày tỏ ý thức, tình cảm cá
nhân hết sức sâu sắc…
Trong “Thơ duyên”, không xưng "tôi” mà xưng “ta”, nhưng thi sĩ
cũng đã thể hiện cái tôi trong trạng thái thương yêu, luyến lưu như vậy:
“Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn
Lần đầu rung động nỗi thương yêu”

Cái tôi thi nhân lúc nào cũng nhạy cảm đến độ dễ rung động trước bao
nhiêu hình ảnh, sắc màu của cuộc đời, trời đất, của lòng người. Chỉ một
bước chân trên phố vô tình, thi nhân cũng dễ dàng xúc cảm:
“Em bước điềm nhiên không vướng chân
Anh đi lững đững chẳng theo gần
Vô tâm - nhưng giữa bài thơ dịu
Anh với em như một cặp vần”
Cái duyên dáng trong tâm hồn thi sĩ đã tạo cho cái tôi Xuân Diệu một
nét đa tình mà không phải nhà thơ nào, ngay cả các nhà thơ mới, cũng có.
Để rồi, cái tôi cá nhân Xuân Diệu không chỉ là cảm nhận và rung động
như thế, cái tôi ấy còn là cái tôi hành động đầy mãnh liệt. Trong “Vội
vàng”, nhà thơ đã dùng hàng loạt động từ với mức độ tăng tiến, dùng một
loạt tính từ chỉ trạng thái để diễn tả:
“Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn”
Và hơn vậy, ông còn thể hiện “ta muốn riết”, “ta muốn say”, “ta
muốn thâu”, “cho chếnh choáng”, “cho đã đầy”, “cho no nê”, cuối cùng
“ta muốn cắn”. Nhà thơ đã đưa hết vào thơ những từ ngữ chỉ hành động, chỉ
khao khát trong sự tột đỉnh của trạng thái xúc cảm. Cái tôi ấy không còn chỉ
là cảm nhận trời đất mà đang là cái tôi chinh phục. Khao khát yêu, khao khát
sống, những niềm khao khát ấy đã làm nên một cái tôi cuồng sâu, mạnh mẽ.
Quả thực, qua những ý thơ Xuân Diệu, ta mới hiểu được tâm hồn, tình cảm
của ông tinh tế và phong phú đến chừng nào!
Trong “Thơ duyên”, ta dễ dàng gặp lại cái dạn dĩ của một hồn thơ.
Đó là, khi đọc câu thơ cuối cùng, ta bỗng cảm giác được nhà thơ không hề
dừng lại ở bước chân “lững đững chẳng theo gần”, mà đã tiến đến, rất cương
quyết, rất mạnh bạo “ lòng anh thôi đã cưới lòng em.”
Có thể nói, qua hai bài thơ, chưa thể khái quát được cái tôi cá nhân
của một nhà thơ. Nhưng dẫu sao, người đọc cũng đã cảm nhận được một
Xuân Diệu đầy nhạy cảm, giàu tình yêu và vô cùng mãnh liệt trong xúc cảm

với cuộc đời, với con người.
Hiểu được một tâm hồn thơ Mới, cũng có nghĩa là phần nào chúng ta
đã hiểu được dáng dấp của một thời đại thi ca. Thời đại thi ca ấy, thật rạo
rực, thật đắm say căng tràn sức sống với cái nhìn tươi non, nhưng vẫn còn
đó những xao xuyến, những bỡ ngỡ cô đơn. Nói như Hoài Thanh trong bài
“Một thời đại trong thi ca":
"Đời chúng ta đã nằm trong vòng chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề
sâu. Nhưng càng đi sâu càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu
lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mạc Tử,
Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình
yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn
trở về hồn ta cùng Huy Cận.
Cả trời thực, trời mộng vẫn nao nao theo hồn ta.”
Cuối cùng, cảm nhận được về một thời thơ như vậy, ta thấy mình giàu
thêm trong hành trang văn chương, hành trang học làm người!